Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 lutego 2014 r.

Sąd Okręgowy w Łodzi II Wydział Cywilny

Przewodnicząca: S.S.O. Dorota Liczberska – Dębska

Protokolant: Agnieszka Jabłońska

po rozpoznaniu w dniu 26 lutego 2014 roku w Łodzi

na rozprawie

sprawy z powództwa S. Ś. i K. Ś.

przeciwko Skarbowi Państwa – (...)

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

1.  oddala powództwo;

2.  zasądza solidarnie od S. Ś. i K. Ś. na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 800 zł (osiemset złotych) tytułem częściowego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

3.  nie obciąża powodów kosztami zastępstwa procesowego strony pozwanej w pozostałej części.

Sygn. akt II C 325/11

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 4 marca 2011 r. S. Ś. i K. Ś. wnieśli o zobowiązanie Skarbu Państwa – (...)w W. do złożenia oświadczenia woli, mocą którego nabędzie ona odpłatnie za cenę 2.000.000 zł od powodów własność nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...), składającej się z dwóch działek gruntu:

- nr 143/8 o powierzchni 2.857 m ², dla której prowadzona jest księga wieczysta (...),

- nr 143/4 o powierzchni 1.100 m ², dla której prowadzona jest księga wieczysta (...), a także o zasądzenie kosztów procesu

Uzasadniając swoje żądanie powodowie podali, iż część ich nieruchomości o powierzchni 53 m ² została wywłaszczona w związku z realizacją inwestycji drogowej w postaci budowy autostrady (...), wskutek czego cała nieruchomość utraciła swoje dotychczasowe znaczenie i nie nadaje się do prawidłowego wykorzystania na cele mieszkalne. Powodowie zwrócili uwagę, iż w trakcie inwestycji będą narażeni na uciążliwości związane z robotami budowlanymi, istnieje zagrożenie dla stanu technicznego naniesień budowlanych, natomiast w późniejszym czasie będą zmuszeni do znoszenia negatywnych oddziaływań środowiskowych ze strony autostrady. Tym samym zasadne jest roszczenie opiewające na wykup nieruchomości, dla którego jako podstawę prawną powodowie wskazali art. 13 ust 3 ustawy o szczególnych zasadach przygotowywania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych. /pozew k. 3 – 6/

W odpowiedzi na pozew Skarb Państwa wniósł o oddalenie powództwa oraz obciążenie strony powodowej kosztami procesu. Strona pozwana opisała i przyznała okoliczności związane z realizacją inwestycji drogowej oraz wywłaszczeniem części nieruchomości powodów. Zdaniem (...) nie zostały jednak spełnione przesłanki warunkujące wykup nieruchomości w trybie art. 13 ust 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowywania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych. Strona pozwana wskazała, iż wywłaszczeniu podlegała znikoma część nieruchomości, wobec czego nie ma przeszkód do wykorzystywania nieruchomości na dotychczasowe cele. W szczególności nie stoi temu na przeszkodzie obecność autostrady, zarówno na etapie jej budowy jak i eksploatowania. Dodatkowo (...) podkreśliła, iż na etapie rozstrzygania o środowiskowych uwarunkowaniach inwestycji dokładnie badane i analizowane były wszelkie jej oddziaływania, co legło u podstaw sformułowania szeregu prognoz głównie o braku ponadnormatywnych oddziaływań oraz wydania wielu nakazów, obligujących wykonawców do realizacji inwestycji w sposób jak najmniej uciążliwy dla otoczenia. /odpowiedź na pozew k. 40 – 44/

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Powodowie są właścicielami dwóch sąsiadujących ze sobą nieruchomości położonych w Ł. przy ulicy (...), dla których Sąd Rejonowy w Łodzi prowadzi księgi wieczyste Kw Nr (...). Nieruchomość uregulowana w księdze KW Nr (...) pierwotnie stanowiła działkę numer (...), którą podzielono na działki (...) o pow. O,2857 ha i 143/0 o pow. O,0053 ha. Natomiast nieruchomość uregulowana w księdze KW Nr (...) stanowi działkę (...). Działka (...) zabudowana jest domem mieszkalnym i budynkami gospodarczymi, natomiast działka (...) użytkowana jest jako ogród. Obie stanowią dla powodów funkcjonalną całość. /niesporne – umowa darowizny k. 113 – 114; odpisy Kw k. 24 – 26, 27 – 28 odw/

Dnia 17 września 2004 r. Wojewoda (...) wydał decyzję o ustaleniu lokalizacji autostrady (...) przez teren województwa (...) na odcinku od węzła (...) do węzła R.”. /okoliczność bezsporna/

