Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 17 sierpnia 2016 roku, Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi, XI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, po rozpoznaniu w dniu 3 sierpnia 2016 roku, w Ł. na rozprawie, sprawy z powództwa A. Z. i K. Ć. (1) przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w P. o ryczałt za noclegi: w punkcie 1 - zasądził od (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w P. na rzecz: a/A. Z. kwotę 45.971,45 (czterdzieści pięć tysięcy dziewięćset siedemdziesiąt jeden złotych czterdzieści pięć groszy) z ustawowymi odsetkami od dnia 14 marca 2013r do dnia zapłaty tytułem ryczałtów za noclegi; b/K. Ć. (1) kwotę 45.897,83 (czterdzieści pięć tysięcy osiemset dziewięćdziesiąt siedem złotych osiemdziesiąt trzy grosze) z ustawowymi odsetkami od dnia 11 kwietnia 2013r do dnia zapłaty tytułem ryczałtów za noclegi; w punkcie 2 - oddalił powództwa w pozostałej części; w punkcie 3 - zasądził od (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w P. na rzecz A. Z. i Z. Ć. kwoty po 1800,00 (jeden tysiąc osiemset złotych) na rzecz każdego z powodów tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego; w punkcie 4 - obciążył i nakazał pobrać od (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w P. na rzecz Skarbu Państwa-kasy Sądu Rejonowego dla Łodzi- Śródmieścia w Łodzi kwoty: (...),46 (cztery tysiące pięćset dziewięćdziesiąt trzy złote czterdzieści sześć groszy) tytułem opłaty sądowej ; (...),12 (jeden tysiąc trzysta trzydzieści osiem złotych dwanaście groszy) tytułem zwrotu wydatków związanych z wynagrodzeniem biegłego sądowego; w pkt 5/ nadał wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności w punkcie 1 (jeden): a/ litera „a” do kwoty 3160,48 (trzy tysiące sto sześćdziesiąt złotych czterdzieści osiem groszy); a/ litera „b” do kwoty (...),74 (dwa tysiące osiemset jedenaście złotych siedemdziesiąt cztery grosze).

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

W pozwie z dnia 07 marca 2013 r. skierowanym przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. (od dnia 22 stycznia 2016r (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w P. - A. Z. wniósł o zasądzenie tytułem ryczałtów za noclegi za okres od 1 lutego 2010 r do 31 sierpnia 2011 roku łącznie kwoty 47.702,31 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie naliczanymi od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty.

Strona powodowa wniosła także o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu, powód podniósł, że pozostawał w zatrudnieniu w pozwanej spółce, w okresie objętym sporem, na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego w transporcie międzynarodowym. W ramach umowy o pracę, na polecenie pozwanej, wykonywał zadania służbowe poza jej siedzibą, między innymi we Francji, Holandii, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Belgii i Luksemburgu. Powód nigdy nie otrzymał od pozwanej wymaganego ryczałtu za noclegi w wysokości 25 % limitu, wynikającego z przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie wysokości oraz warunków ustalenia należności przysługujących w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, choć pozwana winna rozliczyć się w tym zakresie w terminie 14 dni. Jednocześnie pozwana nigdy nie zapewniała pracownikom, w tym powodowi, odpowiedniego i bezpłatnego noclegu. Pozwana winna więc wypłacić na jego rzecz stosowne ryczałty w kwotach obliczonych w pozwie (ilość noclegów w czasie danej podróży służbowej X ryczałt w danym kraju, x kurs euro ( (...)) v = kwota ryczałtu za daną podróż).

Odrębnym pozwem z dnia 02 kwietnia 2013 roku (w sprawie XIP 373/13) skierowanym przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. (od dnia 22 stycznia 2016r (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w P. , K. Ć. (1) wniósł o zasądzenie tytułem ryczałtów za noclegi za okres od 1 lutego 2010 r do 31 grudnia 2011 roku łącznie kwoty 47.413 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie naliczanymi od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty.

Strona powodowa wniosła także o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu, powód podniósł, że pozostawał w zatrudnieniu z pozwanej spółce, w okresie objętym sporem na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego w transporcie międzynarodowym. W ramach umowy o pracę na polecenie pozwanej wykonywał zadania służbowe poza jej siedzibą, między innymi we Francji, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Belgii i W.. Powód nigdy nie otrzymał od pozwanej wymaganego ryczałtu za noclegi w wysokości 25 % limitu wynikającego z przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie wysokości oraz warunków ustalenia należności przysługujących w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, choć pozwana winna rozliczyć się w tym zakresie w terminie 14 dni. Jednocześnie pozwana nigdy nie zapewniała pracownikom, w tym powodowi, odpowiedniego i bezpłatnego noclegu. Pozwana winna więc wypłacić na jego rzecz stosowne ryczałty w kwotach obliczonych w pozwie (ilość noclegów w czasie danej podróży służbowej X ryczałt w danym kraju, x kurs euro ( (...)) v = kwota ryczałtu za daną podróż).

Sprawy z powołanych powyżej pozwów, połączono do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia na podstawie art. 219 kpc.

Pozwana spółka, już w odpowiedziach na pozwy, składanych w poszczególnych sprawach, i zawierających tożsamą argumentację, nie uznała żadnego z powództw i wnosiła o ich oddalenie, a także o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

W każdym przypadku, powoływała się na identyczną argumentację faktyczno-prawną. Podnosiła między innymi, że rozporządzenie, na które powołuje się powód nie może być stosowane, ponieważ dieta za podróż nie może być niższa niż określona we wskazanym rozporządzeniu (tj. mniej niż 23 zł za dobę), a pozwana wypłacała za dobę kwoty 38-41 Euro (średni kurs euro w tamtym okresie wynosił 4,2 zł).

Poza tym dieta, w tym dieta rozumiana, jako rekompensata zwiększonych innych kosztów socjalnych, wypłacana pracownikom obejmowała całość należności z tytułu podróży służbowych, w tym także koszty noclegu.

W skład tego świadczenia wchodziły, wg, pozwanej, zarówno należności na pokrycie zwiększonych kosztów wyżywienia, jak i inne koszty socjalne, w tym związane z higieną osobistą, potrzebami fizjologicznymi i kosztami noclegu.

Zgodnie, z obowiązującą u pracodawcy, regulacją, jest to jedno zbiorcze świadczenie pokrywające wszystkie związane z tym wydatki. Dodatkowo pozwana wskazała, że niezależnie od wypłaty diety pozwana zwracała kierowcom wszystkie poniesione koszty socjalne: za prysznice, toalety, pralnie itp.

Pozwana powoływała się jednocześnie także na zapis obowiązującego regulaminu pracy, który nie przewidywał ryczałtu w sytuacji, gdy samochód wyposażony jest w miejsce do spania. Ponadto podkreślała, że ryczałt za nocleg nie stanowi dodatkowego wynagrodzenia , lecz zwrot poniesionych przez pracownika kosztów. Pracownik nie ponosił jednak żadnych kosztów związanych z noclegiem, ponieważ podróżował samochodem wyposażonym w miejsce do spania. Kabina samochodu zapewniała miejsce wypoczynku, a kierowcy pozwanej korzystali z nowoczesnych baz transportowych.

W toku sporu, pozwana wykluczała możliwość stosowania do niej przepisów rozporządzenia (...) z dnia 19 grudnia 2002r w sprawie podróży służbowych (do dnia zmiany przepisów tj. do dnia 03.04.2010r) oraz podnosiła, że kierowca międzynarodowy świadcząc pracę nie znajduje się w podróży służbowej, a kierowcy akceptowali noclegi w kabinie samochodu.

Pozwana wywodziła także, że doszło do zawarcia porozumienia poprzez fakty dokonane polegającego na akceptacji zasad wypłaty świadczeń wynikających z nowego regulaminu wynagradzania z 01 kwietnia 2010r. Pozwana nie musiała więc wypowiadać warunków wynagradzania, bowiem to czy pracownik zapoznał się z regulaminem nie miało znaczenia. Ponadto wiążące były porozumienia zawierane z organizacji związkowymi.

W kolejnym piśmie procesowym z dnia 27 kwietnia 2016 roku, pełnomocnik powoda podniósł, że wnioski strony pozwanej ( w tym o zawieszanie postępowania w sprawie) zmierzając do wydłużenia postępowania. Jednocześnie strona podkreśliła odrębność instytucji diet i ryczałtów nocleg oraz bezzasadność argumentacji pozwanej o zaliczaniu diet na poczet ryczałtów. Powodowie wskazali także, że pozwana wypłacała minimalne wynagrodzenie, a diety służyły zaspokojeniu kosztów wyżywienia w czasie długotrwałych pobytów zagranicznych.

K. Ć. (1) był zatrudniony w (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. na podstawie umowy o pracę w okresie od dnia 04 lutego 2008 r do dnia 29 lutego 2012 roku, na stanowisku kierowcy międzynarodowego, z miejscem wykonywania pracy w siedzibie pracodawcy i w Europie. Umowa rozwiązała się na mocy porozumienia stron.

A. Z. był zatrudniony w (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. na podstawie umowy o pracę w okresie od dnia 10 stycznia 2005 r do dnia 05 marca 2012 roku, na stanowisku kierowcy międzynarodowego, z miejscem wykonywania pracy w siedzibie pracodawcy i w Europie. Umowa rozwiązała się na mocy porozumienia stron.

Wynagrodzenie było płatne w pozwanej do 10 – go dnia następnego miesiąca kalendarzowego.

Wykonując zadania służbowe pracownicy odbywali podróże służbowe. K. Ć. i A.Z. , na polecenie pozwanej, wykonywali przewozy samochodowe w transporcie międzynarodowym, zasadniczo poza siedzibą pozwanej, między innymi na terenie: Francji, Wielkiej Brytanii, W., Belgii, Holandii, Niemiec i innych krajów Europy.

Wyjeżdżając w trasę, kierowca stawiał się do siedziby pozwanej w P., skąd, busem pracodawcy, dowożono go przeważnie na teren Francji, gdzie parkowały samochody ciężarowe pozwanej. Tam kierowcy, w tym K. Ć. i A.Z. przejmowali samochód i wyruszali w około 3 tygodniową trasę na terenie Francji i innych krajów Europy. Po tym czasie na około 5 dni zjeżdżali z trasy. Wówczas zostawiali samochody na terenie Francji. Tam przesiadali się do busa pozwanej i odwożono ich do Polski, na teren siedziby pozwanej w P. bądź w N.. Z w/w bazy kierowcy wracali do domu i do czasu wyjazdu w kolejną podróż celem wykonania zadań transportowych przebywali w miejscu zamieszkania.

Czas pracy dla kierowców, pozwana naliczała od chwili stawienia się w bazie w P. do chwili powrotu do niej po zakończeniu 3 tygodniowej trasy.

W czasie podróży, realizując zlecenia transportowe pozwanej, pracownicy ( w tym powodowie) zawsze nocowali w kabinie samochodu ciężarowego, w której była leżanka. Taki sposób nocowania, nakazany przez pracodawcę, był regułą. Tylko niektóre samochody wyposażone były w klimatyzację, ogrzewanie postojowe. W/w z reguły jeździli samochodami marki R. (...). Ze względu na bezpieczeństwo ładunku zalecano, aby kierowcy nocowali na terenie baz transportowych pozwanej, ale w samochodach. Bazy miały zaplecze sanitarne, w postaci prysznica, toalety, kącika socjalnego, kącika, gdzie można przygotować posiłek. Nie dysponowały miejscami do spania.

W ramach opłaty parkingowej (a czasami za odrębną opłatą) także poza bazami pozwanej kierowcy korzystali z pryszniców i toalety, w które nie były wyposażone samochody.

Zdarzało się, że kierowcy nocowali w samochodach na zwykłych parkingach, czy w zatoczkach przy autostradach. Pozwana zwracała koszty opłaty parkingowej po przedstawieniu przez kierowcę stosownego potwierdzenia (w ramach opłaty parkingowej za postój poza bazą, a także czasami za prysznic i toaletę).

Wyjazdy w trasy trwały wiele dni. Pozwana nie zapewniała na wyposażeniu samochodu pościeli, kołdry, poduszki, pojazd nie miał bieżącej wody, toalety, prysznica, węzła sanitarnego.

W myśl zapisów regulaminu wynagradzania z 20 lipca 2006 roku (§15) pracownikom pozwanego przysługiwały diety z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju. Wysokość diet z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju miała być uregulowana w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 roku w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju . Wysokość diet z tytułu podróży służbowych poza granicami Polski dla kierowców wynosiła wówczas 40 EUR za pełną dobę. Wysokość diet z tytułu podróży służbowych poza granicami Polski dla kierowców – stażystów wynosiła 20 EUR za pełną dobę. Regulamin wynagradzania nie zawierał regulacji dotyczących sposobu naliczania i wypłaty ryczałtów za noclegi.

W dniu 04 lutego 2008r K. Ć. podpisał oświadczenie o zapoznaniu się jeszcze przed rozpoczęciem pracy z obowiązującymi regulaminami: pracy oraz wynagradzania.

W praktyce K. Ć. nie zapoznawał się regulaminami: pracy i wynagradzania, które znajdowały się w bazie w P., nie wolno było ich wynosić, ani wykonać zdjęcia, aby zapoznać się w innym czasie.

A.Z. nie został zapoznany z regulaminami pracy i wynagradzania obowiązującymi kolejno od lipca 2006r, nie podpisywał oświadczeń o zapoznaniu się z w/w dokumentacją. Jedynie w styczniu 2005r podpisał oświadczenie o zapoznaniu się z obowiązującym wówczas regulaminem wynagradzania i pracy.

W oparciu o porozumienie z dnia 14 września 2010r (kończące spór zbiorowy) zawarte miedzy pozwaną a związkami zawodowymi ustalono od dnia 01 lipca 2010r wysokość diety zagranicznej w wysokości 40 euro za dobę na zasadach określonych w rozporządzeniu (...) z dnia 19.12.02r ( z wyrównaniem za okres miniony).

W następstwie rokowań Zarządu (...) Solidarność (...) Polska sp.zo.o. i Zarządu pozwanej w dniu 18 listopada 2009r ustalono zmniejszenie kwoty diety do 38 euro za dobę, w zamian za zapewnienie stabilności zatrudnienia.

Zgodnie z § 25 Regulaminu Pracy z dnia 1 kwietnia 2010 r. ( bezsporne, znane z urzędu) (jak również zgodnie z par. 25 regulaminu pracy z dnia 28 czerwca 2011r) obowiązującego w pozwanej Spółce za czas podróży służbowej przysługiwały świadczenia określone przepisami wydanymi przez Ministra Gospodarki i Pracy dla sfery budżetowej – diety, ryczałt za nocleg. Jednocześnie w przepisie tym wskazano, że „ nie przysługuje ryczałt za nocleg kierowcy, przy nie korzystaniu z hotelu, jeżeli samochód wyposażony jest w miejsce do spania”. Regulamin wprowadzał zapis, że rozliczenie diet następuje do końca miesiąca następującego po miesiącu, którego dotyczą. Natomiast nie zawierał regulacji dotyczących daty rozliczania ryczałtów za noclegi.

Zgodnie z § 15 Regulaminu Wynagradzania (...) z dnia 1 kwietnia 2010 r. pracownikom przysługiwały diety rozumiane jako dodatek z tytułu zwiększonych kosztów ponoszonych przez pracowników związanych z podróżą służbową na obszarze kraju oraz poza granicami kraju. Wysokość diet z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju miała być uregulowana w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju. Wysokość diet rozumianych jako dodatek z tytułu zwiększonych kosztów ponoszonych przez pracowników związanych z podróżą służbową na obszarze kraju oraz poza granicami kraju wynosiła wówczas łącznie 38 EUR za każdą pełną dobę, z czego kwota 13 EUR stanowiła dietę rozumiana jako pokrycie zwiększonych kosztów wyżywienia w czasie podróży, a kwota 25 EUR obejmowała zwiększenie innych kosztów socjalnych.

W oparciu o porozumienie z dnia 14 września 2010r zawarte między pozwaną a związkami zawodowymi ustalono, że od dnia 01 lipca 2010r wysokość diety, jako dodatku z tytułu zwiększonych kosztów ponoszonych przez pracowników, a związanych z podróżą służbową poza granicami kraju wynosi 40 euro za dobę na zasadach określonych w rozporządzeniu (...) z dnia 19 grudnia 2002r.

W oparciu o kolejne porozumienie z dnia 03 grudnia 2010r zawarte miedzy pozwaną a związkami zawodowymi ustalono, że od dnia 01 stycznia 2011r wysokość diety, jako dodatku z tytułu zwiększonych kosztów ponoszonych przez pracowników, a związanych z podróżą służbową poza granicami kraju na kwotę 41 euro za dobę (w tym 14 euro jako pokrycie zwiększonych kosztów wyżywienia w czasie podróży, oraz 27 euro jako zwiększenie innych kosztów socjalnych).

K. Ć., ani A.Z. nie zostali zapoznani z w/w zmianami.

Z dniem 13 lipca 2011r pozwana wprowadziła w życie nowy regulamin pracy z dnia 28 czerwca 2011, który nie zawierał regulacji dotyczących rozliczania kosztów noclegów w czasie wykonywania zadań poza granicami kraju. K. Ć. i A.Z. podpisali oświadczenia (bez daty) o zapoznaniu się z w/w regulaminem. W praktyce nie czytali treści regulaminu, ponieważ znajdował się na terenie bazy w płotach, a kierowcy zjeżdżali z trasy na 5 dni i uważali, że mają zbyt mało czasu na czytanie regulaminu w bazie.

W oparciu o kolejne porozumienie z dnia 27 lutego 2012r zawarte między pozwaną a związkami zawodowymi ustalono od dnia 01 marca 2012r wysokość diety, jako dodatku z tytułu zwiększonych kosztów ponoszonych przez pracowników, a związanych z podróżą służbową poza granicami kraju na kwotę 42 euro za dobę (w tym 14 euro jako pokrycie zwiększonych kosztów wyżywienia w czasie podróży, oraz 28 euro jako zwiększenie innych kosztów socjalnych).

