Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 19 marca 2019 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział
w Ł. na podstawie art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz art. 84 ust. 1,9 i ust. 11 ustawy z dnia
13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych zobowiązał A. O. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z tytułu renty rodzinnej za okres: 1.05.2017 – 31.08.2017, 1.11.2017 – 31.01.2018, 1.04.2018 – 31.03.2019 w kwocie 14849,04 zł, odsetek za okres 11.05.2017 – 19.03.2019 – w kwocie 891,89 zł

/decyzja – w aktach ZUS/

W dniu 26 kwietnia 2019 roku wnioskodawczyni złożyła odwołanie od powyższej decyzji, wnosząc o jej zmianę, podnosząc, że uprawnienie do renty nie jest uzależnione od frekwencji na zajęciach.

/odwołanie - k. 3/

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł
o jego oddalenie, wskazując, że w spornych okresach wnioskodawczyni nie spełniła wymogu frekwencji na zajęciach i była trzykrotnie skreślana z listy uczniów.

/odpowiedź na odwołanie - k. 6/

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawczyni urodziła się w dniu
25 marca 1995 roku.

/okoliczność bezsporna/

Na mocy decyzji organu rentowego z dnia 19 stycznia 2012 roku była uprawniona do renty rodzinnej od dnia 17 stycznia 2012 roku.

/bezsporne, decyzja – w aktach ZUS/

Decyzją z dnia 9 kwietnia 2013 r organ rentowy od 1.05.2013 r dokonał podziału renty rodzinnej między uprawnione osoby, w tym dla wnioskodawczyni, która została zobowiązana do powiadomienia ZUS o podanych w pouczeniu okolicznościach powodujących: ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty w całości lub części, tj. zaprzestanie uczęszczania do szkoły przez osobę powyżej 16 roku życia.

/ decyzja w aktach ZUS/

Kolejne decyzje doręczane wnioskodawczyni dotyczące wznowienia wypłaty świadczenia, przyznawania renty rodzinnej na dalszy okres również zawierały stosowne pouczenia oraz informacje, że renta przysługuje pod warunkiem nauki.

/decyzje w aktach ZUS/

Wnioskodawczyni w roku szkolnym 2016 – 2017 od lutego rozpoczęła naukę w Policealnym Studium (...) na kierunku asystentka stomatologiczna. Spełniła wymogi frekwencji w lutym, marcu i kwietniu, od maja przestała uczęszczać na zajęcia i 10 czerwca 2017 r została skreślona z listy uczniów z powodu niespełnienia wymogu 51 % frekwencji.

Od września 2017 r rozpoczęła naukę na kierunku technik masażysta. We wrześniu i październiku spełniła 51 % frekwencji. W listopadzie, grudniu i styczniu przestała uczęszczać na zajęcia. Dnia 24.01.2018 r została skreślona z listy uczniów na kierunku technik masażysta.

Od lutego zapisała się na kierunek technik farmaceutyczny. Przez luty i marzec spełniła wymóg 51 % obecności, od kwietnia do czerwca nie uczęszczała na zajęcia i nie spełniła wymogu frekwencji. 20 czerwca 2018 r została skreślona z listy uczniów.

We wrześniu 2018 r wyraziła chęć zapisania się na kierunek elektroradiolog. Nie dokończyła formalności związanych z rekrutacją, dlatego nie uzyskała wpisu na listę uczniów na tym kierunku.

/zaświadczenie – k. 117 akt ZUS, kserokopia list obecności , zaświadczenie – w aktach ZUS, zeznania wnioskodawczyni – e – prot. 00:09:53 w zw. Z 00:03:07/

Decyzją z dnia 20.03.2019 organ rentowy wstrzymał wypłatę renty rodzinnej dla wnioskodawczyni od 1 marca 2019.

/decyzja w aktach ZUS/

Sąd Okręgowy dokonał następującej oceny dowodów i zważył, co następuje:

W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego odwołanie tylko częściowo zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2016 roku poz. 887) renta rodzinna przysługuje dzieciom (własnym, drugiego małżonka i przysposobionym):

1) do ukończenia 16 lat;

2) do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo

3) bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.