Na przełomie 2005 i 2006 r. małżonkowie Ś. zdecydowali się na budowę kolejnego domu, przeznaczonego na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych dzieci. W związku z tym wystąpili o wydanie decyzji o warunkach zabudowy dla nieruchomości uregulowanej w KW Nr (...) (wówczas działka numer (...)). Dnia 7 lutego 2006 r. Prezydent Miasta Ł. wydał decyzję odmowną Nr (...). W uzasadnieniu wskazano, iż działka nr (...) leży na obszarze nie objętym miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, wobec czego budowa obiektu budowlanego wymaga ustalenia w drodze decyzji o warunkach zabudowy, która może zapaść jedynie przy kumulatywnym spełnieniu kilku warunków, w tym w zgodzie z przepisami odrębnymi. Organ administracji budowlanej podniósł, że w bezpośrednim sąsiedztwie ma być zlokalizowana autostrada (...), zaś jej planowana trasa przebiega przez północno – wschodni narożnik działki nr (...). Tym samym obiekt budowlany znalazłby się w strefie ponadnormatywnego oddziaływania autostrady na środowisko, co stałoby w sprzeczności z § 325 ust 1 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 15 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowane, rozumianym jako przepis odrębny. /decyzja organu budowlanego k. 12 – 13; wyjaśnienia powoda k. 51 – 51 odw, 129 odw/

Decyzją Ministra Budownictwa z dnia 7 listopada 2007 r. pod budowę autostrady przeznaczono część zabudowanej nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...) oznaczonej jako działka ewidencyjna nr (...) z obrębu (...), stanowiaca części działki (...) podzialonej na działki o numerach (...). /okoliczności bezsporne; odpisy Kw k. 24 – 26, 27 – 28 odw/

Na początku 2008 r. (...) zaproponowała powodom nabycie części nieruchomości, składając stosowną ofertę zakupu, na którą powodowie nie wyrazili zgody. /okoliczności bezsporne/

W tym stanie rzeczy (...) wystąpiła o wszczęcie postępowania administracyjnego w przedmiocie wywłaszczenia. Na gruncie tegoż postępowania powodowie w listopadzie 2008 r. podnieśli kwestię wykupu całej nieruchomości, argumentując iż w związku z realizacją inwestycji drogowej nie będą mogli jej wykorzystywać w dotychczasowy sposób. W udzielonej dnia 20 stycznia 2009 r. odpowiedzi (...) stwierdziła, iż nie zachodzą podstawy do wykupu całej nieruchomości złożonej z działek nr (...).

Strona pozwana wskazywała, że nie została spełniona przesłanka z art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 roku o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji dróg publicznych w postaci nie nadawania się reszty nieruchomości do prawidłowego wykorzystania na dotychczasowe cele. Wyjaśniono, że nieruchomość może być eksploatowana tak na cele mieszkaniowe jak i pod uprawy, ponieważ roboty budowlane mają być prowadzone bez narażania prawa osób trzecich. Nie podzielono też obaw powodów co do wysokiego ryzyka przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu, drgań i emisji spalin. Jak zaznaczono, stosownie do przygotowanego raportu o oddziaływaniu na środowisko okoliczni mieszkańcy zostaną zabezpieczeni przed niekorzystnymi oddziaływaniami poprzez montaż ekranów akustycznych, prowadzenie prac przy użyciu technologii nie wywołujących drgań oraz prowadzenie stałego monitoringu. /okoliczności bezsporne; nadto pismo (...) k. 14 – 15; raport oddziaływania na środowisko – nośnik CD k. 56/

W dniu 19 kwietnia 2010 r. Wojewoda (...) wydał decyzję Nr(...), mocą której orzekł o wywłaszczeniu na rzecz Skarbu Państwa, z przeznaczeniem na pas drogowy autostrady (...), części nieruchomości położonej w obrębie (...)miasta Ł., oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...) o powierzchni 53 m ^{(( 2))}. Z uwagi na skutki prawne wywłaszczenia polegające na pozbawieniu prawa własności części nieruchomości małżonkom Ś. przyznano odszkodowanie w wysokości 17.973 zł, obejmujące wartość gruntu działki i naniesień. /bezsporne, decyzja wywłaszczeniowa k. 16 – 23/

S. i K. Ś. prowadzą wspólne gospodarstwo domowe. Ich głównym źródłem dochodu są świadczenia emerytalne wynoszące w stosunku miesięcznym odpowiednio 725 zł i 1.087 zł. Małżonkowie zamieszkują w domu o powierzchni 270 m ², którego utrzymanie co miesiąc pochłania kwotę około 700 zł. Do kategorii stałych wydatków należy zakup leków, na które przeznaczają 100 zł miesięcznie. Powodowie nie mają żadnych oszczędności ani majątku, poza przedmiotową nieruchomością i samochodem osobowym o wartości 25.000 zł. /oświadczenia majątkowe k. 8 – 9, 10 – 11/

Dokonując ustaleń faktycznych Sąd oparł się na powołanych dowodach z dokumentów, które nie były kwestionowane przez strony. Powyższy stan faktyczny co do podstawowych zdarzeń jest w istocie rzeczy bezsporny.

