Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 19 sierpnia 2015 roku złożonym przeciw pozwanemu (...) Bank Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. powodowie L. R. i A. R. wnieśli o:

I.  zasądzenie od pozwanego solidarnie na ich rzecz kwoty 187.947,98 złotych tytułem zwrotu nienależnego świadczenia wskutek uchylenia się przez nich od skutków oświadczenia woli zawarcia umowy kredytowej;

II.  ewentualnie, na wypadek nie uwzględnienia roszczenia opisanego wyżej, zasądzenie pozwanego solidarnie na ich rzecz kwoty 187.947,98 złotych tytułem zwrotu nienależnego świadczenia wskutek nieważności umowy kredytowej;

III.  ewentualnie, na wypadek nie uwzględnienia roszczeń opisanych wyżej zasądzenie od pozwanego solidarnie na ich rzecz kwoty 187.947,98 złotych tytułem zwrotu nadpłaconych rat kredytu wskutek stosowania przez pozwanego niedozwolonych umownych;

IV.  zasądzenie od pozwanego na ich rzecz odsetek ustawowych od kwoty wymienionej w punkcie I albo II albo III od dnia 21 lipca 2015 roku do dnia zapłaty albo – w przypadku przyjęcia odpowiedzialności kontraktowej pozwanego – od dnia pobrania każdej z nienależnych kwot z ich rachunku bankowego zgodnie z wyliczeniem załączonym do pozwu do dnia zapłaty;

V.  zasądzenie od pozwanego na ich rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych oraz kosztów opłaty skarbowej w kwocie 17 złotych.

W uzasadnieniu pozwu powodowie podali, że w dniu 30 czerwca 2008 roku zawarli jako konsumenci z (...) Bank S.A. DomBank Hipoteczny Oddział w Ł. (obecnie (...) Bank S.A.) umowę kredytu hipotecznego indeksowanego kursem (...). i zgodnie z tą umową Bank udzielił im kredytu w kwocie 987.847,60 złotych na okres 336 miesięcy, z przeznaczeniem na sfinansowanie kosztów nabycia prawa własności do nieruchomości gruntowej oraz innych związanych z zakupem kosztów. Wskazując na § 1 ust. 7 umowy (całkowity koszt kredytu), na § 9 ust. 2 umowy, na § 10 ust. 3 umowy i § 14 ust. 3 umowy (klauzule waloryzacyjne), powodowie podnieśli, że treść wyżej wskazanych paragrafów oznacza, że w chwili podpisywania umowy kredytowej wysokość ich zobowiązań pozostawała nieznana, a kwota kredytu oraz wysokość rat spłaty kredytu oraz zadłużenia z tytułu niespłaconego kredytu uzależniona była od kursu franka szwajcarskiego ( (...)) obowiązującego u pozwanego, który to kurs pozwany określa w sposób arbitralny, nie będą ograniczony żadnymi postanowienia umownymi lub ustawowymi. Powodowie podali też, że zawarli do powyższej umowy dwa aneksy, w których zmodyfikowana została kwestia spłaty kredytu. Nadto powodowie wskazali, że w dniu 12 sierpnia 2015 roku złożyli oświadczenie o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli zawarcia powyższej umowy, powołując się na wykrycie, że pozwany wprowadził ich w błąd co do całkowitego kosztu kredytu.

Odnosząc się do żądania z punkt I pozwu powodowie wskazali, że w związku z tym, że zawarli wyżej wskazaną umowę kredytu pod wpływem błędu co do całkowitego kosztu kredytu wywołanego przez pozwanego, postanowili uchylić się od skutków prawnych tej umowy. Wskazali, że po zastosowaniu zgodnego z umową przeliczenia wysokości spłacanych rat według kursu sprzedaży okazało się, że całkowity koszt kredytu wynosi 906.922,27 złotych, a więc jest o 63.144,37 złotych większy od całkowitego kosztów kredytu wskazanego w umowie. Podali, że jest to znaczące podniesienie kosztu kredytu, z którego to faktu nie zdawali sobie sprawy, mając zaufanie do wyliczeń pozwanego, jako profesjonalisty na rynku finansowym. Powodowie podali, że w związku z uchyleniem się przez nich od skutków oświadczenia woli, umowę należy traktować jako nigdy nie zawartą, a świadczenia stron podlegają zwrotowi na podstawie przepisów o świadczeniu nienależnym (zgodnie z wyliczeniem sporządzonym przez pozwanego w okresie od dnia 9 lipca 2008 roku do dnia 27 kwietnia 2015 roku zapłacili kwotę 383.397,82 złote oraz kwotę 34.574,18 CHF).

W przypadku żądań z punktu II i z punktu III pozwu powodowie podnieśli, że postanowienia umowne przewidujące określone kwoty kredytu oraz wysokość raty kapitałowo – odsetkowej w zależności od jednostronnie wyznaczonego przez pozwanego kursu (...) (postanowienia dotyczące indeksacji) naruszają przepisy art. 385 ¹ § 1 k.c. oraz art. 385 ³ pkt 10) i pkt 20) k.c. i jako takie były klauzulami niedozwolonymi i bezskutecznymi wobec powodów od chwili zawarcia umowy ^. Powodowie podali, że w związku z powyższym przedmiotowa umowa jest nieważna i wobec nieważności tej umowy należny jest im zwrot nienależnego świadczenia. Nadto podali, że wobec tego, że powyższe klauzule były bezskuteczne, ich kredyt hipoteczny powinien być traktowany jak kredyty w PLN, z wynikającym z umowy oprocentowaniem przewidzianym dla kredytu w (...) i w związku z tym domagają się zwrotu swoich świadczeń przewyższających kwotę, którą byliby zobowiązani świadczyć, gdyby z umowy usunięto postanowienia o indeksacji kredytu. Powodowie wskazali też, że przedmiotowe postanowienia kształtują ich prawa i obowiązki jako konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy.

Odnosząc się do żądanych odsetek powodowie wskazali, że dochodzą ich m.in. na podstawie art. 481 k.c. od dnia 21 lipca 2015 roku, tj. od następnego dnia po upływie terminu wskazanego w przedsądowym wezwaniu do zapłaty.

(pozew k. 2 – k. 17v)

W odpowiedzi na pozew z dnia 29 października 2015 roku pozwany (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Z ostrożności procesowej, na wypadek uznania przez Sąd zasadności zarzutu nieważności umowy kredytu podniesionego przez stronę powodową, pozwany podniósł zarzut potrącenia swojej wierzytelności o zwrot przez niego kwoty udzielonego kredytu, to jest kwoty 502.465,72 CHF z wierzytelnością powodów o zwrot uiszczonych na jego rzecz należności z tytułu spłaty umowy kredytu.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwany podał, że powodowie świadomie, z własnej woli, zdecydowali się na zawarcie umowy kredytu walutowego, kierując się niższym oprocentowaniem tego typu kredytów. Podał również, że nigdy nie ustalał kursu walut w sposób arbitralny, a nadto, że zmiany kursu waluty indeksacji opowiadałyby wahaniom wartości (...) i PLN na rynku międzybankowym oraz że nigdy nie naruszył interesu powodów, tym bardziej w sposób rażący. Wskazał, że nie ma też podstaw do przyjęcia sprzeczności klauzul indeksacyjnych z dobrymi obyczajami. Podkreślił, że wobec powyższego klauzule indeksacyjne zawarte w umowie z powodami nie są abuzywne, a zatem nie można mówić o bezskuteczności postanowień umowy kredytu dotyczących sposobu ustalania kursu wymiany (...)/PLN. Pozwany wskazał, że przedmiotowa umowa kredytu zawierała wszystkie wymagane prawem elementy, tj. kwotę kredytu, termin jego spłaty oraz wysokość oprocentowania. Jako bezpodstawny i niczym niepoparty pozwany uznał zarzut powodów podstępnego wprowadzenia ich przez niego w błąd przy zawieraniu tej umowy, podnosząc, że nie był zobowiązany do wskazania w umowie kredytu wysokości całkowitego kosztu kredytu (wskazana w umowie wartość miała wyłącznie charakter informacyjny), a nadto, że powodowie nie wykazali, że błąd na który się powołują dotyczył treści czynności prawnej, ani też że błąd ten był istotny.

