Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 11 marca 2014 roku skierowanym przeciwko (...) spółka z o.o. z siedzibą w K., M. T. (1), S. B. (1) i M. N. (1) powód Prokurator Okręgowy w Gliwicach wniósł:

- w stosunku do (...) spółki z o.o., M. T. (1) i M. N. (1) o ustalenie, że nieważna jest czynność prawna, dokonana przez (...) spółkę z o.o. w formie aktu notarialnego, rep. A nr (...)sporządzonego w dniu 27 lutego 2008 r. w B. przed notariuszem R. R., w postaci oświadczenia o ustanowieniu na rzecz M. T. (1) hipoteki kaucyjnej do kwoty 620.000 zł, na nieruchomości rolnej (działki nr (...)), położonej w miejscowości T. L., objętej Księgą Wieczystą, nr (...), prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Zgierzu,

- w stosunku do (...) spółki z o.o., S. B. (1) i M. N. (1) o ustalenie, że nieważna jest czynność prawna, dokonana przez spółkę (...) w formie aktu notarialnego, rep. A nr (...), sporządzonego w dniu 2 grudnia 2008 r. w B. przed notariuszem R. R., w postaci oświadczenia o ustanowieniu na rzecz S. B. (1) hipoteki kaucyjnej do kwoty 200.000 zł, na nieruchomości rolnej (działki nr (...)), położonej w miejscowości T. L. objętej Księgą Wieczystą nr (...), prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Zgierzu.

Ponadto wniósł o zasądzenie od pozwanych (...) spółki z o.o., M. T. (1) i S. B. (1) kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu wskazał, że Prokuratura Okręgowa w Gliwicach pod sygn. V Ds 158/11 nadzoruje postępowanie przygotowawcze w sprawie wyłudzenia nieruchomości m. in. na szkodę M. N. (1), tj. o przestępstwo z art. 286 § 1 k.k., co ma bezpośredni związek z zawarciem umowy pożyczki ze spółką z o.o. (...) z siedzibą w K..

W dniu 29 grudnia 2011r. został skierowany akt oskarżenia przeciwko m. in. T. B. i M. P. (1) o popełnienie przestępstw z art. 286 § 1 k.k. i in. w związku z zawieraniem umów pożyczek na szkodę szeregu innych osób i w okolicznościach podobnych do przypadku M. N. (1). Sprawa ta jest przedmiotem rozpoznania przed Sądem Okręgowym w Gliwicach - Ośrodek Zamiejscowy w Rybniku, sygn. V K 40/12.

Jak podano w uzasadnieniu pozwu, spółka (...) w sposób nieuczciwy przejmowała nieruchomości w związku z udzielaniem lichwiarskich pożyczek. Następnie zabezpieczała na nich swoje zobowiązania pieniężne wobec osób trzecich, z zamiarem zwolnienia się z nich kosztem osób, które utraciły swoją nieruchomość. Taką osobą była M. N. (1), która w dniu 13 grudnia 2006 roku przed notariuszem w Kancelarii Notarialnej w Ł., będąc właścicielką nieruchomości rolnej (działki nr (...)), położonej w miejscowości T. L., z uwagi na to, że potrzebowała środków finansowych na naprawę dachu zerwanego przez wichurę, zawarła z (...) sp. z o.o. z siedzibą w K. umowę pożyczki na kwotę 50.000 złotych, którą zabezpieczyła m. in. hipoteką kaucyjną, ustanowioną tego samego dnia na posiadanej nieruchomości rolnej. Pozwana otrzymała do podpisu cztery weksle oraz oświadczenie wekslowe. Na potrzeby udzielonej pożyczki sporządzony został także akt notarialny w postaci pełnomocnictwa, na podstawie którego M. N. (1) upoważniła pozwaną spółkę do sprzedaży należącej do niej nieruchomości rolnej. W dniu 7 września 2007 r. w (...) spółka z o.o. (...) Polska, reprezentowana przez M. P. (2) i działająca w imieniu M. N. (1), z powołaniem się na udzielone pełnomocnictwo, warunkowo sprzedała samej sobie nieruchomość pozwanej za kwotę 114.000,00 zł.

Prokuratura Okręgowa w Gliwicach pozwała spółkę (...) i in. do Sądu Okręgowego w Łodzi, o ustalenie, że nieważne są czynności w postaci umowy pożyczki zawartej przez M. N. (1) ze spółką (...), ustanowienia hipoteki na rzecz tej spółki, udzielenia jej pełnomocnictwa do sprzedaży nieruchomości oraz umowy sprzedaży nieruchomości M. N. (1). W pozwie podniosła ona sprzeczność czynności z prawem i zasadami współżycia społecznego.

Sąd Okręgowy w Łodzi prawomocnym wyrokiem z dnia 10 grudnia 2013 r. ustalił, że wszystkie zaskarżone czynności są nieważne, a zatem orzeczenie to potwierdziło, że M. N. (1) pozostaje właścicielem nieruchomości położonej w miejscowości T. L..

Spółka (...) zawierała z różnymi osobami porozumienia wekslowe, na podstawie których rzekomo sprzedawała wystawione w tym celu weksle, które zobowiązywała się odkupić w określonym terminie za wyższą cenę. Porozumienia te, będące w rzeczywistości umowami pożyczki, spółka (...) zabezpieczała następnie hipotekami na nieruchomościach przejętych w okolicznościach podobnych do przypadku pozwanej M. N. (1).

W dniu 27 lutego 2007r. porozumienie wekslowe ze spółką (...) zawarł M. T. (1), natomiast w dniu 8 maja 2007 r. S. B. (1). Na zabezpieczenie wykupu weksli spółka (...) zawarła z M. T. (1) i S. B. (1) umowy o hipotekę kaucyjną, którą w dniach 27 lutego 2008 r. i 2 grudnia 2008 r. ustanowiła na ich rzecz na nieruchomości rolnej położonej w miejscowości T. L., objętej Księgą Wieczystą nr (...), prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Zgierzu.

W ocenie powoda analiza treści i celu udzielonych M. T. (1) i S. B. (1) zabezpieczeń rzeczowych oraz kontekst sytuacyjny daje podstawę do przyjęcia, że hipoteki ustanowione zostały z naruszeniem prawa (art. 58 § 1 k.c.), ewentualnie z rażącym pogwałceniem granic swobody kontraktowej, wynikającym ze sprzeczności czynności z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.).

W ocenie powoda, celem wyeliminowania z obrotu nieważnych czynności prawnych należało zatem, dla ochrony praworządności, praw obywateli i interesu społecznego wytoczyć niniejsze powództwo. (pozew k. 2-15)

Postanowieniem z dnia 25 marca 2014 roku Sąd Okręgowy w Łodzi zabezpieczył powództwo Prokuratora Okręgowego w Gliwicach przeciwko (...) spółce z o.o. w K., M. T. (1), S. B. (1) i M. N. (1) o ustalenie nieważności czynności prawnych – ustanowienia przez (...) sp. z o.o. w K. na rzecz S. B. (1) i M. T. (1) hipotek kaucyjnych do kwot, odpowiednio 200.000 zł (dwieście tysięcy złotych) i 620.000 zł (sześćset dwadzieścia tysięcy złotych), na nieruchomości uregulowanej w księdze wieczystej Kw Nr (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Zgierzu, położonej w miejscowości T. L., poprzez wpisanie w księdze wieczystej KW Nr (...) ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu, a nadto, w zakresie roszczenia skierowanego przeciwko M. T. (1), poprzez zawieszenie postępowania egzekucyjnego prowadzonego z wyżej wymienionej nieruchomości przez Komornika Sądowego M. D. (1) w sprawie sygn. KM 4478/09 i KM 548/11. (postanowienie, k. 41-42)

W odpowiedzi na pozew S. B. (1) wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów postępowania sądowego, a ponadto o dopozwanie w charakterze strony Naczelnika I (...) Urzędu Skarbowego w S. w sprawie ustalenia nieważności ustanowienia hipotek przymusowych na nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...). Pozwany wskazał, że spółka (...) zaproponowała mu zakup weksli, bowiem potrzebowała środków na budowę osiedla domków w P.. Zabezpieczeniem wykupu weksli było poręczenie osobiste M. P. (1) i T. B. oraz hipoteka na nieruchomości, na której budowane było osiedle domków (około 20 działek). W miarę postępu prac, z uwagi na obawy pozwanego o realność zabezpieczenia, dokonano zamiany hipoteki ustanowionej na nieruchomości w P. na hipoteki ustanowione na nieruchomości w S., w Ż. i R.. Z uwagi na brak wykupu weksla pozwany zmuszony był wystąpić do Sądu o wydanie nakazu zapłaty. S. B. (1) wskazał ponadto, iż w niniejszej sprawie to on jest osobą pokrzywdzoną. Na chwilę obecną stracił 300 tys. zł, poniósł dodatkowe koszty sądowe i do tej pory nie dokonał żadnych czynności egzekucyjnych. W jego ocenie powód nie może powoływać się na nieważność czynności prawnej, w sytuacji gdy przy ustanawianiu hipotek brali udział profesjonaliści w osobach notariuszy i pracowników Sądów.

