Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 10 czerwca 2024 r. skierowanym przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. powodowie M. W. i K. W. wnieśli o zasądzenie od pozwanego łącznie na ich rzecz 46.661,62 zł oraz 37.235,42 chf tytułem zwrotu nienależnych świadczeń spełnionych na rzecz pozwanego w okresie od 1 sierpnia 2006 r. do 24 maja 2020 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 6 stycznia 2024 r. do dnia zapłaty. W uzasadnieniu pozwu powodowie wskazali, że powyższe roszczenia wynikają z nieważności umowy kredytu nr (...) zawartej przez strony w dniu 30 maja 2006 r. W ocenie powodów umowa kredytu jest nieważna, ponieważ zawiera niedozwolone postanowienia umowne (klauzule waloryzacyjne walutowe), bez których w ogóle nie może podlegać wykonaniu.

(pozew – k. 4-19.)

Pozwany (...) S.A. w W. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości. Wraz z odpowiedzią na pozew pozwany złożył pozew wzajemny, wnosząc o zasądzenie od strony powodowej (pozwanych wzajemnych solidarnie na rzecz (...) SA kwoty 105.000,02 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po doręczeniu powodom odpisu pozwu wzajemnego – z tytułu zwrotu nienależnego świadczenia w postaci kapitału kredytu wypłaconego stronie powodowej na podstawie umowy opisanej w pozwie.

(odpowiedź na pozew wraz z pozwem wzajemnym k. 65-90)

Powodowie (pozwani wzajemni) w piśmie procesowym datowanym na 31 października 2024 r. wnieśli o oddalenie powództwa wzajemnego w całości, kwestionując je co do zasady i wysokości oraz podnosząc następujące zarzuty o charakterze procesowym:

1)  przedawnienia roszczenia pozwanego (powoda wzajemnego) o zwrot kapitału kredytu

2)  na wypadek nieuwzględnienia zarzutu przedawnienia, zarzut potrącenia wzajemnych roszczeń pieniężnych stron co do kwoty 105.000,02 zł,

W związku ze zgłoszonym przez siebie zarzutem potrącenia powodowie cofnęli swój pozew główny z dnia 10 czerwca 2024 r. w części, tj. w zakresie żądania zapłaty z tytułu nieważności umowy o kredyt bez zrzeczenia się roszczenia tj. co do żądania zasądzenia na ich rzecz od pozwanego:

a)  kwoty 46.661,62 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi za okres od 6 stycznia 2024 r. do dnia 3 października 2024 r.,

a)  kwoty 8.767,05 chf wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi za okres od 6 stycznia 2024 r. do dnia 3 października 2024 r.,

b)  ustawowych odsetek za opóźnienie liczonych od kwoty 28.468,37 chf od dnia 6 stycznia 2024 r. do dnia 3 października 2024 r.,

Powodowie podtrzymali żądanie z pozwu głównego w pozostałym zakresie, to jest żądanie zapłaty kwoty 28.468,27 chf wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 4 października 2024 r. do dnia zapłaty,

(odpowiedź powodów na pozew wzajemny k. 113-122)

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

(...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. uprzednio działał pod (...) Bank S.A.

(okoliczność niesporna)

W dniu 30 maja 2006 r. powodowie zawarli z pozwanym bankiem umowę nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF. Kredyt został zaciągnięty w celu refinansowania kredytu hipotecznego nr (...)- (...) z 8 grudnia 2003 r. udzielonego powodom przez Bank (...) SA w K. Oddział w W. (§ 1 ust. 1 umowy).

Kwota udzielonego kredytu wynosiła 105.000 zł (§ 1 ust. 2 umowy). Jako walutę waloryzacji wskazano CHF (§1 ust. 3 umowy). Okres kredytowania oznaczono na 336 miesiące - od 30 maja 2006 r. do 1 maja 2034 (§ 1 ust. 4 umowy). W umowie podano, że kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec 26 kwietnia 2006 r. według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku SA wynosi 43.559,43 chf i ma charakter informacyjny i może być różna w dniu uruchomienia kredytu (§1 ust. 3A umowy).

W §7 ust. 1 umowy wskazano, że bank udziela kredytobiorcy na jego wniosek kredytu hipotecznego przeznaczonego na cel określony w §1 ust. 1 umowy, w kwocie określonej w §1 ust.2 , waloryzowanego kursem kupna waluty CHF według Tabeli kursowej (...) Banku S.A. kwota kredytu w CHF jest określana na podstawie kursu kupna waluty CHF z tabeli kursowej (...) Banku z dnia i godziny uruchomienia kredytu.

W §11 ust. 4 umowy podano, że raty kapitałowo-odsetkowe, spłacane będą w złotych po uprzednim jego przeliczeniu według kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A., obowiązującego na dzień spłaty, z godziny 14:50.

Jako prawne zabezpieczenie spłaty kredytu ustanowiono m.in. hipotekę kaucyjną do kwoty 157.500 zł ustanowioną na nieruchomości stanowiącej przedmiot kredytowania, wpisaną do księgi wieczystej prowadzonej dla tej nieruchomości (§3 ust. 1 umowy).

W treści umowy kredytu i regulaminu kredytowego nie określono tego, w jaki sposób bank będzie ustalał wysokość kursów walutowych.

(kopia umowy kredytowej – k. 24-27; regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych k. 30 i nast.)

Kredyt został uruchomiony 6 czerwca 2006 r. poprzez wypłatę powodom przez pozwany bank kwoty na łączną kwotę 105.000,02 zł.

(zaświadczenie pozwanego k. 41)

Aneksem z 5 września 2012 r. bank zapewnił kredytobiorcom możliwość dokonywania zmian waluty spłaty kredytu, przy czym powodowie w tym aneksie wybrali spłatę kredytu w walucie CHF.

(aneks k. 28-29)

W dniu 30 września 2023 r. powodowie podpisali oświadczenia o tym, że zostali poinformowani przez swojego pełnomocnika w sposób pełny i należyty o skutkach trwałej bezskuteczności umowy przedmiotowego kredytu. Powodowie oświadczyli, że odmawiają potwierdzenia skuteczności klauzul abuzywnych zawartych w umowie, w pełni świadomie i w sposób wolny akceptują konsekwencje „upadku” umowy.

(kopie pisemnych oświadczeń powodów k. 55)

Pismem datowanym na 20 grudnia 2023 r. powodowie złożyli pozwanemu „reklamację” dotyczącą przedmiotowej umowy kredytowej w związku ze stosowaniem niedozwolonych postanowień umownych, skutkujących całkowitą nieważnością umowy i wezwali stronę pozwaną do zapłaty na ich rzecz w terminie 30 dni: nienależnie pobranych przez bank od powodów środków w kwocie 46.661,62 zł i 37.235,42 chf.

(kopia reklamacji k. 50-52)

Pozwany decyzją z dnia 5 stycznia 2024 r. odmówił uwzględnienia reklamacji powodów.

(kopia odpowiedzi na reklamację k. 53)

Bank pisemnie wezwał powodów do zapłaty kwoty 105.000,02 zł w terminie miesiąca od doręczenia pisma, tytułem rozliczenia roszczeń wynikających z nieważności wyżej opisanej umowy kredytu. Wezwanie doręczono M. W. - 10 września 2024 r. oraz K. W. – 23 września 2024 r.