(odpowiedź na pozew k. 74 – k. 110)

W piśmie procesowym z dnia 23 lipca 2019 roku pełnomocnik powodów zmodyfikował powództwo w ten sposób, że roszczenia z punktu I, II i III pozwu przyjmują brzmienia:

„Wnoszę o:

I.  ustalenie, że powodowie skutecznie uchylili się od skutków zawarcia umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...) z dnia 30 czerwca 2008 roku i zasądzenie od pozwanego solidarnie (ewentualnie łącznie) na rzecz powodów kwoty 383.397,83 PLN oraz 36.905,69 CHF jako zwrotu świadczeń nienależnych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi jak w p. IV pozwu, przy czym datą wymagalności roszczenia jest 21 lipca 2015 rok, a wartością przedmiotu sporu dla roszczenia o ustalenie jest kwota 93.832,80 PLN, a dla całego roszczenia określonego w p. I kwota 619.335,99 PLN;

II.  ewentualnie, na wypadek nieuznania żądania opisanego w p. I, o ustalenie, że umowa jest nieważna, w tym żądam uznania umowy za nieważną na podstawie art. 12 ust 1 pkt 4) ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 roku o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym i zasądzenie od pozwanego solidarnie (ewentualnie łącznie) na rzecz powodów kwoty 383.397,83 PLN oraz 36.905,69 CHF jako zwrotu świadczeń nienależnych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi jak w p. IV pozwu, przy czym datą wymagalności roszczenia jest 21 lipca 2015 rok, wartością przedmiotu sporu dla roszczenia o ustalenie jest kwota 93.832,80 PLN, a łączna wartość przedmiotu sporu dla roszczenia określonego w p. II kwota 619.335 99 PLN;

III.  ewentualnie, na wypadek nieuznania żądania opisanego w p. I i II ustalenie, że poniższe zapisy umowy oraz Aneksu nr (...) z dnia 11 grudnia 2009 roku są bezskuteczne wobec powodów:

a.  § 9 ust. 2 umowy w brzmieniu: „W dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana do (...) według kursu kupna walut określonego w Tabeli Kursów – obowiązującego w dniu uruchomienia środków.” (Klauzula indeksacyjna 1);

b.  § 10 ust. 3 umowy w brzmieniu: „Wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w (...) po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w 'Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych' do (...) obowiązującego w dniu spłaty.” (Klauzula indeksacyjna 2);

c.  § 14 ust 3 umowy w brzmieniu: „Jeżeli kredytobiorca, mimo upływu okresu wypowiedzenia, nie ureguluje należności, Bank w następnym dniu pod upływie terminu wymagalności, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez Bank w Tabeli Kursów.” (Klauzula indeksacyjna 3);

d.  § 19 ust 3 umowy w brzmieniu: Ochrona ubezpieczeniowa kontynuowana jest w dalszych latach trwania umowy ubezpieczeniowej, jeżeli przed upływem okresu ubezpieczenia kredytobiorca nie złoży pisemnego oświadczenia o rezygnacji z ochrony ubezpieczeniowej.”;

e.  § 19 ust 6 umowy w brzmieniu: „Kredytobiorca wyraża zgodę, aby wszelkie koszty i opłaty związane z Programem DOM BankAssurance w trakcie uczestnictwa w Programie, były doliczane do kwoty kredytu w trybie podwyższenia bieżącego salda kredytowego, a w przypadku ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych do raty spłaty.” (zwane łącznie: Klauzulą podwyższonego salda);

f.  § 5 Aneksu nr (...) w brzmieniu: „Opłata za sporządzenie Aneksu, w wysokości 1,65% kwoty podwyższenia salda kredytu. Wysokość opłaty zostanie wyliczona w PLN, wg kursu sprzedaży dewiz (...) do złotego podanego w „Bankowej Tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut” obowiązującej w dniu wejścia w życie Aneksu, a następnie doliczona do bieżącego salda kredytu poprzez jej przeliczenie na (...) według kursu kupna dewiz (...) do złotego podanego w „Bankowej Tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut” obowiązujących w dniu wejścia w życie Aneksu. Bank wyśle harmonogram po dokonaniu powyższej operacji.”

oraz zasądzenie od pozwanego solidarnie (ewentualnie łącznie) na rzecz powodów kwoty 187.947,98 PLN wskutek pobierania przez pozwanego od powodów zawyżonych rat spłaty kredytu przez stosowanie bezskutecznych zapisów umowy oraz Aneksu nr (...) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi jak w p. IV pozwu, przy czym datą wymagalności roszczenia jest 21 lipca 2015 rok wartością przedmiotu sporu dla roszczenia o ustalenie jest kwota 43.011,24 PLN, a łączna wartość przedmiotu sporu dla roszczenia określonego w tym puncie to 230.959,22 PLN;

z pozostawieniem pozostałych żądań pozwu bez zmian.

Pełnomocnik powodów wskazał, że swoje żądania opiera się na tej samej podstawie faktycznej i prawnej powództwa co dotychczas, wskazując, że żądanie zapłaty dotyczy kwot nienależnie zapłaconych przez powodów na rzecz pozwanego od dnia zawarcia umowy do dnia 30 marca 2015 roku (ostatni dzień objęty żądaniem pozwu), tj. kwoty 383.397,83 PLN oraz 36.905,69 CHF . Odnosząc się do p. II pozwu wskazał, że powodom przysługuje interes prawny w ustaleniu nieważności zawartej przez nich umowy kredytowej, gdyż umowa ta wyznacza zakres zobowiązań i stanowi podstawę dla pozwanego w ustaleniu rzekomych kwot należnych od powodów, a tym samym kształtuje sytuację prawną powodów, w tym poprzez ustanowienie hipoteki zabezpieczającej roszczenia z umowy kredytu, a zatem pomiędzy stronami istnieje spór co do treści wzajemnych praw i obowiązków, a w szczególności co do ważności umowy kredytowej. Podał, że ustalenie nieważności umowy przez Sąd rozstrzygnie spór prawny pomiędzy stronami i stanie się podstawą rozliczeń na przyszłość. Podniósł, że roszczenie o zapłatę zmierza do uzyskania zwrotu od pozwanego na rzecz powodów kwot zapłaconych bez tytułu prawnego, ze względu na nieważność umowy kredytu. Podkreślił, że na wypadek jednak uznania przez Sąd, że powodom nie należy się zwrot kwot zapłaconych bez podstawy prawnej ze względu na fakt, że pozwany pozostaje dalej zubożony ze względu na fakt, że wypłacił wyższą kwotę na podstawie nieważnej umowy kredytowej niż powodowie zapłacili na jego rzecz w wykonaniu tejże nieważnej umowy, a także ze względu na fakt, że konieczne jest określenie praw i obowiązków stron na przyszłość wniósł o ustalenie, że umowa kredytu jest nieważna, względnie nigdy nie została skutecznie zawarta.

(pismo procesowe k. 845 – k. 854v)

Na rozprawie w dniu 19 listopada 2019 roku pełnomocnik powoda poparł żądanie
w rozszerzonym kształcie.

Pełnomocnik pozwanego wniósł o oddalenie powództwa, także w zmodyfikowanej formie.

(stanowiska stron: protokół rozprawy z 19.11.2019 r. – czas nagrania: 00:02:20-00:19:34,
k. 889)

Na rozprawie w dniu 5 marca 2021 roku pełnomocnik powodów poparł powództwo i wniósł o zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kosztów zastępstwa procesowego w podwójnej wysokości.

Pełnomocnik pozwanego podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie.

(stanowiska stron: protokół rozprawy z 5.03.2021 r. – czas nagrania: 00:01:29-00:05:28, 00:36:32-00:46:03, k. 1022 – k. 1023)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W 2008 roku powodowie L. R. i A. R. mieszkali i pracowali w Wielkiej Brytanii. Otrzymywali wynagrodzenia za pracę w funtach. W złotówkach nie mieli dochodu. Powodowie planowali w przyszłości wrócić do Polski i w związku z tym chcieli kupić działkę pod W.. Koszt zakupu całości działki miał być sfinansowany z zaciągniętego kredytu. Powód miał w tym czasie konto w Banku (...) i tam pytał o możliwość zaciągnięcia kredytu na powyższy cel, ale otrzymał odpowiedź odmowną. Wyjaśniono mu, że Bank ten nie udziela kredytów frankowych, a przy kredycie złotówkowym raty byłyby zbyt duże, nawet przy dochodach jakie oni uzyskują.

(zeznania powoda – protokół rozprawy z w zw. 5.03.2021 r. – czas nagrania: 00:08:35, k. 1022v w zw. z protokołem rozprawy z 20.04.2016 r. – czas nagrania: 00:03:12-01:11:38, k. 207 – k. 208v, zeznania powódki – protokół rozprawy z w zw. 5.03.2021 r. – czas nagrania: 00:17:51, k. 1022v w zw. z protokołem rozprawy z 20.04.2016 r. – czas nagrania: 01:11:39-01:12:13, k. 208v)

Powód znalazł w Polsce firmę, która zajmowała się doradztwem finansowym. Przedstawił doradcy finansowemu ich oczekiwania odnośnie kredytu, a także swoje dochody i dochody żony. Uzyskał informację, że mogą otrzymać kredyt w kwocie ponad 900.000 złotych, ale tylko jako kredyt frankowy. Powiedziano mu, że kredyty złotówkowe są na wyższy procent oraz że kwota kredytu jest zbyt duża, żeby mogli ją otrzymać w złotówkach ach. D. finansowy przedstawił powodom kredyt frankowy jako jedyną opcję. Również jako jedyną ofertę przedstawiono im ofertę z G. Banku. Doradca finansowym udzielił im informacji, że kredyt związany jest z ryzykiem zmiany kursu, ale wahania są małe i od kilku lat jest trend, że złotówka umacniała się do franka. Nie przedstawiono powodom symulacji spłat kredytu na wypadek znacznego wzrostu kursu franka.

(zeznania powoda – protokół rozprawy z w zw. 5.03.2021 r. – czas nagrania: 00:08:35, k. 1022v w zw. z protokołem rozprawy z 20.04.2016 r. – czas nagrania: 00:03:12-01:11:38, k. 207 – k. 208v, zeznania powódki – protokół rozprawy z w zw. 5.03.2021 r. – czas nagrania: 00:17:51, k. 1022v w zw. z protokołem rozprawy z 20.04.2016 r. – czas nagrania: 01:11:39-01:12:13, k. 208v)

Powodowie zdecydowali się zaciągnąć kredyt w G. Banku. W dniu 19 czerwca 2008 roku złożyli w (...) Bank Spółce Akcyjnej DomBank Hipoteczny Oddział w Ł. wniosek o udzielenie kredytu indeksowanego do waluty (...) w kwocie 957.000 PLN na okres 336 miesięcy. We wniosku powodowie podali, że uzyskują dochody w walucie obcej za granicą.