W myśl ust. 2 art. 68, jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów.

Ponadto w myśl art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.

Zgodnie zaś z ust. 2 pkt 1 w/w przepisu za nienależnie pobrane świadczenia
w rozumieniu ust. 1 uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona
o braku prawa do ich pobierania.

W ustępie 4 i 5 cytowanego przepisu ustawodawca określił, za jaki okres można skutecznie żądać zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. I tak nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadał wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata, z zastrzeżeniem ust. 5.

Kwestią sporną w niniejszym postępowaniu pozostała okoliczność, czy wnioskodawczyni w spornych okresach, wymienionych w decyzji kontynuowała naukę, a tym samym czy należnie pobrała w tym okresie rentę rodziną.

Z poczynionych przez Sąd ustaleń wynika, że w spornym okresie wnioskodawczyni, pomimo zapisania się do szkoły na kolejne kierunki, w których miała kontynuować naukę, nie uczęszczała na obowiązkowe zajęcia edukacyjne wynikające z realizacji podstawy programowej i w wymienionych w decyzji okresach nie uzyskiwała wymaganej frekwencji.

Wnioskodawczyni w toku postępowania nie negowała tego faktu, podnosiła jednak, iż nie ma to znaczenia z punktu widzenia prawa do renty rodzinnej.

Podkreślić w tym miejscu należy, że istota renty rodzinnej służącej dziecku zmarłego ubezpieczonego sprowadza się do zapewnienia mu świadczenia umożliwiającego kontynuację nauki w celu uzyskania zdolności do samodzielnego utrzymania (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 3 września 2014 r., sygn. III AUa 1972/13, LEX nr 1506643).

Sąd Okręgowy podziela w tym zakresie dominujące i utrwalone orzecznictwo,
w myśl którego określenie przez ustawodawcę w art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy, iż renta rodzinna przysługuje dziecku po ukończeniu 16 roku życia do ukończenia nauki w szkole należy rozumieć nie tyle formalny status ucznia (słuchacza), co realne wypełnianie tej roli stosownie do regulaminu uczelni, w szczególności poprzez uczestnictwo w zajęciach, podchodzenie do egzaminów i przedkładanie wymaganych prac semestralnych itd. Nie mieści się w tym pojęciu takie postępowanie ucznia (słuchacza), które polega na zapisywaniu się do danej szkoły bez uczestniczenia w całości lub istotnej części zajęć, nie podchodzeniu do egzaminów i nie przedkładaniu wymaganych programem nauczania prac. (por. wyrok Sądu Najwyższego z 6 listopada 2006 r. III UK 153/11 LEX nr 1318422; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2012 r. I UK 65/12 LEX nr 1231467; wyrok Sądu Najwyższego z 3 sierpnia 2012 r. I UK 96/12 LEX nr 1226829; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2013 r. I UK 471/12 LEX nr 1308053; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2014 r. I UK 414/13 LEX nr 1483946).

Oczywisty brak woli kontynuowania nauki, a jedynie stwarzanie pozorów jej pobierania – nie pozwala na uznanie takiej osoby za osobę pobierającą naukę. /tak SA w Białymstoku z dnia 3 września 2014 r , III AUa 1972/13/. Nie można mówić o pobieraniu nauki, gdy uczeń nie podejmuje żadnych starań w kierunku przyswajania wiedzy, a status osoby uczącej się uzyskuje tylko poprzez zapisanie się do określonej szkoły. /tak wyrok SA w Łodzi z dnia 29 kwietnia 2014 r., III AUa 51/14, wyrok SA w Lodzi z dnia 20 maja 2013 r, III AUa 542/13/

W stanie faktycznym niniejszej sprawy nie można dopatrzeć się w działaniach ubezpieczonej zamiaru kontynuowania nauki w szkole, o czym świadczy to, że nie uczestniczyła w zajęciach dydaktycznych w spornym okresie, nie osiągała wymaganej frekwencji i w konsekwencji była skreślana z listy słuchaczy..