Pozwany podniósł ponadto, że nie jest prowadzone przeciwko niemu postępowanie karne, a w toczącej się sprawie w związku z wniesieniem aktu oskarżenia przeciwko T. B. i M. P. (1) uzyskał status osoby pokrzywdzonej. Z pozwaną spółką utrzymywał jedynie stosunki biznesowe. Zakwestionował okoliczność niedołożenia należytej staranności, wskazując, że oglądał zdjęcia przedmiotowej nieruchomości oraz posiadał wiedzę, iż jest ona niezamieszkana. (odpowiedź na pozew pozwanego S. B. (1) k. 141-145, stanowisko pozwanego, protokół rozprawy z dnia 26.06.2014r., 00:54:54-01:12:07, k. 211)

Postanowieniem z dnia 26 czerwca 2014r. tutejszy Sąd oddalił wniosek pozwanego S. B. (1) o dopozwanie Naczelnika I (...) Urzędu Skarbowego w S.. (protokół rozprawy z dnia 26 czerwca 2014 roku, 01:22:33, k. 211)

Na rozprawie w dniu 26 czerwca 2014r. pozwany M. T. (1) wniósł o oddalenie powództwa. Wskazał, że dołożył należytej staranności przy podejmowaniu decyzji o zawarciu czynności prawnej z (...) sp. z o.o. Nie było prowadzone w stosunku do niego żadne postępowanie karne, a w toczącej się sprawie w związku z wniesieniem aktu oskarżenia przeciwko T. B. i M. P. (1) uzyskał status osoby pokrzywdzonej. Złożył zawiadomienie o popełnieniu oszustwa na jego szkodę. Podniósł ponadto, że nie zawarł z pozwaną spółką typowej umowy pożyczki, a była to inwestycja finansowa. (stanowisko strony, protokół rozprawy z dnia 26.06.2014r., 00:45:13-00:54:54, k. 210v.-211)

Pozwana M. N. (1) na rozprawie w dniu 26 czerwca 2014r. oświadczyła, że zgadza się z zawartym w pozwie żądaniem Prokuratora Okręgowego. (stanowisko strony, protokół rozprawy z dnia 26.06.2014r., 00:41:56-00:45:13, k. 211v.)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwana M. N. (1) jest właścicielką nieruchomości oznaczonej numerami działek (...), położonej z miejscowości T. L., dla której w Sądzie Rejonowym w Zgierzu, V Wydziale Ksiąg Wieczystych, prowadzona jest księga wieczysta nr KW (...). (bezsporne)

W związku z zerwaniem dachu z budynku, w którym mieszkała, M. N. (1) potrzebowała pilnie środków finansowych na jego naprawę. Zwróciła się do banku o udzielenie pożyczki. Otrzymała odpowiedź odmowną, bowiem budynek nie posiadał odbioru technicznego.(zeznania pozwanej M. N., protokół rozprawy z dnia 29.01.2015r. - 00:35:54-00:41:07, k. 341v.)

W dniu 13 grudnia 2006 roku w Kancelarii Notarialnej w Ł. P. L. pozwana M. N. (1) podpisała „oświadczenie wystawcy weksli”. Zgodnie z jego treścią wystawiła cztery weksle płatne za okazaniem, tj. weksel nr 1 na kwotę 7.000 zł, weksel nr 2 na kwotę 64.000 zł, weksel nr 3 na kwotę 25.000 zł, oraz weksel nr 4 na kwotę 25.000 zł. i sprzedała je (...) sp. z o.o. z siedzibą w K. (remitentowi) za kwotę 50.000 zł.

Zobowiązała się jednocześnie do wykupu od spółki (...), wystawionych przez nią weksli nr 1 i nr 2 za kwotę nominalną, tj. weksel nr 1 na kwotę 7.000 zł w terminie do dnia 13 marca 2007 roku, weksel nr 2 na kwotę 64.000 zł w dniu 13 czerwca 2007 roku. Natomiast weksle nr 3 - 4 o nominałach po 25.000 zł, nie miały oznaczonego terminu wykupu i miały być zwrócone wystawcy w razie terminowego wykupienia weksli nr 1 - 2, zaś w wypadku niezachowania terminu wykupu któregoś z weksli, wystawca zobowiązał się wykupić te weksle w terminie wyznaczonym przez remitenta. Oświadczenie to zastrzegło zabezpieczenie wykupu weksli w formie hipoteki kaucyjnej na nieruchomości M. N. (1) do sumy 100.000,00 zł. (oświadczenie wystawcy weksla k. 16, załączonych akt sprawy II C 1229/13, zeznania pozwanej M. N. (1), protokół rozprawy z dnia 29.01.2015r. - 00:09:01-00:14:11, k. 340)

W dniu 13 grudnia 2006 roku (...) sp. z o.o. z siedzibą w K. oświadczyła, że kupuje od M. N. (1) weksle płatne za okazaniem o łącznej kwocie nominałów 121.000 zł za kwotę 50.000 zł i zobowiązała się wpłacić gotówką w dniu 13 grudnia 2006 roku kwotę w wysokości 19.500 zł, zaś pozostała kwota wynikająca z tego oświadczenia miała zostać wypłacona ściśle według pisemnej dyspozycji w terminie 3 dni od momentu wpłynięcia do Sądu wniosku o ustanowienie hipoteki w księdze wieczystej. (oświadczenie z dnia 13.12.2006r., k. 17, załączonych akt sprawy II C 1229/13)

M. N. (1) miała wątpliwości co do wysokości oprocentowania, jednak z uwagi na trudną sytuacje w jakiej się znalazła, zgodziła się na zaproponowane warunki. (zeznania pozwanej M. N., protokół rozprawy z dnia 29.01.2015r. - 00:35:54-00:41:07, k. 341v.)

W związku z powyższym oświadczeniem, pozwana w dniu 13 grudnia 2006 roku przez notariuszem P. L. w Kancelarii Notarialnej w Ł., celem zabezpieczenia wykupu weksli, ustanowiła na rzecz pozwanej spółki hipotekę kaucyjną do kwoty 100.000 zł i hipoteką tą obciążyła należącą do niej nieruchomość położoną z miejscowości T. L. (działki nr (...)), dla której w Sądzie Rejonowym w Zgierzu, V Wydziale Ksiąg Wieczystych, prowadzona jest księga wieczysta nr KW (...).

(akt notarialny Rep. A nr (...), k. 21-22 załączonych akt sprawy II C 1229/13)

W tym samym dniu przed notariuszem P. L. w Kancelarii Notarialnej w Ł. M. N. (1) podpisała akt pełnomocnictwa, na podstawie którego upoważniła (...) sp. z o.o. z siedzibą w K. do:

- sprzedaży dowolnym osobom fizycznym lub prawnym za cenę nie niższą niż 80.000 zł według uznania pełnomocnika należącej do pozwanej nieruchomości oznaczonej nr działek (...), położonej z miejscowości T. L., nie wykluczając możliwości dokonania tej czynności również z samym sobą,

- pobierania i pokwitowania ceny sprzedaży,

- podpisania właściwego aktu notarialnego,

- poddania jej rygorowi egzekucji z art. 777 § 1 pkt 4 k.c. odnośnie obowiązku wydania zbywanej nieruchomości w posiadanie kupującemu,

- reprezentowanie jej przez Zakładem (...), Zakładem (...), (...) S.A. w sprawach związanych z opisanym wyżej lokalem mieszkalnym wraz z prawem zawierania umów i ich rozwiązywania,

- oraz składnia wszelkich pism, wniosków i oświadczeń, jakie przy wykonywaniu tego pełnomocnictwa okażą się konieczne.