(wniosek k. 136 – k. 144)

Wniosek kredytowy powodów został pozytywnie rozpoznany.

(okoliczność bezsporna)

Powodowie otrzymali treść umowy przed jej podpisaniem. Przeczytali treść tej umowy. Nie mieli możliwości omówienia ostatecznej wersji umowy z doradcą finansowym. Powodowie nie znali sposobu ustalenia przez Bank kursu franka na dzień podpisani umowy. Nie wyjaśniono im jak się ma kurs Bankowy do kursu (...). Nie byli też poinformowani o zabezpieczeniu ryzyka kursowego po stronie Banku. Nie zaproponowano im żadnego zabezpieczenia w tym zakresie. Nie było też mowy o jakichkolwiek negocjacjach co do treści umowy.

(zeznania powoda – protokół rozprawy z w zw. 5.03.2021 r. – czas nagrania: 00:08:35,
k. 1022v w zw. z protokołem rozprawy z 20.04.2016 r. – czas nagrania: 00:03:12-01:11:38, k. 207 – k. 208v, protokół rozprawy z 5.03.2021 r. – czas nagrania: 00:08:35-00:17:50,
k. 1022v, zeznania powódki – protokół rozprawy z w zw. 5.03.2021 r. – czas nagrania: 00:17:51, k. 1022v w zw. z protokołem rozprawy z 20.04.2016 r. – czas nagrania: 01:11:39-01:12:13, k. 208v, protokół rozprawy z 5.03.2021 r. – czas nagrania: 00:17:51-00:23:52,
k. 1022v)

W dniu 23 czerwca 2008 roku L. R. i A. R., jako małżonkowie, przez pełnomocnika – ich córkę, zawarli z (...) Bank Spółką Akcyjną DomBank Hipoteczny Oddział w Ł. umowę kredytu hipotecznego indeksowanego kursem (...) nr (...).

Bank udzielił kredytobiorcom kredytu w kwocie 987.846,60 złotych indeksowanego kursem (...). Przy założeniu, że uruchomiono całość kredytu w dacie sporządzenia umowy równowartość kredytu wynosiłaby 494.665,80 CHF, rzeczywista równowartość zostanie określona po wypłacie kredytu. Kredytobiorcy oświadczyli, że są świadomi ryzyka kursowego, związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego, w całym okresie kredytowania i akceptują to ryzyko. (§ 1 ust. 1 umowy)

Spłata kredytu miała nastąpić w 336 miesięcznych ratach równych kapitałowo – odsetkowych. (§ 1 ust. 2 umowy)

Całkowity koszt kredytu na dzień sporządzenia umowy miał wynieść 843.779,90 złotych. (§ 1 ust. 7 umowy)

Jako cel kredytu wskazano m.in. sfinansowanie kosztów nabycia prawa własności do nieruchomości gruntowej dz. ew. nr 232/8, 232/9 o łącznej powierzchni 4.225 m ² położonej
w O. oraz innych związanych z zakupem kosztów. (§ 2 ust 1 lit. a oraz § 3 ust. 1 umowy)

Zabezpieczeniem kredytu była hipoteka kaucyjna ustanowiona na rzecz Banku na nieruchomości dz. ew. nr 232/8, 232/9 o łącznej powierzchni 4.225 m ² położonej w O. oraz ubezpieczenie z tytułu pakietowego ubezpieczenia na wypadek odmowy ustanowienia hipoteki przez pierwsze sześć miesięcy kredytowania i ubezpieczenie od ryzyka utraty wartości nieruchomości przez okres 5 lat od dnia uruchomienia kredytu. (§ 3 umowy)

W umowie ustalono, że oprocentowanie kredytu jest zmienne i na dzień sporządzenia umowy wynosi 4,96 % w skali roku, na które składa się suma obowiązującej stawki (...) i stałej marży Banku, która wynosi 2,15 %. Kredytobiorcy oświadczyli, że są świadomi ryzyka wynikającego ze zmiennego oprocentowania, w całym okresie kredytowania i akceptują to ryzyko. (§ 1 ust. 3 umowy)

Zgodnie z § 1 pkt 8 umowy rzeczywista roczna stopa oprocentowania wynosiła 5,07 %, przy czym ostateczna wysokość rzeczywistej stopy oprocentowania uzależniona jest od zmian poziomu oprocentowania kredyt w całym okresie kredytowania.

Z § 1 pkt 9 umowy wynika, że umowa nie podlega rygorowi ustawy o kredycie konsumenckim z dnia 20 lipca 2001 roku (Dz.U. z 18 września 2001 roku ze zm.).

Zgodnie z § 9 ust. 2 umowy: „W dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana do (...) według kursu kupna walut określonego w Tabeli Kursów obowiązującego w dniu uruchomienia środków.”.

W § 10 ust.1 umowy określono, że kredytobiorca zobowiązuje się dokonywać spłat kapitałowo – odsetkowych i odsetkowych w terminach i kwotach na rachunek wskazany w harmonogramie spłat.

Zgodnie z § 10 ust. 3 umowy: „Wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w (...) po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w 'Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych' do (...) obowiązującego w dniu spłaty.”.

W § 13 umowy postanowiono, że oprocentowanie kredytu jest zmienne i ulega zmianie w pierwszym dniu najbliższego miesiąca po ostatniej zmianie indeksu (...).

Indeks (...) dla każdego miesiąca oblicza się jako średnią arytmetyczną stawek LIBOR 3m obowiązujących w dniach roboczych w okresie liczonym od 26 dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc ostatni do dnia 26 miesiąca poprzedzającego zamianę.

Indeks (...) ulega zmianie w okresach miesięcznych i obowiązuje od pierwszego dnia miesiąca, jeżeli wartość indeksu jest różna od obowiązującej stawki Indeksu (...) o przynajmniej 0.1 punktu procentowego i obowiązuje od pierwszego dnia kalendarzowego miesiąca.

Bank dokonując zmiany oprocentowania zawiadamia Kredytobiorcę, poręczycieli, właściciela nieruchomości o aktualnej wysokości stopy oprocentowania oraz dacie jej wprowadzenia, doręczając nowy harmonogram spłat listem poleconym. Zawiadomienie o zmianie oprocentowania staje się integralną częścią umowy i nie wymaga aneksu.

Zgodnie z § 14 ust. 3 umowy: „Jeżeli kredytobiorca, mimo upływu okresu wypowiedzenia, nie ureguluje należności, Bank w następnym dniu po upływie terminu wymagalności, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez Bank w Tabeli Kursów.”.

W umowie postanowiono, że kredyt może zostać przewalutowany na wniosek kredytobiorcy pod warunkiem, że saldo kredytu po przewalutowaniu spełnia warunki określone dla maksymalnej kwoty kredytu, w zakresie wartości rynkowej nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczeń, pozytywnej weryfikacji kredytowej kredytobiorcy (§ 20 umowy) .

(umowa k. 20 – k. 25v, harmonogram spłat k. 30)

W G. Banku istniała instrukcja regulująca obowiązki pracowników przygotowujących tabele kursów walut. Zgodnie z tą instrukcją około godziny 9.00 pracownik importowano dane z systemu T. T., w którym są informacje o bieżącym kursie kupna i sprzedaży walut. Do systemu banki składały swoje oferty kupna i sprzedaży walut. Bank uśredniał kurs kupna sprzedaży na rynku międzybankowym. Następnie kurs był korygowany i ustalano marże banku po stronie kupna i sprzedaży. Na tej podstawie wyliczany był kurs danej waluty w Banku. Marża w czasie zmieniała się i była ustalana przez zarząd Banku aż do czasu kolejnego ustalenia kursu. Kurs Banku był udostępniany w internecie i księgowości, która rozliczała kredyt oraz przekazywała do placówek Banku. Po akceptacji dwóch pracowników kurs był publikowany. 7 dnia każdego miesiąca była odmienna procedura, dlatego, że tabela była sporządza nie o godzinie 9.00, ale poprzedniego dnia o godzinie 16.00. Kurs G. Banku i kurs NBP różnił się, co wynikało przede wszystkim z różnych marży, a po drugie znaczenie miał moment, kiedy importuje się kusy – NBP przyjął praktykę, że robi to dzień wcześniej. W 2008 roku marża wzrosła z uwagi na kryzys finansowy. Celem marży jest skompensowanie ryzyk. Chodzi o to, że Bank uruchamiając kredyt indeksowany jest narażony na zmianę kursu waluty. Klient nie miał wpływu na wyznaczenie kursu waluty.

(dokumenty k. 307 – k. 346, zeznania świadka P. S. – protokół rozprawy z 7.09.2016 r. – czas nagrania: 00:12:46-01:02:25, k. 284 – k. 285v)

Pozwany wypłacił powodom kwotę wynikającą z powyższej umowy.

(okoliczność bezsporna)

Powodowie spłacali raty kredytu zgodnie z harmonogramem spłat.

(okoliczność bezsporna)

Aneksem nr (...) do umowy kredytu zawartym w dniu 11 grudnia 2009 roku strony zmodyfikowały m.in. treść § 10 umowy, wprowadzając zasadę, że wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w (...) po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut ustalonego przez Narodowy Bank Polski w dniu poprzedzającym dzień spłaty.