Powodowie w odpowiedzi datowanej na 24 września 2024 r., doręczonej bankowi 25 września 2024 r., zaproponowali pozwanemu polubowne rozwiązanie sporu przez rozliczenie wzajemnych roszczeń.

(kopie pism przedsądowych: wezwanie wraz z pełnomocnictwami i potwierdzeniem odbioru k. 104-111, odpowiedź z potwierdzeniem nadania k. 127-128)

Kurs średni NBP CHF/PLN z dnia 5 lutego 2024 roku wynosił 4,6240 zł.

(okoliczności powszechnie znane - dane ze strony internetowej www.nbp.pl )

Z kolei pismem datowanym na 3 października 2024 r., doręczonym pozwanemu w dniu 7 października 2024 r., powodowie złożyli pozwanemu oświadczenie o potrąceniu roszczeń, w którym oświadczyli, że w związku z nieważnością umowy kredytu potrącają z wierzytelnością banku o zwrot nienależnego świadczenia w kwocie 105.000,02 zł (kapitał kredytu) wierzytelności objęte pozwem w tym w pierwszej kolejności skapitalizowane odsetki ustawowe za opóźnienie w kwocie 3.911,91 zł (naliczone za okres od 6 stycznia 2024 r. do 3 października 2024 r. od należności głównej w kwocie 46.661,62 zł) oraz w kwocie 3.121,65 chf (naliczone za okres od 6 stycznia 2024 r. do 3 października 2024 r. od należności głównej w kwocie 37.235,42 chf).

(kopia oświadczenie o potrąceniu k. 129 z potwierdzeniem doręczenia k. 130)

W dacie zawarcia umowy kredytu i w dacie zamknięcia rozprawy w sprawy niniejszej powodowie pozostają w związku małżeńskim. Łączy ich wspólność majątkowa małżeńska. W maju 2006 r. powodowie uzyskiwali dochody w walucie polskiej. Kredyt w pozwanym banku zaciągnęli na refinansowanie kredytu hipotecznego powiązanego z kursem CHF/PLN zaciągniętego wcześniej w innym banku – w celu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych powodów, tj. na zakup lokalu mieszkalnego w S. przy ul. (...). Powodowie szukali rozwiązania by zmniejszyć wysokość miesięcznej raty i dlatego zgłosili się do jednostki pozwanego banku, gdzie nie poinformowano ich o żadnym ryzyku związanym z oferowanym im kredytem. W dacie zawarcia umowy żadne z powodów nie prowadziło działalności gospodarczej.

(przesłuchanie powodów – protokół rozprawy 00:05:07-00:29:21 k. 173v-174v, kopia umowy k. 159-160)

Dokonując ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie Sąd oparł się na wyżej powołanych dowodach z dokumentów oraz z przesłuchania powodów, uznając je za spójne i wiarygodne. Wysokość zasądzonego roszczenia wynika wprost z zaświadczenia wystawionego przez samego pozwanego, obejmującego historię spłat rat kapitałowo – odsetkowych – pozwany nie przedstawił żadnych umotywowanych zarzutów co do matematycznej poprawności opartego na tym zaświadczeniu wyliczenia powodów.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Strony postępowania zawarły umowę kredytu, do której zastosowanie miał art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2018 roku, poz. 2187) – w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy. Powodowie zawarli umowę jako konsumenci w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. – celem umowy było zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych powodów. Umowa stron zawierała elementy wymagane przez obowiązujące w dacie jej zawarcia przepisy art. 69 ust.1 i 2 ustawy Prawo bankowe, w tym określenie kwoty kredytu, przeznaczenia kredytu oraz okresu i sposobu spłaty rat kredytu, jak również wysokości oprocentowania kredytu. Tego rodzaju uwaga wstępna nie przesądza jeszcze o tym, czy przedmiotowa umowa będzie mogła zostać utrzymana w mocy po uznaniu niektórych jej postanowień za niedozwolone (co zostanie omówione poniżej). Wyżej przywołana umowa kredytu zawiera klauzulę waloryzacyjną odwołującą się do kursu waluty obcej, jednakże stwierdzić należy, że żaden przepis ustawowy w dacie zawarcia umowy stron co do zasady nie zakazywał wprowadzenia do umowy kredytu tego rodzaju klauzuli. Samo zawarcie w umowie stron tego rodzaju klauzuli waloryzacyjnej nie było sprzeczne z żadnym obowiązującym w dacie zawarcia umowy przepisem ustawowym, wobec czego nie skutkuje uznaniem umowy stron za w całości lub częściowo nieważną (art. 58 § 1 i 3 k.c.). Klauzula waloryzacyjna podlega jednakże ocenie w oparciu o kryteria określone w art. 385 ¹ k.c., co zostanie omówione poniżej.

Zaznaczyć należy w tym miejscu, że brak jest podstaw do przyjęcia, iż umowa kredytu zawarta przez strony miała charakter umowy kredytu walutowego. Z uwagi na jednoznaczną w tej kwestii treść umowy stron przyjąć należy, że p rzedmiotem umowy była wypłata na rzecz powodów przez pozwany bank kwoty kredytu wyrażonej w walucie polskiej i spłata kapitału kredytu z odsetkami w tej samej walucie. Przedmiotem zobowiązań obydwu stron było zatem spełnienie świadczeń pieniężnych w walucie polskiej, a odwołanie się przez strony umowy do kursu waluty szwajcarskiej względem waluty polskiej stanowiło jedynie tzw. walutową klauzulę waloryzacyjną, dodatkowo określającą sposób ustalenia wysokości podlegających spełnieniu w walucie polskiej świadczeń pieniężnych.

Ocena niedozwolonego charakteru postanowień umownych zakwestionowanych przez powoda głównego – brak jednoznacznego sformułowania kwestionowanych klauzul

Ocena kwestionowanych w pozwie postanowień umownych przez pryzmat treści art. 385 ¹ i 385 ² k.c. powinna uwzględniać treść przepisów dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. Urz. UE. L nr 95, str. 29), gdyż wyżej przywołane przepisy kodeksowe stanowią implementację przepisów tej dyrektywy do polskiego porządku prawnego. Zgodnie z treścią art. 385 ¹ §1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy – co nie dotyczy postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.), dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy (por. uchwała składu 7 sędziów SN z dnia z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17). Z tego względu nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy okoliczności dotyczące faktycznego sposobu wykonywania przez pozwany bank uprawnień wynikających z kwestionowanych klauzul umownych.