Pełnomocnictwo obowiązywać miało po dniu 13 czerwca 2007 roku.

M. N. (1) oświadczyła ponadto, iż z uwagi na łączący ją z pełnomocnikiem stosunek prawny, wynikający z oświadczenia wystawcy weksli z dnia 13 grudnia 2006 roku, zrzeka się prawa do odwołania pełnomocnictwa do dnia wykupu wystawionych przez nią weksli oraz uznaje je za niegasnące z chwilą śmierci. (akt notarialny Rep. (...), k. 19-20 załączonych akt sprawy II C 1229/13)

Mimo iż pozwana zawarła z pozwaną spółką umowę pożyczki na kwotę 50.000 zł, otrzymała ostatecznie kwotę 30.500 zł, bowiem w momencie podpisywania aktu notarialnego ustanowienia hipoteki zwróciła z otrzymanych pieniędzy pierwszą część kwoty. Znajdowała się w trudnej sytuacji materialnej i nie miała środków finansowych, aby spłacić zadłużenia w terminie. Nie udało jej się dokonać planowanej sprzedaży jednej z działek i popadła w zwłokę w wykupie weksla nr 2. Zwróciła się do spółki o przedłużenie terminu spłaty, licząc, że podpisze umowę sprzedaży jednej z działek i ureguluje zadłużenie.(zeznania pozwanej M. N., protokół rozprawy z dnia 29.01.2015r. - 00:09:01-00:14:11, k. 340)

M. N. (1) podpisując powyższe dokumenty, nie wiedziała, że udzieliła spółce pełnomocnictwa do dokonania sprzedaży należącej do niej nieruchomości. Nie mogła zapoznać się swobodnie z dokumentami, była popędzana, bowiem w kancelarii czekali już kolejni klienci. Już wcześniej, bez udziału pozwanej została przygotowana treść aktów notarialnych. W kancelarii notarialnej znajdowały się także przygotowane weksle. (zeznania pozwanej M. N., protokół rozprawy z dnia 29.01.2015r. - 00:35:54-00:44:21, k. 341v.-342)

W dniu 7 września 2007 roku przed notariuszem R. R. w Kancelarii Notarialnej w B. pozwana spółka reprezentowana przez M. P. (1), działającego w imieniu M. N. (1), z powołaniem się na udzielone pełnomocnictwo, warunkowo sprzedała samej sobie nieruchomość pozwanej za kwotę 114.000 zł. Warunkiem było nieskorzystanie przez Agencję Nieruchomości Rolnych z prawa pierwokupu. (akt notarialny Rep. (...), k. 24-25 załączonych akt sprawy II C 1229/13)

Wobec nieskorzystania przez Agencję Nieruchomości Rolnych z przysługującego jej prawa, (...) sp. z o.o. reprezentowana przez T. B. na mocy aktu notarialnego z dnia 25 września 2007 roku przeniosła na siebie własność nieruchomości. (akt notarialny rep. (...), k. 26-27 załączonych akt sprawy II C 1229/13)

Powyższy akt został sprostowany aktem notarialnym z dnia 5 listopada 2007 roku, albowiem w umowie z dnia 25 września 2007 roku błędnie wpisano, że spółka (...) sp. z o.o. działa w imieniu (...) oraz przytoczono błędnie datę warunkowej umowy sprzedaży tej nieruchomości. (akt notarialny rep. (...) k. 28-29 załączonych akt sprawy II C 1229/13)

M. N. (1) poinformowała spółkę (...), że jest na etapie dokonywania sprzedaży jednej z działek oraz, że spłaci zadłużenie. Następnego dnia w jej domu zjawili się mężczyźni, który zaczęli fotografować pomieszczenia i poinformowali ją, że nie jest już właścicielem domu. M. N. (1) uzyskawszy tę informację ustaliła u notariusza, że podpisała pełnomocnictwo do sprzedaży swojej nieruchomości, którą spółka (...) sprzedała następnie sobie samej za sumę 114.000,00 złotych, a nadto obciążyła ją w dniu 27 lutego 2008 r. hipoteką w kwocie 620.000,00 zł. tytułem zabezpieczenia zobowiązania zaciągniętego przez spółkę u M. T. (1). (zeznania pozwanej M. N., protokół rozprawy z dnia 29.01.2015r. - 00:09:01-00:14:11, k. 340)

Prawomocnym wyrokiem z dnia 10 grudnia 2013r. Sąd Okręgowy w Łodzi w sprawie z powództwa Prokuratora Okręgowego w Gliwicach przeciwko (...) Spółce z o.o. w K. i M. N. (1) ustalił, że:

- czynność prawna dokonana w dniu 13 grudnia 2006 roku przez M. N. (1) oraz (...) Spółka z o.o. w K. w formie „Oświadczenia wystawcy weksli” jest nieważną umową pożyczki w rozumieniu art. 720 k.c.,

- nieważna jest czynność prawna dokonana przez M. N. (1) w formie aktu notarialnego rep. (...), sporządzonego w dniu 13 grudnia 2006 roku w Ł. przed notariuszem P. L., w postaci oświadczenia o ustanowieniu na rzecz (...) Spółki z o.o. w K. hipoteki kaucyjnej do kwoty 100.000 zł na nieruchomości rolnej (działki nr (...)) położonej w miejscowości T. L.,

- nieważna jest czynność prawna dokonana przez M. N. (1) w formie aktu notarialnego rep. (...), sporządzonego w dniu 13 grudnia 2006 roku w Ł. przed notariuszem P. L., w postaci pełnomocnictwa na rzecz (...) Spółki z o.o. w K. do sprzedaży nieruchomości rolnej (działki nr (...)) położonej w miejscowości T. L.,

- nieważna jest czynność prawna dokonana pomiędzy M. N. (1) reprezentowaną przez pełnomocnika - (...) Spółkę z o.o. w K. oraz (...) Spółką z o.o. w K. w formie aktu notarialnego rep. A nr (...) sporządzonego w dniu 7 września 2007 roku w B. przed notariuszem R. R. w postaci warunkowej umowy sprzedaży nieruchomości rolnej (działki nr (...)) położonej w miejscowości T. L.,

- nieważna jest czynność prawna dokonana pomiędzy M. N. (1) reprezentowaną przez pełnomocnika - (...) Spółkę z o.o. w K. oraz (...) Spółką z o.o. w K. w formie aktu notarialnego rep. A nr (...) sporządzonego w dniu 25 września 2007 roku w B. przed notariuszem R. R. w postaci umowy przenoszącej własność nieruchomości rolnej (działki nr (...)) położonej w miejscowości T. L., który to akt został sprostowany na podstawie (...) objętego aktem notarialnym rep (...), sporządzonym w dniu 5 listopada 2007 roku w B. przed notariuszem R. R.. (wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi, k. 220 załączonych akt sprawy II C 1229/13)