Łącznie, z tytułu kosztów podróży, w/w Regulamin Wynagradzania z dnia 1 kwietnia 2010 r , na skutek porozumień zawieranych z organizacjami związkowymi przewidywał, że pozwany będzie wypłacał kierowcom diety rozumiane jako:

- od 1 kwietnia 2010 r. 38 EUR (13 EUR tytułem rekompensaty zwiększonych kosztów wyżywienia oraz 25 EUR jako rekompensatę zwiększonych innych kosztów socjalnych),

- od 1 stycznia 2011 r. 41 EUR (14 EUR tytułem rekompensaty zwiększonych kosztów wyżywienia oraz 27 EUR jako rekompensatę zwiększonych innych kosztów socjalnych),

- od 1 marca 2012 r. (14 EUR tytułem rekompensaty zwiększonych kosztów wyżywienia oraz 28 EUR jako rekompensatę zwiększonych innych kosztów socjalnych).

Dieta wypłacana kierowcom była przeznaczona na koszty wyżywienia. Nikt nie informował kierowców, aby służyła pokryciu kosztów noclegów.

Podczas negocjowania warunków przytoczonych powyżej porozumień pozwana nie prowadziła ze związkami zawodowymi rozmów na temat ryczałtów za noclegi. Przedmiotem negocjacji były wyłącznie premie i diety za podróże służbowe. Pracodawca nie poruszał tematu, że w ramach diet mają mieścić się także koszty noclegów w postaci ryczałtów. W dniu 29 kwietnia 2013r związki zawodowe po raz pierwszy skierowały do pozwanej jednoznaczny postulat wypłaty ryczałtów za noclegi zgodnie z przepisami rozporządzenia (...) z dnia 29 stycznia 2013r z powołaniem się na orzecznictwo sądowe potwierdzające zasadność żądań pracowników.

Gdy R. S. jako kierowca przebywał w podróży służbowej i nie mógł nocować w kabinie samochodu z uwagi na awarię i naprawę pojazdu, nocował w hotelu, za który zapłacił z własnych środków. Było to wyjątkiem od zasady noclegu w kabinie samochodu. Następnie pozwana zwróciła mu udokumentowane koszty noclegu i nie odliczała przy tym z kwoty 28 euro wypłacanej tytułem diety w/w kosztów noclegu (takich odliczeń nie czyniła także w stosunku do innych kierowców, którzy nocowali w hotelu z uwagi na niesprawny samochód).Pozwana na żądania pracowników w zakresie ryczałtów odpowiadała, że nie należą im się, ponieważ mają zapewnione miejsca noclegowe w kabinach samochodów.

Wysokość diety nie zależała od tego do jakiego kraju kierowca jeździł

Każdy kierowca miał obowiązek prowadzenia karty realizacji zadań, do której wpisywał godzinę przekroczenia granicy. Do karty wpisywane były czynności i dane związane z załadunkiem i rozładunkiem, tankowanie paliwa i wszelkie uwagi. Delegacje były rozliczane w okresach miesięcznych.

Po powrocie do kraju w bazie pozwanej w N. czy w P. kierowca dokonywał rozliczenia jazdy w ustalonym trybie, przestrzegając obowiązku niezwłocznego zdania dokumentów stanowiących podstawę do zafakturowania wykonania usługi przewozowej, między innymi, wykresówek tachografu, dokumentów księgowych potwierdzających poniesione wydatki i koszty, listów CMR. Kierowca zobowiązany był do należytego wypełnienia wszystkich formularzy dotyczących delegacji krajowych i zagranicznych. Kierowca miał obowiązek wypełniać i doręczać przełożonemu, m.in. formularz rozliczenia delegacji krajowych i zagranicznych oraz kartę realizacji zadań. Dopiero po rozliczeniu jazdy w sposób wskazany wyżej kierowcy wypłacano diety za wyjazd w daną trasę.

Na karcie realizacji zadania nie były odnotowywane noclegi. Z zapisów tarczek tacho nie wynikały miejsca noclegu. Takich danych nie zawierały także karty czasu pracy, ani listy płac.

PIP dokonała kontroli i w protokole pokontrolnym z 22 maja 2012 r stwierdzono, m.in., że kwota diety na pokrycie zwiększonych innych kosztów socjalnych w przypadku noclegów w Niemczech, Austrii, W., na W., w Czechach - jako ryczałt była wystarczająca, natomiast dla części państw ryczałt był zbyt niski:, tj. dla Francji, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Niderlandów. PIP podniosła w związku z tym, że ze względu na to, że podróże odbywają się po różnych krajach oraz z uwagi na brak ewidencjonowania krajów w jakich kierowca odbywał nocleg, nie jest możliwe ustalenie, czy wielkość ryczałtu na pokrycie zwiększonych innych kosztów socjalnych pokrywa należności – a według oświadczenia A. G. składanych przed PIP, kwota ta obejmować miała także koszty noclegów.

W dniu 29 kwietnia 2013r (...) ZOZ w P. przedstawiła pozwanej postulaty, m.in. w zakresie konieczności wprowadzenia wypłat ryczałtów za noclegi zgodnie z przepisami rozporządzenia (...) z dnia 29 stycznia 2013r w sprawie należności /…/ z tytułu podróży służbowych.

Wysokość ryczałtów za noclegi, przy przyjęciu uśrednionej wartości według kursu z dnia wymagalności roszczenia dla: A.Z. wynosiła odpowiednio za kolejne okresy noclegów wskazanych w opinii biegłego d.s rachunkowości (zgodnych z twierdzeniami z pozwów): 45.971,45 złotych, a dla K. Ć.-45.971, 45 zł.

Przy założeniu, że powodowie w ramach wypłat przypadających na kwoty „innych kosztów socjalnych” otrzymywaliby ryczałty za nocleg i tak występowałyby niedopłaty z tytułu kwot przypadających na ryczałty za noclegi w porównaniu z należnościami wyliczonymi na podstawie rozporządzenia wykonawczego w sprawie podróży służbowych /na kwoty wyliczone w kolumnie opinii biegłego/.

Na liście płac K. Ć. i A.Z. jednym ze składników była dieta zagraniczna, stanowiąca przeważającą część wypłaty. Na listach i kartach wynagrodzeń nie wymieniano jako składników wynagrodzenia czy wypłaty ryczałtu za noclegi. Pracownikom wypłacano natomiast wynagrodzenie za nadgodziny.

K. Ć. i A.Z., tak jak i inni kierowcy zatrudnieni w pozwanej spółce, nie otrzymywali od pozwanej ryczałtów za noclegi w czasie realizacji tras międzynarodowych. Pozwana wypłacała im diety opisane powyżej.

Na rzecz powodów pozwana wypłaciła w spornych okresach diety w kwotach wskazanych w opinii biegłego d.s rachunkowości.

Przy założeniu, że w/w pracownicy w ramach „diet” zagranicznych otrzymywali ryczałty za nocleg, i tak występowałaby w spornych okresach obejmujących poszczególne trasy niedopłaty z tego tytułu w porównaniu z należnościami wyliczonymi na podstawie rozporządzenia wykonawczego w sprawie podróży służbowych /na kwoty wyliczone w opinii biegłego/.

K. Ć. i A.Z. w żadnym okresie zatrudnienia w pozwanej Spółce nie otrzymali wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy bądź płacy. Nie zapoznawano ich z kolejno wprowadzanymi przez pozwaną regulaminami pracy i wynagradzania (nie potwierdzali zapoznania się z takimi dokumentami, poza regulaminem pracy z 2011).

Powodowie, tak jak i inni kierowcy, nie nocowali za granicą w hotelach, ponieważ koszty były dla nich za duże. Gdyby otrzymali od pozwanej zaliczki na koszty noclegu wówczas mogliby rozważać taką możliwość (przy założeniu, że pozwana nie nakazałaby pilnowania przewożonego ładunku, co było regułą).

A.Z. nie nocował poza samochodem, także z tego powodu, że miał wątpliwości, czy pozwana pokryje koszty noclegu.

Do czasu zakończenia kontroli PIP z maja 2012r kierowcy pozwanej nie mieli świadomości istnienia nowych regulaminów pracy i wynagradzania wprowadzanych od stycznia 2010r. Regulaminu nie wywieszano na tablicach ogłoszeń. Był dostępny wyłącznie w dziale kadr. W związku z powyższym do maja 2012r kierowcy pozwanej byli przekonani, że obowiązuje regulamin z 2008r. Także innym kierowcom pozwanej nie wypowiadano warunków pracy i płacy, nawet wówczas, gdy zmniejszyły się kwoty diet do 38 euro.

Miesięczne wynagrodzenie A.Z. liczone, jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy wyniosło 3.160,48 złotych.

Miesięczne wynagrodzenie K. Ć. liczone, jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy wyniosło 2811,74złotych.

W styczniu 2012r pozwana odmówiła wypłaty ryczałtów za noclegi na rzecz kierowcy D. Ś., wskazując, że samochód, którym wykonywał przewozy był wyposażony w miejsce do spania, a poza tym otrzymywał dietę. Jednocześnie powołano się na par. 25 regulaminu pracy obowiązującego w pozwanej.

Z dniem 22 stycznia 2016r pozwana zmieniła nazwę na : (...) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w P..

Stan faktyczny sprawy ustalono na podstawie dowodów z dokumentów powołanych powyżej, w tym w oparciu o dowody z protokołów rozpraw zawierających zeznania świadków oraz przedstawicieli strony pozwanej, przesłuchanych już uprzednio wielokrotnie w szeregu innych procesów o tożsamym przedmiocie sporu. Protokoły te załączały strony procesu, jak i sąd wezwany, który w drodze pomocy sądowej przesłuchiwał świadków i przedstawicieli pozwanej spółki, po raz kolejny (w kilkudziesięciu tożsamych procesach). Strony nie kwestionowały dokumentów w sposób wyłączający ich wartość dowodową, a strona pozwana w wielu kolejnych procesach ponawiała wniosek o poprzestanie na dowodach z protokołów zawierających zeznania przedstawiciela strony pozwanej , bez jego kolejnego przesłuchiwania w drodze pomocy sądowej. W sprawie niniejszej przedstawiciel pozwanej –członek Zarządu J. B. wezwany po raz kolejny nie stawił się bez usprawiedliwienia, co skutkowało pominięciem dowodu z jego przesłuchania jako strony procesu.

Sądowi, jak i stronom procesu dobrze były znane fakty ujawnione na drodze przesłuchania strony pozwanej i świadków stron przed Sądami wezwanymi. Ponawianie po raz kolejny tychże dowodów nie zmieniłoby rozstrzygnięcia, zwłaszcza że przesłuchano w ten sposób większość zgłoszonych osób. Strona pozwana , część dowodów dotyczących świadków G. M. /k:445, 870/, A. G. –k 790/ cofnęła. Natomiast w zakresie zeznań K. W., który przebywał na stale poza granicami kraju nie udzieliła jednoznacznej odpowiedzi, co skutkowało pominięciem dowodu z zeznań w-w osoby i poprzestaniu na protokółach rozpraw zawierających zeznania K. W. z szeregu innych spraw o tożsamym przedmiocie sporu. Pozwana, obecna na rozprawie poprzedzającej wyrokowanie nie protestowała w związku z powyższym i nie ponawiała wniosku. Zeznania w-w nie wnosily do sprawy wiedzy istotnej dla obrony stanowiska pozwanej. Zeznania pozostałych w/w świadków, jak i strony pozwanej ujawnione z innych procesów, nie ujawniały faktów wpływających na wynik sporu w sposób korzystny dla pozwanej, należało więc je pominąć w zakresie wykraczającym poza zeznania osób dopuszczonych w sprawie. Co istotne, wynik sporu zależał w decydującym zakresie od interpretacji obowiązujących przepisów, w tym obowiązujących wewnątrz pozwanej. Poza tym wpływ na wynik sporu miały dokumenty dopuszczone w sprawie, dotyczące porozumień zawieranych ze związkami zawodowymi i negocjacji ze stroną związkową, a także z kontroli PIP, potwierdzające, że w pozwanej w żadnym okresie nie wypłacano dla kierowców ryczałtów za noclegi. Twierdzenia m.in. A. G. na temat rzekomych wypłat ryczałtów w ramach części socjalnej diet zagranicznych nie polegały na prawdzie. Zostały wywiedzione na użytek sporu, a pierwotnie jeszcze w związku z kontrolą PIP z maja 2012r i miały stanowić linię obrony.

Pominięto także zeznania A. K. zawarte w dokumencie w postaci protokołu rozprawy w zakresie twierdzeń co do tego, że regulaminy wprowadzane w pozwanej od kwietnia 2010r były wywieszane na tablicy ogłoszeń. Przeczą temu dowody z zeznań kierowców, oraz R. S., K. W.. Wynika z nich, że regulaminy zawsze znajdowały się w kadrach, a nie na tablicy ogłoszeń w bazach. Okoliczności te ustalono już w niewątpliwy sposób w szeregu innych tożsamych procesów, np. w sprawie XIP 17/13. Rozległość regulaminów uniemożliwiała szybkie zapoznanie się z nimi, bowiem kierowcy bywali w bazach tylko w związku z rozpoczynaniem podróży za granicę i z powrotem do Polski. Odbywało się to szybko. Fakt zapoznania się z regulaminami nie został odnotowany w aktach osobowych /poza regulaminem obowiązującym przed lipcem 2008, których pozwana nie złożyła do akt/, a pozwana nie przedstawiła innych dowodów wykazujących zapoznanie się z regulaminami przez kierowców. Oświadczenia podpisywane przez powodów nie zawierały dat, a dotyczyły regulacji, z którymi powodowie nie zapoznali się .

Pominięto także zeznania J. B. członka zarządu pozwanej zawarte w dokumencie w postaci protokołu rozprawy i znane z innych spraw, np. (...) 17/13 w zakresie twierdzeń co do tego, że dieta w części socjalnej miała pokrywać koszty noclegów. J. B. podkreślał przy tym, że nie był uczestnikiem rozmów prowadzących do powstania regulaminów i porozumień zawieranych ze związkami. Nie posiadał więc dostatecznej wiedzy w tym zakresie, a stanowisko w w/w zakresie wiązało się z koniecznością podjęcia obrony wobec licznych procesów o bardzo wysokie kwoty zaległych ryczałtów dla kierowców. Zresztą w regulaminach powtarzano w kolejnych latach, że w razie zapewnienia możliwości nocowania w kabinie samochodu ryczałt nie będzie wypłacany. Pozwana takie noclegi w kabinie zapewniała więc logiczne jest, że nie płaciła wbrew treści przepisów wewnętrznych żadnych dodatkowych kwot. Celem było bowiem minimalizowanie kosztów i utrzymanie konkurencyjności spółki.

W pozostałym zakresie zeznania świadków i stron stanowiły podstawę rozstrzygnięcia w zakresie istotnym dla rozpoznania sprawy.

Podstawę ustaleń w zakresie wysokości ryczałtów za noclegi za sporny okres należnych powodom stanowiła opinia biegłego ds. rachunkowości. Wobec nie przedstawienia innych dokumentów /np. kart drogowych, listów przewozowych, itp. / przez pozwaną wyliczenia zawarte w opinii korelowały z przestawianymi przez stronę powodową. Dokumenty złożone przez Spółkę w procesie nie pozwalały na precyzyjne ustalenia ile, w jakich dniach kierowcy przebywali na terytorium każdego z państw. Realizacje zleceń złożone do akt wskazywały jedynie szacunkowo miejscowości, przez które przejeżdżali w określonych datach, nie dając odpowiedzi w jakim kraju nocowali. W tej sytuacji sposób zaproponowany przez stronę powodową do wyliczenia wartości spornych ryczałtów okazał się najbardziej przydatny ( także z uwagi na art. 322 kpc). Strona powodowa zaproponowała określone wartość ryczałtu dla każdego z kierowców w zależności od ilości noclegów w danym kraju. Pozwana nie zakwestionowała skutecznie i w sposób oparty na konkretnych dowodach ilości noclegów podanych dla każdego z powodów ani wartości stawek ryczałtu obowiązujących w poszczególnych okresach. Z uwagi na powyższe, wartości i liczby przyjęte w opinii biegłego , a proponowane także przez powoda , stały się podstawą wyliczeń. Zapisy na CD załączone przez stronę pozwaną, a dotyczące wydruków z tachografów, nie były przydatne dla ustalenia dni pobytu za granicą i krajów noclegów, a nadto strona pozwana złożyła je w jednym egzemplarzu, bez załączenia programu umożliwiającego ich odtworzenie. W związku z tym i wobec braku wniosku strony pozwanej o opiniowanie na podstawie tychże zapisów (w sprawie dysponowano papierowymi wersjami rozliczenia czasu pracy i zadań powodów)dowód z zapisu CD pominięto.

Biegły uzupełniał opinię zgodnie z wnioskami strony pozwanej, jednak otrzymane wartości nie mogły stanowić kwot należnych dla kierowców. Żaden z nich nie otrzymał bowiem ryczałtu za noclegi. Strona pozwana nie wykazała, aby wypłaty z tego tytułu były realizowane np. jako część składowa diet. Strony nie składały należycie umotywowanych zastrzeżeń do opinii biegłego w zakresie wariantów opinii, ani co do samych wyliczeń. Uwagi pozwanej sprowadzały się do negowania zasadności roszczenia, a ewentualnie do wskazywania konieczności zaliczania na poczet ryczałtów wartości diet w części składającej się na koszty socjalne. Pozwana nie zaproponowała w tym zakresie sposobu liczenia należności. Nie była w stanie wskazać ile w każdym okresie podróży stanowiły koszty socjalne, a ile miały stanowić ryczałty. Prowadziło to do oceny, że w każdym bądź w niektórych z tych okresów wartość ryczałtów za nocleg mogła wynosić „0”, bowiem pozostała część wypłaconej diety w istocie pokrywała poniesione przez kierowców wydatki socjalne z tytułu zwiększonych kosztów utrzymania się poza domem i za granicą. Taki sposób obliczania kwot wypłacanych kierowcom jako diety nie mógł więc być akceptowany, ponieważ prowadziłby do rozliczenia diet w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami oraz wbrew ustalonym zasadom.