Sąd pominął opinię sporządzoną przez Wydział (...)Politechniki (...), gdyż okazała się ona nieprzydatna dla rozstrzygnięcia. Z podobnych względów zostały oddalone wnioski dowodowe powodów, ponieważ dotyczyły one okoliczności nieistotnych dla rozstrzygnięcia zgłoszonego żądania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo jest niezasadne.

Obowiązek złożenia przez dany podmiot oświadczenia woli o określonej treści może być realizowany przed sądem na podstawie przepisu art. 64 Kodeksu cywilnego o ile istnieją ku temu, materialnoprawne, wynikające z ustawy lub czynności prawnej, podstawy. Innymi słowy, art.64 k.c. nie jest samoistną podstawą roszczenia o wydanie wyroku zastępującego świadczenie woli strony pozwanej.

Roszczenie powodów wywiedzione zostało w niniejszej sprawie z treści przepisu art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 roku o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dz.U. 80/2003 poz.721, tekst jednolity Dz. U. z 2013 r. poz. 687).

Przepis ten stanowi, iż w przypadku, o którym mowa w art. 12 ust. 4, jeżeli przejęta jest część nieruchomości, a pozostała część nie nadaje się do prawidłowego wykorzystania na dotychczasowe cele, właściwy zarządca drogi jest obowiązany do nabycia, na wniosek właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości, w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego tej części nieruchomości (potocznie: roszczenie o nabycie resztówki). Okoliczność, iż w ocenie właściciela część nieruchomości pozostała po przejęciu nie nadaje się do wykorzystania na dotychczasowe cele, daje mu roszczenie w stosunku do zarządcy drogi tej części nieruchomości (wyrok z dnia 13 października 2011 r., II OSK 1690/11, opubl. baza prawna LEX Nr 1070359). Inaczej mówiąc nabywanie na żądanie właściciela tzw. "resztówek", tj. części nieruchomości pozostałej po wywłaszczeniu, która wskutek wywłaszczenia nie nadaje się na dotychczasowe cele nie jest prostą kontynuacją postępowania wywłaszczeniowego czy też nowym postępowaniem administracyjnym w tym przedmiocie. Jest to - mimo, że nabywcą omawianej części nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa jest organ administracji publicznej - roszczenie cywilnoprawne, którego w razie sporu strona może dochodzić przed sądem powszechnym. Ten pogląd od dawna jest ugruntowany w orzecznictwie administracyjnym (por. wyrok NSA w Warszawie z dnia 8 listopada 2011 r., I OSK 1932/10, opubl. baza prawna LEX Nr 1149273; wyrok NSA w Warszawie z dnia 24 listopada 2011 r., I OSK 1351/11, opubl. baza prawna LEX Nr 1133458; wyrok WSA w Warszawie z dnia 29 marca 2012 r., I SA/Wa 2289/11, opubl. baza prawna LEX Nr 1137354).

Ciężar udowodnienia, że pozostała, po wywłaszczeniu, część nie nadaje się do prawidłowego wykorzystania na dotychczasowe cele, spoczywa na właścicielu lub użytkowniku wieczystym. Zgodnie bowiem z art. 6 k.p.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