Stwierdzić należy, że omawiana w niniejszej sprawie walutowa klauzula waloryzacyjna odnosiła się do świadczenia głównego, do którego spełnienia zobowiązała się strona powodowa – klauzula waloryzacyjna zmierzała do określenia każdoczesnej wysokości rat kapitałowo-odsetkowych spłaty kredytu. Spośród występujących w orzecznictwie sądowym rozbieżnych poglądów dotyczących tego, czy tak ukształtowana klauzula umowna określa świadczenie główne jednej ze stron umowy, sąd orzekający w niniejszej sprawie opowiada się za poglądem, zgodnie z którym klauzula waloryzacyjna kształtuje treść świadczenia głównego kredytobiorcy, skoro ma stanowić podstawę ustalenia wysokości zobowiązania pieniężnego, którego przedmiotem jest spłata (zwaloryzowanej) kwoty kapitału kredytu. Zarazem jednak klauzula zastosowana w tej kwestii w wyżej przywołanej umowie stron, z uwagi na blankietowe (tj. nieoparte na odwołaniu się do skonkretyzowanych, obiektywnych i niezależnych od decyzji pozwanego banku kryteriów) odniesienie się do „tabel kursowych” pozwanego banku, których treść bank ten miał ustalać samodzielnie, z pewnością nie określała wysokości świadczenia pieniężnego obciążającego powoda w sposób jednoznaczny i precyzyjny (por. wyrok SN z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17 oraz wyrok SN z dnia 9 maja 2019 r.. I CSK 242/18). Wymóg jednoznacznego sformułowania postanowienia umownego określającego główne świadczenie umowne nie odnosi się wyłącznie do warstwy gramatycznej i semantycznej (tj. czysto językowej) danego postanowienia umownego, lecz oznacza takie sformułowanie tego postanowienia, które z punktu widzenia konsumenta jako strony umowy dopuszcza tylko jedną możliwą interpretację, nie budzi uzasadnionych wątpliwości, dokładnie określa treść świadczenia, tj. czyni to w sposób wyraźny, oczywisty i niedwuznaczny (por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 4 listopada 2011 r., I CSK 46/11, OSNC - Zbiór dodatkowy z 2013 roku nr A, poz. 4). Pogląd ten odpowiada wiążącej dla sądu krajowego, gdyż wyrażonej w utrwalonym orzecznictwie TSUE, wykładni przepisu art. 4 ust. 2 wyżej przywołanej dyrektywy nr 93/13, zgodnie z którą ten przepis dyrektywy należy interpretować w taki sposób, że wymóg wyrażenia warunku umownego prostym i zrozumiałym językiem oznacza, iż w wypadku umów kredytowych instytucje finansowe muszą zapewnić kredytobiorcom informacje wystarczające do podjęcia przez nich świadomych i rozważnych decyzji. Wymóg ten oznacza zatem, że warunki umowne dotyczące spłaty kredytu przez konsumenta muszą być zrozumiałe dla konsumenta zarówno w aspekcie formalnym i gramatycznym, jak i w odniesieniu do konkretnego zakresu jego zobowiązania umownego, tak aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości wzrostu lub spadku wartości waluty obcej, w której kredyt został zaciągnięty, ale również oszacować (na podstawie treści umowy) potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych ( wyrok TSUE z dnia 20 września 2017 r., sprawa C-186/16, punkt 2 sentencji).

Wyżej przywołane postanowienia umowy stron dotyczące waloryzacji świadczenia głównego powodów nie określają w sposób jednoznaczny treści i wysokości świadczenia pieniężnego należnego od kredytobiorcy przede wszystkim dlatego, że nie odwołują się do jakichkolwiek kryteriów obiektywnych, lecz do kursu waluty szwajcarskiej zawartego w tabeli kursowej ustalanej dowolnie (tj. bez jakichkolwiek ograniczeń przewidzianych w umowie) przez pozwany bank – w żadnym punkcie umowy jak również regulaminu kredytowego nie określono, w jaki dokładnie sposób i w oparciu o jakie skonkretyzowane kryteria pozwany bank będzie ustalał treść swojej tabeli kursowej. Tym samym zakwestionowane postanowienia umowne nie pozwalały powodom nawet w przybliżeniu ustalić, jak będzie kształtowała się wysokość ich zobowiązania do spłaty kredytu na skutek zastosowania klauzuli waloryzacyjnej.

Brak jednoznaczności wyżej opisanych postanowień umownych otwiera – wobec treści art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c. – drogę do badania, czy klauzule te nie kształtowały obowiązków powodów w stosunku do pozwanego banku w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i nie narusza w sposób rażący interesów konsumenta. W odniesieniu do wyżej przywołanych klauzul umownych nie ma podstaw do tego, aby przyjąć, iż zostały one uzgodnione indywidualnie z powodami. W świetle treści art. 385 ¹ § 4 w zw. z art. 6 k.c. to na pozwanym banku spoczywał ciężar udowodnienia, że sporne postanowienia umowne zostały indywidualnie uzgodnione z konsumentem, tj. że powodowie mieli rzeczywisty wpływ na treść tych postanowień (art. 385 ¹ § 3 k.c.). Pozwany nie przedstawił w tym zakresie żadnych dowodów.

Niedozwolona treść umownej klauzuli waloryzacyjnej (indeksacyjnej)

Wobec powyższego, przejść należy do oceny spornych postanowień umownych w oparciu o kryterium odnoszące się do tego, czy kształtują one prawa i obowiązki powodów w sposób zgodny z dobrymi obyczajami oraz czy nie naruszają w sposób rażący interesów konsumenta (art. 385 ¹ § 1 k.c.). Co do wyniku takiej oceny w odniesieniu do postanowienia umownego z §11 ust. 4 umowy stron (przeliczenie rat kredytu spłacanych w walucie polskiej na walutę szwajcarską) sąd rozpoznający sprawę niniejszą jest zobligowany do uwzględnienia treści prowadzonego przez Prezesa UOKiK rejestru postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone. Stosownie do treści art. 9 ustawy o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw z dnia 5 sierpnia 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1634), w odniesieniu do postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴ k.p.c., stosuje się przepisy k.p.c. w brzmieniu dotychczasowym, nie dłużej jednak niż przez 10 lat od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy (tj. w okresie 10 lat trwającym od dnia 18 kwietnia 2016 roku). Stosownie do treści art. 479 ⁴ k.p.c. (w brzmieniu obowiązującym do czasu wejścia w życie wyżej przywołanej ustawy nowelizacyjnej i mającym zastosowanie w sprawie niniejszej) prawomocny wyrok sądu ochrony konkurencji i konsumentów uwzględniający powództwo o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone ma skutek wobec osób trzecich – od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK. Oznacza to, że sąd rozpoznający indywidualną sprawę, w której przedmiotem sporu jest postanowienie konkretnej umowy zawartej z konsumentem, którego treść normatywna jest tożsama z postanowieniem wzorca umowy uznanym uprzednio za niedozwolony prawomocnym wyrokiem sądu ochrony konkurencji i konsumentów oraz wpisanym do rejestru tego rodzaju postanowień, a przy tym pochodzącym od tego samego przedsiębiorcy, który jest stroną postępowania w sprawie indywidualnej, jest nadal (do dnia 18 kwietnia 2026 roku) związany treścią takiego wcześniejszego wyroku sądu ochrony konkurencji i konsumentów (por. uzasadnienie uchwały składu 7 Sędziów SN z dnia 20 listopada 2015 roku, sygn. III CZP 17/15).

Stwierdzić wobec tego należy, że w rejestrze postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone pod numerem (...) zostało wpisane postanowienie stosowane przez pozwany bank ( (...) S.A.) we wzorcu umownym o nazwie „umowa o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF” o treści następującej: „Raty kapitałowo-odsetkowe oraz raty odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50” – na podstawie prawomocnego wyroku SO w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 27 grudnia 2010 r., sygn. XVII AmC 1531/09. Analiza uzasadnienia tego wyroku w odniesieniu do okoliczności faktycznych niniejszej sprawy prowadzi do wniosku, zgodnie z którym treść normatywna wyżej przywołanego – uznanego w sposób prawnie wiążący za niedozwolony – postanowienia wzorca umowy jest tożsama z treścią postanowienia zawartego w §11 ust. 4 umowy kredytu zawartej przez strony niniejszej sprawy. To z kolei oznacza, w świetle treści wyżej przywołanych przepisów ustawowych, że wyżej przywołane postanowienie umowy zawartej przez strony musi zostać uznane za niedozwolone także przez sąd rozpoznający sprawę niniejszą – innymi słowy, sąd jest w niniejszej sprawie związany treścią wcześniej wydanych (w wyniku tzw. kontroli abstrakcyjnej wzorca umownego) wyroków sądowych stwierdzających niedozwolony charakter wyżej przywołanej klauzuli umownej.