(aneks k. 26 – k. 27v)

W 2009 roku powodowie zdecydowali się podpisać aneks do umowy, żeby przejść na spłatę kredytu według kursu NBP, a to ryzyko było skalkulowane w prowizji. Ostateczną decyzję co do wysokości prowizji za aneks podjął zarząd.

(zeznania świadka P. S. – protokół rozprawy z 7.09.2016 r. – czas nagrania: 00:12:46-01:02:25, k. 284 – k. 285v)

Aneksem nr (...) do umowy kredytu zawartym w dniu 10 czerwca 2012 roku nastąpiło 14-miesięczne odroczenie spłaty części rat i ponownie zmodyfikowano treść § 10 umowy. Ustalono, że wysokość zobowiązania będzie ustalona jako równowartość wymaganej raty kredytu z aktualnego harmonogramu spłat wyrażonej w (...) po jej przeliczeniu na PLN – według kursu sprzedaży walut ustalanego przez Narodowy Bank Polski i wprowadzono możliwość spłaty przez kredytobiorców kredytu bezpośrednio w walucie (...).

(aneks k. 28 – k. 29)

W aneksie nr (...) do umowy kredytu wprowadzono możliwość bezpośredniej spłaty kredytu w walucie obcej oraz powtórzono zapis o możliwości spłaty kredytu według kursu sprzedaży NBP. Od czasu zawarcia aneksu nr (...) do umowy kredytu cały czas spłata kredytu przeliczana jest według kursu sprzedażowego. Przed zawarciem aneksu nr (...) do umowy kredytu obowiązywał przy przeliczeniu kurs sprzedaży określony przez Bank, a po jego zawarciu było to kurs NBP, który mógł być niższy niż kurs sprzedaży Banku. Ustalenia zawarte w aneksach były zgodną wolą obu stron umowy kredytu.

(zeznania świadka M. C. – protokół rozprawy z 7.09.2016 r. – czas nagrania: 00:05:57-00:12:45, k. 284v)

W okresie od dnia 9 lipca 2008 roku do dnia 27 kwietnia 2015 roku w wyniku realizacji przedmiotowej umowy powodowie spłacili tytułem kapitału i odsetek kwotę 383.397,82 złotych i 154.261,10 CHF.

(historia spłat kredytu – zaświadczenie z 27.04.2015 r. (...) Bank S.A. k. 38 – k. 41)

Pismem z dnia 7 lipca 2015 roku, doręczonym pozwanemu w dniu 13 lipca 2015 roku, powodowie przez pełnomocnika wezwali pozwanego do zapłaty na ich rzecz kwoty 187.947,98 złotych tytułem nienależnie pobranych rat od kredytu z powodu stosowania niedozwolonych postanowień indeksacyjnych w terminie 7 dni o otrzymania niniejszego wezwania.

(pismo z potwierdzeniem nadania i odbioru k. 42 – k. 51)

Pozwany nie spełnił żądania powodów.

(okoliczność bezsporna)

W dniu 12 sierpnia 2015 roku powodowie złożyli oświadczenie o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli zawarcia umowy kredytu hipotecznego nr (...) z (...) Bank S.A. DomBank Hipoteczny Oddział w Ł. z dnia 30 czerwca 2008 roku, powołując się na wykrycie, że G. (...) Bank wprowadził ich w błąd co do całkowitego kosztu kredytu, wskazując, że zgodnie z ich wyliczeniem całkowity koszt kredytu wynosi 906.922,27 złotych, a więc jest o 63.144,37 złotych większy od całkowitego kosztu kredytu wskazanego w umowie.

(oświadczenie z potwierdzeniem nadania i odbioru k. 52 – k. 60v)

Po rozpoznaniu wniosku powodów, w dniu 15 grudnia 2017 roku Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wydał stanowisko zawierające istotny pogląd dla sprawy.

(wniosek k. 491 – k. 493, pismo k. 476 – k. 490)

(...) Bank S.A. powstał w wyniku połączenia (...) Banku S.A. (...) Banku S.A. w dniu 4 stycznia 2010 roku i jest następcą prawnym (...) Banku S.A.

(okoliczność bezsporna)

Powód L. R. ma 64 lata. Jest fizykiem. Powódka A. R. ma 61 lat. Jest specjalistą od zamówień. Od 2011 roku powodowie mieszkają i pracują w Polsce. Do chwili obecnej spłacają przedmiotowy kredyt. W dalszym ciągu posiadają działkę, którą kupili za kredyt. Jest ona niezabudowana. Powodowie żądają stwierdzenia nieważności przedmiotowej umowy kredytu. Uważają, że orzeczenie takie będzie dla nich korzystne. Mają świadomość, że będą musieli zwrócić to co otrzymali od Banku. Jeżeli będzie różnica między tym co otrzymali, a tym co spłacili na ich niekorzyść, to dopłacą różnicę.

(zeznania powoda – protokół rozprawy z 5.03.2021 r. – czas nagrania: 00:08:35-00:17:50, k. 1022v, zeznania powódki – protokół rozprawy z 5.03.2021 r. – czas nagrania: 00:17:51-00:23:52, k. 1022v)

Powyższe ustalenia faktyczne Sąd poczynił na podstawie złożonych do akt sprawy dokumentów oraz na podstawie zeznań powodów i zeznań świadków M. C. i P. S., które to zeznania w zakresie wyżej ustalonych faktów uznał za wiarygodne. Złożone natomiast do akt sprawy dowody z dokumentów dotyczących przedmiotowego kredytu nie były kwestionowane przez żadną ze stron i wobec braku jakichkolwiek zastrzeżeń co do ich kompletności i autentyczności, Sąd uznał je w pełni za miarodajne dla potrzeb ustaleń faktycznych w sprawie.

Wobec ostatecznego stanowiska powodów co do kwestii nieważności przedmiotowej umowy kredytowej, Sąd pominął wnioski wynikające z opinii wydanej w tej sprawie przez biegłego sądowego z zakresu rachunkowości A. T., uznając, że wnioski powyższe są nieistotne dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, a nadto z tych samych powodów Sąd pominął dowód z opinii biegłego sądowego do spraw bankowości i finansów, uznając dodatkowo, że zmierza on jedynie do przedłużenia postępowania, zwłaszcza, że okoliczność istotna dla rozstrzygnięcia tej sprawy, a zatem wysokość wpłat dokonanych przez powodów na rzecz pozwanego Banku za wskazany przez powodów okres wynika z zaświadczenia sporządzonego przez pozwanego (k. 38 – k. 41), czego pełnomocnik pozwanego nie kwestionował.

Kierując się powyższymi względami, Sąd pominął zeznania świadka J. C., uznając również, że jego zeznania odnoszą się do opinii wydanej przez niego na zlecenie powodów, a więc nie dotyczą faktów.

Przy ustalaniu stanu faktycznego, Sąd pominął część załączonych przez strony dokumentów, w tym m.in. pismo Prezesa Ochrony Konkurencji i Konsumentów, pismo Komisji Nadzoru Finansowego, pisma Rzecznika (...), pisma (...) Banków (...), pisma Narodowego Banku Polskiego, opinię prawną dr hab. J. P., a także opracowania naukowe i orzeczenia z innych spraw, przyjmując, że nie są one powiązane z przedmiotową sprawą, a zatem nie mają znaczenia dla jej rozstrzygnięcia.

Mając na uwadze fakt, iż strony reprezentowane przez profesjonalnych pełnomocników oprócz wyżej wymienionych dowodów, innych wnio­sków dowodowych nie zgłaszały oraz uwzględniając rządzącą procesem cywilnym zasadę kontradyktoryjno­ści postępowania i nie znajdując podstaw do przeprowadzenia dowodów z urzędu, Sąd rozpoznał niniejszą sprawę biorąc pod uwagę stan faktyczny ustalony na podstawie wyżej wskaza­nych dowodów.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności powodowie wnieśli o ustalenie, że skutecznie uchylili się od skutków zawarcia przedmiotowej umowy kredytu i o zasądzenie od pozwanego solidarnie (ewentualnie łącznie) na ich rzecz kwoty 383.397,83 PLN oraz 36.905,69 CHF jako zwrotu świadczeń nienależnych, następnie – w przypadku nie uwzględnienia powyższego żądania – wnieśli o ustalenie, że umowa kredytu jest nieważna i o zasądzenie od pozwanego solidarnie (ewentualnie łącznie) na ich rzecz kwoty 383.397,83 PLN oraz 36.905,69 CHF jako zwrotu świadczeń nienależnych, a w przypadku nie uwzględnienia obu powyższych żądań o ustalenie, że wskazane przez nich postanowienia umowne, w tym klauzule indeksacyjne są bezskuteczne wobec nich i o zasądzenie od pozwanego solidarnie (ewentualnie łącznie) na ich rzecz kwoty 187.947,98 PLN wskutek pobierania przez pozwanego od nich zawyżonych rat spłaty kredytu przez stosowanie bezskutecznych zapisów.

Zgodnie z art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c., kto spełnił świadczenie nienależne, obowiązany jest do jego zwrotu. Stosownie zaś do art. 410 § 2 k.c. świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Zdaniem Sądu, w przedmiotowej sprawie zostało wykazane, że powodowie spełnili świadczenie nienależne w wykonaniu nieważnej umowy o kredyt.

Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą lub mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwe przepisy przewidują inny skutek.