Szacunkowe wyliczenia na podstawie art. 322 kpc wobec braku ścisłych dowodów były uzasadnione. Strona powodowa nie kwestionowała wyliczeń dokonanych przez biegłego . Dlatego też wydana opinia zasadniczo potwierdzająca poprawność wyliczeń dokonanych w pozwach stała się podstawą ustalenia spornych kwot. Niedopuszczalna byłaby ocena prawa przez biegłego d.s księgowości, której domagała się strona pozwana. W tym zakresie wnioski o uzupełnianie opinii nie mogły być uwzględnione i podlegały oddaleniu. Dalszych porównań i obliczeń biegły dokonał w opinii uzupełniającej, a wobec podstawy rozstrzygnięcia bezcelowe było dalsze jej uzupełnianie. Porównanie poczynione przez pozwaną było wystarczające do oceny, że wypłacała diety we wskazanych kwotach, natomiast brak było dowodów na wypłatę należnych kierowcom ryczałtów za noclegi. Ryczałty winny być rozliczone i wypłacone w ciągu 14 dni od zakończenia podróży i sposób podania kwot przez biegłego umożliwiał ocenę daty wymagalności roszczeń. Ponieważ ostatecznie nie odliczano od kwot należnych tytułem ryczałtów za daną podróż kwot wypłaconych tytułem diet , czy ich części /diety rozliczano do końca kolejnego miesiąca za miesiąc, w którym podróż miała miejsce/ nie było potrzeby dalszego systematyzowania ryczałtów w okresach miesięcznych. Podróże, nie raz miały miejsce na przełomie miesięcy i rozbijanie ryczałtów stanowiło zasadniczo zbędny zabieg, nie służący żadnym racjonalnym celom.

W sprawie zbędne było dokonywanie oceny przez biegłego czy świadczenia wypłacane na rzecz kierowców były korzystniejsze niż obowiązujące przepisy, a to z uwagi na ustalenie takich okoliczności sprawy, które jednoznacznie wskazywały, że kierowcom w ogóle nie wypłacano ryczałtów za noclegi. Kwoty wypłacane stanowiły diety na wyżywienie oraz na poniesienie takich kosztów socjalnych, jak toalety, prysznice, środki czystości (ale nie noclegi, co pozwana wyraźnie wyłączyła w treści obowiązujących regulaminów).

Brak było podstaw do zwracania się do aktualnych pracodawców kierowców celem uzyskiwania informacji o zasadach ich zatrudnienia. Okoliczność ta nie miała znaczenia dla rozstrzygnięcia i przybierała formę represji za decyzję o wystąpieniu na drogę sądową.

W świetle aktualnego orzecznictwa sądowego jednoznacznie ustalającego, że nocleg w kabinie nie stanowi zapewnienia odpowiedniego, bezpłatnego noclegu, wyłączającego obowiązek wypłaty ryczałtu za noclegi, nie było podstaw do dalszego gromadzenia dokumentacji dotyczącej wyposażenia samochodów kierowców, prowadzenia postępowania w tym zakresie, w tym na drodze opinii biegłego d.s techniki samochodowej. Poza sporem pozostawało bowiem, że samochody posiadały leżanki, a kierowcy na nich nocowali. Bezsporny był także brak zaplecza socjalnego i sanitarnego w samochodach. Dalsze dowody w tym zakresie były więc zbędne i nie wniosłyby do sprawy żadnych nowych okoliczności, od których zależałoby rozstrzygnięcie. Z uwagi na powyższe oddalono wniosek strony pozwanej o korzystanie z dowodu z opinii biegłego d.s techniki samochodowej.

Stan faktyczny sprawy Sąd Rejonowy ustalił także na podstawie zeznań świadków: A. G., K. S., S. J., A. K. - zasadniczo zgodnych, spójnych, wiarygodnych i nie sprzecznych z pozostałymi dowodami. W toku sporu strona pozwana cofnęła wniosek o przesłuchanie G.M., i D.D., a także nie popierała dowodu z zeznań K. W.. Zeznania tych ostatnio wymienionych osób nie zmieniłyby rozstrzygnięcia, zwłaszcza wobec interpretacji obowiązujących regulaminów, w których wyraźnie zaznaczono, że dla nocujących w kabinach nie wypłaca się ryczałtów. Ponadto powodowie i inni kierowcy nigdy nie otrzymali wypowiedzenia warunków pracy i płacy, nie składano im takiego oświadczenia na drodze porozumienia stron, a regulaminy pracy i wynagradzania wprowadzane po lipcu 2008r nie były im znane, ponieważ nie zapoznawano ich z nimi (brak dowodów przeciwnych). Powyższa ocena uzasadniała zasądzanie na rzecz kierowców ryczałtów wg. zasad obowiązujących na podstawie rozporządzenia w sprawie podróży służbowych (co dokładnie omówiono w rozważaniach).

Zeznaniom A. G. nie można było dać wiary w zakresie twierdzeń, że diety wypłacane dla kierowców w części tzw., socjalnej zawierały wypłatę kosztów noclegu. Świadek twierdzenia te podnosiła jako reprezentant strony pozwanej, w sposób dla niej korzystny, zapewne także w trosce o zachowanie dotychczasowego miejsca pracy (zeznawała jeszcze w czasie zatrudnienia pozwanej). Zeznań o takiej treści nie potwierdzały dowody z dokumentów, ani zeznania żadnego ze świadków. K. W., R. S. i K.S. zeznawali, że nigdy przedmiotem rozmów związków zawodowych z zarządem pozwanej nie były kwestie związane z wypłatami ryczałtów za noclegi w formie części diet. Poza tym , gdy wyjątkowo kierowca nocował w hotelu i zwracano mu koszty rachunku, wówczas nie odliczano takiej kwoty od kwoty diety. Wskazuje to więc na to, że dieta stanowiła odrębny składnik i nie zawierała w sobie rekompensaty kosztów noclegu. Należy także pamiętać, że przepisy regulaminów pracy i wynagradzania wprost zawierały zapis, że w przypadku zapewnienia noclegu w kabinie samochodu nie przysługuje ryczałt za nocleg. Stanowisko A. G. zostały więc wypracowane na użytek licznych procesów, zagrażających stabilności finansowej pozwanej. Zeznania w/w świadka były odosobnione w powyżej wskazanym zakresie. Także J. B. członek Zarządu pozwanej nie twierdził kategorycznie, że diety zawierały w sobie zwrot kosztów noclegu, a jedynie że słyszał o tym. Należało przy tym zauważyć, że dieta w części socjalnej stanowiła kwotę ok. 26-27 euro w różnych okresach, a ryczałt za nocleg w jednym z Państw, które kierowcy odwiedzali najczęściej wynosił o wiele więcej / z reguły ok. 40 euro/. W zestawieniu z bardzo niskimi wynagrodzeniami zasadniczymi kierowców takie rozwiązanie nie byłoby akceptowane przez związki zawodowe i samych kierowców. Tymczasem w żadnym protokole i porozumieniu z negocjacji pozwanej ze związkami nie wymieniono kwestii związanych z rozliczaniem ryczałtów za noclegi. Dopiero we wrześniu 2013r taki problem został poddany pod rozwagę zarządu. To także potwierdza słuszność rozumowania, co do tego, że ryczałty nie wchodziły w skład diety, a pozwana po prostu nigdy ich nie wypłacała. Uznawała, bowiem że nocleg w kabinie zapewnia bezpłatny nocleg w sposób wyłączający konieczność wypłaty ryczałtu za noclegi.

Niewiarygodne były także zeznania A. G. w zakresie twierdzeń, że regulaminy wywieszano na bazach. Z pozostałych dowodów (w tym z twierdzeń powodów) wynika, że znajdowały się wyłącznie w kadrach, dla osób żądających ich okazania. Nie były udostępniane kierowcom indywidualnie.

Podstawę ustaleń stanu faktycznego stanowiły także zeznania K. Ć., nie budzące wątpliwości wobec okoliczności znanych Sądowi i stronom z innych tożsamych procesów. Twierdzenia w/w kierowców były zasadniczo wiarygodne, logiczne, oparte na dowodach z dokumentów, nie sprzeczne z zasadami doświadczenia życiowego.

Pytania strony pozwanej dotyczące zasad zatrudnienia kierowców u obecnego pracodawcy, jako nie zmierzające do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla sprawy, podlegały uchyleniu.

Fakty ujawnione przed sądem wezwanym przez przedstawicieli pozwanej nie mogły stanowić podstawy do odmiennego rozstrzygnięcia wobec interpretacji przepisów powszechnie obowiązujących oraz obowiązujących u pozwanej. Strona pozwana nie ponawiała wniosku o jej przesłuchiwanie po raz kolejny przed sądem wezwanym.

Sąd Rejonowy w oparciu o powyższe zważył, iż powództwo było zasadne w zakresie objętym sentencją wyroku.

Brak było podstaw do zawieszania postępowania w sprawie do czasu rozpoznania kasacji wywiedzionych od wyroków Sądu w Zielonej Górze, zwłaszcza wobec wypracowania ostatniej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego, rozstrzygającej dotychczasowe wątpliwości interpretacyjne zgodnie z linią orzeczniczą tutejszego Sądu.

Sąd I instancji nie dopatrzył się także potrzeby występowania z pytaniem prawnym od Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( a tym samym od września 2016r zawieszania postępowania w sprawie na podstawie art. 177 par. 1 pkt. 3 ¹kpc, który stanowi, że Sąd może (a nie musi) zawiesić postępowanie z urzędu jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku postępowania toczącego się przed Trybunałem Konstytucyjnym albo Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Rozstrzygnięcie sprawy niniejszej nie zależy od wyniku takiego postępowania toczącego się przed (...) w związku z pytaniami innych sądów)-k: 707 i n. .

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej m.in. dokonuje obowiązującej wykładni aktów prawnych, zapewnia jednolitą wykładnię prawa unijnego przez wydawanie na wniosek sądu państwa członkowskiego orzeczeń wstępnych.

W przypadku wątpliwości interpretacyjnych sąd krajowy może zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o dokonanie interpretacji prawa wspólnotowego. Jeżeli problem interpretacyjny pojawia się w sprawie toczącej się przed sądem krajowym, od rozstrzygnięcia której nie przewidziano odwołania w prawie krajowym, organ ten ma obowiązek wystąpić do Trybunału o wydanie orzeczenia. Instytucja pytania prejudycjalnego uregulowana została w art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dalej: (...)). Na mocy postanowień (...) właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym jest (...), zaś uprawnione do złożenia pytania prejudycjalnego są sądy krajowe państw członkowskich rozstrzygające spory pomiędzy stronami. W obowiązującym stanie prawnym strona postępowania nie może samodzielnie wystąpić do (...) o wydanie orzeczenia prejudycjalnego, nie ma również do swojej dyspozycji instrumentów umożliwiających wywarcie wpływu na sąd krajowy tak, aby ten wszczął procedurę .

W polskim porządku prawnym organami uprawnionymi do złożenia pytania prejudycjalnego są między innymi: sądy powszechne (rejonowe, okręgowe, apelacyjne), Sąd Najwyższy, sądy administracyjne (wojewódzkie sądy administracyjne wraz z Naczelnym Sądem Administracyjnym), sądy dyscyplinarne oraz Trybunał Konstytucyjny. Zakres kontroli dokonywanej przez Trybunał sprowadza się do wykładni norm traktatów oraz orzekania o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii. Procedura zmierzająca do wydania orzeczenia w trybie prejudycjalnym zaliczana jest przez doktrynę do postępowania niespornego.

Tryb prejudycjalny to postępowanie sądowe polegające na tym, że sądy państw członkowskich mogą bądź w niektórych sytuacjach muszą zwrócić się z zapytaniem, jeśli mają wątpliwości co do prawidłowego zastosowania prawa unijnego przy rozstrzyganiu konkretnej sprawy. Sąd krajowy państwa członkowskiego może skierować do Trybunału pytanie prejudycjalne, jeśli orzeczenie podlega zaskarżeniu, zaś gdy orzeczenie według prawa wewnętrznego nie podlega zaskarżeniu, sąd ma obowiązek zwrócić się do Trybunału z pytaniem prejudycjalnym, dotyczącym zarówno wykładni, jak i oceny ważności .

Trybunał nie ma uprawnień do ingerowania w procedurę stosowania aktu prawa krajowego. „Trybunał orzeka w przedmiocie wykładni lub ważności prawa Unii, dokładając wysiłków, by udzielona przez niego odpowiedź była pomocna w rozwiązaniu sporu, lecz do sądu krajowego należy wyciągnięcie z niej odpowiednich wniosków, w tym – w razie potrzeby – podjęcie decyzji o niestosowaniu danego przepisu prawa krajowego” . Zgodnie z zasadą pomocniczości UE nie powinna ingerować w te zadania, które jest w stanie samodzielnie zrealizować państwo. Istotne jest, iż wszelkie kompetencje, które nie zostały przyznane UE w traktatach, należą do państw członkowskich – tzw. domniemanie kompetencji państw członkowskich. Głównym celem instytucji wspólnoty europejskiej jest wspieranie działań podejmowanych przez państwa członkowskie i rozwijanie istniejącego już dorobku, nie zaś zastępowanie państwa w wykonywaniu jego podstawowych funkcji. „Możliwość oddziaływania organów unijnych, w tym ETS, na sądy krajowe na etapie kształtowania się rozstrzygnięcia sądowego w sprawach z elementem unijnym, są ograniczone” . Unia europejska i państwa członkowskie zobowiązane są do wzajemnego szacunku i udzielania sobie wsparcia w realizacji zadań traktatowych.

Reasumując, w toku niniejszego postępowania Sąd nie był zobligowany występować z pytaniem prejudycjalnym zgodnie w wnioskami pozwanej. Orzeczenie podlega bowiem jeszcze zaskarżeniu. Natomiast w związku z tożsamymi pytaniami kierowanymi już przez Sąd we Wrocławiu brak było podstaw obligujących do zawieszania postępowania w sprawie do czasu udzielenia odpowiedzi przez Trybunał Sprawiedliwości. W ocenie Sądu rozstrzygnięcie sporu było możliwe przy zastosowaniu dotychczasowych reguł wykładni prawa, w oparciu o wypracowane orzecznictwo sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego.

Przechodząc do merytorycznej analizy okoliczności sprawy i obowiązujących przepisów należało stwierdzić, że argumentacja pozwanej, co do niezasadności roszczeń nie zasługiwała na aprobatę.

Brak możliwości ustalenia dat i miejsc noclegów kierowców (wobec nie przedstawienia stosownych dokumentów przez stronę pozwaną) pozwalał na wyliczenie należnych ryczałtów za noclegi w ograniczonym zakresie, zgodnym jednak z oczekiwaniami powodów. Ostatecznie zasadzono na rzecz powodów kwoty wyliczone przez biegłego i nie kwestionowane przez pełnomocnika powodów. W pozostałej części powództwa podlegały oddaleniu.

Przechodząc do rozważań w zakresie zgłoszonych roszczeń, należy podkreślić, iż zgodnie z art. 21 a ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. z 2012 r., poz. 1155) obowiązującym od dnia 3 kwietnia 2010 r. kierowcy w podróży służbowej, przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z wykonywaniem tego zadania służbowego, ustalane na zasadach określonych w przepisach art. 77 ⁵ § 3-5 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy. Stosownie zaś do treści art. 2 pkt. 8 powołanej ustawy użyte w ustawie określenia oznaczają - podróż służbowa - każde zadanie służbowe polegające na wykonywaniu, na polecenie pracodawcy: a) przewozu drogowego poza miejscowość, o której mowa w pkt 4 lit. a, lub b) wyjazdu poza miejscowość, o której mowa w pkt 4 lit. a, w celu wykonania przewozu drogowego.

W niniejszej sprawie należy wskazać, że zgłoszone roszczenia dotyczą zarówno okresu przed wejściem powołanych przepisów w życie, jak i okresu po wejściu w życie cytowanego art. 21 a ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r., tj. po dniu 3 kwietnia 2010 r.

Nie bez znaczenia była także okoliczność, iż powodowie zatrudnieni został przed wejściem w życie regulaminu pracy i wynagradzania z dnia 1 kwietnia 2010 roku.

Jak wywiódł Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 12 czerwca 2014 roku II PZP 1/14 (opubl. OSNP 2014/12/164) w wyniku nowelizacji ustawy o czasie pracy kierowców powstała sytuacja prawna, w której podróże kierowców transportu międzynarodowego odbywane w okresie do dnia 3 kwietnia 2010 r. nie stanowiły podróży służbowych w rozumieniu art. 77 ⁵ § 1 k.p. (nie mają więc zastosowania wprost przepisy powszechnie obowiązujące dotyczące zwrotu kosztów podróży służbowych), a po tej dacie są one podróżami służbowymi (art. 2 pkt 7 ustawy o czasie pracy kierowców) i kierowcom przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z wykonywaniem tego zadania służbowego, ustalane na zasadach określonych w art. 77 ⁵ § 3-5 k.p. (art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców).

Jednakże za okres do dnia 3 kwietnia 2010 r. moc prawną zachowały korzystniejsze dla pracowników (przyznające diety i zwrot kosztów noclegu) postanowienia układów zbiorowych pracy (regulaminów wynagradzania) oraz umów o pracę (art. 9 § 2 i art. 18 § 2 k.p.). W orzecznictwie (które w tej mierze można uznać za utrwalone) przyjmuje się też, że w przypadku nieustalenia w układzie zbiorowym (regulaminie wynagradzania) lub umowie o pracę świadczeń z tytułu podróży odbywanych przez kierowcę, jej koszty mogą podlegać wyrównaniu w wysokości odpowiadającej należnościom (dietom) z tytułu podróży służbowej przewidzianym w przepisach powszechnie obowiązujących dla pracowników wykonujących rzeczywiście podróże służbowe (por. w szczególności wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2009 r., I PK 279/07, LEX nr 509051; z dnia 18 sierpnia 2009 r., I PK 51/09, OSNP 2011 nr 7-8, poz. 100; z dnia 23 czerwca 2010 r., II PK 372/09, Monitor Prawa Pracy 2010 nr 11, s. 597 oraz z dnia 1 kwietnia 2011 r., II PK 234/10, OSNP 2012 nr 9-10, poz. 119).