W uzasadnieniu wyżej przywołanego wyroku SO w Warszawie wydanego w sprawie o sygn. XVII AmC 1531/09, jak również w uzasadnieniu wyroku SA w Warszawie z dnia 7 maja 2013 r. (sygn. VI ACa 441/13), którym oddalono apelację od wyżej przywołanego wyroku SO w Warszawie, wskazano, że bank, który posługiwał się zakwestionowanym w tych wyrokach postanowieniem wzorca umowy (tj. (...) Bank S.A. obecnie działający pod firmą (...) S.A.) przyznał sobie w ten sposób prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu waloryzowanego kursem CHF poprzez wyznaczanie w tabelach kursowych kursu sprzedaży franka szwajcarskiego, przy czym nie ma w tej kwestii znaczenia to, że tabele kursów walut nie są przez bank sporządzane specjalnie na potrzeby waloryzacji świadczeń kredytobiorców, ale mają generalny charakter i odnoszą się do całej działalności banku. Kluczowe dla uznania, że postanowienie umowne – o treści normatywnej identycznej jak ta zawarta w §11 ust. 4 umowy kredytu zawartej przez strony niniejszej sprawy – kształtuje obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i w sposób rażący narusza ich interesy jest to, iż w uprawnienie banku do określania wysokości kursu sprzedaży CHF w świetle treści umowy stron i regulaminu kredytowego nie doznaje żadnych ograniczeń – wyżej przywołany wzorzec umowny (będący przedmiotem oceny przez sąd w sprawie o sygn. XVII AmC 1531/09), podobnie jak umowa zawarta przez strony w niniejszej sprawie, nie precyzuje w żadnym stopniu sposobu ustalania kursu wymiany walut wskazanego w tabeli kursów banku, w szczególności nie przewiduje wymogu, aby wysokość kursu ustalanego przez bank pozostawała w ściśle (jednoznacznie) określonej relacji do aktualnego kursu CHF ukształtowanego przez rynek walutowy lub kursu średniego publikowanego przez Narodowy Bank Polski. Oznacza to, że bankowi pozostawiona została całkowita dowolność w zakresie wyboru kryteriów ustalania kursu CHF w swoich tabelach kursowych, a przez to kształtowania wysokości zobowiązań konsumentów, których kredyty waloryzowane są kursem CHF. W konsekwencji treść wyżej przywołanego postanowienia umownego umożliwia bankowi jednostronne kształtowanie sytuacji konsumenta w zakresie wysokości jego zobowiązań wobec banku, przez co rażąco oraz w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami zakłócona zostaje równowaga pomiędzy stronami przedmiotowej umowy.

Sąd rozpoznający niniejszą sprawę – niezależnie od tego, że jest formalnie związany treścią prawomocnego wyroku wydanego w sprawie o sygn. XVII AmC 1531/09 – w całości wyżej przytoczoną argumentację podziela. Dodać należy, że omawiana klauzula umowna jest klauzulą niedozwoloną (tj. naruszającą w sposób rażący interes konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami) z tych samych względów, dla których ustawodawca uznaje za niedozwolone klauzule umowne uzależniające spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta oraz klauzule przyznające kontrahentowi konsumenta uprawnienie do dokonania wiążącej interpretacji umowy (art. 385 ³ pkt 8 i 9 k.c.) – w każdym z tych przypadków kontrahent konsumenta będący przedsiębiorcą zastrzega sobie jednostronne uprawnienie do arbitralnego (tj. nieopartego na obiektywnie weryfikowalnych i sprecyzowanych w umowie stron kryteriach) określenia treści zobowiązania konsumenta, co nie może zostać uznane za zgodne z dobrymi obyczajami oraz co z istoty swojej rażąco narusza interesy konsumenta.

Za niedozwoloną musi zostać uznana nie tylko klauzula z §11 ust. 4 umowy stron, ale również – z tych samych względów – zawarte w §7 ust. 1 umowy rozwiązanie przewidujące w dacie uruchomienia kredytu przeliczenie kwoty kredytu (wyrażonej w §1 ust. 2 w walucie polskiej) na walutę szwajcarską wedle kursu kupna waluty szwajcarskiej z tabeli kursowej pozwanego banku. Także i w tym przypadku umowa stron, jak również regulamin kredytowy, nie precyzuje w żadnym stopniu sposobu ustalania kursu wymiany walut wskazanego w tabeli kursów banku, w szczególności nie przewiduje wymogu, aby wysokość kursu ustalanego przez bank pozostawała w ściśle określonej relacji do średniego kursu rynkowego lub kursu ustalonego przez NBP. Również zatem i w tym przypadku bankowi pozostawiona została całkowita dowolność w zakresie wyboru kryteriów ustalania kursu CHF w swoich tabelach kursowych, a przez to kształtowania wysokości zobowiązań kredytobiorców będących konsumentami – kurs ten nie został określony w umowie ani w sposób liczbowy ani za pomocą jakiegokolwiek algorytmu lub odwołania się do obiektywnie weryfikowalnych danych. Co więcej, ma to być kurs z nieustalonej w treści umowy i regulaminu kredytowego daty i godziny w przyszłości, a nie z daty i godziny zawarcia umowy (nie został on wpisany do umowy – do umowy wpisano jedynie „informacyjną” wzmiankę o kursie kupna CHF z daty zawarcia umowy a nie z daty uruchomienia kredytu).

W literaturze przedmiotu podkreśla się, że tzw. argument cenowy (tj. szczególnie korzystna cena danego świadczenia oferowana przez kontrahenta konsumentowi albo np. niższe oprocentowanie kredytu lub pożyczki) nie może stanowić usprawiedliwienia dla innych klauzul, które prowadzą do rażącej dysproporcji praw i obowiązków stosunkach umownych z konsumentem. Sprzeczność z dobrymi obyczajami polega na tym, że przedsiębiorca wyzyskuje swoją naturalną przewagę rynkową nad konsumentem, aby narzucić konsumentowi niekorzystne dla tego ostatniego rozwiązania w ramach danego stosunku umownego. Podkreślić należy, że mechanizm waloryzacji kwoty kredytu udzielonego stronie powodowej przez pozwany bank określają wyżej przytoczone postanowienia umowne stosowane łącznie. Postanowienia te nie zawierają przejrzystego, zrozumiałego i jednoznacznego dla konsumenta opisu mechanizmu waloryzacji, dzięki któremu powodowie mogliby w trakcie okresu kredytowania samodzielnie oszacować wielkość własnego zobowiązania, wyliczyć jaka będzie np. wysokość kolejnej miesięcznej raty, czy też dokonywać weryfikacji decyzji banku w tym zakresie. Pozwany wprowadzając do umowy klauzulę waloryzacyjną odwołującą się wyłącznie do jego własnych tabel kursowych - bez jakiegokolwiek dookreślenia w umowie, w jaki sposób treść tych tabel powinna być kształtowana - przyznał sobie prawo do jednostronnego, niczym nieograniczonego ustalania wysokości zadłużenia kredytobiorcy będącego konsumentem, który z kolei został zobowiązany do bezwarunkowego podporządkowania się takim decyzjom, co oznacza, że ma miejsce rażąca dysproporcja uprawnień kontraktowych stron, na niekorzyść konsumenta, co w sposób oczywisty godzi w dobre obyczaje i rażąco narusza interes konsumenta. Klauzula pozwalająca bankowi w istocie w sposób dowolny ustalać kurs waluty obcej stanowiącej podstawę waloryzacji kwoty kredytu pozostałej do spłaty rażąco narusza interes kredytobiorcy będącego konsumentem, gdyż nie pozwala mu nawet w przybliżeniu przewidzieć (w dacie zawierania umowy kredytu oraz w późniejszym okresie spłaty rat kredytu), w jaki sposób, tj. jak często i w jakiej relacji do średniego kursu rynkowego danej waluty będzie zmieniała się podlegająca waloryzacji kwota kredytu (por. m.in. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16 oraz uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14).