Art. 13 ust ustawy jest odpowiednikiem art. 113 ust 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarowaniu nieruchomościami (t.j. Dz.U. 2010.102.651 ze zm.). Na gruncie tego przepisu Sąd Najwyższy wyrażał pogląd, że roszczenie z art. 113 ust. 3 u.g.n. właścicielowi częściowo wywłaszczonej nieruchomości oparte jest na analizie skutków decyzji wywłaszczeniowej (wyrok z dnia 2 lutego 2012 r., II CSK 265/12 niepubl.). W ujęciu wykładni systemowej nie ma powodów przemawiających za odrębnym traktowaniem przesłanek z art. 13 ust 3 „specustawy drogowej”, skoro odnoszą się do analogicznej sytuacji i stanowią wyraz realizacji takiej samej funkcji. Usytuowanie art. 13 ust. 3 w ustawie o szczególnym charakterze nie ma znaczenia dla określenia kwestii związanych ze skutkami ograniczenia przedmiotu własności, jako że przepis ten przyznaje właścicielowi takie same uprawnienia, jak przy nabyciu lub wywłaszczeniu przeprowadzonym na podstawie przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami. W obu przypadkach właściciela nieruchomości obciąża obowiązek wykazania przesłanek objętych tym przepisami. Identyczne zapatrywanie wyraził też Sąd Najwyższy w podjętej na skutek skierowania pytania prawnego, uchwale z dnia 11 września 2013 r. (III CZP 35/13, opubl. baza prawna LEX Nr 1371438) stwierdzając, że przesłanką roszczenia właściciela nieruchomości o nabycie nie wywłaszczonej na cele budowy dróg części tej nieruchomości w trybie art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczegółowych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych, jest niemożność prawidłowego jej wykorzystania na dotychczasowe cele będąca następstwem odłączenia od niej części wywłaszczonej. Tym samym właściciel gruntu może żądać od (...), by odkupiła od niego część działki pozostałą po wywłaszczeniu tylko wtedy, gdy sam nie może z niej korzystać na skutek odłączenia części działki potrzebnej pod budowę drogi. Roszczenie abstrahuje od celu wywłaszczenia części nieruchomości skupiając się na skutkach odjęcia fragmentu jej powierzchni i nieprzydatności okrojonej części, do dalszego wykorzystywania, na dotychczasowe cele.

Na zależność przyczynowo-skutkową pomiędzy tymi zdarzeniami wskazuje określenie warunku – „jeżeli nabywana jest część nieruchomości”. Natomiast zwrot „dotychczasowe cele” dotyczy czynienia z pozostałej części nieruchomości użytku odpowiadającego wcześniejszemu założeniu. Określenie tych celów dokonywane jest drogą analizy korzystania z nieruchomości zanim doszło do podziału i przejęcia jej części oraz możliwości jego kontynuacji. Chodzi o faktyczne korzystanie z nieruchomości oraz niemożliwość kontynuowania go przez właściciela, nawet przy dokonaniu zmiany sposobu osiągania dotychczasowych celów. W kontekście wykładni funkcjonalnej za istotne uznano dążenie do ograniczenia negatywnych skutków wywłaszczenia. Pozbawienie własności nieruchomości, znajdujące usprawiedliwienie w realizacji celu społecznie pożądanego, powinno co do zasady ograniczać się do niezbędnej jej części. W konkluzji Sąd Najwyższy stwierdził, iż brak jest ważkich argumentów na rzecz stanowiska, że do przesłanek roszczenia sformułowanego w art. 13 ust. 3 ustawy należy pogorszenie warunków korzystania z nieruchomości, również w zakresie poprzednio prowadzonej działalności, spowodowane nie wywłaszczeniem części nieruchomości, ale zrealizowaniem inwestycji budowy drogi, zwłaszcza gdy wywłaszczenie części nieruchomości nie zmieniło sytuacji właścicieli. Pozostaje ono w sprzeczności z podstawową zasadą wykładni, zgodnie z którą wyjątkowe uregulowanie nie może być rozszerzająco wykładane, a tym bardziej przyjmowane do przypadków nieobjętych zakresem tej normy prawnej.

W świetle powyższego za nieistotne dla rozstrzygnięcia uznać należało twierdzenia powodów o niemożności korzystania z nieruchomości w dotychczasowym zakresie, z uwagi na niekorzystne i ponadnormatywne oddziaływania ze strony realizowanej inwestycji drogowej, skoro przepis art. 13 ust. 3 ustawy wiąże roszczenie z samym faktem wywłaszczenia, a nie jego celem. W konsekwencji na gruncie niniejszej sprawy zbyteczne jest badanie następstw realizacji i budowy autostrady. Wywłaszczeniem została objęta część nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...) o powierzchni 53 m ², stanowiąca narożnik nieruchomości o obszarze 3.957 m ². Powodowie nie wskazywali przy tym na okoliczności świadczące o znaczeniu odjęcia tej części dla korzystania z pozostałości.

Powodowie w całości przegrali proces, co w normalnym toku rzeczy skutkowałoby obowiązkiem poniesieniem jego kosztów zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik. Decydując się na zastosowania przepisu art. 102 k.p.c. Sąd miał jednak na uwadze wątpliwości interpretacyjne związane z przepisem art. 13 ust 3 ustawy drogowej, o których świadczy chociażby fakt, że były one przedmiotem uchwały na skutek kierowanego do Sądu Najwyższego pytania prawnego.

W efekcie Sąd zdecydował o częściowym tylko obciążeniu powodów kosztami zastępstwa procesowego Skarbu Państwa.