W konsekwencji - w rzeczywistości - także z tytułu podróży odbywanych przez kierowców transportu międzynarodowego w okresie do dnia 3 kwietnia 2010 r. przysługują im należności co najmniej takie, jak wynikające z powszechnie obowiązujących aktów wykonawczych wydanych na podstawie art. 77 ⁵ § 2 k.p.

Sąd I instancji wskazał, iż zgodnie z art. 77 ⁵ § 1, 3, 4 i 5 k. p. pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową. Minister właściwy do spraw pracy określi, w drodze rozporządzenia, wysokość oraz warunki ustalania należności przysługujących pracownikowi, zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej, z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju.

Rozporządzenie powinno w szczególności określać wysokość diet, z uwzględnieniem czasu trwania podróży, a w przypadku podróży poza granicami kraju - walutę, w jakiej będzie ustalana dieta i limit na nocleg w poszczególnych państwach, a także warunki zwrotu kosztów przejazdów, noclegów i innych wydatków.

Warunki wypłacania należności z tytułu podróży służbowej pracownikowi zatrudnionemu u innego pracodawcy niż wymieniony w § 2 określa się w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie wynagradzania albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu wynagradzania.

Postanowienia układu zbiorowego pracy, regulaminu wynagradzania lub umowy o pracę nie mogą ustalać diety za dobę podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju w wysokości niższej niż dieta z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju określona dla pracownika, o którym mowa w § 2.

W przypadku, gdy układ zbiorowy pracy, regulamin wynagradzania lub umowa o pracę, nie zawiera postanowień, o których mowa w § 3, pracownikowi przysługują należności na pokrycie kosztów podróży służbowej, odpowiednio według przepisów, o których mowa w § 2 – a więc w zależności od rodzaju odbywanej podróży – w kraju lub poza granicami kraju (natomiast strona pozwana przyjmowała, że w sytuacji braku regulacji minimum stanowi ryczałt za nocleg określony w przepisach dotyczących podróży na obszarze kraju).

Oznacza to, że przepisy wykonawcze ustalają minimalny standard wszystkich świadczeń z tytułu podróży służbowych (diet, zwrotu kosztów przejazdu, noclegów i innych wydatków), które w układzie zbiorowym pracy, regulaminie wynagradzania albo w umowie o pracę mogą być uregulowane korzystniej dla pracownika. W razie braku takich regulacji lub uregulowania mniej korzystnego dla pracownika, zastosowane będą miały przepisy wykonawcze. /tak SN w uzasadnieniu do wyroku z dnia 4 września 2014 r, I PK 7/14, Lex nr 1515145/

Odesłanie w art. 21 a ustawy o czasie pracy kierowców do art. 77 ze zn. 5 § 3 -5 kp oznacza więc pośrednio odesłanie do art. 77 ze zn. 5 § 2 kp, a w konsekwencji uznanie, że kierowcy – pracownikowi przysługuje zwrot kosztów noclegu według zasad ustalonych w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie art. 77 ze zn. 5 § 2 kp, chyba, że korzystniejsze dla niego zasady zostały ustalone w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie wynagradzania albo w umowie o pracę. /tak SN w uzasadnieniu do w uchwały SN z dnia 12 czerwca 2014 r, II PZP 1/14, OSNP /.

Przed 01 kwietnia 2010r obowiązywał regulaminu wynagradzania z 20 lipca 2006 roku, stanowiąc w §15, iż pracownikom pozwanego przysługiwały diety z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju. Wysokość diet z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju jest uregulowana w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 roku w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju . Wysokość diet z tytułu podróży służbowych poza granicami Polski dla kierowców wynosiła 40 EURO za pełną dobę. Wysokość diet z tytułu podróży służbowych poza granicami Polski dla kierowców – stażystów wynosiła 20 EURO za pełną dobę.

Brak było w tym zakresie uregulowań dotyczących ryczałtów za noclegi.

Regulamin wynagradzania z dnia 1 kwietnia 2010 r, stanowił zaś, iż pracownikom przysługują diety rozumiane, jako dodatek z tytułu zwiększonych kosztów ponoszonych przez pracowników związanych z podróżą służbową na obszarze kraju oraz poza granicami kraju. Wysokość diet z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju jest uregulowana w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju. Wysokość diet rozumianych, jako dodatek z tytułu zwiększonych kosztów ponoszonych przez pracowników związanych z podróżą służbową na obszarze kraju oraz poza granicami kraju wynosiła łącznie 38 EURO za każdą pełną dobę, z czego kwotą 13 EURO stanowiła dietę rozumianą, jako pokrycie zwiększonych kosztów wyżywienia w czasie podróży, kwota 25 EUR obejmowała zwiększenie innych kosztów socjalnych.

A, zatem, wobec określenia kwoty diety, w łącznej wysokości 38 EUR, w kontekście wcześniejszych uregulowań, dotyczących wysokości diety w kwocie 40 EUR, należało uznać, iż określona regulacja była mniej korzystna dla pracownika.

Zatem, wobec włączenia jej do indywidulanych umów o pracę, wymagała wypowiedzenia warunków pracy i płacy w drodze wypowiedzenia zmieniającego. Nie można w żadnym zakresie zaakceptować poglądu pozwanego, iż w okolicznościach przedmiotowej sprawy nie istniała konieczność złożenia przez pracodawcę oświadczeń w przedmiocie wypowiedzenia zmieniającego, ponieważ w tym zakresie doszło do zawarcia, w sposób dorozumiany (konkludentny) porozumień modyfikujących treść indywidualnych stosunków pracy, co miałoby skutkować wyłączeniem zastosowania konstrukcji, przewidzianej przez art. 42 kp.

Korzystniejsze postanowienia układu (regulaminu), z dniem jego wejścia w życie, zastępują, z mocy prawa, wynikające z dotychczasowych przepisów prawa pracy, warunki umowy o pracę lub innego aktu, stanowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy. Postanowienia układu mniej korzystne dla pracowników, wprowadza się, w drodze wypowiedzenia pracownikom dotychczasowych warunków umowy o pracę lub innego aktu stanowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy. Przy wypowiedzeniu dotychczasowych warunków umowy o pracę lub innego aktu, stanowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy nie mają zastosowania przepisy ograniczające dopuszczalność wypowiadania warunków pracy i płacy. Pracodawca zatrudniający co najmniej 20 pracowników, nieobjętych zakładowym układem zbiorowym pracy ani ponadzakładowym układem zbiorowym pracy odpowiadającym wymaganiom określonym w §3, ustala warunki wynagradzania za pracę w regulaminie wynagradzania. W regulaminie wynagradzania, o którym mowa w §1, pracodawca może ustalić także inne świadczenia związane z pracą i zasady ich przyznawania. Regulamin wynagradzania obowiązuje do czasu objęcia pracowników zakładowym układem zbiorowym pracy lub ponadzakładowym układem zbiorowym pracy ustalającym warunki wynagradzania za pracę oraz przyznawania innych świadczeń związanych z pracą w zakresie i w sposób umożliwiający określanie, na jego podstawie, indywidualnych warunków umów o pracę. Regulamin wynagradzania ustala pracodawca. Jeżeli u danego pracodawcy działa zakładowa organizacja związkowa, pracodawca uzgadnia z nią regulamin wynagradzania. Do regulaminu wynagradzania stosuje się odpowiednio przepisy art. 239§3, art. 241 ¹²§2, art. 241 ¹³ oraz art. 241 ²⁶ §2 k.p. Regulamin wynagradzania wchodzi w życie po upływie dwóch tygodni od dnia podania go do wiadomości pracowników, w sposób przyjęty u danego pracodawcy.

Reasumując, o treści autonomicznych źródeł prawa pracy decydują jego strony. Postanowienia tych normatywnych porozumień obowiązują bezpośrednio w stosunkach prawa pracy. Zmiana układu (regulaminu) na korzyść pracownika powoduje automatyczną zmianę indywidualnych stosunków pracy – staje się częścią umów o pracę, natomiast zmiana niekorzystna – o ile nie nastąpi w drodze porozumienia zmieniającego – powinna być wprowadzona poprzez wypowiedzenie pracownikom dotychczasowych warunków umowy o pracę. Układy zbiorowe pracy zajmują wyższe miejsce w hierarchii źródeł prawa pracy niż regulaminy wynagradzania. Jednakże zawsze należy pamiętać o zasadzie pierwszeństwa stosowania tego źródła prawa pracy, którego postanowienia są bardziej korzystne.

W Kodeksie pracy przewiduje się pisemną formę wypowiedzenia warunków pracy i płacy - art. 42§2 k.p. Do oświadczenia pracodawcy o wypowiedzeniu warunków pracy lub płacy stosuje się odpowiednio przepisy o wypowiedzeniu umowy o pracę. Oznacza to, że każde wypowiedzenie warunków pracy lub płacy powinno być złożone - tak jak wypowiedzenie definitywne - na piśmie, z zachowaniem przepisów o okresach i terminach wypowiedzenia, oraz powinno zawierać pouczenie o przysługujących pracownikowi środkach prawnych od wypowiedzenia (niezależnie od pouczenia, że pracownik może do połowy okresu wypowiedzenia odmówić przyjęcia nowych warunków). Jak wyżej wskazano, wypowiedzenie to podlega podobnym ograniczeniom jak wypowiedzenie definitywne, co dotyczy zwłaszcza szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem, a w przypadku umów na czas nieokreślony - także przyczyny wypowiedzenia zmieniającego oraz obowiązku konsultacji związkowej. Pracodawca może sam określić treść oświadczenia woli, pod warunkiem, że zawiera ono wszystkie elementy wymagane przepisem art.42§2 k.p. i stosowanym odpowiednio z mocy art.42§1 k.p. przepisem art.30§ 3-5 k.p. (Ludwik Florek, Komentarz do art. 42 k.p., Lex). Do oświadczenia pracownika o odmowie przyjęcia zaproponowanych warunków, o którym mowa w art.42§3 k.p., stosuje się - z mocy art.300 k.p. - ogólna zasada przewidziana w art.60 k.c., iż oświadczenie woli może być wyrażone w dowolnej formie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 października 1979 roku, I PRN 117/79, LEX nr 12614). Brak odpowiedzi ze strony pracownika na oświadczenie o wypowiedzeniu warunków pracy i płacy poczytuje się za ich przyjęcie, tylko w przypadku gdy pracownik przed upływem połowy okresu wypowiedzenia nie złoży oświadczenia o odmowie przyjęcia zaproponowanych warunków (§3). Tryb ten zatem ma miejsce przy uprzednim wręczeniu pracownikowi pisemnego wypowiedzenia.

W tym zakresie należy uznać za błędny pogląd pozwanego o zawarciu w sposób dorozumiany porozumień modyfikujących treść indywidulanych stosunków pracy wobec wejście w życie mniej korzystnego w zakresie ukształtowania wysokości diet, regulaminu wynagradzania z dnia 1 kwietnia 2010 roku.

Podkreślić należy, iż w okresie przed 1 kwietnia 2010 roku, w aktach wewnętrznych pozwanego, nie była regulowana , w żaden sposób, kwestia ryczałtów za noclegi, a tym bardziej zryczałtowanych świadczeń, które jak wywodził pozwany, miałyby zostać zaliczone na poczet należności z tytułu ryczałtów.

Zgodnie z § 9 ust. 1,2 i 4 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz. U. z 2002 r., nr 236, poz. 1991 ze zm.) obowiązującego w spornym okresie za nocleg przysługuje pracownikowi zwrot kosztów w wysokości stwierdzonej rachunkiem hotelowym, w granicach ustalonego na ten cel limitu określonego w załączniku do rozporządzenia. W razie nieprzedłożenia rachunku za nocleg, pracownikowi przysługuje ryczałt w wysokości 25% limitu, o którym mowa w ust. 1. Ryczałt ten nie przysługuje za czas przejazdu. Przepisów ust. 1 i 2 nie stosuje się, jeżeli pracodawca lub strona zagraniczna zapewnia pracownikowi bezpłatny nocleg.

Kwestię dobowych odpoczynków reguluje art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. z 2012 r., poz. 1155), zgodnie z którym w każdej dobie kierowcy przysługuje prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Dobowy odpoczynek, z wyłączeniem odpoczynku kierowców o których mowa w rozdziale 4a, może być wykorzystany w pojeździe, jeżeli pojazd znajduje się na postoju i jest wyposażony w miejsce do spania.

Powołany przepis jest zgodny z art. 8 ust. 2 i 8 Rozporządzenia (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego oraz zmieniające rozporządzenia Rady (EWG) nr 3821/85 i (WE) 2135/98, jak również uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 3820/85, który stanowi, że w każdym 24 godzinnym okresie po upływie poprzedniego dziennego okresu odpoczynku lub tygodniowego okresu odpoczynku kierowca musi wykorzystać kolejny dzienny okres odpoczynku. Jeżeli kierowca dokona takiego wyboru, dzienne okresy odpoczynku i skrócone tygodniowe okresy odpoczynku poza bazą można wykorzystywać w pojeździe, o ile posiada on odpowiednie miejsce do spania dla każdego kierowcy i pojazd znajduje się na postoju.

Według aktualnego orzecznictwa Sądu Najwyższego zapewnienie powodowi noclegu w kabinie samochodu ciężarowego nie oznacza zapewnienia bezpłatnego noclegu w rozumieniu powołanych przepisów. Zapewnienie przez pracodawcę pracownikowi – kierowcy wykonującemu przewozy w międzynarodowym transporcie drogowym- odpowiedniego miejsca do spania w kabinie samochodu wyposażonej w odpowiednie urządzenia pozwala na wykorzystanie przez kierowcę w samochodzie dobowego (dziennego) odpoczynku, natomiast nie oznacza zapewnienia mu przez pracodawcę bezpłatnego noclegu, a taki stan rzeczy uprawnia pracownika do otrzymania od pracodawcy zwrotu kosztów noclegu co najmniej na warunkach i w wysokości określonych w treści rozporządzenia./tak SN w uchwale z dnia 7 października 2014 roku, I PZP 3/14 wraz z uzasadnieniem – opublikowane na stronie internetowej Sądu Najwyższego oraz w uchwale SN z dnia 12 czerwca 2014 roku, II PZP 1/14, OSNP 2014/12/164/

Mając na uwadze powyższe, Sąd pominął wnioski dowodowe strony pozwanej zmierzające do ustalenia standardu kabin, w których pracownicy odbywali noclegi. Kwestia ta nie ma bowiem znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Standard kabiny nie wpływa na nabycie prawa do ryczałtu za nocleg.

Pozwany opierał swoje zarzuty co do zapewnienia bezpłatnego noclegu w odpowiednio przystosowanej kabinie samochodu w oparciu o wcześniejsze orzecznictwo, które także nie było jednolite, bowiem Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1 kwietnia 2011 r. (II PK 234/10) wywodził, że umożliwienie kierowcy spania w kabinie samochodu nie stanowi zapewnienia pracownikowi bezpłatnego noclegu w rozumieniu § 9 ust. 4 rozporządzenia z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz.U. Nr 236, poz. 1991 ze zm.)/por. też SN w wyrokach z dnia 19 lutego 2007 r , I PK 232/06, OSNP 2008/7-8, poz. 95, z dnia 19 marca 2008 r, I PK 230/07 ,OSNP 2009/13 -14/poz. 176, z dnia 18 stycznia 2013 r, II PK 144/12(LEX nr 1375389).

W najnowszej uchwale z dnia 7 października 2014 r., znak I PZP 3/14 Sąd Najwyższy dostrzegł inny problem, który wyłania się na tle spraw o ryczałty za noclegi kierowców międzynarodowych. W uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy wskazał, że przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne dotyczy tylko i wyłącznie wykładni § 9 ust. 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, a ściślej wykładni użytego w tym przepisie zwrotu "bezpłatny nocleg". Nie dotyczy natomiast konsekwencji prawnych ustalenia przez strony stosunku pracy - na podstawie art. 77 ⁵ § 3 k.p. - warunków wypłacania należności z tytułu podróży służbowej pracownikowi zatrudnionemu u pracodawcy prywatnego (innego niż państwowa lub samorządowa jednostka sfery budżetowej) w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie wynagradzania albo w umowie o pracę, w sytuacji, gdy strony stosunku pracy ustaliły, że pracownik nie będzie uprawniony do ryczałtu za nocleg, jeżeli odbywa go w przystosowanej do tego kabinie pojazdu.

W ocenie Sądu, pracowników pozwanej obowiązywały postanowienia wynikające z regulaminu wynagradzania z 2006 roku. Gdyby jednak przyjąć, iż w sposób konkludentny doszło do wprowadzenia do umów o pracę pracowników zapisów regulaminu pracy z 1 kwietnia 2010 roku, to należałoby rozważyć skutki takiej regulacji wewnętrznej przyjętej przez pracodawcę (zawartej w regulaminie wynagradzania) albo ustalonej w umowie o pracę w konfrontacji z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa (w tym przypadku zawartymi w rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 19 grudnia 2002 r.).

W rozpoznawanej sprawie pozwany podnosił, iż regulacja w przepisach wewnętrznych przewidywała wypłatę świadczeń, które pokrywały także ryczałt za nocleg. Przy czym podnieść należy, że stanowisko to nie było konsekwentne, bowiem z jednej strony pracodawca podnosił, że ryczałt za nocleg się nie należy, z uwagi na zapewnienie bezpłatnego noclegu w przystosowanej kabinie, z drugiej zaś strony, że wypłata ryczałtu za noclegi następowała w ramach korzystnie określonej diety.

W ocenie Sądu I instancji zapis regulaminu wynagradzania z kwietnia 2010 roku dotyczący wypłaty diety na pokrycie innych kosztów socjalnych nie oznacza, że wypłacane z tego tytułu kwoty stanowiły w istocie zwrot kosztów noclegów. Twierdzenia te były niekonsekwentne, nie poparte wiarygodnymi dowodami.