Jak wynika z uzasadnienia powyższego wyroku Sąd ustalił, że pozwana spółka wykorzystała trudną sytuację, w jakiej znalazła się M. N. (1). (...) sp. z o.o. z siedzibą w K. doprowadziła do zawarcia z nią umowy, aby ostatecznie przejąć na własność jej nieruchomość, stanowiącą zabezpieczenie pożyczki. Pozwana spółka, wykorzystując własną przewagę jako przedsiębiorcy, w przedmiotowej umowie obciążyła M. N. (1) niewspółmiernie do jej zobowiązania. W „Oświadczeniu wystawcy weksli”, które faktycznie było umową pożyczki, były ukryte odsetki kapitałowe. Gdy M. N. (1) popadła w zwłokę z wykupem weksli, pozwana spółka nie skorzystała z zabezpieczenia hipotecznego, a zamiast tego sprzedała samej sobie przedmiotową nieruchomość za kwotę 114.000 zł. W ocenie Sądu działanie pozwanej spółki miało na celu obejście ustawy i było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, co skutkuje nieważnością czynności prawnej na podstawie art. 58 § 1 i § 2 k.c. Skoro umowa pożyczki w formie „Oświadczenia wystawcy weksla” jest nieważna, jednostronne czynności prawne jak ustanowienie hipoteki i udzielenie pełnomocnictwa są także nieważne. Są one sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Na podstawie tych czynności prawnych M. N. (1) znalazła się w bardzo niekorzystnej sytuacji, została pozbawiona własności nieruchomości, a działanie pozwanej spółki miało na celu rażące pokrzywdzenie jej osoby. (uzasadnienie do wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi, k.230-245 załączonych akt sprawy II C 1229/13)

S. B. (1) w dniu 8 maja 2007 r. zawarł z (...) sp. z o.o. (wystawcą weksli) reprezentowanym przez członka zarządu T. B. porozumienie wekslowe, na mocy którego jako remitent zakupił od spółki trzy wystawione przez nią weksle, poręczone osobiście przez Zarząd spółki i opatrzone klauzulą „bez protestu” na łączną kwotę 483.862,00 zł (weksel nr 1 - 72.000,00 zł, weksel nr 2 36.000,00 zł i weksel nr 3 - 375.862,00 zł). Na podstawie tego porozumienia spółka (...) sprzedawała wskazane weksle za kwotę 300.000,00 zł i miała je wykupić od S. B. (1) za cenę nominalną (483.862,00 zł), odnośnie weksla nr 1 w terminie do dnia 16 maja 2008 r., natomiast weksle nr 2 i nr 3 – do dnia 16 listopada 2008 r. Dla zabezpieczenia wykupu wystawionych weksli umowa przewidywała ustanowienie hipoteki kaucyjnej w wysokości 483.000,00 zł na rzecz remitenta na nieruchomości położonej w P.. Powyższa transakcja miała przynieść S. B. (1) zysk w kwocie 183.362,00 zł. (porozumienie wekslowe, k. 146)

W dniu 14 maja 2007r. (...) sp. z o.o. reprezentowana przez T. B. ustanowiła na rzecz S. B. (1) na należącej do niej nieruchomości w P., dla której Sąd Rejonowy w Oławie prowadzi KW nr (...), hipotekę kaucyjną do sumy 483.000,00 zł. (akt notarialny rep. A nr (...), k.150-151)

(...) Sp. z o.o. na mocy oświadczenia złożonego w dniu 2 grudnia 2008r. przed notariuszem R. R. w B. Rep. (...), ustanowiła na rzecz S. B. (1) hipotekę kaucyjną do kwoty 200.000 zł na nieruchomości rolnej składającej się z działek (...), położonej w miejscowości T. L. objętej księgą wieczystą nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Zgierzu (wydruk zupełny treści KW nr (...), k. 22-40)

W dniu 23 grudnia 2008r. strony zawarły aneks do powyższego porozumienia wekslowego, zgodnie z którym w związku z wyrażeniem przez S. B. (1) zgody na odłącznie działek (...) z KW nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Oławie V Wydział Ksiąg Wieczystych do nowej księgi bez obciążania hipotecznego, wystawca weksli ustanowił hipotekę kaucyjną do kwoty 125.000 zł na nieruchomości położonej w R., przy ul. (...) oraz hipotekę kaucyjną do kwoty 125.000 zł na nieruchomości położonej w Ż., zamiennie na zabezpieczenie roszczeń z wystawionych weksli zgodnie z porozumieniem wekslowym z dnia 8 maja 2007r. W oparciu o drugi zawarty w tym samym dniu aneks, strony zgodziły się m.in. na przedłużenie wykupu weksli do dnia 31 grudnia 2010 r. oraz na wystawienie weksla nr 4 na kwotę 160.000 złotych, z terminem płatności do dnia 31 grudnia 2010 r. (aneks, k. 146v, oświadczenia S. B., k. 147-149)

W dniu 23 grudnia 2008r. (...) sp. z o.o. reprezentowana przez T. B. wykonując postanowienia zmienionego aneksem porozumienia wekslowego ustanowiła na rzecz S. B. (1) hipotekę kaucyjną do sumy 125.000,00 złotych na nieruchomości lokalowej położonej w R., przy ul. (...) oraz hipotekę kaucyjną do sumy 125.000,00 złotych na nieruchomości położonej w Ż., przy ul. (...). (akt notarialny, rep.(...) k. 152-155)

Ponieważ spółka (...) nie wykupiła weksli S. B. (1) wystąpił z powództwem do Sądu. Sąd Rejonowy Katowice - Zachód w Katowicach nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu nakazowym w dniu 8 czerwca 2009 r. w sprawie sygn. akt I Nc 537/09/6 i 5 listopada 2009 r. w sprawie sygn. akt I Nc 947/09/3, nakazał pozwanym (...) sp. z o.o., T. B. i M. P. (1), aby zapłacili solidarnie na rzecz powoda S. B. (1) odpowiednio kwotę 72.000,00 zł i 36.000,00 zł wraz z kosztami procesu. (nakaz zapłaty z dnia 08.06.2009r., k. 156v., nakaz zapłaty z dnia 05.11.2009r., k. 156)

Następnie Sąd Okręgowy w Katowicach nakazem zapłaty z dnia 10 listopada 2009 r. nakazał pozwanym (...) sp. z o.o., T. B. i M. P. (1), aby zapłacili solidarnie na rzecz powoda kwotę 375.862 zł wraz z kosztami postępowania. (nakaz zapłaty z dnia 10.11.2009r., k. 157)

S. B. (1) odstąpił od podjęcia czynności egzekucyjnych z ustanowionej na jego rzecz hipoteki, jednak zabezpieczenie rzeczowe nie zostało dotychczas wykreślone i w dalszym ciągu obciąża nieruchomość. (wydruk zupełny treści KW nr (...), k. 22-40)

S. B. (1) znał M. P. (1) i T. B., bowiem firma, której jest współwłaścicielem, obsługiwała rachunkowość spółki (...). (zeznania pozwanego M. T., k. protokół rozprawy z dnia 29.01.2015r., 01:28:10-01:32:25, k. 344v.-345)

M. T. (1) wraz z żoną we wrześniu 2007 roku sprzedał udziały Spółki (...), uzyskane w ten sposób środki finansowe planował zainwestować. Pozwany znał M. P. (2), ich dzieci chodziły razem do przedszkola. W czasie spotkania na przełomie 2007/2008 M. P. (1) zaproponował mu udział w inwestycji związanej z działalnością firmy (...), w której był on członkiem zarządu. Inwestycja miała przybrać postać porozumienia wekslowego. Strony ustaliły, iż M. T. (1) zainwestuje pieniądze na podstawie weksli. Nie została sporządzona pisemna umowa pożyczki, a jedynie weksle, bowiem zgodnie z radą przygotowującego dokumenty prawnika umowa pożyczki mogła być sporządzona tylko imiennie na M. P. (1) i T. B., a inwestycja była związana z budową i wykańczaniem osiedli przez (...).(zeznania pozwanego M. T., protokół rozprawy z dnia 29.01.2015r. – 00:44:21-00:51:42, k. 342)