Rozpoznając sprawę odnieść się należy do zawartych w przedmiotowej umowie kredytu postanowień w zakresie klauzul indeksacyjnych określonych w § 9 ust. 2 umowy,
§ 10 ust. 3 umowy i § 14 ust. 3 umowy, które to klauzule według powodów stanowią niedozwolone klauzule umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. i nigdy ich nie wiązały.

Przepis art. 385 ¹ § 1 k.c. odnosi się wyłącznie do niedozwolonych postanowień umownych zamieszczonych w umowach zawieranych z konsumentem w rozumieniu art. 22 ¹ k.c., za którego uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Bezsporne jest, że przedmiotowa umowa kredytu nie była bezpośrednio związana ani z ich działalnością gospodarczą ani zawodową powodów – kredyt został udzielony na zakup nieruchomości w celach mieszkaniowych. Zatem powodom przysługuje status konsumentów.

Podkreślić należy, że zamieszczenie w umowie postanowień kwalifikowanych jako klauzule niedozwolone (abuzywne) w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., nie wpływa co do zasady na istnienie lub ważność zobowiązania kredytowego. Takimi przepisami są dyspozycje
art. 385 ¹ § 1 i § 2 k.c., które przewidują, że postanowienia umowne nieuzgodnione
z konsumentem indywidualnie nie wiążą go, a strony są związane umową w pozostałym zakresie. Umowa zawierająca niedozwolone postanowienia umowne jest bezskuteczna w zakresie tych postanowień.

Stosownie do treści art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz.U. 2002, Nr 72, poz. 665 z późn. zm.) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych
z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

W przedmiotowej sprawie strony łączył stosunek zobowiązaniowy znajdujący swoje źródło w umowie kredytu hipotecznego indeksowanego kursem (...) nr (...) z dnia 23 czerwca 2008 roku, zgodnie z którą pozwany udzielił powodom kredytu w kwocie 987.846,60 złotych, który miał być wypłacony i spłacany po uprzednim przeliczeniu według kupna waluty (...) określonego w Tabeli Kursów obowiązującego u kredytobiorcy.

Przeliczenie kredytu wyrażonego nominalnie w walucie obcej na walutę polską
i odwrotnie według oznaczonego kursu waluty obcej należy uznać co do zasady za dopuszczalne i zgodne z ustawą. Strony umowy kredytu mogą zastrzec, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego miernika wartości (zob. wyrok SN z 25.03.2011 r., IV CSK 377/10, L.; wyrok SN z 18.05.2016 r., V CSK 88/16, L.). Inną bowiem kwestią jest sama zasada przeliczania waluty kredytu od kwestii, po jakim kursie miałoby to przeliczenie nastąpić.

Świadczenie pieniężne może zostać zwaloryzowane według przewidzianego
w umowie kryterium – przeciętnego wynagrodzenia, stopy inflacji, kursu złota albo jakiegokolwiek innego wskaźnika gospodarczego. Przeliczenie świadczenia pieniężnego może także nastąpić według kursu innej waluty. Waloryzacja świadczenia pieniężnego zmierza do urealnienia jego wartości poprzez odwołanie do obiektywnych, niezależnych od stron transakcji kryteriów. Także w przypadku umów kredytu takie urealnienie może znaleźć zastosowanie. Waloryzacja kwoty nominalnej kredytu jest niezależna od ustaleń dotyczących odsetek umownych (kapitałowych), które w przypadku umowy kredytu stanowią wynagrodzenie banku za wykorzystanie przez kredytobiorcę udostępnionych mu środków pieniężnych, w przeciwieństwie do odsetek za opóźnienie pełniących właśnie funkcję waloryzacyjną obok funkcji represyjnej.

Prawdą jest, że regulacje dotyczące kredytu denominowanego lub indeksowanego do waluty obcej zostały wprowadzone do art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3. Prawa bankowego z dniem 26 sierpnia 2011 r. na mocy ustawy z dnia 26 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe i niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 165, poz. 984). Nie oznacza to jednak, iż przed tą datą zawarcie umowy kredytu tego rodzaju było niedopuszczalne. Możliwość bowiem zawarcia umowy kredytu zawierającej tego rodzaju postanowienia mieściła się w ramach ogólnej swobody kontraktowania przewidzianej w art. 353 ¹ k.c. (zob. wyrok SN z 29.04.2015 r., V CSK 445/14, L.; wyrok SN z 22.01.2016 r., I CSK 1049/14, L.).

Przechodząc na grunt przedmiotowej sprawy wskazać należy, że powodowie uzgodnili
z Bankiem, iż udzieli im kredytu hipotecznego indeksowanego kursem (...) w kwocie 987.846,60 złotych. Kredyt miał być wypłacony powodom w złotych po przeliczaniu do (...) według kursu kupna walut określonego w Tabeli Kursów obowiązującego w dniu uruchomienia środków. Strony uzgodniły okres kredytowania na 336 miesięcy, a także jego spłatę w ratach kapitałowo – odsetkowych. W umowie ustalono, że oprocentowanie kredytu jest zmienne i na dzień sporządzenia umowy wynosi 4,96 % w skali roku, na które składa się suma obowiązującej stawki (...) i stałej marży Banku, która wynosi 2,15 %.

Wobec powyższego stwierdzić należy, że strony ustaliły istotne elementy umowy kredytu przewidziane w art. 69 ust. 1 Prawa bankowego, a umowa została wykonana
w pierwszej kolejności przez Bank poprzez zrealizowanie dyspozycji przekazania środków zgodnie z celem kredytowania, a następnie była realizowana przez powodów poprzez spłatę rat kredytu.

W tej sytuacji nie mamy zatem do czynienia z nieważnością bezwzględną umowy
z uwagi na zamieszczenie w niej postanowień dotyczących przeliczenia waluty kredytu i to zarówno z powodu sprzeczności z przepisami prawa (art. 58 § 1 k.c.), jak i z powodu sprzeczności z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.), co znajduje oparcie w ugruntowanym orzecznictwie (zob. wyrok SN z 14.07.2017 r., II CSK 803/16, L.; wyrok SA we Wrocławiu z 19.07.2017 r., I ACa 780/17, L.; wyrok SA we Wrocławiu z dnia 07.09.2018 r., I ACa 666/18, L.).

Z materiału dowodowego zebranego w sprawie wynika, że powodowie przy zawarciu przedmiotowej umowy mieli świadomość co do tego, że udzielony im kredyt – na ich wniosek – będzie kredytem walutowym. To powodowie ostatecznie samodzielnie dokonali wyboru rodzaju zaciągniętego kredytu, po uzyskaniu informacji od doradcy finansowego, do którego zwrócili się po poradę w kwestii kredytów.

W ocenie Sądu, w przedmiotowej umowie kredytu zostały zamieszczone wyżej wskazane postanowienia kwalifikowane jako klauzule niedozwolone (abuzywne)
w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Pozwany Bank, na którym spoczywał ciężar dowodu w tym zakresie (art. 385 ¹ § 4 k.c.) nie wykazał, aby przedmiotowa umowa kredytu została
w jakikolwiek sposób indywidualnie uzgodniona. Ustalono natomiast, że w Banku tym nie było możliwości negocjacji i możliwości zmiany postanowień umowy kredytu.

Ponadto – zdaniem Sądu – stosowanie do jakichkolwiek przeliczeń ustalanego przez pozwany Bank kursu walut może być poczytywane za niedozwolone postanowienie umowne, sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy kredytobiorcy. Kurs zakupu i sprzedaży ustalany był przez Bank, który nie wskazał w przygotowanej przez siebie umowie kredytu metody wyliczania tych kursów poddającej się weryfikacji. Bank uprawniony został do samodzielnego określania danych istotnie wpływających na wymiar zobowiązania drugiej strony umowy, co uniemożliwia skuteczną kontrolę zastosowanego kursu. Miernik waloryzacji stosowany do przeliczenia świadczenia pieniężnego winien mieć natomiast charakter obiektywny, niezależny od woli jednej ze stron. Natomiast mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta (zob. wyrok SN
z 22.01.2016 r., I CSK 149/14, L.).

Przyjąć zatem należy, że poprzestanie wyłącznie na odwołaniu się do Tabeli kursów obowiązujących w pozwanym Banku, nawet ze wskazaniem, iż jest ona publikowana na stronie Banku, jest nadużyciem pozycji Banku w relacji z kredytobiorcą. Zachodzą zatem podstawy do sformułowania zastrzeżeń wobec zastosowania do indeksowania kredytu, na etapie uiszczania rat, kursu określanego jednostronnie przez Bank. Konieczne jest bowiem ustalenie kursu mającego obiektywny walor, niepochodzącego od jednej, silniejszej strony umowy, dającego się zweryfikować.

Zaznaczyć w tym miejscu należy, że każdorazowo sąd obowiązany jest do dokonania całościowej oceny materiału dowodowego w celu ustalenia wiążącej strony treści stosunku prawnego. Nadto nie można sprowadzić badania niniejszej sprawy do odwołania się do prejudycjalnego waloru wyroków Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Kontrola dokonywana w trybie przepisów art. 479 ³⁶ – 479 ⁴⁵ k.p.c. nie dotyczy bowiem analizy konkretnego stosunku zobowiązaniowego, lecz abstrakcyjnie rozumianej treści normatywnej wzorca umownego. Kontrola abstrakcyjna polega zatem na kontroli wzorca jako takiego, w oderwaniu od konkretnej umowy, której wzorzec dotyczy (zob. uchwała SN z 19.12.2003 r., III CZP 95/03, L.).