Zgodnie z art. 77 (2) § 1, 2, 3, 4, 5, 6 k. p. pracodawca zatrudniający co najmniej 20 pracowników, nieobjętych zakładowym układem zbiorowym pracy ani ponadzakładowym układem zbiorowym pracy odpowiadającym wymaganiom określonym w § 3, ustala warunki wynagradzania za pracę w regulaminie wynagradzania. W regulaminie wynagradzania, o którym mowa w § 1, pracodawca może ustalić także inne świadczenia związane z pracą i zasady ich przyznawania. Regulamin wynagradzania obowiązuje do czasu objęcia pracowników zakładowym układem zbiorowym pracy lub ponadzakładowym układem zbiorowym pracy ustalającym warunki wynagradzania za pracę oraz przyznawania innych świadczeń związanych z pracą w zakresie i w sposób umożliwiający określanie, na jego podstawie, indywidualnych warunków umów o pracę. Regulamin wynagradzania ustala pracodawca. Jeżeli u danego pracodawcy działa zakładowa organizacja związkowa, pracodawca uzgadnia z nią regulamin wynagradzania. Do regulaminu wynagradzania stosuje się odpowiednio przepisy art. 239 § 3, art. 241 ¹² § 2, art. 241 ¹³ oraz art. 241 ²⁶ § 2. Regulamin wynagradzania wchodzi w życie po upływie dwóch tygodni od dnia podania go do wiadomości pracowników, w sposób przyjęty u danego pracodawcy.

Należy wskazać, że regulamin wynagradzania z 2010 r miał wejść życie, gdy obowiązywała wykładnia przepisów, że zapewnienie noclegu w kabinie samochodu jest zapewnieniem bezpłatnego noclegu. Nielogiczne byłoby więc, gdyby w tamtym okresie pracodawca nastawiony na minimalizację kosztów działalności na konkurencyjnym rynku transportu międzynarodowego wprowadzał dobrowolnie dodatkowe wypłaty ryczałtów za noclegi (zwłaszcza w kontekście licznych sporów zbiorowych w związku z niskimi świadczeniami kierowców).

Pracodawca prezentował stanowisko, że ryczałt się nie należy, bowiem zapewnia nocleg w odpowiednio przystosowanej kabinie.

Powyższe znalazło potwierdzenie w regulaminie pracy z tej samej daty, który stanowił, że ryczałt nie przysługuje, gdy pracodawca zapewnia nocleg w kabinie pojazdu. Skoro tak, to jednocześnie pracodawca nie mógł płacić ryczałtu za nocleg w ramach diet, bowiem powyższe wyklucza się wzajemnie i stanowi w ocenie Sądu aktualne „dopasowywanie” przez pracodawcę wypłaconych kwot do przedmiotu żądania.

Należy też zwrócić uwagę na zapis § 25 Regulaminu Wynagradzania, który określa, jakie świadczenia przysługują za czas podróży służbowej – diety i ryczałt za nocleg, jednoznacznie wskazuje też na zastosowanie wprost rozporządzeń i różnicuje te dwa świadczenia.

Regulamin wynagradzania nie posługuje się pojęciem noclegu, kosztami noclegu, ryczałtem za nocleg, nie określa, jaka część diety stanowi konkretnie ryczałt za nocleg, a jaka część to inne koszty socjalne.

Ani w umowie o pracę ani w innym dokumencie, w formie oświadczenia pracownika nie mówi się, że diety stanowią również ekwiwalent wydatków na noclegi, a definicja diety wynika z treści rozporządzeń, które wymieniają osobno diety oraz zwrot kosztów przejazdów, dojazdów i noclegów, nie ma więc podstaw prawnych, aby w aktach niższego rzędu ten podział nie został zachowany./por. w tym zakresie SA we W. w wyroku z dnia 15 marca 2012 r, III APa 8/11, LEX nr 1238707/.

Jednocześnie trzeba podkreślić, że skoro przepis wewnętrzny przewidywał pozbawienie prawa do ryczałtu za nocleg, w związku z przyjęciem, że pracodawca zapewnia bezpłatny nocleg w kabinie, nie można uznać, że jest to uregulowanie bardziej korzystne, skoro aktualna wykładnia zakłada, że kabina samochodu nie może być kwalifikowana jako bezpłatny nocleg.

Także ogólnie określona dieta na 38/41/42 EURO nie może być przyjęta, jako uregulowanie bardziej korzystne niż powszechnie obowiązujące przepisy. Także dieta przyjęta na poziomie 40 EURO nie spełnia takiego waloru.

W istocie dieta w ścisłym tego słowa znaczeniu została określona na wyższą kwotę niż 23 zł, jednakże mając na względzie to, że ryczałt za nocleg w różnych krajach jest różny i wynosi 25 euro (Austria), 40 euro (Belgia), 20 euro (Czechy), 30 euro (Francja), nie można przyjąć, że łączna kwota 38/41/42 euro – przy założeniu minimalnej stawki diety – 23 zł (ok. 6 euro) w każdym przypadku będzie bardziej korzystne niż przepisy wykonawcze, przy uwzględnieniu dodatkowo, że powyższa dieta ma pokryć inne koszty socjalne. Na powyższe zwróciła również uwagę PIP w protokole pokontrolnym.

Trzeba też wskazać, że niezależnie od przyjętej wersji wyliczeń przez biegłego – w każdej z nich występowała „niedopłata” świadczeń w porównaniu z wysokością ryczałtu naliczonego według zasad z rozporządzenia wykonawczego.

W ocenie Sądu zatem roszczenia powodów należało rozpatrywać na gruncie rozporządzenia dotyczącego odbywania podróży służbowej poza granicami kraju, w świetle art. 18 § 2 kp i art. 9 § 2 kp.

Samo zatem przyjęcie, że pracodawca nie zapewnia bezpłatnego noclegu przesądza o zasadności roszczenia o ryczałt za noclegi. W przypadku ryczałtu bez znaczenia jest, czy i w jakiej wysokości pracownik poniósł koszty noclegu. Ryczałt przysługuje nawet wtedy, gdy kosztów tych faktycznie pracownik nie poniósł. Ryczałt nie przysługuje tylko wtedy, gdy pracodawca zapewnił pracownikowi bezpłatny nocleg – w warunkach hotelu (motelu) , a nie w dostosowanej do spania kabinie pojazdu. W razie zatem nie przedstawienia rachunku za hotel (motel) kierowcy przysługuje więc co najmniej ryczałt w wysokości 25 % limitu ustalonego w przepisach wydanych na podstawie art. 77 ⁵ § 2 kp, z czym w sprzeczności nie pozostaje możliwość „zaoszczędzenia” przez pracownika wydatków i zwiększenia w ten sposób dochodu uzyskiwanego z tytułu zatrudnienia. Zatem nawet, gdy kierowca nie pokrywa faktycznie kosztów noclegu, ponieważ korzysta w tym celu z kabiny pojazdu i w związku z tym nie przedstawia rachunku za hotel, należy mu się ryczałt. /tak SN w uzasadnieniu do uchwały z dnia 7 października 2014 r/.

Zatem podnoszone zarzuty przez pozwanego, że pracownicy nie ponosili faktycznie kosztów noclegów pozostają bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Konsekwentne, skoro zostało przyjęte, że regulamin wynagradzania nie przewidywał w ramach wypłaty diety wypłaty ryczałtu – należało zasądzić ryczałt wynikający z treści rozporządzenia, przewidującego wypłatę świadczeń w związku z podróżą poza granicami kraju.

Pozwany podnosił, że pracownicy nie wykazali, ile konkretnie odbyli podróży służbowych, gdzie je odbywali, ile było w związku z tym było noclegów.

Sąd przyjął w tym zakresie zestawienie przestawione przez stronę powodową (poparte obliczeniami biegłego). Należy wskazać, że od początku procesu powód żądał złożenia dokumentów , z których wynikałyby informacje dotyczące liczby i miejsca podróży służbowej, natomiast pozwany konsekwentnie wskazywał, że takimi dokumentami nie dysponuje.

Należy przypomnieć, że zgodnie z przepisem art. 94 pkt 9a K.p. pracodawca ma obowiązek prowadzenia dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników. Jest to podstawowy obowiązek pracodawcy, a jego niewykonanie stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika – naruszenie obowiązku prowadzenia dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy (art. 281 pkt 6 K.p.). Dokumentacja ta w pewnym zakresie stanowi potwierdzenie wywiązywania się pracodawcy z ciążących na nim, a wynikających z konkretnego stosunku pracy, obowiązków względem danego pracownika. Brak dokumentacji, wynikający z zaniedbania jej prowadzenia przez pracodawcę powoduje zmianę wynikającego z art. 6 K.c. rozkładu ciężaru dowodów, przerzucając go na osobę zaprzeczającą faktom, z których strona powodowa wywodzi skutki pozwu (wyrok SA w Białymstoku z 10 kwietnia 2003 roku, III APa 40/02, OSA 2003/12/43). Pracodawca ma w takich razach obowiązek wykazać, że pracownik nie pracował w takim rozmiarze, jak twierdzi, a tym bardziej jaki udokumentował (uzasadnienie wyroku SN z 5 maja 1999 roku, I PKN 665/98, OSNP 2000/14/535). Brak ewidencji podróży służbowych obciąża pracodawcę, a nie powołującego się na nią pracownika. Nie można więc obciążać pracownika konsekwencjami faktu, iż sam ewidencjonował swoje godziny pracy, gdyż był to obowiązek zakładu (por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 13 stycznia 2005 roku, II PK 114/04, OSNP 2005/16/245). Pracodawca, który wbrew obowiązkowi przewidzianemu w art. 94 pkt 9a k.p. nie prowadzi list obecności, list płac ani innej dokumentacji ewidencyjnej czasu pracy pracownika i wypłacanego mu wynagrodzenia, musi liczyć się z tym, że będzie na nim spoczywał ciężar udowodnienia nieobecności pracownika, jej rozmiaru oraz wypłaconego wynagrodzenia.( tak przyjął SN w wyroku z dnia 14 maja 1999 r., I PKN 62/99, OSNAPiUS 2000, nr 15, poz. 579).

W konsekwencji to na pracodawcy ciążył obowiązek wykazania, że kierowcy nie odbyli podróży służbowych, której to powinności, strona pozwana, nie zadośćuczyniła. Obiektywnym dowodem na tę okoliczność, mogła być jedynie dokumentacja pracownicza, w sposób rzetelny i zgodny z prawdą stwierdzająca fakt wykonywania przez kierowców pracy w okresie podróży służbowej.

Przy założeniu odmiennego stanowiska, przy zaprzeczeniu w całości twierdzeniom powoda, doszłoby do sytuacji, że mimo, że pracownicy, w spornym okresie, świadczyli pracę i odbywali podróże służbowe, otrzymując z tego tytułu wynagrodzenie – także ryczałty za noclegi – jak twierdzi pozwany pracodawca, to jednocześnie nie odbyli żadnego noclegu.

Bezspornym było, że pracownicy odbywali podróże służbowe w spornym okresie.

Nie można zaakceptować stanowiska, zgodnie z którym mimo ustalenia, że pracownicy odbywali podróże służbowe w czasie których wielokrotnie nocowali za granicą to, nie można byłoby im przyznać z tego tytułu ryczałtu za nocleg tylko dlatego, że nie byli w stanie udowodnić dokładnie w jakich konkretnie dniach i ściśle w jakim rozmiarze odbywali tego rodzaju czynności.

Jak wyżej wskazano, błędny jest pogląd, zgodnie z którym ciężar dowodu w zakresie czasu i miejsca pracy obarcza wyłącznie pracownika, który dochodzi roszczeń z tego tytułu (art. 6 K.c. w związku z art. 300 K.p.), albowiem to pracodawca jest obowiązany prowadzić ewidencję czasu pracy, z uwzględnieniem podróży służbowych, którą udostępnia na żądanie pracownika.

Komplikacje dowodowe w zakresie dokładnego wskazania dat i rozmiaru wykazywanej przez kierowców pracy mogą być rozwiązane przez Sąd przez zasądzenie odpowiedniego wynagrodzenia według oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy (art. 322 K.c.) (uzasadnienie wyroku SN z dnia 23 listopada 2001 roku, I PKN 678/00, OSNP 2003/22/538). Sprawa o wynagrodzenie za pracę jest sprawą o dochód; dochód przysługujący pracownikowi w postaci zapłaty za świadczoną na rzecz pracodawcy pracę w ramach stosunku pracy, a jeśli tak, to brak możliwości ścisłego udowodnienia wysokości żądania lub nadmiernej trudności w udowodnieniu tejże wysokości, uprawnia i zarazem zobowiązuje Sąd do zasądzenia odpowiedniej sumy według swej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy (wyrok SN z dnia 5 czerwca 2007 roku, I PK 61/07, Lex nr 317787).

Zatem Sąd przyjął kwoty ryczałtu, jako podstawę zasądzenia należności z tego tytułu w wartościach podanych przez stronę powodową i wyliczonych przez biegłego.

Mając powyższe na uwadze Sąd zasądził na rzecz pracowników kwoty wskazane w opinii biegłego (niewiele odbiegające od wskazanych w pozwach) tytułem ryczałtów za noclegi za sporne okresy.

Wyliczone przez powodów kwoty znalazły potwierdzenie w pisemnej opinii biegłego z zakresu księgowości, która w ocenie Sądu była spójna, rzeczowa i odpowiadała zakreślonej tezie dowodowej. Strony w zakresie wersji wyliczenia, która stała się podstawą orzekania nie zgłosiły zarzutów do opinii, za wyjątkiem przyjęcia za podstawę wyliczenia zestawienia powoda – przy czym w tym zakresie biegły działał w ramach zakreślonej tezy dowodowej i było to związane z omówionym powyżej brakiem dokumentacji pracowniczej.

Zarzuty stron dotyczyły kolejnych wersji wyliczeń, które miały na celu hipotetyczne ustalenie pokrycia ryczałtów za noclegi dietami, które nie stanowiły podstawy rozstrzygnięcia. Na marginesie podnieść należy tylko, że pozwany wnosił o przeliczenie należności, przy założeniu całej wypłaconej diety , przy czym jest to przejaw jeszcze dalej idącego stanowiska strony pozwanej, która chciałaby zaliczyć na poczet ryczałtu nie tylko dietę w zakresie innych kosztów socjalnych, ale także dietę na zwiększone koszty wyżywienia, którą pozwany ustalił na wyższym poziomie niż ustawowy.

W zakresie żądania zasądzenia odsetek Sąd zważył, iż stosownie do przepisu art. 481 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p., stanowiącego – zgodnie z dyspozycją art. 359 § 1 K.c. – formalne, ustawowe źródło odsetek za opóźnienie, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, choćby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Istotne jest więc ustalenie momentu, w którym dłużnik opóźnił się ze spełnieniem świadczenia. Zgodnie z art. 476 K.c. dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. W niniejszej sprawie, zobowiązanie pozwanej do zapłaty ryczałtu miało charakter terminowy i stawało się wymagalne zgodnie z 13 pkt. 3 i 4 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz. U. z 2002 r., nr 236, poz. 1991 ze zm.) po upływie 14 dni do dnia zakończenia podróży służbowej. Sporne kwoty zasądzono więc z odsetkami wg. w/w zasad. Powodowie domagali się należności z odsetkami od dnia wytoczenia powództw, co było zgodne z zasadami orzekania i w takim tez kształcie powództwo uwzględniono.

O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c w zw. z art. 100 k.p.c. Na koszty procesu w niniejszej sprawie złoży się koszty zastępstwa procesowego pełnomocników stron stosunkowo rozdzielone. Strona powodowa wygrała proces w przeważającej części. Winna więc otrzymać od pozwanej zwrot kwot po 1800 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego (§ 11 ust. 1 pkt 2 w związku z § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U.2013 poz 490) i takie kwoty zasądzono, mając na uwadze zawiłość sprawy, czas trwania procesu, nakład pracy pełnomocnika strony powodowej.

Zgodnie z art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. nr 167/05, poz. 1398 ze zm.), kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić, Sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu. Mając na względzie treść uchwały Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2007 roku (I PZP 1/07, OSNP 2007/19-20/269), zgodnie z którą Sąd w orzeczeniu kończącym w instancji sprawę z zakresu prawa pracy, w której wartość przedmiotu sporu nie przewyższa kwoty 50.000 złotych obciąży pozwanego pracodawcę na zasadach określonych w art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, kosztami sądowymi, których nie miał obowiązku uiścić pracownik wnoszący powództwo, Sąd nakazał pobrać od pozwanej Spółki na rzecz Skarbu Państwa kwotę 4593,46 złotych tytułem nieuiszczonej opłaty od pozwów (5% z wartości roszczeń uwzględnionych).

Na podstawie art. 83 ust. 2 w zw. Z art. 113 cytowanej ustawy Sąd nakazał pobrać od pozwanej Spółki na rzecz Skarbu Państwa kwotę 1338,12 złotych tytułem poniesionych przez Skarb Państwa tymczasowo wydatków w postaci kosztów wynagrodzenia biegłego za sporządzona opinię pisemną.

Rozstrzygnięcie o rygorze natychmiastowej wykonalności znajduje podstawę prawną w art. 477 ²§ 1 kpc. Zgodnie z brzmieniem powołanego przepisu Sąd zasądzając należność pracownika w sprawach z zakresu prawa pracy, z urzędu nadaje wyrokowi przy jego wydaniu rygor natychmiastowej wykonalności w części nieprzekraczającej pełnego jednomiesięcznego wynagrodzenia pracownika.