W dalszej kolejności zauważyć trzeba, że wyżej omawiana klauzula waloryzacyjna musi być uznana za rażąco oraz w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami naruszającą interesy powodów także i dlatego, że w ramach stosunku umownego między stronami negatywne konsekwencje związane z ryzykiem wzrostu kursu waluty szwajcarskiej względem polskiej zostały przerzucono w praktyce w całości i bez żadnych umownych ograniczeń na konsumenta – w rezultacie wysokość zobowiązania pieniężnego powodów wobec banku mogła wzrastać w sposób praktycznie nieograniczony na skutek wzrostu kursu waluty szwajcarskiej względem waluty polskiej (w umowie nie przewidziano żadnego górnego ograniczenia wzrostu wysokości zobowiązania powoda wyrażonego w walucie polskiej), co również świadczy o rażącym zachwianiu równowagi praw i obowiązków stron. Co więcej, w zasadzie niesporne między stronami procesu jest to, że przewidzenie (nawet w przybliżeniu) wysokości i częstotliwości zmian kursu waluty szwajcarskiej względem polskiej w okresie kilkudziesięciu lat obowiązywania umowy kredytu nie było możliwe przez żadną ze stron (w tym przez pozwany bank) – co oznacza, że w istocie powodowie nie byli w stanie zawierając umowę w sposób racjonalny przewidzieć (choćby w przybliżeniu), jaka będzie wysokość w walucie polskiej rat spłaty kredytu w kolejnych miesiącach całego okresu kredytowania oraz łączny kapitał kredytu do spłaty w walucie polskiej (tj. w walucie, którą powodowie mogli dysponować dzięki swoim bieżącym dochodom). Tym samym powodowie decydując się na zawarcie umowy w żaden sposób nie mogli racjonalnie ocenić, czy zawarcie umowy na warunkach zaproponowanych im przez pozwany bank jest dla nich korzystne.

Brak konwalidacji niedozwolonych postanowień umownych

Zaznaczyć należy, że wyżej przywołane niedozwolone postanowienia umowne nie uległy w późniejszym czasie konwalidacji. Powodowie nie złożyli żadnego oświadczenia woli, w którym w sposób świadomy zaakceptowaliby stosowanie wobec nich wyżej przywołanej klauzuli waloryzacyjnej. W szczególności nie zawiera takiej konwalidacji aneks do umowy kredytu z 2012 roku, w szczególności dlatego, że nie ma żadnego dowodu na to, iż już wtedy powodowie zdawali sobie sprawę z obiektywnie krzywdzącego dla nich charakteru wyżej przywołanych klauzul.

Ponadto, brak jest podstaw do przyjęcia, iż cokolwiek w treści stosunku prawnego łączącego strony mogło zmienić wejście w życie w kilka lat po zawarciu umowy stron przepisów Ustawy o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw z dnia 29 lipca 2011 r. (Dz.U. nr 165, poz. 984), tj. tzw. ustawy „antyspreadowej”. Przepisy tej ustawy wprowadziły do ustawy Prawo bankowe m.in. przepis art. 69 ust. 2 pkt 4a, który określa, że umowa kredytu powinna określać w szczególności – w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska – szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut. Przepisy wyżej przywołanej ustawy nowelizacyjnej nie dotyczyły w żaden sposób ewentualnej abuzywności postanowień umowy kredytowej zawartej przed wejściem w życie tejże ustawy. Wejście w życie już po zawarciu umowy stron nowelizacji Prawa bankowego podwyższającej standardy informacyjne w przypadku umów kredytowych denominowanych lub indeksowanych do waluty innej niż waluta polska, podobnie jak wejście w życie regulacji umożliwiających spłatę zadłużenia bezpośrednio w walucie waloryzacji, nie mogło pozbawić konsumentów możliwości ustalenia bezskuteczności niedozwolonych postanowień umownych, skoro brak związania konsumentów niedozwolonymi postanowieniami umownymi istnieje ex tunc (od daty zawarcia umowy) i podlega uwzględnieniu z urzędu przez sąd (por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17 oraz wyroku SN z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18).

Nie ma także jakichkolwiek podstaw prawnych do tego aby uznać, że zapłata przez powodów rat kredytu w wysokości określanej jednostronnie przez pozwany bank oznaczała akceptację przez powodów (ze skutkiem wstecznym) wyżej przywołanych niedozwolonych postanowień umownych.

Brak możliwości zastąpienia niedozwolonych klauzul umownych inną treścią normatywną

Podkreślić należy, że przepisy prawa obowiązującego, w szczególności Kodeksu cywilnego i wyżej przywołanej dyrektywy unijnej, w żaden sposób nie uprawniają sądu, który uznaje daną klauzulę umowną za niedozwoloną, do modyfikacji treści tej klauzuli – wręcz przeciwnie, art. 385 ¹ §2 k.c. dopuszcza w tej kwestii jeden tylko skutek, tj. brak związania stron wadliwą (niedozwoloną) klauzulą umowną. Stosownie do treści art. 385 ¹ §2 k.c., jeżeli postanowienie umowy jako niedozwolone nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Klauzule niedozwolone są bezskuteczne względem konsumenta z mocy samego prawa oraz już od chwili zawarcia umowy. W ich miejsce prawa i obowiązki konsumenta kształtują ustawowe przepisy dyspozytywne (względnie obowiązujące), o ile obowiązują w dacie zawarcia umowy – takich jednak w polskim porządku prawnym w dacie zawarcia przez strony spornej umowy nie było (ani co do sposobu waloryzacji kwoty zobowiązania odwołującego się do kursu waluty obcej, ani co do zasad zmiany wysokości oprocentowania). Podkreślić należy, że niedozwolone postanowienie umowne nie wiąże konsumenta w całości, a nie tylko w takim zakresie, w jakim jego treść jest niedopuszczalna – przepis art. 385 ¹ §1 k.c. nie przewiduje bowiem tzw. redukcji utrzymującej skuteczność (por. System prawa prywatnego. Tom 5, Prawo zobowiązań – część ogólna, s. 666). Wynika to w sposób wyraźny z treści art. 6 ust. 1 wyżej przywołanej dyrektywy UE nr 93/13 („na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta”). Sąd stwierdzający niedozwolony charakter postanowienia umownego nie jest uprawniony do modyfikacji treści niedozwolonego postanowienia umownego tj. do zachowania w mocy fragmentu takiego postanowienia lub do dostosowania go do innych postanowień umowy (por. uzasadnienia wyroków SN: z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17 oraz z dnia 9 maja 2019 r.. I CSK 242/18). Nie ma zatem prawnej możliwości modyfikacji wyżej przywołanej klauzuli waloryzacyjnej np. poprzez odniesienie jej do tzw. średniego kursu rynkowego waluty CHF lub do kursu średniego NBP.