Z uwagi na powyższe stwierdzić należy, że wnioskodawczyni nie miała woli kontynuowania nauki, stwarzała jedynie pozory jej pobierania, poprzez zapisywanie się do szkoły na kolejne kierunki, ponowne zapisywanie po skreśleniu z listy słuchaczy, by mieć formalny status słuchacza, a następnie nie uczestniczenie w zajęciach w wymaganym rozmiarze w kolejnym semestrze, co nie pozwala na uznanie skarżącej za osobę pobierającą naukę w rozumieniu art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy.

Sąd ustalił również, że odwołująca się od momentu uzyskania prawa do renty rodzinnej była regularnie pouczana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych o obowiązku ciążącym na osobach pobierających rentę rodzinną po ukończeniu 16 roku życia, tj. do poinformowania organu rentowego o zaprzestaniu uczęszczania do szkoły-uczelni, a jeżeli uczy się nadal to do nadesłania zaświadczenia ze szkoły z podaniem terminu programowego jej ukończenia. Ponadto w doręczanych wnioskodawczyni decyzjach była informacja, iż osoba, która nienależnie pobrała świadczenia zobowiązana jest do ich zwrotu oraz definicja nienależnie pobranego świadczenia.

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego warunkiem uznania świadczenia za nienależnie pobrane jest pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia powoduje jego utratę (w całości lub w części). Pouczenie o takich okolicznościach nie może odnosić się indywidualnie do pobierającego świadczenie, gdyż nie da się przewidzieć, które z różnorodnych okoliczności wystąpią u konkretnego świadczeniobiorcy. W tym sensie wystarczające jest przytoczenie przepisów określających te okoliczności. Jednakże pouczenie musi być na tyle zrozumiałe, aby pobierający świadczenie mógł je odnieść do własnej sytuacji. Ponieważ pouczenie dotyczy zmian
w stanie faktycznym i prawnym w stosunku do stanu istniejącego w dacie przyznania świadczenia, pobierający świadczenie musi mieć możność skonfrontowania zmian, jakie zaszły w jego przypadku, z treścią pouczenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2008 roku, sygn. akt I UK 394/07, LEX nr 494135, Wyrok Sądu Najwyższego z dnia
14 marca 2006 roku, sygn. akt I UK 161/05, publ. OSNP 2007/5-6/78).

Należy w tym miejscu podkreślić, że wnioskodawczyni nie kwestionowała również okoliczności kierowania do niej pouczeń związanych z prawem do renty rodzinnej, ani też ich prawidłowości.

Wobec powyższego w ocenie Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie zachodzą przesłanki z przytoczonego wcześniej art. 138 ust. 2 pkt 1 o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Dla przyjęcia podstaw w nim wskazanych wymagane jest wykazanie dwóch przesłanek. Pierwsza polega na wypłaceniu świadczeń, mimo zaistnienia okoliczności powodujących ich zawieszenie lub ustanie.
W związku z czym należy wskazać, iż organ rentowy słusznie przyjął w zaskarżonej decyzji, iż brak było podstaw do pobrania przez wnioskodawczynię świadczenia w spornym okresie, zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przepis ten uzależnia bowiem prawo do renty rodzinnej przysługującej dziecku po ukończeniu 16 roku życia od kontynuacji nauki w szkole. Druga przesłanka dotyczy zaś wykazania, że osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania, która to okoliczność została przez Sąd zbadana i nie była nawet kwestionowana przez skarżącą.

Należy także podkreślić, iż zgodnie z art. 6 k.c. to na wnioskodawczyni spoczywa ciężar udowodnienia okoliczności, z których wywodzi skutki prawne. Wnioskodawczyni zaś nie udowodniła, iż w spornym okresie nie pobrała nienależenie świadczenia rentowego.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., odwołanie wnioskodawczyni w zakresie obowiązku zwrotu pobranych świadczeń za okresy wymienione w decyzji jako niezasadne oddalił, o czym orzekł w punkcie 2 sentencji.