Apelację od powyższego orzeczenia wniosła strona pozwana.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła:

I. naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci:

1. art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców w związku z art. 77 ⁵ § 1, 3, 4 i 5 k.p. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż przepisy te w zakresie zwrotu kosztów noclegu kierowcy przebywającego w podróży służbowej odsyłają do § 9 ust. 1, 2 i 4 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 roku w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (dalej rozporządzenie (...) w sprawie należności z tytułu podróży poza granicami kraju) w związku z art. 8 pkt 8 Rozporządzenia (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego oraz zmieniające rozporządzenia Rady (EWG) nr 3821/85 i (WE) 2135/98, jak również uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 3820/85 (Tekst mający znaczenie dla (...)) i mogą stanowić podstawę prawną dochodzenia roszczeń, od pracodawców sektora prywatnego, w sytuacji gdy prawidłowa interpretacja zapisów wskazuje, iż adresatem tej normy prawnej są wyłącznie jednostki sektora publicznego, a pracodawcy prywatni korzystają z uprawnienia do uregulowania tych kwestii w ramach uregulowań wewnątrzzakładowych,

2. art. 77 ⁵ § 1, 3, 4 i 5 k.p. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że pracownik, pomimo, iż w okresie do 3 kwietnia 2010 roku nie był w podróży służbowej uprawniony jest do świadczeń z tytułu podróży służbowej,

3. § 2 ust. 1 lit. b w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 roku w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju poprzez ich zastosowanie w niniejszej sprawie, podczas gdy w stosunku do prywatnych przedsiębiorców, pracodawców innych niż sfera budżetowa, kodeks pracy w treści art. 77 ⁵ § 3, 4 i 5 nie pozwala na stosowanie przepisów wspomnianego rozporządzenia,

4. naruszenia zapisów § 15 pkt 1-3 Regulaminu Wynagradzania z dnia 1 kwietnia 2010 roku (wraz z kolejnymi Aneksami) obowiązującego w spółce (...) Sp. z o.o. a także zapisów Porozumienia z dnia 14 września 2010 roku zawartego pomiędzy Pracodawcą a związkami zawodowymi oraz porozumień zawartych ze związkami zawodowymi w dniu 18 listopada 2009 roku, 3 grudnia 2010 roku i 27 lutego 2012 roku w związku z art. 65 k.c. poprzez ich błędną interpretację i brak zastosowania w sprawie, a w konsekwencji błędne uznanie, iż:

a) zawarte w nich uregulowania nie mają w myśl przepisu art. 77 ⁵ k.p. pierwszeństwa przed zapisami przepisów powszechnie obowiązujących i nie mają zastosowania w niniejszej sprawie,

b) pracodawca nie wypłacał pracownikom świadczenia stanowiącego ryczałt za nocleg, podczas gdy prawidłowa interpretacja regulacji wewnątrzzakładowych tj. Regulaminów oraz porozumień ze związkami zawodowymi prowadzić winna do wniosku iż w ramach przepisów wewnątrzzakładowych w sposób korzystniejszy niż w przepisach powszechnie obowiązujących uregulowano także problematykę zwrot koszów noclegów w ramach jednolitego świadczenia z tytułu diety obejmującej zarówno zwiększone koszty wyżywienia jak inne koszty socjalne - w tym ryczałt nocleg,

c) a także poprzez pominięcie przez Sąd zgodnie wyrażonej woli stron stosunku pracy wyrażonej na etapie zawarcia umowy o pracę, którą to wolą było objęcie świadczeniem przewidzianym w § 15 regulaminu wynagradzania i porozumieniach związkowych w sposób korzystniejszy niż w przepisach powszechnie obowiązujących także zwrotu koszów noclegów w ramach jednolitego świadczenia z tytułu diety obejmującej zarówno zwiększone koszty wyżywienia jak inne koszty socjalne - w tym ryczałt nocleg;

5. naruszenie art. 77 ⁵ § 3 k.p. poprzez jego błędną wykładnię skutkującą uznaniem, iż pracownikom należy się ryczałt za nocleg w podróży służbowej nawet w sytuacji w której strony stosunku pracy ustaliły, że pracownik z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, otrzymuje przewidziane w regulaminie wynagradzania świadczenie zawierające ryczałt za nocleg wynikający z w/w rozporządzenia,

6. naruszenie art. 8 pkt 8 Rozporządzenia (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 roku w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego oraz zmieniające rozporządzenia Rady (EWG) nr 3821/85 i (WE) 2135/98, jak również uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 3820/85 poprzez błędną jego interpretację i uznanie, iż dzienne okresy odpoczynku - nocleg i skrócone tygodniowe okresy odpoczynku - nocleg nie mogą być wykorzystywane w pojeździe,

7. naruszenie § 9 ust. 1, 2 rozporządzenia (...) w sprawie należności z tytułu podróży poza granicami kraju, stanowiącego, iż za nocleg przysługuje pracownikowi zwrot kosztów w wysokości stwierdzonej rachunkiem hotelowym, w granicach ustalonego na ten cel limitu określonego w załączniku do rozporządzenia poprzez jego błędną wykładnię skutkującą uznaniem, iż pracownikowi przysługuje roszczenie o ryczałt za nocleg także w sytuacji, kiedy w rzeczywistości nie poniósł żadnych kosztów noclegu,

8. naruszenie przepisów art. 94 pkt 9a k.p. w zw. z art. 281 pkt 6 k.p. w zw. z art. 6 k.c. i 300 k.p. poprzez błędną ich interpretację i błędne oraz niczym nieuzasadnione uznanie, iż pracodawca naruszył ciążące na nim obowiązki w zakresie prowadzenia dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy w sytuacji gdy pracodawca przedłożył do akt sprawy kompletne i pełne akta osobowe kierowcy, wydruki z prowadzonej elektronicznie ewidencji czasu pracy kierowcy oraz karty realizacji przez kierowcę zadań transportowych, a to pracownik nie złożył do akt sprawy będącego w jego wyłącznej dyspozycji indywidualnej karty kierowcy wydawanej przez Wytwórnię (...) na podstawie ustawy o systemie tachografów cyfrowych z dnia 29 lipca 2005 roku,

9. naruszenie art. 94 pkt 9a k.p. stanowiącego, że pracodawca ma prowadzić dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że przepis ten nakłada na pracodawcę również obowiązek dokumentowania miejsc spędzania noclegu przez pracownika oraz, że na pozwanym ciąży obowiązek ich wykazania, pomimo, że nie wynika to z tego przepisu a Sąd nie wskazał, że przepis nakładający taki obowiązek istnieje,

10. naruszenie art. 6 k.c. w zw. z art. 94 pkt 9a k.p. polegające na ich błędnej wykładni i w konsekwencji uznaniu, iż pomimo złożenia w toku postępowania wszelkich wymaganych przez prawo dokumentów związanych ze stosunkiem pracy stron do których sporządzenia zobowiązana była pozwana Sąd uznał, iż to na pozwanym a nie powodzie ciąży ciężar dowodu wykazania miejsc spędzenia noclegów przez pracownika,

11. naruszenie art. 241 ¹² i 241 ¹³ § 2 k.p. poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie w kontekście Uchwały Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2008 r. II PZP 11/08 i treści porozumienia związkowego z 2009 roku i późniejszych porozumień,

12. naruszenie art. 481§1 k.c. w zw. z art. 300 k.p. w zw. z art. 476 k.c. poprzez ich nieprawidłową interpretację i uznanie, iż istniało zobowiązanie do wypłaty ryczałtu, które miało charakter terminowy i stawało się wymagalne w datach określonych w wyroku;

II. naruszenie przepisów postępowania cywilnego mające istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku, tj.:

1. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granicy swobodnej oceny dowodów wyznaczonej logicznym rozumowaniem i zasadami doświadczenia życiowego oraz nie rozważenie wszystkich okoliczności niniejszej sprawy i w konsekwencji:

a) błędne ustalenia w zakresie sposobu odbywania przez pracownika noclegów jak i miejsc noclegów w sytuacji, gdy ustaleń tych nie potwierdzają żadne dowody zgromadzone w tej sprawie. W tym zakresie tez zawartych w pozwach nie potwierdza żaden dowód przedstawiony przez powoda,

b) przyjęcie za podstawę zasądzonej kwoty obliczeń dokonane przez A. G. (2), który w swojej opinii oraz opiniach uzupełniających oparł się na ilości noclegów wskazanych w sposób niczym nie potwierdzony przez powoda w pozwie oraz przyjął tezę, iż : „brak jest możliwości ustalenia ryczałtów za nocleg w poszczególnych krajach (...) do obliczeń przyjęto wartości odpowiadające wyjazdom do Francji. Powód przebywał najdłużej w czasie wyjazdów służbowych we Francji, więc wobec braku innych możliwości takie podejście zostało uznane, jako najbardziej zobiektywizowane",

c) niewszechstronną ocenę zgromadzonego w niniejszej sprawie materiału dowodowego poprzez pominięcie treści zeznań świadka A. G. (3) z których wynika, że: „ Począwszy od 2010r. i w późniejszych porozumieniach, określone są dwa składniki dotyczące regulacji tych należności. Są podane dwie kwoty. Mniejsza kwota, która stanowi 1/3 całej sumy, służy na pokrycie zwiększonych kosztów wyżywienia w czasie podróży, a 2/3 kwoty okręcone jako „inne koszty socjalne", stanowią pokrycie ryczałtów za noclegi. Podobne proporcje zawarte są w porozumieniach późniejszych, które są w formie aneksu i są ustalone ze związkami zawodowymi" (załączony do akt sprawy protokół z przesłuchania A. G. (3), sygn. akt: IV P 1068),

d) niewszechstronną ocenę zgromadzonego w niniejszej sprawie materiału dowodowego poprzez pominięcie treści zeznań świadka A. G. (3) z których wynika, że: „Regulamin z kwietnia 2010 roku był uzgodniony ze Związkami Zawodowymi. Jeśli chodzi o to, co obejmuje druga część diety, to były na ten temat rozmowy w trakcie negocjacji ze ZZ. Ustalono, że są to koszty pryszniców, toalet, noclegów i innych kosztów socjalnych. Uważam, że kierowcy mają świadomość, co obejmuje dieta." (załączony do akt sprawy protokół z przesłuchania A. K. (2), sygn. akt IV P 1151/12),

e) pominięcia treści opinii uzupełniającej biegłego A. G. (2) z sierpnia 2015 roku, w której biegły wskazuje wprost, iż: „ Porównując wartość minimalnej diety, jaką pracodawca mógł ustalić /nie mniej niż 23 zł dziennie/ i wielkość ryczałtu za nocleg /30 EURO za nocleg/ można jednoznacznie stwierdzić, że wypłacane przez pracodawcę wielkości ryczałtów są bez wątpienia wyższe niż wartość minimalnych stawek jakie pracodawca mógł ustalić",

f) błędne przyjęcie, iż zapis regulaminu wynagradzania dotyczący rzeczywiście dokonywanej wypłaty diety obejmującej także inne koszty socjalne nie stanowi świadczenia zawierającego w swej treści ryczałt za noclegi,

g) błędne uznanie, iż zawarte w przepisach wewnątrzzakładowych uregulowanie w zakresie zwrotu kosztów podróży obejmujące zwrotu kosztów noclegu ogólnie określona przez pracodawcę dieta na kwotę 38/42 euro nie może być przyjęta jako uregulowanie bardziej korzystne niż powszechnie obowiązujące przepisy,

h) przyjęcie, że niezależnie od przyjętej wersji wyliczeń przez biegłego - w każdej z nich występowała „niedopłata" świadczeń w porównaniu z wysokością ryczałtu naliczonego według zasad z rozporządzenia wykonawczego,

i) przyjęcie, iż pozwana nie przedstawiła pełnej dokumentacji dotyczącej odbywanych przez pracownika podróży służbowych;

2. naruszenie art. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granicy swobodnej oceny dowodów wyznaczonej logicznym rozumowaniem i zasadami doświadczenia życiowego oraz nie rozważenie wszystkich okoliczności niniejszej sprawy i w konsekwencji pominięciu przy orzekaniu następujących okoliczności, które są mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia:

a) pracownik od samego początku zatrudnienia tj. od wielu lat poprzedzających wystąpienie z roszczeniem wiedział, iż noclegi spędzać będzie w kabinie pojazdu i stan ten akceptował, jako jeden z warunków zatrudnienia, a w toku świadczenia pracy nigdy nie zgłaszał w tym zakresie zarzutów,

b) pracownik od samego początku zatrudnienia wiedział, iż określona w aktach wewnętrznych „dieta" stanowić będzie kompleksowy zwrot wszystkich kosztów podróży, a w toku świadczenia pracy nigdy nie zgłaszał w tym zakresie zarzutów, a zgłosił je dopiero po zakończeniu stosunku pracy traktując „zwrot" kosztów noclegów jako dodatkowe wynagrodzenie, co potwierdza treść zeznań świadka A. G. (3), z których wynika, że: „Ja uczestniczyłam od samego początku do końca w tych negocjacjach. Ani razu nie padła kwestia, że pracownicy nie zgadzają się na zapis w przedmiocie kosztów socjalnych. Nie było wątpliwości co do rozumienia tych określeń" (protokół z przesłuchania A. G. (3), załączony do akt niniejszej sprawy),

c) pracownik nigdy nie poniósł, ani nawet nie zamierzał ponieść kosztów noclegów, a obecne roszczenia zgłoszone po zakończeniu stosunku pracy traktując „zwrot" kosztów noclegów jako dodatkowe wynagrodzenie;

d) pracownik w toku świadczenia pracy, niezależnie od wypłacanej mu diety stanowiącej kompleksowe rozliczenie wszystkich kosztów podróży otrzymywał zwrot wszystkich udokumentowanych kosztów związanych z korzystaniem z toalet, pryszniców itp.,

e) wszystkie pojazdy wykorzystywane przez pozwanego mają w ramach fabrycznego wyposażenia miejsce do spania dopuszczone do użytkowania i spełniające wymogi prawa o czym świadczą dokumenty fabryczne pojazdów złożone do akt sprawy;

f) żaden z aktów prawnych nie definiuje warunków socjalnych jakim mają odpowiadać miejsca noclegów pracowników;

g) kierowcy zatrudnieni w (...) Sp. z o.o. korzystają na obszarze Unii Europejskiej z nowoczesnych i specjalistycznych baz transportowych N. D. wyposażonych w pełen węzeł sanitarny, kuchnie wyposażone w sprzęty gospodarstwa domowego oraz miejsca odpoczynku. Bazy transportowe pozwalają wszystkim kierowcą na pełną regenerację sił fizycznych i psychicznych przed kolejnym dniem pracy;

h) roszczenie objęte spore wygenerowane zostało dopiero po ustaniu stosunku pracy i nie zmierza do uzyskania rekompensaty poniesionych kosztów, tylko ma stanowić dodatkowe wynagrodzenie ze stosunku pracy;

3. naruszenie art. 217 k.p.c. w zw. art. 227 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku pozwanej o wystąpienie na podstawie art. 267 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z pytaniem prawnym dotyczącym interpretacji przepisów mających kluczowy wpływ na rozstrzygnięcie niniejszej sprawy;

4. naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. poprzez brak w treści uzasadnienia orzeczenia Sądu elementów koniecznych, umożliwiających dokonanie oceny toku wywodu Sądu, które doprowadziły do wydania orzeczenia, w szczególności poprzez brak odniesienia się w stopniu wystarczającym do przyczyn, z jakich Sąd pominął zeznania świadków w niniejszej sprawie, a także dał wiarę powodowi w zakresie ilości oraz miejsc spędzania przez niego noclegów w podróży służbowej;

5. naruszenie art. 173, 178 § 1 Konstytucji RP oraz art. 1 § 2 ustawy prawo o ustroju sądów powszechnych, art. 2 k.p.c. i w konsekwencji nierozpoznania przez Sąd i instancji istoty sprawy, albowiem w praktyce sąd orzekający w I instancji nie zbadał podstawy materialnej pozwu, jak również skierowanych do niego zarzutów merytorycznych, a w swoim rozstrzygnięciu nie odniósł się do tego, co było przedmiotem sprawy, albowiem uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie stanowi wyrazu zindywidualizowanej oceny prawnej i ustaleń faktycznych w dokonanej przez niezawisły Sąd w indywidualnie rozpoznawanej sprawie.

Mając powyższe na uwadze skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za obie instancje.

Ponadto skarżący wniósł o wystąpienie na podstawie art. 267 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z pytaniem o następującej treści:

1. czy interpretacja normy prawnej wynikającej z pozostających w związku przepisów prawa krajowego w postaci art. 21a Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. poz. 1155 tekst jedn. z 2012 r.), art. 77 ⁵ §2, §3 i §5 kodeksu pracy (Dz. U. Nr 21, poz. 94 tekst jedn. z 1998 ze zm.), § 9 ust. 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz. U. Nr 236, poz. 1991 ze zmianami) - obowiązujący do dnia 28 lutego 2013r. oraz § 16 ust. 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2013r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (Dz. 2013 Nr 167) - obowiązujący od dnia 1 marca 2013 r. powodująca uznanie, że pracownikowi przedsiębiorcy spoza strefy budżetowej przysługuje zwrot kosztów noclegu na warunkach określonych w § 9 ust. 1-3 rozporządzenia z dnia 19 grudnia 2002 oraz w § 16 ust. 1-3 rozporządzenia z dnia 29 stycznia 2013r. w przypadku, gdy pracodawca (przewoźnik) zapewnił pracownikowi (kierowcy) bezpłatne miejsce do spania w kabinie samochodu nie stoi w sprzeczności z obowiązującym przepisem prawa unijnego ti. : art. 8 ust. 8 (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego oraz zmieniające rozporządzenie Rady (EWG) nr 3821/85 (WE) 2135/98, jak również uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 3820/85 stanowiącym, że jeżeli kierowca dokona takiego wyboru, dzienne okresy odpoczynku i skrócone tygodniowe okresy odpoczynku poza bazą można wykorzystywać w pojeździe, o ile posiada on odpowiednie miejsce do spania dla każdego kierowcy i znajduje się na postoju,

2. czy interpretacja normy prawnej wynikającej z pozostających w związku przepisów prawa krajowego w postaci art. 21a Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. poz. 1155 tekst jedn. z 2012 r.), art. 77 ⁵ §2, §3 I §5 kodeksu pracy (Dz. U. Nr 21, poz. 94 tekst jedn. z 1998 ze zm.), § 9 ust. 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz. U. Nr 236, poz. 1991 ze zmianami) - obowiązujący do dnia 28 lutego 2013r. oraz §16 ust. 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2013r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (Dz. 2013 Nr 167) - obowiązujący od dnia 1 marca 2013 r. powodująca uznanie, że pracownikowi przedsiębiorcy spoza strefy budżetowej przysługuje zwrot kosztów noclegu na warunkach określonych w § 9 ust. 1-3 rozporządzenia z dnia 19 grudnia 2002 oraz w § 16 ust. 1-3 rozporządzenia z dnia 29 stycznia 2013r. w przypadku, gdy pracodawca (przewoźnik) zapewnił pracownikowi (kierowcy) bezpłatne miejsce do spania w kabinie samochodu a w przepisach wewnątrz zakładowych zapewnił korzystniejsze finansowo niż w przepisach powszechnie obowiązujących zasady zwrotu pracownikowi kosztów podróży tj. przewidział z tytułu zwrotu kosztów podróży do wypłaty kwoty wyższe niż suma należnych minimalnych w świetle przepisów powszechnie obowiązujących diet międzynarodowych i kwot ryczałtu za nocleg; nie stoi w sprzeczności z obowiązującym przepisem prawa unijnego ti. : art. 8 ust. 8 (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego oraz zmieniające rozporządzenie Rady (EWG) nr 3821/85 (WE) 2135/98, jak również uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 3820/85 stanowiącym, że jeżeli kierowca dokona takiego wyboru, dzienne okresy odpoczynku i skrócone tygodniowe okresy odpoczynku poza bazą można wykorzystywać w pojeździe, o ile posiada on odpowiednie miejsce do spania dla każdego kierowcy i znajduje się na postoju;

3. czy w art. 8 (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego oraz zmieniające rozporządzenie Rady (EWG) nr 3821/85 (WE) 2135/98, jak również uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 3820/85 należy interpretować w ten sposób, iż jeżeli kierowca dokona takiego wyboru, okresy odpoczynku poza bazą, określone w art. 4 lit f-i tego rozporządzenia, może wykorzystywać w pojeździe, o ile ma ono odpowiednie miejsce do spania i znajduje się na postoju.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Zaskarżony wyrok nie mógł zostać utrzymany w mocy z uwagi na zmianę stanu prawnego po wydaniu w dniu 24 listopada 2016 roku wyroku Trybunału Konstytucyjnego.