W orzecznictwie TSUE za utrwalone uznać należy stanowisko, zgodnie z którym sąd uznający określone postanowienie umowne za niedozwolone nie jest uprawniony do tego, aby następnie modyfikować treść tego postanowienia w ten sposób, aby nie naruszało już ono interesów konsumenta. W szeregu wyroku ETS a następnie TSUE wskazuje się na to, że gdyby sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków umownych, uprawnienie takie mogłoby zagrażać realizacji długoterminowego celu ustanowionego w art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13, tj. przyczyniłoby się bowiem do wyeliminowania zniechęcającego następstwa dla przedsiębiorców – tzn. nie zniechęcałoby ich do stałego stosowania umownych klauzul abuzywnych. W ocenie TSUE cel taki można osiągnąć jedynie poprzez zwykły brak stosowania tego rodzaju nieuczciwych postanowień umownych wobec konsumentów. W przeciwnym wypadku, tj. w razie dopuszczenia możliwości zmiany przez sąd krajowy treści kwestionowanego postanowienia umownego, przedsiębiorcy stosujący niedozwolone klauzuli byliby zachęcani do ich stosowania, wiedząc, że w ostateczności umowa zawierająca takie klauzule mogłaby zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy, tak aby zagwarantować w ten sposób interes rzeczonych przedsiębiorców (por. pkt. 31 uzasadnienia wyroku z dnia 21 stycznia 2015 r., C-482/13; punkty 69-71 wyroku w sprawie C-618/10; punkt 79 wyroku w sprawie C-26/13). W wyżej przywołanych wyrokach TSUE stanął na stanowisku, zgodnie z którym art. 6 ust. 1 dyrektywy nr 93/13 stoi na przeszkodzie przepisowi prawa krajowego, który zezwala sądowi krajowemu, przy stwierdzeniu nieważności nieuczciwego warunku w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, na uzupełnienie rzeczonej umowy poprzez zmianę treści tego warunku (por. wyrok C-482/13, pkt. 33; wyrok C-485/13, pkt. 32-33, wyrok C-26/13, pkt 82-84). Dodatkowo, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów (por. wyrok TSUE z dnia 3 października 2019 r., C-260/18). Tym samym wyłączone jest zastąpienie wyżej omówionych klauzul niedozwolonych przez odwołanie się do ogólnych kryteriów z art. 65 k.c. (zasady współżycia społecznego, ustalone zwyczaje, zamiar stron i cel umowy) – kryteria te, z uwagi na swoją ogólność, nie pozwalają ustalić dostatecznie konkretnych zasad waloryzacji kwoty kredytu.

Podkreślić należy, że wyżej sformułowane poglądy prawne wyrażone i utrwalone w orzecznictwie TSUE stanowią – z uwagi na treść art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu UE – prawnie wiążącą dla sądów krajowych interpretację przepisów dyrektywy nr 93/13, co determinuje także interpretację przepisów k.c. ustanowionych w celu implementacji tej dyrektywy. Dodatkowo wskazać należy na to, że sądy krajowe stosując prawo wewnętrzne zobowiązane są tak dalece, jak jest to możliwe, dokonywać jego wykładni w świetle brzmienia i celu rozpatrywanej dyrektywy (w tym przypadku w świetle wyrażonego wprost w art. 7 ust. 1 dyrektywy nr 93/13 celu tej regulacji wspólnotowej, którym jest zniechęcenie przedsiębiorców do stosowania niedozwolonych klauzul), tak aby osiągnąć przewidziany w niej rezultat, a zatem zastosować się do art. 288 akapit trzeci Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Ten obowiązek dokonywania wykładni prawa krajowego zgodnej z prawem Unii jest w istocie nierozerwalnie związany z systemem prawnym wynikającym z przepisów Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, gdyż umożliwia sądom krajowym zapewnienie, w ramach ich właściwości, pełnej skuteczności prawa Unii przy rozpoznawaniu zawisłych przed nimi sporów. Brak jest zatem podstaw prawnych do tego, aby sąd w sprawie niniejszej modyfikował treść niedozwolonej klauzuli umownej i przyjmował np. że klauzulę tę stosować należy z odwołaniem się do średniego kursu rynkowego waluty szwajcarskiej lub kursów ustalanych przez NBP. Tym bardziej zaś brak podstaw do tego, aby sąd modyfikował określone w umowie stron zasady oprocentowania kredytu. Z uwagi na treść art.7 Konstytucji RP nie jest możliwe pozbawione podstawy prawnej działanie sądu jako organu władzy publicznej: sąd ma obowiązek działania wyłącznie na podstawie i w granicach prawa.

Zaznaczyć dodatkowo należy (w odniesieniu do walutowej klauzuli waloryzacyjnej), że obecna treść normatywna art. 358 §2 k.c. (dotycząca ustalania wartości waluty obcej dla zobowiązań, których przedmiotem jest suma pieniężna wyrażona w takiej walucie) nie obowiązywała w dacie zawarcia przez strony wyżej przywołanej umowy, lecz weszła w życie później (w dniu 24 stycznia 2009 roku) i już tylko z tego względu nie mogła ona w dacie zawarcia przez strony wyżej przywołanej umowy wpłynąć na określenie treści tej umowy (por. w tej kwestii uzasadnienie wyroku SN z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16). Dodatkowo, art. 358 k.c. dotyczy świadczeń w walucie obcej, tj. podlegających spełnieniu w tej walucie (a nie jedynie waloryzowanych walutą obcą) – zobowiązanie powodów ma za swój przedmiot kredyt w walucie polskiej, jedynie waloryzowany kursem waluty szwajcarskiej. Nie można także przyjąć, że art. 358 §2 k.c. wpływał na treść stosunku prawnego stron dopiero od daty wejścia w życie tego przepisu ustawowego, a to dlatego, że nie sposób uznać, że klauzula waloryzacyjna przewidziana przez strony miałaby zacząć obowiązywać dopiero po pewnym czasie od zawarciu przez nie umowy kredytu. Ponadto przepisy ustawy nowelizującej K.c., która wprowadziła w życie wyżej przywołany przepis ustawowy w jego obowiązującym obecnie brzmieniu, nie przewidywały stosowania tego przepisu do umów zawartych przed jej wejściem w życie.

Nieważność umowy kredytu jako skutek uznania postanowień walutowej klauzuli waloryzacyjnej za niewiążące

Z treści art. 385 ¹ §2 k.c. wynika brak związania stron treścią niedozwolonego postanowienia umownego oraz związanie stron treścią umowy „w pozostałym zakresie”. Zarazem jednak nie można pominąć treści art. 6 ust. 1 wyżej przywołanej dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r., który stanowi o tym, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków.