W dniu 27 lutego 2008r. M. T. (1) (remitent weksli) zawarł z (...) sp. z o.o. (wystawcą weksli) reprezentowaną przez członków zarządu T. B. i M. P. (1) porozumienie wekslowe. Zgodnie z jego postanowieniami M. T. (1) kupił od spółki (...) wystawione przez nią na łączną kwotę 620.000 weksle (weksel nr 1 na kwotę 60.000 zł oraz weksel nr 2 na kwotę 560.000 zł) za kwotę 500.00 zł. Na podstawie tego porozumienia spółka (...) miała je wykupić od M. T. (1) za cenę nominalną (łącznie 620.000 zł), tj. weksel nr 1 na kwotę 60.000 zł w terminie do dnia 28 sierpnia 2008 r. i weksel nr 2 na kwotę 560.000 zł w terminie do dnia 28 lutego 2009 r. Umowa przewidywała zabezpieczenie w postaci hipoteki kaucyjnej na rzecz M. T. (1) do kwoty 620.000,00 złotych, na nieruchomości położonej w miejscowości T. L. 23a, dla której Sąd Rejonowy w Zgierzu prowadzi KW nr (...). (porozumienie wekslowe, k. 8 załączonych akt sprawy I Nc 338/09/4 Sądu Rejonowego w Żorach, weksel na kwotę 60.000 zł, k. 7 załączonych akt sprawy I Nc 338/09/4 Sądu Rejonowego w Żorach, weksel na kwotę 560.000 zł, k. 24 załączonych akt sprawy II Nc 55/10/5 )

W dniu 27 lutego 2008 r. w kancelarii notarialnej R. R. M. P. (1) działając w imieniu pozwanej spółki, w celu zabezpieczenia wykupu weksli dokonał na rzecz M. T. (1) ustanowienia na wskazanej nieruchomości hipoteki kaucyjnej do sumy najwyższej 620.000 zł. (akt notarialny, rep. (...), k. 30 załączonych akt sprawy II C 1229/13)

Zgodnie ze sporządzonym na zlecenie M. T. (1) w dniu 22 października 2008r. operatem szacunkowym wartość rynkowa nieruchomości – działki gruntowej nr (...), położonej w S. – L., dla której w Sądzie Rejonowym w Zgierzu jest prowadzona KW nr (...) wynosiła 615.798 zł. (operat szacunkowy, k. 253-267)

Spółka (...) z tytułu weksla nr 1 w dniu 27 sierpnia 2008 r. wypłaciła M. T. (1) kwotę 30.000 zł, a następnie po skierowaniu przez niego w dniu 3 lutego 2009r. przedsądowego wezwania do zapłaty kwoty 30.000 zł, w dniu 12 lutego 2009r. uiściła kwotę 10.000 zł. (przedsądowe wezwanie do zapłaty, k. 13 załączonych akt sprawy I Nc 338/09/4 Sądu Rejonowego w Żorach, pozew, k. 2-4 załączonych akt sprawy I Nc 338/09/4 Sądu Rejonowego w Żorach)

Wobec zaniechania uregulowania przez (...) sp. z o.o. pozostałej należności z weksla nr 1 M. T. (1) wystąpił w dniu 31 marca 2009r. do Sądu Rejonowego Żorach przeciwko (...) sp. z o.o. z siedzibą w K. o zapłatę kwoty 20.000 zł.

Następnie wobec zaniechania wykupienia weksla nr 2, po uprzednim skierowaniu do pozwanej w dniu 19 maja 2010r. wezwania do zapłaty tytułem zobowiązania wekslowego kwoty 560.000 zł, w dniu 11 października 2010r. wystąpił z powództwem do Sądu Okręgowego w Gliwicach, Ośrodek Zamiejscowy w Rybniku przeciwko spółce o zapłatę wskazanej kwoty.

Nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu nakazowym w dniu 15 kwietnia 2009r. Sąd Rejonowy w Żorach orzekł zgodnie z żądaniem pozwu.

Sąd Okręgowy w Gliwicach Ośrodek Zamiejscowy w Rybniku nakazem zapłaty wydanym w dniu 20 października 2010 r. w postępowaniu upominawczym, nakazał (...) sp. z o.o. zapłatę na rzecz powoda kwoty 560.000 zł z umownymi odsetkami w wysokości 15% rocznie, począwszy od dnia 28.02.2009r, następnie postanowieniem z dnia 19 stycznia 2011r. nadał niniejszemu orzeczeniu klauzulę wykonalności. (pozew, k. 1-2 załączonych akt sprawy II Nc 55/10/5, przedsądowe wezwanie do zapłaty, k. 7 załączonych akt sprawy II Nc 55/10/5, pozew, k. 2-4 załączonych akt sprawy I Nc 338/09/4 Sądu Rejonowego w Żorach, nakaz zapłaty, k. 18 załączonych akt sprawy I Nc 338/09/4 Sądu Rejonowego w Żorach, nakaz zapłaty, k. 20 załączonych akt sprawy II Nc 55/10/5, postanowienie z dnia 19.01.2011r., k. 39 załączonych akt sprawy II Nc 55/10/5)

Prokuratura Okręgowa w Gliwicach prowadziła postępowanie o sygn. akt V Ds. 110/11, w sprawie przywłaszczenia przez M. P. (1) i T. B. powierzonej (...) sp. z o.o. kwoty 580.000,00 zł., wynikającej z porozumienia wekslowego z dnia 27 lutego 2008 r., na szkodę M. T. (1). Wskazane śledztwo zostało zakończone wydaniem w dniu 5 października 2011 r. postanowienia o umorzeniu postępowania na podstawie art. 17 § 1 pk 2 k.p.k, tj. z powodu ustalenia, że czyn nie zawiera ustawowych znamion czynu zabronionego. (postanowienie o umorzeniu, k. 125-140)

Przed zawarciem porozumienia wekslowego ze spółką, pozwany nie interesował się historią nabycia przez spółkę przedmiotowej nieruchomości. Chciał jedynie sprawdzić rzetelność firmy żądając dokumentów księgowych za 2006 - 2007 rok, nr NIP i REGON. Już na początku prowadzonych między stronami ustaleń zaproponowano, że zabezpieczenie wykupu weksli miało zostać dokonane na nieruchomości położonej w miejscowości T. L. 23a, dla której Sąd Rejonowy w Zgierzu prowadzi KW nr (...). Spółka (...) nie przedstawia jej wyceny, dlatego M. T. (1) zwrócił się do rzeczoznawcy o jej sporządzenie. W październiku 2008 roku rzeczoznawca chcąc sporządzić wycenę, udał się na miejsce. Jednak nie został wpuszczony na teren nieruchomości i za aprobatą pozwanego, sporządził wycenę na podstawie zdjęć nieruchomości zrobionych z zewnątrz i dokumentów uzyskanych z Urzędu Gminy. Przed zawarciem transakcji M. T. (1) zapoznał się z aktem notarialnym, z którego wynikało, że spółka (...) jest właścicielem przedmiotowej nieruchomości. Zgodnie z jego treścią T. B. działając jako pełnomocnik przekazał ją pozwanej spółce. Z dokumentów wynikało, jaka jest powierzchnia działki, domu. Pozwany wiedział, że działka ma 2 ha i jest zabudowana domem jednorodzinnym. W trakcie rozmów między stronami była mowa o wartości działki. Wycena nieruchomości została dokonana już po ustanowieniu hipoteki. M. T. (1) wiedział, że nieruchomość jest zamieszkana, jednak od M. P. (1) otrzymał informację, że spółka uzyskała wskazaną nieruchomość od M. N. (1), a ponieważ rozpoczęcie inwestycji na tym terenie było planowane dopiero za około 2-3 lata, do tego czasu, by stan nieruchomości nie uległ pogorszeniu, przedstawiciele spółki pozwolili dotychczasowej właścicielce na niej mieszkać na zasadzie gospodarza obiektu.

O faktycznej sytuacji, a jakiej znalazła się M. N. (1), pozwany dowiedział się na przełomie 2008 i 2009 roku.

(zeznania pozwanego M. T., protokół rozprawy z dnia 29.01.2015r. - 00:44:21-01:10:17, k., 01:19:42-01:24:04, k. 344)

Także S. B. (1) nie oglądał przed ustanowieniem hipoteki przedmiotowej nieruchomości, widział jej zdjęcia oraz posiadał wiedzę, iż jest ona niezamieszkana. (okoliczność bezsporna)

M. T. (1) zainicjował komornicze postępowanie egzekucyjne z hipoteki ustanowionej na nieruchomości M. N. (1), które prowadzi Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Zgierzu M. D. (2), pod sygn. Km 4478/09 i Km 548/11.