Podstawą dochodzonego w niniejszej sprawie roszczenia był § 9 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 roku w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (DZ U 2002, Nr 236, POZ. 1991 z późn. zm.). Odniesienie do cytowanego Rozporządzenia w kontekście kierowców w transporcie międzynarodowym jest oparte na art. 2 pkt 7 oraz art. 21a ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. z 2012 roku, poz. 1155 ze zm). Zgodnie z treścią art. 2 pkt 7 cytowanej ustawy za podróż służbową rozumie się każde zadanie służbowe polegające na wykonywaniu na polecenie pracodawcy przewozu drogowego poza miejscowość, w której pracodawca ma siedzibę lub inne miejsce prowadzenia działalności przez pracodawcę, w szczególności filie, przedstawicielstwa i oddziały w celu wykonania przewozu drogowego. Artykuł 21 a cytowanej ustawy wskazuje natomiast, że kierowcy w podróży służbowej przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z wykonaniem zadania służbowego, ustalone na zasadach art. 775 § 3-5 k.p.. Artykuł 775 § 3-5 k.p. wskazuje natomiast, że warunki wypłacania należności z tytułu podróży służbowej pracownikowi zatrudnionemu u innego pracodawcy niż wymieniony w § 2 określa się w układzie zbiorowym pracy, regulaminie wynagradzania albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu wynagradzania. Jednocześnie ustawodawca w kodeksie pracy wskazał, że wysokość diety nie może być niższa od diety ustalonej na obszarze kraju określonej dla pracownika, o którym mowa w art. 77 § 2 k.p.. W art. 77 § 5 k.p. zapisano, że w sytuacji gdy układ zbiorowy pracy, regulamin wynagradzania lub umowa o pracę nie zawiera postanowień o których mowa w § 3 pracownikowi przysługują należności na pokrycie kosztów podróży służbowej odpowiednio według przepisów art. 77 § 2 k.p.

Mając powyższe na uwadze, istotną, w niniejszej sprawie, jest ocena skutków wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 listopada 2016 roku wydanego w sprawie k 11/15/ Dz. U. Z 2016 POZ. 2206/, w którym stwierdzono, że art. 21a cytowanej ustawy o czasie pracy kierowców w zw. z art. 775 § 2, 3 i 5 k.p. w związku z § 16 ust. 1,2 i 4 rozporządzenia ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowe jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej w zakresie w jakim znajduje zastosowanie do kierowców wykonujących przewozy w transporcie międzynarodowym jest niezgodny z art. 2 Konstytucji RP oraz w punkcie 2 wyroku stwierdził, że art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców w zw. z art. 77 ⁵ par 2,3 i 5 kodeksu pracy w związku z par 9 ustęp 1,2 i 4 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju w zakresie w jakim znajduje zastosowanie do kierowców wykonujących przewozy w transporcie międzynarodowym jest niezgodny z art. 2 Konstytucji .

Zgodnie z art. 190 ustęp 1 i 2 Konstytucji RP orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne, a ponadto podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu we właściwym organie urzędowym. Orzeczenie Trybunału wchodzi w życie z dniem ogłoszenia chyba, że Trybunał określi inny termin utraty mocy wiążącej aktu normatywnego. W razie stwierdzenia niekonstytucyjności aktu normatywnego moc wiążąca orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego oznacza, że od chwili ogłoszenia orzeczenia akt ten nie może być stosowany. Na gruncie niniejszego orzeczenia stwierdzić należy, że od dnia 29 grudnia 2016 roku - data ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw nie może być stosowany art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców.

Zauważyć należy, że Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu orzeczenia zakresowego dotyczącego stwierdzenia niezgodności z Konstytucją przepisów odnoszących się do kierowców w transporcie międzynarodowym, w kontekście uregulowania zawartego w art. 21a ustawy wywiódł, że ustawodawca decydując się na uregulowanie podróży służbowej, odrębnie od przepisów ogólnych kodeksu pracy, powinien kierować się uzasadnioną potrzebą przyjęcia odmiennych rozwiązań prawnych wobec danej grupy pracowników, ponieważ bez takiego działania naraża się na zarzut niekonstytucyjnego zróżnicowania sytuacji prawnej podmiotów prawa. W art. 2 pkt 7 ustawy o czasie pracy kierowców nie dokonano wyodrębnienia podróży służbowej kierowców w kontekście szczególnego rodzaju wykonywanej przez nich pracy, zaś powyższy przepis jest bezwzględnie związany z dokonaną przez Trybunał Konstytucyjny interpretacją przepisu art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców. Zauważyć należy, że w cytowanym uzasadnieniu wyroku Trybunał Konstytucyjny jasno i wyraźnie wskazał, że uregulowanie należności na pokrycie kosztów związanych z wykonywaniem przez kierowcy pracy w permanentnej podróży wymaga stworzenia odrębnych przepisów dla tej grupy pracowników. Trybunał uznał, że dotychczasowe rozwiązania ustawowe muszą być uznane za pozorne, albowiem sposób ukształtowania należności dla kierowców wynika nadal z przepisów kodeksowych. Podkreślić należy, że w omawianym kontekście Trybunał Konstytucyjny definitywnie stwierdził, że potraktowanie w sposób identyczny podmiotów nierównych, a mianowicie pracownika administracji i kierowców w transporcie międzynarodowym a z drugiej strony pracodawców - należy uznać za wadliwe z punktu widzenia konstytucyjnej zasady równości oraz poszanowania negocjacyjnego systemu określania poziomu wynagrodzenia i diet. Trybunał Konstytucyjny ocenił także, że przesądzenie przez ustawodawcę, że art. 775 § 3-5 kodeksu pracy i wydane na podstawie art. 775 § 2 k.p. przepisy wykonawcze mają mieć zastosowanie do każdego przewozu w transporcie wykonanego przez kierowcę jest sprzeczne z ratio legis tych przepisów i świadczy o nieadekwatności przyjętego środka w stosunku do regulowanej dziedziny. W wyniku uchwalenia autonomicznej definicji podróży służbowej kierowców w art. 2 pkt 7 ucpk doszło do zrównania przez ustawodawcę podróży służbowej kierowców wykonujących przewozy w transporcie drogowym, stanowiącej immanentny element ich codziennych obowiązków służbowych, oraz podróży służbowej pozostałych pracowników, dla których taka podróż nie wchodzi w zakres codziennych obowiązków i ma charakter incydentalny. Doszło zatem do zróżnicowania sytuacji prawnej kierowców w stosunku do pozostałych pracowników mobilnych - pierwsi, wykonując swoje codzienne obowiązki służbowe, są w podróży służbowej, zaś drudzy nie są.

Przepisy ustawy o czasie pracy kierowców stanowią szczególną regulację w stosunku do kodeksu pracy, a zatem zgodnie z generalną zasadą lex specialis derogat legi generali, mają pierwszeństwo wobec regulacji kodeksowych. Kodeks pracy ma do nich zastosowanie posiłkowo w zakresie w nich nieuregulowanym. Z uzasadnienia projektu nowelizacji ucpk z 2010 roku wynika jednoznacznie, że ustawodawca, wprowadzając do tej ustawy samodzielną definicję podróży służbowej pracownika zatrudnionego na stanowisku kierowcy, kierował się potrzebą rekompensaty zwiększonych kosztów wykonywania pracy i pobytu poza miejscem zamieszkania i miał na uwadze konieczność uregulowania kwestii świadczeń z tego tytułu " w związku ze specyfiką zawodu" kierowcy (druk sejmowy nr (...) kadencja). Słusznie zatem wskazał, że stosowne przepisy w tej sprawie powinny być zawarte w ustawie o czasie pracy kierowców, jako że świadczenia z tytułu podróży wiążą się z czasem pracy kierowców. Racjonalny ustawodawca, decydując się na odrębne od przepisów ogólnych kodeksu pracy uregulowanie definicji podróży służbowej w odniesieniu do określonej kategorii pracowników, powinien kierować się uzasadnioną potrzebą przyjęcia odmiennych rozwiązań prawnych wobec tej grupy, inaczej bowiem naraża się na zarzut niekonstytucyjnego zróżnicowania sytuacji prawnej podmiotów prawa. Jeśli ze względu na charakter wykonywanej pracy uznaje, że istnieje potrzeba odrębnej, szczególnej względem kodeksu pracy regulacji w odniesieniu do konkretnej kategorii pracowników, to ustanowienie tych przepisów powinno mieć charakter adekwatny do specyfiki wykonywanej przez nich pracy. Celem ustanowienia norm o charakterze lex specialis jest bowiem konieczność odmiennego od zasad ogólnych, bardziej odpowiedniego dla danego obszaru stosunków społecznych uregulowania prawnego wynikającego ze specyfiki tych stosunków. Ustanawianie przepisów o charakterze lex specialis samo w sobie musi uwzględniać specyfikę regulowanej dziedziny, inaczej bowiem nie ma podstaw do odstąpienia od zasad ogólnych, a działanie ustawodawcy może zostać uznane za nieracjonalne. Podróż służbowa nie może polegać na wykonywaniu uzgodnionej przez strony pracy, która ze swej istoty polega na stałym przemieszczaniu się po określonym obszarze. Pracownik realizuje wówczas zobowiązanie niewykraczające poza warunki umówione przez strony, jakie przyjął na siebie, nawiązując stosunek pracy. Inaczej należy postrzegać podróż służbową, która stanowi środek do wykonania określonego zadania służbowego poza siedzibą pracodawcy, i sama w sobie nie jest jeszcze istotą tego zadania (o takiej podróży mowa w art. 775 § 1 k.p.), a inaczej sytuację, w której istotą wykonywanej pracy jest stałe przebywanie w podróży. W odniesieniu do kierowców wykonujących przewozy w transporcie międzynarodowym należy stwierdzić, że ich zadaniem służbowym jest wykonywanie przewozu osób lub rzeczy, przebywanie w podróży jest zatem treścią obowiązku służbowego, a nie środkiem do jego wykonania. Ustawodawca, przyjmując autonomiczną definicję podróży służbowej w ustawie o czasie pracy kierowców, nie dokonał systemowego wyodrębnienia podróży służbowej kierowców, stanowiącej w istocie rodzaj wykonywanej przez nich pracy, od odbywanej doraźnie podróży służbowej pozostałych pracowników (o jakiej mowa w kodeksie pracy). Ustawodawca, uchwalając nową definicję podróży służbowej w ustawie o czasie pracy kierowców, zadecydował w istocie, że każde wykonanie przewozu drogowego przez kierowcę ma charakter podróży służbowej. Konsekwencją zaś wykonywania pracy w podróży służbowej przez kierowcę jest obowiązek pokrycia przez jego pracodawcę kosztów związanych z tą podróżą. W ten sposób ustawodawca dokonał istotnej ingerencji w treść stosunku pracy, którego ukształtowanie, co do zasady, pozostawia się uzgodnieniom stron. W art. 77 ⁵ k.p. mechanizm przyznawania należności z tytułu podróży służbowej został ukształtowany systemowo. Regulacje dotyczące należności na pokrycie kosztów podróży służbowej (art. 775 § 2-5 k.p.) zostały unormowane w sposób adekwatny do definicji tej podróży zawartej w § 1 tego artykułu. Minister właściwy ds. pracy, wydając rozporządzenia na podstawie art. 775 § 2 k.p., miał na uwadze nie tylko ograniczony krąg pracowników, jakich miały one dotyczyć, ale również to, że dotyczyły one incydentalnych podróży służbowych (tj. takich, które nie stanowią istoty wykonywanej pracy), a w konsekwencji - incydentalnie realizowanych przez pracowników uprawnień do świadczeń z tego tytułu (oraz związanych z nimi obowiązków pracodawców).Warunki i specyfika podróży służbowych pracowników sfery budżetowej - co do zasady - niewielka liczba podróży, odbywanie ich zazwyczaj w aglomeracjach miejskich pozwalających na zapewnienie odpowiednich warunków hotelowych - są nieporównywalne z warunkami i specyfiką przebywania w podróży kierowcy w transporcie, zwłaszcza międzynarodowym (w której nierzadko pojawiają się trudności z zapewnieniem pracownikowi warunków hotelowych). Tymczasem ustawodawca wprowadził szerszą definicję podróży służbowej w stosunku do kierowców niż wynikająca z art. 775 § 1 k.p. Ponadto, w odniesieniu do tak szerokiej definicji, zdecydował się na zastosowanie wobec kierowców i ich pracodawców regulacji dotyczącej incydentalnych podróży służbowych pracowników sektora administracji. Uregulowanie należności na pokrycie kosztów związanych z wykonywaniem przez kierowców pracy w permanentnej podróży wymaga stworzenia odrębnych przepisów dla tej grupy pracowników, uwzględniających w sposób rzeczywisty specyfikę ich pracy. Dotychczasowe rozwiązania szczególne, które w intencjach projektodawcy nowelizacji ucpk z 2010 r. miały tę specyfikę uwzględniać, należy uznać za pozorne. Sposób ukształtowania należności dla kierowców wynika bowiem w dalszym ciągu z ogólnych przepisów kodeksowych. Potraktowanie, w sposób identyczny, w tym zakresie, podmiotów nierównych - tj. pracowników sektora administracji i kierowców w transporcie (w szczególności międzynarodowym), a z drugiej strony także ich pracodawców - należy uznać za wadliwe z punktu widzenia konstytucyjnej zasady równości oraz poszanowania negocjacyjnego systemu określenia poziomu wynagrodzeń i diet. Przesądzenie przez ustawodawcę, że art. 775 § 3-5 k.p. i wydane na podstawie art. 775 § 2 k.p. przepisy wykonawcze mają mieć zastosowanie do każdego wykonanego przez kierowcę przewozu w transporcie, jest sprzeczne z ratio legis tych przepisów i świadczy o nieadekwatności przyjętego środka w stosunku do regulowanej dziedziny.