Uznać należy, że usunięcie z umowy stron (tj. uznanie za niewiążące) niektórych postanowień umownych nie może prowadzić do sytuacji, w której strony pozostawałyby związane umową o zasadniczo (tj. co do istoty) innym charakterze prawnym niż umowa, jaką strony zgodnie chciały zawrzeć. Np., gdyby niedozwolony charakter miały mieć postanowienia określającej cenę sprzedaży nieruchomości, nie sposób wobec tego uznać, iż strony zawarły umowę zobowiązującą sprzedającego do nieodpłatnego przeniesienia własności nieruchomości, gdyż określenie ceny jest koniecznym elementem umowy sprzedaży. W niniejszej sprawie konsensusem stron było objęte zawarcie szczególnego rodzaju umowy kredytu, tj. umowy kredytu indeksowanego kursem waluty szwajcarskiej, co znalazło swój wyraz w szczególności także w tym, że oprocentowanie kredytu powiązano w umowie ze wskaźnikiem LIBOR dotyczącym wartości rynkowej waluty szwajcarskiej a nie polskiej. W szeregu wydanych przez siebie wyroków TSUE dał wyraz temu, że w jego ocenie w razie stwierdzenia niedozwolonego charakteru zawartej w umowie kredytu tzw. klauzuli ryzyka walutowego utrzymanie umowy w pozostałym zakresie „nie wydaje się możliwe z prawnego punktu widzenia” (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D. przeciwko (...) Bank Hungary Z.., pkt 52, wyrok z dnia 5 czerwca 2019 r., w sprawie C-38/17, GT przeciwko HS, pkt 43; wyrok z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko (...) Bank (...), pkt 44; wyrok z dnia 29 kwietnia 2021 r., Bank (...)-19/20, pkt 56, 83, 90).

Z kolei w uzasadnieniu wyroku SN z dnia 11 grudnia 2019 r. (V CSK 382/18, sędzia referent R. T.) wyrażono pogląd, zgodnie z którym „(…) wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej (…) jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu (…). Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością).”. W 2022 i 2023 roku zapadało szereg orzeczeń SN w różnych składach podzielających wyżej przywołane oceny prawne. W uzasadnieniu wyroku z dnia 13 kwietnia 2022 roku (sygn. akt II CSKP 15/22, s. referent G. M.) wskazano na to, że „wyeliminowanie niedozwolonych klauzul kształtujących mechanizm indeksacji, określający główne świadczenie kredytobiorcy, prowadzi do przekształcenia kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej w zwykły kredyt złotowy (nieindeksowany), oprocentowany według stawki powiązanej ze stawką LIBOR. Wyeliminowanie zaś ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie oprocentowania ze stawką LIBOR stanowi ingerencję w treść umowy równoznaczną z przekształcenie jej w umowę o istocie i charakterze, odbiegającym od zgodnego zamiaru stron”. Z kolei w uzasadnieniu wyroku SN z dnia 10 maja 2022 roku (II CSKP 382/22, s. ref. T. S.) przywołano aprobująco wyżej sformułowaną argumentację użytą w uzasadnieniach wyroków w sprawach V CSK 382/18 i II CSKP 15/22 dodatkowo wskazując na to, że „ukształtowanie umowy kredytu złotowego oprocentowanego według stawki LIBOR jest sprzeczne z naturą stosunku prawnego łączącego strony. Po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością)”. Dokładnie tę samą argumentację sformułowano w uzasadnieniu wyroku SN wydanego również w dniu 10 maja 2022 roku w sprawie II CSKP 285/22 (s. ref. T. S.) – konkludując pisemne uzasadnienie wyroku stwierdzeniem, zgodnie z którym „wyeliminowanie (...) abuzywnych klauzul przeliczeniowych nie prowadzi do utrzymania w mocy umowy kredytu indeksowanego kursem CHF jako kredytu złotowego oprocentowanego według stawki LIBOR”. Wyżej przywołane poglądy zaakceptowano także w uzasadnieniu wyroku SN z 20 maja 2022 roku (sygn. akt II CSKP 796/22, s. ref. K. S.) oraz w uzasadnieniu postanowienia SN z dnia z dnia 24 listopada 2022 r. (sygn. I CSK 3032/22, (...) M. R.).

Akceptując wyżej przywołane oceny prawne uznać należy, że umowa kredytu indeksowanego kursem waluty obcej, z oprocentowaniem opartym na wskaźniku rynkowym właściwym dla tej waluty, w razie usunięcia z tej umowy postanowień waloryzacyjnych z zachowaniem zasad oprocentowania właściwych dla waluty obcej stałaby się umową sprzeczną z właściwością zobowiązania (kredyt „złotowy” z oprocentowaniem uzależnionym od ceny rynkowej waluty zagranicznej - wyrażonej we właściwym dla niej indeksie LIBOR), a także z wybranym przez obie strony podtypem stosunku kredytu, przez co tak zredukowana umowa nie może się ostać i jest nieważna z mocy art. 353 ¹ k.c. jako wykraczająca poza granice zasady swobody umów (sprzeczność z naturą zobowiązania danego typu).

Skutki prawne nieważności umowy kredytu

Wobec nieważności wyżej opisanej umowy kredytu sumy pieniężne zapłacone przez powodów na rzecz pozwanego banku oraz przez pozwany bank na rzecz powodów w celu wykonania wyżej opisanej umowy kredytu okazują się świadczeniami nienależnymi podlegającymi zwrotowi na podstawie art. 405 w zw. z art. 410 k.c. Oznacza to, że po stronie powodów powstało roszczenie o zwrot przez pozwany bank sum pieniężnych wskazanych w pozwie (potwierdzonych załącznikami do pozwu), natomiast po stronie pozwanego banku powstało roszczenie o zwrot przez powodów kwoty 105.000,02 zł. Przewidziana w art. 411 pkt. 1 k.c. niemożność żądania zwrotu świadczenia w niniejszej sprawie nie znajduje zastosowania, z uwagi na spełnienie świadczenia na podstawie nieważnej czynności prawnej (art. 411 pkt. 1 k.c. in fine). Przyjąć ponadto należy, że bank stosujący niedozwolone postanowienia umowne w umowach z konsumentami nie może następnie twierdzić, że nie miał powinności liczenia się z obowiązkiem zwrotu świadczeń spełnionych na jego rzecz przez konsumentów na podstawie tychże niedozwolonych klauzul (art. 409 k.c.). Brak jest podstaw do przyjęcia, że pozwany zużył otrzymane od powoda nienależne świadczenie w taki sposób, że nie jest już wzbogacony jego kosztem – to samo dotyczy powodów, którzy pozostawali właścicielami nieruchomości nabytej dzięki środkom z kredytu otrzymanym od pozwanego, a następnie odpłatnie ją zbyli i nie wykazali, że w ich majątku nie ma już ekwiwalentu tej transakcji. Brak jest z kolei podstaw do przyjęcia, że zgłoszenie przez strony wyżej przywołanych roszczeń procesowych w sprawie niniejszej stanowiło nadużycie prawa podmiotowego (art. 5 k.c.).