Zgodnie ze sporządzonym dla nieruchomości położonej w miejscowości T. L., dla której Sąd Rejonowy w Zgierzu V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr KW (...), na zlecenie Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Zgierzu, operatem szacunkowym z dnia 17 maja 2013r. wartość rynkowa przedmiotowej nieruchomości wynosi 913.000 zł. (operat szacunkowy, k. 166-190)

W dniu 29 grudnia 2011 r. Prokuratura Okręgowa w Gliwicach skierowała przeciwko m.in. T. B. i M. P. (1) akt oskarżenia o popełnienie przestępstw z art. 286 § 1 k.k. i in. w związku z zawieraniem umów pożyczek. (akt oskarżenia, k. 62-124)

Spółka (...) zawarła z M. T. (1) i S. B. (1) umowy o hipotekę kaucyjną, którą w dniach 27 lutego 2008 r. i 2 grudnia 2008 r. ustanowiła na ich rzecz na nieruchomości rolnej (działki nr (...)), położonej w miejscowości T. L., objętej Księgą Wieczystą nr (...), prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Zgierzu. (wydruk zupełny treści KW nr (...), k. 22-40)

Pozwana M. N. (1) o pozwanym M. T. (1) dowiedziała się dopiero w czasie ustalania stanu nieruchomości w oparciu o księgę wieczystą, po tym jak dowiedziała się od osób, które przyszły fotografować dom, że nie jest już jego właścicielem. Uzyskawszy tę informację ustaliła, że spółka (...) sprzedała nieruchomość sobie samej za sumę 114.000,00 zł, a nadto obciążyła ją w dniu 27 lutego 2008 r. hipoteką w kwocie 620.000,00 zł. tytułem zabezpieczenia zobowiązania zaciągniętego przez spółkę u M. T. (1). Natomiast o ustanowieniu hipoteki na rzecz S. B. (1) pozwana dowiedziała się w trakcie toczącego się w niniejszej sprawie postępowania. Pozwana nie zna ani M. T. (1), ani S. B. (1). (zeznania pozwanej M. N., protokół rozprawy z dnia 29.01.2015r. - 00:14:11-00:18:14, k. 340v., 00:28:26-00:31:06, k. 341)

Pozwani M. T. (1) i S. B. (1) w prowadzonym przez Prokuraturę Okręgową w Gliwicach śledztwie, sygn. akt V Ds.12/13, przeciwko M. P. (1) i innym, posiadają status pokrzywdzonych. (zawiadomienia, k. 209, k. 288-289)

Pozwana (...) sp. z o.o. z siedzibą w K. powołana została do życia na podstawie umowy dnia 9 sierpnia 2006 roku, zawartej pomiędzy wspólnikami M. P. (1) i T. B.. Przedmiotem działalność tego podmiotu było m.in. pośrednictwo pieniężne i finansowe, kupno i sprzedaż nieruchomości na własny rachunek i pośrednictwo w obrocie nieruchomościami (§4). Zgodnie z umową spółki jej zarząd składał się z jednego lub więcej członków (§ 14 pkt 1), przy czym każdy członek zarządu został upoważniony do składania oświadczeń samodzielnie (§ 14 pkt 2). (akt notarialny Rep. A nr (...), k. 31-35 załączonych akt sprawy II C 1229/13)

Na mocy postanowienia z dnia 5 września 2006 r. spółka zarejestrowana została przez Sąd Rejonowy Katowice - Wschód w Katowicach, pod numerem KRS (...). (odpis z rejestru przedsiębiorców, k. 17v.-21)

Uchwałą wspólników pozwanej spółki z dnia 24 marca 2009 r. T. B. i M. P. (1) zostali odwołani z jej zarządu i w ich miejsce powołano prezesa zarządu w osobie W. S.. Zmiana ta do dnia dzisiejszego nie została ujawniona w rejestrze sądowym, wpisani do niego postanowieniem z dnia 5 września 2006r. członkowie zarządu T. B. i M. P. (1) nie zostali z niego wykreśleni. Pismem z dnia 9 stycznia 2014r. W. S. złożył rezygnację z funkcji Prezesa Zarządu w (...) sp. z o.o., jednak nie była ona skuteczna, bowiem nie została skierowana do właściwego podmiotu. (uchwała, k. 227, pismo z dnia 09.07.2014r., k. 226, pismo z dnia 1205.2014r., k. 244, rezygnacja, k. 245, odpis z rejestru przedsiębiorców, k. 159-163, postanowienie, k. 309)

M. N. (1) mieszka na położonej w miejscowości T. L. nieruchomości nieprzerwanie odkąd odziedziczyła ją po swoim ojcu. Nigdy jej nie opuszczała. (zeznania pozwanej M. N., protokół rozprawy z dnia 29.01.2015r. - 00:14:11-00:18:14, k. 340v.)

M. N. ma wyższe wykształcenie, jest doktorem prawa, pracowała jako dydaktyk, ale także jako prezes firm ubezpieczeniowych. Nie ma innego majątku poza nieruchomością, utrzymuje się z emerytury. Z otrzymanej od (...) sp. z o.o. kwoty pozostało pozwanej do spłaty 38.000 zł. Jest osobą schorowaną, przeszła udar. (okoliczności bezsporne, a ponadto: zeznania pozwanej M. N., protokół rozprawy z dnia 29.01.2015r. - 00:35:54-00:41:44, k. 341, oświadczenie pozwanej M. N., protokół rozprawy z dnia 26 czerwca 2014r. – 00:41:56-00:45:13, k. 210v.)

Pozwany M. T. (1) prowadzi wraz z żoną działalność gospodarczą - sklepy alkoholowe. Małżonkowie w związku z problemami finansowymi w okresie od 2010r. zmuszeni byli sprzedać wszystko co posiadali, także mieszkanie. Pozostała im tylko działka rolna o wartości 20.000 zł. Otrzymują łącznie dochody w wysokości ok. 6.000-7.000 zł, jednak posiadają zobowiązania w postaci kredytu inwestycyjnego w kwocie 750.000 zł. Mają na utrzymaniu troje dzieci, 22 letniego syna, który pomaga w firmie, córkę w wieku 17 lat i syna w wieku 16, którzy jeszcze się uczą. (zeznania pozwanego M. T., protokół rozprawy z dnia 29.01.2015r. - 01:50:06-01:52:27, k. 345v., zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej, k. 10 załączonych akt sprawy II Nc 55/10/5)

Dokonując ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie, Sąd oparł się na powołanych dowodach z dokumentów oraz zeznaniach pozwanych M. N. (1) i M. T. (1).

Sąd postanowieniem z dnia 29 stycznia 2015r. oddalił wnioski dowodowe o przesłuchanie świadków J. T., M. P. (1), a także wnioski dowodowe zgłoszone przez pozwanego S. B. (1) o przesłuchanie świadków w osobach naczelnika urzędu skarbowego, notariusza J. W. oraz o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego co do kwalifikacji prawnej umowy zawartej przez pozwanego z (...) sp. z o.o., jako nieprzydatne dla rozstrzygnięcia sprawy, ponadto postanowił pominąć dowód z zeznań pozwanego S. B. (1) oraz w imieniu pozwanej (...) sp. z o.o. W. S., z uwagi na ich nieusprawiedliwione niestawiennictwo na rozprawie w dniu 29 stycznia 2015r., mimo otrzymania wezwania do osobistego stawiennictwa pod rygorem pominięcia dowodu z ich zeznań.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo podlegało uwzględnieniu.

Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Żądanie ustalenia w rozumieniu przepisu art. 189 k.p.c. może domagać się tylko strona, która ma interes prawny w ustaleniu przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 1997 roku, I CKN 365/97).

Interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. oznacza potrzebę prawną, wynikającą z sytuacji prawnej, w jakiej powód się znajduje. Chodzi o interes dotyczący szeroko rozumianych praw i stosunków prawnych. Tak pojmowany interes prawny może wynikać z bezpośredniego zagrożenia prawa powoda lub zmierzać do zapobieżenia temu zagrożeniu. Interes prawny występuje także wtedy, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa, mająca charakter obiektywny, tzn. zachodząca według rozumnej oceny sytuacji, a nie tylko subiektywnego odczucia powoda. Należy jednak wskazać, że uzależnienie powództwa o ustalenie od interesu prawnego trzeba pojmować elastycznie, z uwzględnieniem celowościowej jego wykładni, konkretnych okoliczności danej sprawy i wreszcie tego, czy w drodze innego powództwa, zwłaszcza powództwa o świadczenie, strona może uzyskać pełną ochronę swoich praw. Pojęcie interesu prawnego powinno być przy tym interpretowane z uwzględnieniem szeroko pojmowanego dostępu do sądów w celu zapewnienia należytej ochrony prawnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2011 roku, III CSK 127/10, LEX nr 846586).

Przesłankami powództwa o ustalenie prawa, opartego na art. 189 k.p.c., są zatem:

1) interes prawny powoda w dokonaniu żądanego ustalenia;

2) istnienie prawa, którego powództwo dotyczy.

Zgodnie z art. 7 k.p.c. prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. Prokurator nie jest jednak ograniczony obowiązkiem wykazania interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c., o ile działa jednocześnie na zasadzie art. 57 k.p.c., tj. gdy wytacza samoistne powództwo „w interesie publicznym dla ochrony praworządności” .

W procesie, w którym prokurator nie wytacza powództwa na rzecz oznaczonej osoby, prokurator nie tylko jest stroną w znaczeniu materialnym, lecz także posiada własną legitymację procesową materialną, zwaną legitymacją publicznoprawną (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 1979 r., sygn. akt II CZ 121/79).

Jeżeli prokurator, wytaczając powództwo, nie działa na rzecz oznaczonej osoby, wnosi on pozew przeciwko wszystkim osobom będącym stronami stosunku prawnego, którego dotyczy powództwo (art. 57 k.p.c.).

Uprawnienie prokuratora do wszczęcia postępowania cywilnego na podstawie art. 7 k.p.c. legitymuje go również do zgłaszania na podstawie art. 57 k.p.c. powództwa o ustalenie nieważności czynności prawnej w oparciu o art. 189 k.p.c. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 sierpnia 2007 roku, sygn. akt V CSK 109/07).

Nieważność czynności prawnej w postaci umowy przenoszącej własność nieruchomości rolnej (działki nr (...)) położonej w miejscowości T. L. dokonanej pomiędzy pozwaną M. N. (1) reprezentowaną przez pełnomocnika - (...) Spółkę z o.o. w K. oraz (...) Spółką z o.o. w K. (w formie aktu notarialnego rep. A nr (...) sporządzonego w dniu 25 września 2007 roku w B. przed notariuszem R. R.) została stwierdzona prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 13 grudnia 2013r. w sprawie sygn. akt II C 1229/13. Skoro przeniesienie własności nie nastąpiło w sposób ważny, (...) sp. z o.o. nigdy nie była jej właścicielem. Nieprzerwanie jest nią pozwana M. N. (1)

W myśl zasady nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet - nikt nie może przenieść na drugą osobę więcej praw, aniżeli sam posiada, tymczasem (...) sp. z o.o. nie będąc właścicielem nieruchomości dokonała jej obciążenia hipotekami. Hipoteki te nie są jednak ipso iure nieważne bowiem ustawodawca chroni nabywców praw rzeczowych działających w dobrej wierze i zaufaniu do wpisu w księdze wieczystej (rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych).

Odnosząc się do zawartego w pozwie żądania ustalenia nieważności ustanowionych przez (...) spółkę z o.o. hipotek na stanowiącej własność pozwanej M. N. (1) nieruchomości, na wstępie wskazać należy, iż ustanowienie tego ograniczonego prawa rzeczowego następuje w drodze umowy. Do jej powstania niezbędny jest jednak wpis w księdze wieczystej (art. 67 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece). Zgodnie z art. 245 § 1 k.c. do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności, przy czym § 2 powołanego przepisu stanowi, że potrzebna jest forma aktu notarialnego dla oświadczenia właściciela ustanawiającego to prawo. Druga strona, czyli wierzyciel, swoje oświadczenie o przyjęciu tego rodzaju zabezpieczenia wierzytelności może złożyć w zwykłej formie (art. 60 k.c.).

Strony mogą korzystać ze swobody w umownym kształtowaniu treści zobowiązania w granicach określonych przepisem art. 353 ¹ k.c. Zgodnie z jego brzmieniem mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Stosownie do treści art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu jej obejście jest bezwzględnie nieważna, co oznacza, że nie wywołuje ona żadnych skutków w sferze cywilnoprawnej.

Nieważność czynności prawnej ustawa wiąże także z jej sprzecznością z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.).

Sprzeczność czynności prawnej z zasadami współżycia społecznego oznacza, że w świetle reguł lub wartości moralnych powszechnie w społeczeństwie akceptowanych, czynność prawna jest negatywnie oceniana. Zasady te obejmują nie tylko reguły moralne, lecz także obyczajowe.

Przepis art. 58 § 2 k.c. przewiduje nieważność czynności prawnej w razie jej sprzeczności z konkretnymi zasadami współżycia społecznego. Do takiej oceny czynności prawnej może dojść ze względu na cel, do którego osiągnięcia czynność zmierza, rażąco krzywdzące działanie jednej ze stron, zachowanie nieuczciwe, nielojalne lub naruszające interesy osób trzecich (wyr. SN z dnia 3 lutego 2011 r., I CSK 261/10, Lex nr 784986).

Przedmiotowe czynności ustanowienia zabezpieczenia hipotecznego na rzecz M. T. (1) i S. B. (1) pozostają w rażącej sprzeczności z zasadą zachowania uczciwości w obrocie.

(...) sp. z o.o. reprezentowanej przez T. B. i M. P. (1) od samego początku nakierowane było na nieuczciwe przejęcie należącej do pozwanej M. N. (1) nieruchomości.

Sporządzona w dniu 7 września 2007 roku warunkowa umowa sprzedaży oraz sporządzona następnie w dniu 25 września 2007 roku umowa przenosząca własność nieruchomości - jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego - były nieważne, tym samym (...) sp. z o.o. nigdy nie stała się właścicielem nieruchomości. Jednak reprezentujący spółkę (...) ustanowili hipoteki kaucyjne na rzecz M. T. (1) i S. B. (1), wprost zmierzając do przerzucenia ciężaru odpowiedzialności majątkowej z tytułu zaciągniętych pożyczek ze spółki na pozyskaną nieuczciwie, kosztem M. N., nieruchomość. Obecnie w obrocie istnieje zatem czynność zabezpieczająca cudze zobowiązania, gwarantująca wierzycielom rzeczowym zaspokojenie się z majątku osoby trzeciej, która nie wyrażała zgody na obciążenie i przyjęcie odpowiedzialności rzeczowej, zamiast kosztem majątku osoby, która ustanawiała hipotekę.

M. N. (1) nie wiązały z pozwanymi M. T. (1) i S. B. (1), jak też pozwana spółką, żadne stosunki zobowiązaniowe, natomiast majątek stanowiący dorobek jej życia, w wyniku ustanowienia przez spółkę hipotek, został obciążony do łącznej kwoty 820.000 zł. Mając na uwadze wartość rynkową nieruchomości, wynoszącą zgodnie ze sporządzonym na zlecenie Komornika Sądowego operatem szacunkowym 913.000 zł, łączna wartość ustanowionych przez pozwaną spółkę na przedmiotowej nieruchomości hipotek prawie pokrywa jej wartość.