Wobec powyższego istotne jest rozważenie zagadnienia rozszerzonej prawomocności wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone. Stosownie do obecnie dominującej linii orzeczniczej prawomocność, o której mowa było w art. 479 ⁴³ k.p.c. pod względem podmiotowym działa jednokierunkowo, tj. na rzecz wszystkich osób trzecich, ale wyłącznie przeciw pozwanemu przedsiębiorcy. Oznacza to, że wyrok taki od chwili wpisania uznanego niedozwolonego postanowienia wzorca umowy do rejestru prowadzonego przez Prezesa Urzędy Ochrony Konkurencji i Konsumenta działa na rzecz wszystkich (strony powodowej i wszystkich osób trzecich), ale tylko przeciwko konkretnemu pozwanemu przedsiębiorcy (zob. uchwała SN z 20.11.2015 r., III CZP 17/15, L.; wyrok SN
z 23.10.2013 r., IV CSK 142/13, L.). Regulacja dotycząca rozszerzonej prawomocności wyroku Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumenta ma jednak to ograniczone znaczenie, że dotyczy wyłącznie postanowień będących przedmiotem kontroli abstrakcyjnej, tj. objętych wzorcami umownymi (ogólne warunki umów, regulaminy), nie dotyczy zaś postanowień umów zawartych indywidualnie pomiędzy stronami. W niniejszej sprawie sporne postanowienia, bynajmniej ich część, objęte są samą umową kredytu, której treść w pierwszej kolejności ustalona została w oparciu o preferencje konsumenta zgłoszone we wniosku o udzielenie kredytu. Ostatecznie sama treść umowy nie była indywidualnie uzgadniana co do końcowego brzmienia, lecz na kształt ostatecznie przyjętego wariantu tej umowy i na decyzję o jej zawarciu powodowie mieli wpływ.

W niniejszej umowie kredytu strony ustaliły, że kwota kredytu zostanie wypłacona powodom w złotych oraz że powodowie zobowiązali się do spłaty kapitału wraz z odsetkami miesięcznie w ratach kapitałowo – odsetkowych, w terminach i kwotach zawartych w harmonogramie spłat. Raty kapitałowo – odsetkowe miały być spłacane przez powodów po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży (...) określonego w Tabeli Kursów obowiązującego u kredytodawcy. Wysokość zmiennej stopy procentowej ustalona została jako suma obowiązującej stawki (...) i stałej marży Banku.

Wobec powyższego, stwierdzić należy, że treść powyższej klauzuli indeksacyjnej, tj. uzależnienie wysokości dokonywanych przez powodów spłat rat kredytu od uprzedniego ich przeliczenia według kursu sprzedaży (...) z Tabeli Kursów obowiązującego u kredytodawcy, spowodowała uzależnienie wysokości kwot do wypłaty i zwrotu od decyzji tylko jednej ze stron umowy, tj. pozwanego Banku, który niewątpliwie ma silniejszą pozycję niż konsument. Zatem od momentu zawarcia przedmiotowej umowy nie było obiektywnego mechanizmu, który pozwoliłby ustalić świadczenie kredytobiorców – powodów w sposób niezależny od decyzji Banku. W konsekwencji powodowie w wyniku postanowień tak zawartej umowy i przyjętego mechanizmu przeliczeń nie wiedzieli, w jakiej wysokości będą spłacali raty kredytu z uwagi na to, że raty kredytu zostały uzależnione od obowiązującego w przyszłości kursu waluty – franka szwajcarskiego ustalanego każdorazowo przez kredytodawcę. Określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron. (zob. wyrok SN z 29.10.2019 r., IV CSK 309/18, L., wyrok SN z 13.12.2018 r., V CSK 559/17, L., wyrok SN z 11.12.2019 r., V CSK 282/18, portal orzeczeń SN)

W ocenie Sądu, Bank nie informował też należycie powodów o faktycznym ryzyku wynikającym z tego rodzaju kredytu, nie tłumacząc wpływu kursu walutowego na wysokość zadłużenia, co naruszyło rażąco interes kredytobiorców – powodów, będących konsumentami. Ryzyko zaś wiążące się z umową kredytową powinno być możliwe do oceny już w dacie zawarcia umowy. Powodowie w konsekwencji nie wiedział, jaka jest wysokość ich zobowiązania, bo klauzula, która przeliczała ich zobowiązanie, nie była precyzyjna. W toku spłaty rat kredytu pozwany Bank obciążał rachunek powodów kwotami ustalonymi przy zastosowaniu klauzuli przeliczeniowej, która z uwagi na abuzywny charakter zawartych w niej postanowień dotyczących kursu waluty nie powinna być stosowana, ponieważ nie wiązała powodów. Dochodziło w ten sposób do nie znajdujących podstawy prawnej przesunięć pomiędzy majątkiem powodów a majątkiem pozwanego.

Uwzględniając wskazania wypływające z orzecznictwa Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (zob. wyroki z 30.04.2014 r., C-26/13 i z 20.09.2017r., C-186/16), należy przyjąć, iż uznanie postanowień tego rodzaju za jednoznaczne wymaga, aby umowa określała w sposób zrozumiały dla konsumenta zasady ustalania przez bank kursów walutowych.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że w polskiej judykaturze podkreśla się, że przy kształtowaniu treści stosunku zobowiązaniowego przez działanie wbrew dobrym obyczajom należy rozumieć wprowadzanie do wzorca klauzul umownych, które godzą
w równowagę kontraktową stron tego stosunku. Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza zaś nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków stron wynikających
z umowy na niekorzyść konsumenta; ocena rzetelności określonego postanowienia wzorca umownego może być dokonana za pomocą tzw. testu przyzwoitości, polegającego na zbadaniu, czy postanowienie wzorca jest sprzeczne z ogólnym wzorcem zachowań przedsiębiorców wobec konsumentów oraz jak wyglądałyby prawa lub obowiązki konsumenta w sytuacji, w której postanowienie to nie zostałoby zastrzeżone; jeżeli bez tego postanowienia znalazłby się on – na podstawie ogólnych przepisów – w lepszej sytuacji, należy uznać je za nieuczciwe (zob. wyrok SN z 27.11.2015r., I CSK 954/14). Podkreślić należy, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wyraził pogląd, iż dla oceny, czy zachodzi sprzeczność z dobrymi obyczajami (stosownie do dyrektywy 93/13/EWG ) istotne jest czy przedsiębiorca, traktujący konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny, mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument zgodziłby się na sporne postanowienie wzorca
w drodze negocjacji indywidualnych (zob. wyrok z 14 marca 2013 r., C-415/11).

Bez znaczenia dla oceny spornej klauzuli pozostaje to, w jaki sposób pozwany Bank korzystał z przysługujących mu uprawnień do kształtowania kursów, w tym czy były one ustalane na poziomie rynkowym. Oceny bowiem zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy. Chwila ta jest również miarodajna dla oceny, czy określone postanowienie rażąco narusza interesy konsumenta (zob. uchwała Składu Siedmiu Sędziów SN z 20.06.2018r., III CZP 29/17, L.).

W związku z powyższym Sąd uznał, że kwestionowane przez powodów postanowienia umowne, tj. postanowienia w zakresie indeksacji były abuzywne i nie wiązały powodów. W orzecznictwie wyjaśniono, że brak związania konsumenta niedozwolonym postanowieniem, o którym mowa w art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c., oznacza, że nie wywołuje ono skutków prawnych od samego początku, chyba że konsument następczo udzieli „świadomej, wyraźnej i wolnej zgody” na to postanowienie i w ten sposób jednostronnie przywróci mu skuteczność (zob. wyrok SN z 4.04.2019 r., III CSK 159/17, L., uchwała SN z 6.04.2018 r., III CZP 114/17, L., wyrok tego (...) z 3.10.2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko Raiffeisen Bank (...)). W niniejszym przypadku nie było takiej zgody konsumentów.

Konsekwencją stwierdzenia, że mamy do czynienia z niedozwolonymi klauzulami umownymi jest sankcja bezskuteczności tych niedozwolonych postanowień połączona
z przewidzianą w art. 385 ¹ § 1 i § 2 k.c. zasadą związania stron umową w pozostałym zakresie. Podkreślić należy, że w dotychczasowym orzecznictwie dopuszczało się uzupełnianie takiej niekompletnej umowy przepisami dyspozytywnymi lub stosowaniem analogii z art. 58 § 3 k.c., jednak takie działanie powinno mieć charakter wyjątkowy.

Ponadto, mając na względzie, iż przepisy dotyczące nieuczciwych postanowień umownych stanowią implementację do krajowego systemu prawnego dyrektywy Rady 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, rozpoznając niniejszą sprawę należy odwołać się do właściwego orzecznictwa (...). Zgodnie
z orzecznictwem (...), należy uznać, iż główną wytyczną jest osiągnięcie stanu „niezwiązania” konsumenta zakwestionowanymi postanowieniami umownymi, przy jednoczesnym, na ile to możliwe, utrzymaniu umowy w mocy. Równolegle postanowienia dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwiają się one działaniom sądu, który stwierdzi nieuczciwy charakter postanowienia umownego, zmierzającego do uzupełnienia umowy przez zmianę jej treści.