Natomiast w ocenie Sądu nie jest zasadne obciążenie ubezpieczonej obowiązkiem uiszczenia odsetek naliczanych do dnia wydania decyzji.

Stosownie do treści art. 84 ust 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku
o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2016 roku,poz. 963.) osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11.

Zgodnie z ust. 9 analizowanego przepisu przepisy ust. 1-8 stosuje się także do pieniężnych świadczeń innych niż z ubezpieczeń społecznych, wypłacanych przez Zakład na mocy odrębnych przepisów.

W myśl przywołanego ust. 11 wskazanego przepisu - jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający te świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, kwoty nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych podlegają zwrotowi bez odsetek za zwłokę.

Istotną kwestią jest zatem ustalenie daty wymagalności nienależnie pobranego świadczenia. Organ rentowy naliczył odsetki za okres od 11.05.2017 – 19.03.2019 - do dnia wydania spornej decyzji, a zatem niejako uznał, iż miał prawo żądać ich zwrotu już w dacie wypłaty.

Z poglądem takim nie sposób się zgodzić. Trzeba bowiem przypomnieć,
że świadczenia z ubezpieczeń społecznych są przyznawane w drodze decyzji administracyjnych i na podstawie decyzji administracyjnych są wypłacane. Nie można zatem utrzymywać, że świadczenia wypłacone na podstawie pozostającej w obrocie prawnym decyzji administracyjnej jako nienależne podlegały zwrotowi w dacie wypłaty, choćby przesłanki przyznania świadczenia w rzeczywistości nie istniały lub odpadły. Świadczenia w myśl art. 84 ustawy systemowej i art. 138 ustawy o emeryturach i rentach uważane za nienależne podlegają zwrotowi dopiero wtedy, gdy organ rentowy wyda stosowną decyzję administracyjną. Podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku
z dnia 3 lutego 2010 roku w sprawie I UK 210/09 (LEX nr 585713).

Odesłanie do prawa cywilnego w kwestii naliczania i ustalania odsetek oznacza,
że organ rentowy naliczać powinien odsetki ustawowe (art. 359 § 2 k.c.) od dnia doręczenia decyzji obligującej do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (por. orzecznictwo Sądu Najwyższego odnoszące się do stosunków cywilnych: wyrok z dnia 8 lipca 1977 roku, sygn. akt II CR 233/77, LEX Nr 7962; uchwała z dnia 6 marca 1991 roku, III CZP 2/91, OSNAPiUS 1991, nr 7, poz. 93; wyrok z dnia 30 marca 1998 roku, III CKN 330/97, OSNAPiUS 1998, nr 12, poz. 209).

W wyroku z dnia 3 grudnia 2013 roku, w sprawie III AUa 436/13 (Lex 1409160) Sąd Apelacyjny w Łodzi wskazał także, że skoro wydanie decyzji administracyjnej jest konieczne w celu stwierdzenia obowiązku zwrotu przez ubezpieczonego - na podstawie art. 138 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - nienależnie pobranego świadczenia, nie może być mowy o opóźnieniu w spełnieniu tego obowiązku przed wydaniem tej decyzji. "Żądanie zwrotu" nienależnie pobranego świadczenia następuje przez doręczenie dotyczącej tego decyzji (można powiedzieć, że staje się wymagalne w tym momencie, a nie w czasie spełniania świadczeń). Z tą też chwilą następuje też wymagalność (w prawnym znaczeniu art. 359 § 2 k.c.) roszczenia o odsetki, gdyż od tej chwili dłużnik pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia głównego (art. 481 § 1 k.c.). Konsekwencją powyższego jest, zatem uznanie, że nie ma podstaw do żądania przez organ rentowy zwrotu odsetek naliczanych od dnia wypłaty świadczenia uznanego za nienależnie pobrane.

W związku z powyższym decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie żądania zwrotu odsetek uznać należy za nieprawidłową.

Z powyższych względów Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych uznając, że wnioskodawczyni nie ma obowiązku zwrotu odsetek ustawowych naliczonych do dnia wydania decyzji w kwocie 891,89 zł, o czym orzekł w punkcie 1 sentencji.