Pozwani M. T. (1) i S. B. (1) nie wiedzieli w jaki sposób pozwana spółka nabyła własność przedmiotowej nieruchomości. Przed ustanowieniem hipotek nie interesowali się tytułem prawnym przysługującym mieszkającym na nieruchomości osobom. Posiadali jedynie ogólne informacje uzyskane w trakcie rozmowy z przedstawicielami pozwanej spółki na temat jej rzekomych planów budowy. Wycena nieruchomości wykonana na zlecenie M. T. (1) została dokonana już po ustanowieniu hipoteki. Nie sposób jednak ocenić, że nie dołożyli należytej staranności ustalając stan faktyczno-prawny przedmiotowej nieruchomości, jeśli zapoznali się z wpisem do księgi wieczystej, a nie mieli wiedzy na temat metod pozyskiwania przez spółkę nieruchomości. Nie wykazano, aby wiedzieli chociażby za jaką kwotę spółka nabyła nieruchomość.

Brak negatywnej oceny postępowania pozwanych wierzycieli hipotecznych nie zmienia jednak oceny czynności polegających na ustanowieniu hipotek na nieruchomości M. N. (1) jako nieważnych.

Mając na uwadze wszystkie, przedstawione wyżej, okoliczności sprawy, uznać należy, że czynności prawne ustanowienia przedmiotowych hipotek są jednak sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i ta właśnie sprzeczność stanowi przyczynę uwzględnienia powództwa na podstawie art. 58 § 2 k.c.. Uzasadnione jest przy tym stwierdzenie nieważności przedmiotowych czynności prawnych w całości, albowiem nie doszłyby one do skutku na warunkach odpowiadających ustawie i zasadom współżycia społecznego oraz naturze czynności (art. 58 § 3 k.c.).

Zgodzić się należy z wywodami Prokuratora, że jako ewidentnie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, do których należy zasada uczciwego obrotu, byłoby zezwolenie na zaspokojenie się jednych osób poszkodowanych działaniami spółki (...) kosztem innej poszkodowanej działaniami tej spółki. Pozwani M. T. i S. B. w dobrej wierze zainwestowali swe środki upatrując zysku w działalności developerskiej spółki (...). Wobec utraty płynności przez spółkę (...) nie tylko nie uzyskali spodziewanego zysku, ale utracili też zainwestowane fundusze. Nie sposób czynić im z tego zarzutu. Fakt ten nie usprawiedliwia jednak zezwolenia im na zaspokojenie się z majątku M. N. tylko dlatego, że na skutek nieważnych czynności, jej nieruchomość jawiła się formalnie, w świetle prawa, jako własność spółki. To nie M. N. (1) ustanowiła hipoteki na swojej nieruchomości dla zabezpieczenia zobowiązań spółki. Pomiędzy nią a pozwanymi nie było żadnych czynności prawnych ani nawet faktycznej wspólnej płaszczyzny działań. Wreszcie M. N. nie czerpała żadnych korzyści z działalności spółki (...). Nie była też dłużniczką spółki na kwotę korespondującą z kwotą hipotek. Nie zgadzała się na przejęcie odpowiedzialności rzeczowej za zobowiązania osobiste spółki.

Ocena zachowania się M. N. jako kontrahentki spółki (...) dokonana już została prawomocnie na potrzeby postępowania w sprawie II C 1239/13, w której to Sąd Okręgowy w Łodzi prawomocnie unieważnił czynności zdziałane przez pozwaną spółkę z M. N.. Rozstrzygnięcie w niniejszej sprawie sprowadza się zatem do rozstrzygnięcia, w świetle zasad współżycia społecznego, o kolizji zasady nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet z zasadą działania w zaufaniu do wpisu w księdze wieczystej, która jako norma prawna ustanowiona została dla ochrony osób działających w dobrej wierze i pewności obrotu właśnie jako wyjątek od zasady nemo plus iuris…. .

W tym miejscu wskazać należy, że w orzecznictwie formułowana jest zasada, zgodnie z którą instytucja rękojmii wiary publicznej ksiąg wieczystych nie chroni działających w zaufaniu do wpisów dokonanych na podstawie czynności nieważnych. Teza taka prezentowana była w orzeczeniach dotyczących ustanowienia prawa użytkowania wieczystego na gruncie nie będącym własnością Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego (np. orzeczenie SN z 8.11.2000 IV CKN 67/00 i z 29.11.2005 III CK 366/05). Pamiętać jednak trzeba, że została ona sformułowana na gruncie konkretnych spraw i dotyczyła sytuacji w której ograniczone prawo rzeczowe, jakim jest użytkowanie wieczyste, w ogóle nie może dotyczyć innych kategorii nieruchomości niż państwowe i gminne. W rozpoznawanej sprawie mamy zaś do czynienia z typową sytuacją nabycia prawa ograniczonego rzeczowego (hipoteki) od osoby nieuprawnionej. Samo więc uznanie nabycia od M. N. własności nieruchomości przez ustanawiającą przedmiotowe hipoteki spółkę nie powoduje automatycznie, że nieważne są te hipoteki. Istnieje zatem interes prawny w ustaleniu, to jest potrzeba rozstrzygnięcia, czy w tym konkretnym przypadku, czynności te, choć zdziałane na rzecz osób działających w dobrej wierze i w zaufaniu do wpisu prawa własności, nie są jednak nieważne jako nie dające się pogodzić z zasadami współżycia społecznego.

Dokonując oceny w kontekście zasad współżycia społecznego Sąd badał również sytuację pozwanych osób fizycznych. W żadnym jednak przypadku nie jest ona tego typu, aby stanowiła istotny dla rozstrzygnięcia argument.

Podsumowując, Sąd ustalił, że w świetle hipotezy przepisu art. 58 § 2 k.c., nieważna jest czynność prawna dokonana przez (...) Spółkę z o.o. w K. polegająca na ustanowieniu, na mocy oświadczenia złożonego w dniu 2 grudnia 2008 roku przed notariuszem hipoteki kaucyjnej do kwoty 200.000 zł na rzecz S. B. (1), oraz, że nieważna jest czynność prawna dokonana przez (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w K. polegająca na ustanowieniu, na mocy oświadczenia złożonego w dniu 27 lutego 2008 roku hipoteki kaucyjnej do kwoty 620.000 zł na rzecz M. T. (1), obie hipoteki na nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Zgierzu.

Powołana przyczyna nieważności jest wystarczająca.

Na marginesie jedynie dodać można, że między pozwaną spółką a M. T. (1) i S. B. (1) została zawarta umowa pożyczki bądź inna umowa nienazwana powodująca przesunięcie majątkowe, a dotycząca inwestycji związanych z działalnością deweloperską. Na zabezpieczenie tych stosunków zobowiązaniowych wystawione zostały przez pozwaną spółkę weksle. Skoro M. T. (1) i S. B. (1) oraz pozwaną spółkę łączyły stosunki obligacyjne, nie jest uprawnione twierdzenie, że zaciągnięcie zobowiązań wekslowych pozbawione było kauzy.

Mimo, iż wysokość wierzytelności pozwanych była ustalona, nie można przyjąć, iż ustanowione na ich zabezpieczenie hipoteki kaucyjne są nieważne, wobec ich dokonania z naruszeniem uchylonego już przepisu art. 102 ust 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, zgodnie z którym mogą być zabezpieczone hipoteką do oznaczonej sumy najwyższej wierzytelności o wysokości nieustalonej (hipoteka kaucyjna).

Uwzględniając charakter sprawy oraz mając na uwadze sytuację, w jakiej, w wyniku działań (...) sp. z o.o., znaleźli się pozwani M. N. (1), M. T. (1) i S. B. (1), Sąd przyjmując, iż zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek, o którym mowa na gruncie art. 102 k.p.c., na podstawie powołanego przepisu nie obciążył tych pozwanych kosztami procesu.

W myśl art. 113 ust. 1 ustawy z 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.) kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić, sąd w orzeczeniu kończącym obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją ku temu podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu.

Powód Prokurator Okręgowy w Gliwicach zwolniony od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych w oparciu o art. 96 ust. 1 pkt 6 ustawy z 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.) nie miał obowiązku uiszczenia opłaty od pozwu w wysokości 41.000 zł. Kwotę z tego tytułu należało zatem na podstawie art. 113 ust. 1 w/w ustawy w zw. z art. 98 k.p.c. pobrać od pozwanego (...) sp. z o.o. w K. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi tytułem nieuiszczonej opłaty od pozwu.