W wyroku (...) z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18 Trybunał ten odniósł się bezpośrednio do sprawy polskiej wskazując, iż w konkretnej sytuacji, w świetle kryteriów przewidzianych w prawie krajowym, należy zbadać możliwość utrzymania w mocy umowy, której klauzule zostały uznane za nieważne. W świetle przywołanego wyroku,
w razie sporu o ważność umowy kredytu bankowego waloryzowanego do obcej waluty,
w której znajduje się niedozwolona klauzula konsumencka dotycząca sposobu waloryzacji, rozważyć należy dwie możliwości: ustalenie, czy po wyeliminowaniu klauzuli niedozwolonej, zgodnie z przepisami krajowymi, umowa może obowiązywać w pozostałym zakresie, bądź też uznanie umowy za nieważną. Jednocześnie uprawnieniem konsumenta jest podjęcie decyzji w następującej kwestii: jeżeli wyeliminowanie klauzuli niedozwolonej prowadziłoby do unieważnienia umowy, to czy woli on jej utrzymanie i jednocześnie utrzymanie w mocy całej umowy.

W ocenie Sądu, dopuszczalne jest w niniejszej sprawie odpowiednie zastosowanie powyższego orzeczenia, odnoszącego się do kredytu indeksowanego.

W przedmiotowej sprawie ewentualne ustalenie odpowiedniego i jednolitego kursu waluty nie doprowadziłoby do usunięcia abuzywności przedmiotowych postanowień znajdujących swoją podstawę w mechanizmie ustalania kursu waluty. Dlatego też należy dokonać oceny możliwości dalszego funkcjonowania przedmiotowej umowy po wyeliminowaniu z niej postanowień dotyczących wyżej wskazanej waloryzacji. Można stwierdzić, że problem ten rozwiązuje art. 385 ² k.c. przewidujący, że jeżeli określone postanowienia umowy nie wiążą konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Dyrektywa 93/13 jednoznacznie przewiduje jednak w art. 6 ust.1, że Państwa Członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków.

Ustawodawca krajowy nie wprowadził wprost do przepisów zastrzeżenia dotyczącego możliwości dalszego obowiązywania umowy po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. Jednak taka konstrukcja nie stanowi dopuszczalnego na gruncie dyrektywy (art. 8) przyznania konsumentowi wyższego stopnia ochrony, gdyż dalsze funkcjonowanie umowy bez postanowień abuzywnych niekoniecznie będzie korzystne dla konsumenta. Dlatego też oceniając skutki wyeliminowania z umowy niedozwolonych postanowień dla jej dalszego funkcjonowania konieczne jest odwołanie się do ogólnych zasad dotyczących czynności prawnych i stosunków zobowiązaniowych.

W ocenie Sądu, nie jest możliwe dalsze funkcjonowanie umowy, której – po wyłączeniu z niej postanowień niedozwolonych – nie da się wykonać, tj. określić sposobu świadczenia przez strony i wysokości świadczenia. Nie jest możliwe dalsze funkcjonowanie umowy, która bez wyeliminowanych z niej postanowień, tworzyć będzie stosunek prawny, którego cel lub treść sprzeciwiałyby się właściwości (naturze) stosunku, ustawie lub zasadom współżycia społecznego. Taki stosunek prawny musi zostać uznany za nieważny z racji sprzeczności z ustawą, polegającą na naruszeniu granic swobody umów (art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c.).

Nie ulega wątpliwości, że właściwość (natura) stosunku prawnego jest samoistnym czynnikiem delimitującym swobodę umów. Chodzi w nim o główne cechy charakterystyczne zobowiązaniowego stosunku prawnego jako pewnego modelu relacji między podmiotami, i to cechy określone przepisami prawa, ale też ukształtowanymi na rynku zwyczajami. Przy określaniu takich cech charakterystycznych dla umowy kredytu, należy mieć na uwadze nie tylko treść art. 69 Prawa bankowego, ale też treść art. 2 powyższej ustawy, zgodnie z którym bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

Eliminacja z umowy postanowień niedozwolonych powinna być korzystna dla konsumenta, równocześnie wywierając skutek odstraszający dla przedsiębiorcy. Jednakże pamiętać należy, że zadaniem przepisów chroniących konsumenta jest przywrócenie równowagi kontraktowej stron, nie zaś nadmierne i nieusprawiedliwione uprzywilejowanie konkretnego konsumenta wobec przedsiębiorcy, czy też innych konsumentów zawierających podobne umowy. Stosowanie regulacji wynikających z dyrektywy 93/13 nie może również zachwiać konkurencją na rynku, zmuszając część przedsiębiorców do wykonywania umów na zasadach tak znacząco odbiegających od tych, na jakich analogiczne umowy wykonują inni przedsiębiorcy – nawet jeśli jest konsekwencją zastosowania w umowie niedozwolonych postanowień (zob. wyrok SA w Białymstoku z 14.12.2017 r,, I ACa 447/17, wyrok SA
w K. z 19.01.2018r, I ACa 632/17, opubl portale OSA).

Jak już powyższej wskazano, zgodnie z art. 58 § 3 k.c., jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

W ocenie Sądu, wyeliminowanie z umowy postanowień dotyczących indeksacji nie prowadzi do powstania luki nie pozwalającej wykonać umowy. Wyjaśnić w tym miejscu należy, że dotychczas w orzecznictwie przyjmowano, że wyeliminowanie klauzuli indeksacyjnej z umowy nie stanowi przeszkody do utrzymania oprocentowania według stawek LIBOR, mimo wyeliminowania wszelkich powiązań wysokości świadczeń z walutą obcą i mimo że strony najprawdopodobniej nie ustaliłyby wysokości oprocentowania kredytu złotowego według stawki LIBOR, gdyby były świadome abuzywności klauzuli indeksacyjnej. Jednakże stanowisko to wywoływało zastrzeżenia i nie jest obecnie akceptowane. (zob. wyrok SN z 11.12.2019 r., V CSK 282/18, portal orzeczeń SN)

Wskazać bowiem należy, że nie można przyjąć fikcji kredytu złotowego z oprocentowaniem właściwym dla waluty obcej, które bazuje na stopie referencyjnej właściwej dla waluty (...), tj. LIBOR (wtórna kwestia czy to 3M czy 6M czy inny), bowiem oprocentowanie to nie może mieć zastosowania do kredytu w złotych polskich . Przyjęcie wyliczenia oprocentowania kredytu w złotówkach według stawki LIBOR nie jest w żaden sposób uzasadnione.

Przyjęto natomiast, że postanowienia przewidujące przeliczenie oddawanej do dyspozycji kwoty kredytu oraz spłacanych rat na inną walutę określają główne świadczenia stron w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c. Za postanowienia umowne mieszczące się
w pojęciu „głównego przedmiotu umowy” w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy uważać te, które określają podstawowe świadczenia w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują tę umowę. Za takie uznawane są m.in. postanowienia, określane niekiedy jako „klauzule ryzyka walutowego”, które wiążą się z obciążeniem kredytobiorcy – konsumenta ryzykiem zmiany kursu waluty i związanym z tym ryzykiem zwiększenia kosztu kredytu. Zastrzeżone w umowie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej klauzule kształtujące mechanizm indeksacji określają główne świadczenie kredytobiorcy (zob. wyrok SN z 4.04.2019 r., III CSK 159/17, L., wyrok SN z 9.05.2019 r., I CSK 242/18, L.). W konsekwencji, w ten sposób należy też ocenić postanowienie stanowiące część mechanizmu indeksacyjnego, określające sposób oznaczenia kursu miarodajnego dla przeliczenia walutowego. W razie stwierdzenia abuzywności klauzuli ryzyka walutowego Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznaje obecnie, że utrzymanie umowy „nie wydaje się możliwe z prawnego punktu widzenia”. Jest tak zwłaszcza wówczas, gdy unieważnienie tych klauzul doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również – pośrednio – do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty. Nie powinno budzić wątpliwości, że o zaniknięciu ryzyka kursowego można mówić w sytuacji, w której skutkiem eliminacji niedozwolonych klauzul kształtujących mechanizm indeksacji jest przekształcenie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej w zwykły (tzn. nieindeksowany) kredyt złotowy. Zarazem należy uznać, że wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze. Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością). (zob. wyrok SN z 22.01.2016 r., I CSK 1049/14, L., wyrok SN z 11.12.2019 r., V CSK 282/18, portal orzeczeń SN)

Mając na względzie poszanowanie woli stron umowy, jak również niemożność przyjęcia takich skutków wprowadzenia do umowy niedozwolonych postanowień, które byłyby niekorzystne dla konsumenta, przyjąć należało, że w przedmiotowej sprawie bez dotkniętych nieważnością postanowień umowa nie zostałaby zawarta. Dlatego przedmiotowa umowa kredytu zawarta między stronami jest w całości nieważna.

Podkreślić należy, że nie ma podstaw by uznać, że stwierdzenie nieważności całej umowy kredytu odbyłoby się ze szkodą dla powodów, naruszając ich interes ekonomiczny – zwłaszcza, że powodowie żądają stwierdzenia nieważności przedmiotowej umowy kredytu, uważają, że orzeczenie nieważności tej umowy będzie dla nich korzystne i że mają świadomość, że będą musieli zwrócić to co otrzymali od Banku

Podkreślić należy, że wejście w życie Ustawy antyspreadowej w żaden sposób nie podważa abuzywności spornych klauzul i nieważności przedmiotowej umowy kredytu. Nie ma bowiem znaczenia w niniejszym przypadku umożliwienie dokonywania spłaty kredytu walutowego bezpośrednio w walucie, w której kredyt został zaciągnięty. Również zawarcie przez strony aneksu do umowy, umożliwiającej spłatę kredytu w walucie (...) nie może usunąć pierwotnej przyczyny uznania całej umowy za nieważną, tj. niedozwolonego charakteru zawartych w niej postanowień dotyczących waloryzacji kredytu. Przede wszystkim umożliwienie kredytobiorcy spłacania należności, od pewnego momentu wykonywania umowy, bezpośrednio we frankach szwajcarskich nie usuwa źródła abuzywności jakim jest nierównomierne rozłożenie ryzyka.