Analiza uzasadnienia orzeczenia, wydanego przez Trybunał Konstytucyjny, którego obszerny fragment został przytoczony powyżej - w ocenie Sądu Okręgowego - wyklucza możliwość dalszego stosowania przepisów rozporządzeń o podróżach służbowych, jako podstawy roszczeń kierowców przez odwołanie do art. 2 ust. 7 ustawy o czasie pracy kierowców i przyjęcie, że do rekompensaty za podróż służbową będą miały zastosowanie przepisy powszechnie obowiązujące, w tym art. 775 § 5 kodeksu pracy. Takie stanowisko zostało wyrażone w orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2017 roku wydane w sprawie I PK 300/15, ale nie można go podzielić ze względu na ewidentna sprzeczność z zapadłym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego. Zważyć należy, że z wyroku Trybunału Konstytucyjnego jednoznacznie wynika, iż przedmiotowym orzeczeniem został zakwestionowany cały dotychczasowy mechanizm rozliczania należności z tytułu podroży służbowych kierowców, co wyklucza odwołanie się do dotychczasowych rozwiązań. Takie zaś skutki wywołuje zaakceptowanie stanowiska przyjętego w przywołanym orzeczeniu SN, albowiem prowadzi do rozliczenia kosztów podróży kierowcy w transporcie międzynarodowym według zasad tożsamych dla pracowników sfery budżetowej, których podróże służbowe są związane z jednostkowymi wyjazdami służbowymi zaś zwrot kosztów z ich tytułu związany jest ze zwiększonymi kosztami związanymi z korzystaniem z usług hotelowych. Trybunał Konstytucyjny stanowczo podkreślił, iż przesądzenie przez ustawodawcę że art. 775 § 3-5 kodeksu pracy i wydane na podstawie art. 772 § 2 kodeksu pracy przepisy wykonawcze mają mieć zastosowanie do każdego wykonanego przez kierowcę przewozu w transporcie jest sprzeczne z ratio legi tych przepisów i świadczy o nieadekwatności przyjętego środka w stosunku do regulowanej dziedziny. Proces kontroli konstytucjonalności prawa jest procesem stosowania prawa, które tradycyjnie oznacza proces decyzyjny właściwego organu państwowego do wydania konkretnej decyzji. Wynikiem decyzji jest subsumcja określonego stanu faktycznego do przepisów prawa. Rolą Trybunału Konstytucyjnego jest przeprowadzenie kontroli konstytucyjności, przy czym skutek kontroli oddziaływuje na procesy stosowania prawa przez inne sądy. Z treści uzasadnienia wyroku z dnia 24 listopada 2016 roku jednoznacznie wynika, że niezgodność art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców z Konstytucją w ujęciu zakresowym dotyczy nie tylko przepisu zaskarżonego, czyli art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców, ale normy prawnej w rozumieniu całej konstrukcji odniesienia art. 21a do art. 775 par 3-5 kodeksu pracy oraz wydanymi na podstawie tych przepisów aktami wykonawczymi. Norma badana przez Trybunał Konstytucyjny dotyczy więc kilku przepisów prawa, a nie jedynie art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców i polega na zakwestionowaniu możliwości odesłania do rozliczania należności przysługujących kierowcom z tytułu odbycia podróży służbowej do rozliczeń przysługujących pracownikom administracji państwowej i samorządowej. W tym miejscu przypomnieć należy, że Sąd Najwyższy w sprawie o sygn. akt V CSK 377/15 wskazał, że do orzekania o niezgodności ustaw i ich poszczególnych przepisów z Konstytucją jest powołany wyłącznie Trybunał Konstytucyjny (art. 188 pkt 1, art. 193 Konstytucji). Sąd Najwyższy zwrócił uwagę traktując to jako wyjątek od reguły, wynikający ze szczególnych okoliczności, że jeżeli niezgodność przepisu z Konstytucją jest w związku z rozpoznawaną sprawą oczywista i ocena taka ma dodatkowe poparcie w wyroku Trybunału Konstytucyjnego, który stwierdził uprzednio niezgodność z Konstytucją przepisu o takim samym brzmieniu, jak zawarty w obowiązującej ustawie, to Sąd może nie zastosować tego przepisu w rozpoznawanej sprawie ze względu na jego niezgodność z Konstytucją (art. 178 ust. 1 Konstytucji). Cytowany wyrok Sądu Najwyższego potwierdził prawo sądu powszechnego do dokonania kontroli rozproszonej Konstytucji RP, która jednakże może być dokonana jedynie na tle konkretnego stanu faktycznego oraz w indywidualnej sprawie. Kontrola taka koncentruje się wyraźnie na procesie wykładni i stosowania prawa aniżeli na analizie dogmatycznej - (...). Podobna zasada obowiązuje w doktrynie acte eclaire, która w prawie Unii Europejskiej oznacza, że jeżeli Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał już wcześniej orzeczenie w sprawie wykładni danego przepisu prawa wspólnotowego, to ma ono zastosowanie również w późniejszych przypadkach i podnoszenie pytania prejudycjalnego w zakresie danego przepisu nie jest obowiązkowe, a poprzednie orzeczenie (...) w tej sprawie jest wiążące.

Przedkładając powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, stwierdzić, przede wszystkim, należy, że w ocenie Sądu Okręgowy po dniu 29 grudnia 2016 roku, a więc po opublikowaniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 listopada 2016 roku nie jest możliwym oparcie rozstrzygnięcia sprawy o ryczałty za nocleg dla kierowców w transporcie międzynarodowym o treść przepisów powszechnie obowiązujących w zakresie, w jakim odsyłają one do zasad rozliczania podróży służbowych pracowników sfery administracji państwowej i samorządowej. Posłużenie się takimi środkami jest sprzeczne z ratio legi danej regulacji i świadczy o nieadekwatności zastosowanego środka, a także jest niezgodne z zasadami dobrej legislacji, zaś po wydaniu wyroku przez Trybunał Konstytucyjny także z zasadami zaufania obywateli do państwa. W tym miejscu zacytować należy jedną z definicji (...) zasady zaufania obywatela do państwa, w której Trybunał Konstytucyjny wskazał, że zasada zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa opiera się na wymaganiu pewności prawa, a więc takim zespole cech przysługujących prawu, które zapewniają jednostce bezpieczeństwo prawne, umożliwiają jej decydowanie o swoim postępowaniu na podstawie pełnej znajomości przesłanek działania organów państwowych oraz konsekwencji prawnych, jakie jej działania mogą pociągnąć za sobą. Zasada ochrony zaufania jednostki do państwa i do prawa może znajdować się w kolizji z innymi zasadami i wartościami konstytucyjnymi, dla których realizacji w pewnych sytuacjach konieczne jest wprowadzenie zmian na niekorzyść jednostki. Jednostka musi zawsze liczyć się z tym, że zmiana warunków społecznych lub gospodarczych może wymagać nie tylko zmiany obowiązującego prawa, lecz także niezwłocznego wprowadzenia w życie nowych regulacji prawnych. Zasada ochrony zaufania wyznacza sytuację prawną nie tylko obywateli, lecz także chroni przed ingerencją władzy państwowej inne podmioty stosunków prawnych (wyrok TK z 20 stycznia 2011 r., k.p. 6/09). Konstytucyjna zasada ochrony zaufania do państwa i prawa (art. 2 Konstytucji) w kontekście wydanego w dniu 24 listopada 2016 r. wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie sygn. K 11/15 wymaga przyjęcia i zaakceptowania skutków prawnych tegoż wyroku w odniesieniu do roszczenia o ryczałty za noclegi kierowców na poziomie negacji prawa do ryczałtu na zasadach określonych w art. 775 § 3, 2 i 5 kodeksu pracy a z drugiej strony zaakceptowania czasowej luki prawnej która powstała na skutek wydania wyroku zakresowego przez Trybunał Konstytucyjny bez odroczenia wejścia w życie tego orzeczenia. Takie też stanowisko zajął Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia z dnia 14 lutego 2017 roku w sprawie o sygn. akt I PK 77/16 oraz orzeczeniu z dnia 9 marca 2017 roku w sprawie o sygn. akt I PK 309/15. W pierwszym z przywołanych orzeczeń Sąd Najwyższy stwierdził, że do stanów faktycznych począwszy od 3 kwietnia 2010 roku, do kierowców w transporcie międzynarodowym nie należy stosować przepisów rozporządzeń wykonawczych wydanych z upoważnienia art. 775 k.p.; zastosowanie miały natomiast przepisy zakładowe (regulaminy wynagradzania), które nie były korygowane przez przepisy powszechnie obowiązujące jako bardziej korzystne. W kolejnym z powołanych orzeczeń wskazano natomiast, że z dniem ogłoszenia wyroku art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców stracił domniemanie zgodności z Konstytucją również odnośnie stanów faktycznych sprzed tej daty. Należności z tytułu podróży służbowych i warunki ich wypłacania w przypadku firm transportowych, nienależących do sfery budżetowej, powinny zostać unormowane w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie wynagradzania albo w umowie o pracę (w myśl art. 775 § 3 k.p.). Cechą stosunku pracy jest ryzyko ekonomiczne pracodawcy. Jeśli decyzja pracodawcy (polecenie wyjazdu) powoduje powstanie dodatkowych kosztów, nieobjętych wynagrodzeniem zasadniczym pracownika, to obowiązkiem zatrudniającego jest ich zwrot. Dodanie do systemu prawa odrębnej definicji podróży służbowej (w art. 2 ust. 7 ustawy o czasie pracy kierowców) modyfikuje jedynie kodeksowy zakres jej znaczenia. Wprowadzenie odrębnej definicji oznacza objęcie nią w sposób szerszy - niż dotychczas - określonej grupy wykonujących pracę podporządkowaną. W tej sytuacji brak regulacji (zasad zwrotu tych kosztów) w ustawie o czasie pracy kierowców obliguje do ich rekompensaty w drodze regulacji zakładowych, które powinny uwzględniać (również w postaci ryczałtowej) rekompensatę takich dodatkowych, rzeczywistych kosztów. Nie ma przy tym przeszkód, aby należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową zostały określone w postaci jednego ryczałtu. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 września 2015 roku, II PK 248/14, przyjęto, że dopuszczalne było ustalenie przez strony stosunku pracy objęcie jednym ryczałtem (w adekwatnie wysokiej i stałej kwocie) diety oraz należnego kierowcy ryczałtu za noclegi, nie mniej korzystnym niż przepisy powszechne w zakresie minimalnych kosztów wyżywienia i ryczałtu za nocleg. Nie narusza, również, prawa , określenie, w przepisach zakładowych lub w umowie o pracę, tych należności w wysokości niższej od wysokości ryczałtów, przewidzianych w rozporządzeniach wykonawczych, wydanych na podstawie art. 775 § 5 k.p. Z cytowanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego wynika bowiem, iż należy uwzględnić przy wykładni przepisów również aspekt ekonomiczny; między innymi - uzasadnione oczekiwania właścicieli firm przewozowych, że zakup pojazdów wyposażonych w miejsca noclegowe i klimatyzację, wpłynie na obniżenie ich wydatków, związanych z ryczałtami za noclegi kierowców. W aktualnym stanie prawnym istnienie zakładowych unormowań dotyczących ryczałtu za nocleg w służbowej podróży zagranicznej kierowcy zatrudnionego w transporcie międzynarodowym, nakazywało ich stosowanie z mocy art. 4 i art. 2 ust. 7 ustawy o czasie pracy kierowców w związku z art. 775 § 1 i 3 k.p. do pracy kierowców po 3 kwietnia 2010 roku, nawet jeśli stawki ryczałtu za nocleg były niższe od ustalonych przepisami wydanymi na podstawie art. 775 § 5 k.p., a pojazd wyposażony był w kabinę z miejscami do spania. Przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 roku w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, które zostało zastąpione rozporządzeniem z dnia 29 stycznia 2013 roku w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej, miałyby zastosowanie tylko wówczas, gdyby nie było zakładowych unormowań dotyczących należności z tytułu podróży służbowej (art. 775 § 5 k.p.).

Podsumowując powyższe rozważania stwierdzić zatem należy, że - w aktualnym stanie prawnym ukształtowanym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego - roszczenie powoda A. Z. i K. Ć. (1) o ryczałty za noclegi, nie znajduje oparcia i nie przysługuje w oparciu o przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 roku w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju Dz. U. z 2002 r. Nr 235, poz. 1991 ze zm.) od 29 grudnia 2016 roku, albowiem wówczas nastąpiła utrata domniemania zgodności z Konstytucją oparcia stanu faktycznego na przedmiotowej regulacji prawnej.

Sąd Okręgowy zauważa ponadto, że w niniejszej sprawie po zmianie przepisów prawa działającej ex tunc do rozliczania wydatków związanych z kosztami podróży służbowych powoda może mieć tylko zastosowanie art. 77 ⁵ § 1 kodeksu pracy, który przyznaje prawo pracownika do pokrycia należności związanych z podróżą służbową. O ile strony w umowie bądź innych aktach ich obowiązujących ustaliły zasady i sposób rozliczania należności za podróż w transporcie międzynarodowym, to te kwoty wyczerpują ewentualną możliwość wywodzenia roszczeń przez pracowników w związku z podróżami służbowymi. Powyższe stanowisko wynika między innymi w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2017 r. wydanego w sprawie I PK 309/15 (brak uzasadnienia pisemnego wyroku, argumentacja oparta o treść artykułu w internetowym wydaniu Rzeczpospolitej pod redakcją Mateusza Rzemek pod tytułem " SN: kierowcy będą zwracać wypłacane im ryczałty" z dnia 9 marca 2017 r. godzina 19.07).

W pozwanym zakładzie pracy obowiązywał regulamin wynagradzania, który określał należności przysługujące pracownikowi z tytułu odbycia podróży służbowej poza granicami kraju. Treść przepisów wewnętrznych Spółki oraz zasady rozliczania kosztów podróży zagranicznych kierowców zostały, zatem określone w zakładowym akcie prawnym, która to regulacja wyprzedza rozwiązania przewidziane w przepisach rozporządzeń i stanowi wyłączną podstawę ewentualnych rozliczeń między stronami. Takiej podstawy nie mogą natomiast stanowić przepisy rozporządzeń w sprawie podróży służbowych. Uznać, zatem należy, że rozliczenia kosztów podróży służbowej stron odbywa się według zasad ustalonych w zakładowym akcie prawnym, a nie na podstawie przepisów powszechnie obowiązujących dla rozliczeń incydentalnych podróży służbowych pracowników jednostek budżetowych. W niniejszej sprawie nie budzi wątpliwości, że pozwana Spółka dokonywała rozliczeń zgodnie z zasadami określonymi w regulaminie wynagradzania i wypłacała powodowi świadczenia z tytułu podróży służbowej obliczone zgodnie z postanowieniami zakładowego aktu prawnego. Okoliczności tej nie zaprzeczył powód, czego dowodzi uzasadnienie pozwu, z którego wynika, że powód domaga się zasądzenia ryczałtów za noclegi w oparciu o przepisy rozporządzeń o należnościach z tytułu podróży służbowych; nie zaś w oparciu o postanowienia regulaminu wynagradzania.

Treść przepisów wewnętrznych spółki oraz zasady rozliczania kosztów podróży zagranicznych powoda były, zatem jasno określone i akceptowane przez strony. Wszelkie poniesione wydatki były zwracane przez pozwaną spółkę powodowi.

Mając na uwadze te okoliczności oraz zmianę stanu prawnego po dniu 29 grudnia 2016 roku przyjmującego skutek ex tunc, a więc mającego zastosowanie do niniejszego stanu faktycznego, albowiem domniemanie zgodności z Konstytucją przepisów art. 77 ³ § 3,4 i 5 kodeksu pracy oraz przepisów wykonawczych na ich podstawie wydanych zostało uchylone w stosunku między innymi do powoda jako kierowcy w transporcie międzynarodowym, uznać należy, że rozliczenie kosztów podróży służbowej stron odbywa się według zasad między stronami ustalonymi i jasnymi dla nich, a nie na podstawie przepisów powszechnie obowiązujących dla rozliczeń incydentalnych podróży służbowych pracowników jednostek budżetowych.

Zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c. po zamknięciu rozprawy Sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. Stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy obejmuje zarówno obowiązujące przepisy, które mogą stanowić podstawę prawną rozstrzygnięcia, jak i okoliczności faktyczne rozpoznawanej sprawy. Zasada ta dotyczy również Sądu II instancji. Orzeczenie o niezgodności danego przepisu lub przepisów z Konstytucją powoduje usunięcie wskazanej w wyroku regulacji z porządku prawnego. Mając na uwadze powyższe, należy wskazać, iż w dniu wyrokowania przez Sąd II instancji, jak i w dniu zamknięcia rozprawy apelacyjnej, nie istniała podstawa prawna, która pozwalałaby zasądzić od pozwanego na rzecz powodów dochodzoną kwotę tytułem ryczałtu za noclegi. Podstawą prawną do zasądzenia na rzecz powoda wskazanej należności były właśnie przepisy wskazane w sentencji wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 listopada 2016 roku, w szczególności § 9 ust. 1, 2 i 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz. U. 236.1991, z późn. zm.), literalnie wskazujące na prawo pracownika do ryczałtu za nocleg w wysokości 25% limitu określonego w załączniku do Rozporządzenia.

Konsekwencją powstania w niniejszej sprawie nowego stanu prawnego jest więc konieczność oddalenia powództwa, które w poprzednim stanie prawnym było świadczeniem należnym powodom.

Z tych wszystkich względów na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 1 i oddalił powództwa.

Sąd Okręgowy nie obciążył powodów kosztami procesu za I instancję i II instancje.

Zgodnie z treścią art. 102 k.p.c. w wypadkach szczególnie uzasadnionych Sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.

W ocenie Sądu Okręgowego powyższe oznacza, iż sądy mają swobodę przy rozstrzyganiu o zwrocie kosztów procesu, gdy stosowania zasady wyrażonej w art. 98 k.p.c. nie można pogodzić z zasadą słuszności. Jednakże art. 102 k.p.c. jako przepis szczególny nie może być wykładany rozszerzająco i wyklucza uogólnienie (postanowienie SN z 1981-02-16 IV PZ 11/81 L.). Jego zastosowanie przez sąd musi być więc oceniane w całokształcie okoliczności, które uzasadniałyby odstępstwo od podstawowych zasad decydujących o rozstrzygnięciu w przedmiocie kosztów procesu. Do kręgu tych okoliczności należą zarówno fakty związane z samym przebiegiem procesu (lojalność i racjonalność strony w zakresie podejmowanych czynności procesowych), jak i fakty leżące na zewnątrz procesu, zwłaszcza dotyczące stanu majątkowego (sytuacji życiowej). Okoliczności te powinny być oceniane przede wszystkim z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego (zob. post. SN z 14.1.1974 r., II CZ 223/73, niepubl.).

W ocenie Sądu, w niniejszej sprawie, zachodzą okoliczności dające podstawę do zastosowania art. 102 k.p.c. z uwagi na fakt, że podstawą oddalenia powództwa jest zmiana stanu prawnego wynikająca z wyroku Trybunału Konstytucyjnego wydanego w dniu 24 listopada 2016 roku, a więc wydanego już w trakcie trwania niniejszego postępowania. Rozstrzygnięcia tego powód A. Z. i K. Ć. (1) nie mógł przewidzieć decydując się na wystąpienie z powództwem w niniejszej sprawie, skoro wcześniej jednolite orzecznictwo Sądu Najwyższego pozwalało powodowi wywodzić, że dochodzone roszczenie jest w całości zasadne. W ocenie Sądu, zmiana sytuacji prawnej powodów, która wystąpiła od 29 grudnia 2016 roku i w kontekście dotychczasowej linii orzecznictwa była niespodziewana, nie uprawnia do zasądzenia na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego, skoro do tego dnia roszczenie dochodzone w sprawie było uzasadnione. Zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w takim stanie faktycznym pozostawałoby w sprzeczności z zasadą zaufania obywatela do prawa (art. 2 Konstytucji RP), a w tym kontekście pozwalało Sądowi Okręgowemu na skorzystanie z dyspozycji art. 102 k.p.c..

Przewodniczący: Sędziowie:

A.L.