Mając na uwadze powyższe Sąd uznał, że skutkiem podniesienia przez powodów zarzutów opartych o przepisy o niedozwolonych postanowieniach umownych była ostatecznie nieważność całej umowy. Podnieść przy tym należy, że stwierdzenie nieważności czynności prawnej ma charakter deklaratoryjny, albowiem nieważność ta istniała i istnieje ex tunc ( od początku) czyli od chwili dokonania czynności prawnej, a nieważność tę Sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu ( tak np.: uchwała SN z 17 czerwca 2005 roku III CZP 26/5, OSNC 2006/4/63, wyroki SN

W związku z powyższym Sąd oddalił zgłoszone przez powodów żądanie główne o ustalenie, że skutecznie uchylili się od skutków zawarcia przedmiotowej umowy kredytu ( skoro umowa była nieważna od początku, to nie było umowy, od skutków prawnych, której można byłoby się uchylać) i o zasądzenie od pozwanego solidarnie (ewentualnie łącznie) na ich rzecz kwoty 383.397,83 PLN oraz 36.905,69 CHF jako zwrotu świadczeń nienależnych z tego dokładnie tytułu, uznając, iż są one niezasadne.

Wobec uznania przedmiotowej umowy kredytu za nieważną, Sąd przyjął, że w okolicznościach tej sprawy, na uwzględnienie zasługuje żądanie powodów ustalenia nieważności zawartej między stronami umowy kredytu hipotecznego indeksowanego kursem (...) nr (...) z dnia 23 czerwca 2008 roku.

Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny w rozumieniu powyższego przepisu występuje wówczas, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa, a niepewność ta powinna być obiektywna. Z interesem prawnym w rozumieniu art. 189 k.p.c. mamy do czynienia wtedy, gdy wynik postępowania doprowadzi do usunięcia niepewności co do istnienia prawa lub stosunku prawnego i zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie kończąc trwający spór na wszystkich płaszczyznach tego stosunku albo prewencyjnie zapobiegając powstaniu takiego sporu w przyszłości. Nadto interes prawny istnieje wtedy, gdy powód udowodni istnienie potrzeby uzyskania orzeczenia, które jest mu niezbędne w celu ochrony jego praw i które nie może być zastąpione dalej idącym powództwem albo podjęciem obrony jego praw w ramach innego postępowania, bądź też nie może osiągnąć w pełni ochrony swych praw w drodze orzeczenia o charakterze deklaratywnym.

Mając na uwadze powyższe rozważania, Sąd uznał, że powodowie udwodnili swoje roszczenie niepieniężne, bowiem wykazali, że posiadają interes prawny w zgłoszonym żądaniu. Zdaniem Sądu, aby doprowadzić od definitywnego zakończenia sporu, należy ustalić nieważność przedmiotowej umowy kredytu. Powodowie bowiem dysponując takim rozstrzygnięciem będą mieli podstawę do wykreślenia hipoteki z księgi wieczystej nieruchomości obciążonej tym ograniczonym prawem rzeczowym, a nadto – skoro przedmiotowa umowa kredytu cały czas jest realizowania – powodowie spłacają kredyt – to takie ustalenie rozstrzygnie o braku obowiązku powodów spełnienia na rzecz Banku świadczeń (kolejnych rat) w przyszłości.

Wobec powyższego Sąd – na podstawie art. 189 k.p.c. – ustalił nieważność zawartej między stronami umowy kredytu hipotecznego indeksowanego kursem (...) nr (...) z dnia 23 czerwca 2008 roku.

W związku z tym, że przedmiotowa umowa kredytu została uznana za nieważną, spełnione przez powodów i pozwanego świadczenia stały się świadczeniami należnymi w rozumieniu art. 410 k.c. Zatem strony przedmiotowej umowy winny zwrócić sobie to co świadczyły w wyniku uznanej za nieważną umowy kredytu. Podkreślić też należy, że w art. 410 § 1 k.c. ustawodawca przesądził, iż samo spełnienie świadczenia nienależnego jest źródłem roszczenia zwrotnego, przysługującego zubożonemu (zob. wyrok SN z 11.05.2017 r., II CSK 541/16, L.). Nadto spełnione przez kredytobiorcę świadczenie podlega zwrotowi, choćby był on równolegle dłużnikiem kredytodawcy. Wskazać należy w tym miejscu na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 roku (sygn. akt III CZP 11/20, orzecznictwo SN), w której wskazano, że stronie, która w wykonaniu umowy kredytu dotkniętej nieważnością, spłaca kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 w zw. z art. 405 k.c.) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu.

W przedmiotowej sprawie bezspornym jest, że w okresie od dnia 9 lipca 2008 roku do dnia 27 kwietnia 2015 roku w wyniku realizacji przedmiotowej umowy powodowie spłacili tytułem kapitału i odsetek kwotę 383.397,82 złotych i 154.261,10 CHF (k. 38 –
k. 41)

Wobec powyższego, mając na uwadze także granice żądania pozwu – powodowie żądają zasądzenia od pozwanego kwoty 383.397,83 PLN oraz 36.905,69 CHF jako zwrotu świadczeń nienależnych zapłaconych przez powodów na rzecz pozwanego od dnia zawarcia umowy do dnia 30 marca 2015 roku (ostatni dzień objęty żądaniem pozwu) – w oparciu art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. żądana niniejszym pozwem kwota należna jest powodom.

Wskazać jednakże należy w tym miejscu, że pozwany podniósł zarzut potrącenia swojej wierzytelności o zwrot przez niego kwoty udzielonego kredytu, to jest kwoty 502.465,72 CHF z wierzytelnością powodów o zwrot uiszczonych na jego rzecz należności z tytułu spłaty umowy kredytu, który to zarzut podlega rozpoznaniu przez Sąd.

Zgodnie z art. 498 § 1 k.c., gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej (§ 2).

Stosownie do powyższego przepisu, przesłankami potrącenia są: wzajemność wierzytelności, jednorodzajowość wierzytelności, wymagalność wierzytelności potrącającego, zaskarżalność wierzytelności potrącającego.

Skoro przedmiotowa umowa kredytu została uznana za nieważną – jak już wyżej wskazano – spełnione przez powodów i pozwanego świadczenia stały się świadczeniami należnymi, a zatem strony przedmiotowej umowy winny zwrócić sobie to co świadczyły w wyniku uznanej za nieważną umowy kredytu. Z powyższych zaś rozważań wynika, iż samo spełnienie świadczenia nienależnego jest źródłem roszczenia zwrotnego przysługującego zubożonemu, a zatem oba świadczenie nienależne są już wymagalne.

Wobec tego więc, że strony tej sprawy są względem siebie dłużnikami i wierzycielami, przedmiotem wierzytelności są pieniądze, obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem, zgłoszony przez pozwanego zarzut potrącenia jest co do zasady słuszny. Zarzut ten stanowiący w sensie materialnoprawnym oświadczenie pozwanego o potrąceniu doprowadził do umorzenia obu wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej czyli wierzytelności powodów zgłoszonej w pozwie tj. kwot 383.397,83 PLN oraz 36.905,69 CHF. Wierzytelność pozwanego zgłoszona do potrącenia wynosiła 502.465,72 CHF, co oznacza, że była wyższa od wierzytelności powodów niezależnie od tego, po jakim kursie należałoby przerachować te kwotę ( czy to kurs kupna, czy sprzedaży czy też NBP, gdyż i tak kwota ta wynosi ponad 2 mln zł). Oznacza to, iż ogólne zadłużenie powodów wyrażone w PLN tj. 987.847, 60 zł (pamiętając, że umowa była nieważna od samego początku, a bank wypłacił złotówki na rzecz powodów) uległo zmniejszeniu o kwotę 383.397,83 PLN, a także o kwotę 36.905,69 CHF, która winna być przerachowana wg średniego kursu NBP dla (...) z daty wpłaty każdej raty składającej się na ogólną kwotę 36.905,69 CHF. Takie rozwiązanie uwzględnia interesy obu stron i stanowić będzie neutralne przerachowanie wpłaconych w (...) kwot na poczet ogólnego zadłużenia powodów (z tytułu nieważnej umowy) wyrażonego w PLN.

Mając na uwadze powyższe, Sąd oddalił powództwo ewentualne o zapłatę kwoty 383.397,83 PLN oraz 36.905,69 CHF jako zwrotu świadczeń nienależnych zapłaconych przez powodów na rzecz pozwanego od dnia zawarcia umowy do dnia 30 marca 2015 roku w związku z nieważnością umowy.

Na podstawie art. 102 k.p.c. Sąd nie obciążył powodów obowiązkiem zwrotu kosztów procesu, mając na uwadze charakter tej sprawy, a w szczególności fakt, iż powodowie nie mogli z góry zakładać, czy i jaką formę obrony podejmie pozwany, w szczególności, że podniesie i to skutecznie zarzut potrącenia.