Brak przedawnienia roszczenia pozwanego banku

Zaznaczyć należy, że stosownie do treści art. 502 k.c. wobec złożenia przez powodów oświadczenia o potrąceniu roszczeń pieniężnych stron, istotne jest to, czy na datę, kiedy potrącenie było możliwe (tj. na dzień wymagalności roszczenia powodów, a tym jest dzień 5 lutego 2024 roku, gdyż powodowie wezwali pozwanego do zapłaty należności w terminie 30 dni w piśmie, którego daty doręczenia strona powodowa nie wykazała, ale na które pozwany odpowiedział w dniu 5 stycznia 2024 roku, wobec czego termin 30-dniowy należy uznać za upływający w dniu 4 lutego 2024 roku i od dnia następnego roszczenie pieniężne powodów było wymagalne). Na tę datę roszczenie pozwanego banku o zwrot nienależnego świadczenia w postaci równowartości kapitału kredytu z pewnością nie uległo przedawnieniu. W świetle utrwalonego orzecznictwa SN pozwany bank nie miał prawnej możliwości wystąpienia o zwrot nienależnego świadczenia spełnionego w celu wykonania nieważnej (jak się okazało) umowy kredytu, dopóki będący konsumentami powodowie nie wyrazili swojej woli braku bycia związanymi wyżej przywołanymi niedozwolonymi postanowieniami umownym (bez których umowa nie może być wykonana, wobec czego musi być uznana za nieważną), a to zrobili po raz pierwszy w wyżej przywołanej „reklamacji” przedsądowej. Oznacza to, że wymagalność wyżej przywołanego roszczenia banku nie mogła zaistnieć przed dniem 5 lutego 2024 roku, a to z kolei oznacza, że z pewnością w tej dacie roszczenie to nie mogło być wówczas przedawnione w rozumieniu art. 118 k.c.

Ocena zasadności powództwa głównego i powództwa wzajemnego z uwzględnieniem skutków potrącenia roszczeń

Z uwagi na częściowe cofnięcie pozwu głównego przez powodów – dokonane przed terminem pierwszej rozprawy - postępowanie na podstawie art. 355 k.p.c. podlegało umorzeniu w zakresie, w jakim doszło do tego cofnięcia.

Częściowo zasadne jest także roszczenie pieniężne powodów w zakresie, w jakim nie zostało ono objęte cofnięciem pozwu. Wyżej przywołane materialnoprawne o świadczenie powodów o potrąceniu roszczeń pieniężnych stron (k. 115 v, 129) jest częściowo zasadne – tj. w tej części, w jakiej dotyczy należności głównych stron wynikających z ich wzajemnych roszczeń o zwrot wyżej opisanych nienależnych świadczeń. Skutki prawne tego oświadczenia powodów wynikają z art. 498 i nast. k.c. Zgodnie z przyjętą od dawna i akceptowaną także przed sąd w sprawie niniejszej wykładnią art. 498 k.c. do skuteczności oświadczenia o potrąceniu wystarcza sama tylko wymagalność roszczenia osoby, która składa to oświadczenie (roszczenie osoby, do której oświadczenie o potrąceniu jest kierowane, musi istnieć, ale nie musi być wymagalne). Niezależnie od tego sąd w sprawie niniejszej przyjmuje pogląd, zgodnie z którym, nienależne świadczenia stron spełnione w celu wykonania tej samej umowy wzajemnej (a taką jest umowa kredytu) powinny być zwrócone w tym samym czasie (wniosek z art. 496 i 497 k.c.). Każdy z tych argumentów prowadzi do wniosku, zgodnie z którym skutki prawne oświadczenia powodów o potrąceniu, stosownie do treści art. 502 k.c., zachodzą od dnia wymagalności roszczenia powodów, tj. od 5 lutego 2024 roku i na ten dzień powinny być oceniane. Z tym dniem doszło do wzajemnego umorzenia się roszczeń materialnych stron do wysokości roszczenia strony pozwanej (105.000,02 zł) jako roszczenia o zapłatę niższej sumy pieniężnej. Na ten dzień, tj. na dzień 5 lutego 2024 roku, nie istniało po stronie powodowej żadne roszczenie o zapłatę przez pozwanego odsetek ustawowych za opóźnienie (art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c.), a zatem roszczenie to nie mogło zostać umorzone na skutek potrącenia – w tym zakresie oświadczenie powodów o potrąceniu jest zatem bezskuteczne. Retroaktywność oświadczenia o potrąceniu skutkuje tym, że za niebyłe uznać należy te następstwa istnienia i wymagalności wierzytelności, które wiążą się z upływem czasu - szczególności dotyczy to obowiązku zapłaty odsetek, odszkodowania czy kary umownej za opóźnienie (por. uzasadnienie wyroku SA w Poznaniu z 15 VI 2022 roku, I AGa 47/21).

Jak już wyżej wskazano, potrąceniu uległy zatem wyłącznie roszczenia stron o zapłatę należności głównych. W rozpoznawanej sprawie powodowie pismem datowanym na 3 października 2024 r. złożyli pozwanemu oświadczenie, że w pierwszej kolejności potrącają w związku z nieważnością umowy kredytu z wierzytelnością banku o zwrot nienależnego świadczenia w kwocie 105.000,02 zł (kapitał kredytu) swoją wierzytelność z tytułu świadczeń nienależnie spełnionych przez powodów w okresie od 1 sierpnia 2006 r. do 24 maja 2020 r., która to wierzytelność stała się wymagalna z dniem 5 lutego 2024 r. (k. 50-52) – jest to należność nieobjęta pozwem. W pierwszej kolejności do potrącenia z należnością główną pozwanego objętą pozwem wzajemnym (105.000,02 zł) powodowie zgłosili roszczenie o zwrot kwoty 46.661,62 zł, które tym samym uległo umorzeniu w całości. Z kolei do dalszego potrącenia pozostała należność pozwanego o zapłatę kwoty 58.338,40 zł (105.000,02-46.661,62 zł) – po stronie powodów potrącenie dotyczyło z kolei należności o zwrot kwoty 37.235,42 chf, która dla potrzeb potrącenia, w oparciu o odpowiednio stosowany (wówczas już obowiązujący) przepis art. 358 par. 2 k.c. podlega przeliczeniu według kursu CHF z 5 lutego 2024 r. (4,6240 zł), tj. z daty powstania skutków potrącenia. Jak już wyżej podano, do potrącenia ze strony pozwanego banku pozostała kwota 58.338,40 zł, której równowartość wynosi 12.616,43 chf – należność ta podlegała w całości umorzeniu na skutek potrącenia, a z kolei wzajemna wierzytelność powodów o zapłatę kwoty 37.235,42 chf została umorzona do kwoty 24.618,99 chf (37.235,42 chf – 12.616,43 chf).

Ostatecznie zatem jedynie ta ostatnia suma pieniężna podlega zasądzeniu od pozwanego na rzecz powodów na podstawie art. 410 k.c. Brak jest wyraźnej podstawy prawnej do zasądzenia całej kwoty należności głównej solidarnie na rzecz obojga powodów, gdyż tego rodzaju solidarność po stronie powodów jako wierzycieli w omawianym przypadku nie wynika z umowy stron ani z żadnego przepisu ustawy. Z kolei przepisy k.r.o. dotyczące zarządu majątkiem wspólnym małżonków dotyczą relacji majątkowych między małżonkami a nie tego, czy zobowiązanie osoby trzeciej wobec małżonków ma charakter solidarny lub „łączny”. „Wejście” danej sumy pieniężnej do majątku wspólnego jest następującym z mocy prawa (art. 31 k.r.o.) skutkiem wykonania zobowiązania pieniężnego, natomiast przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w żaden sposób nie wymagają tego, aby w przypadku wierzytelności pieniężnej wchodzącej w skład majątku wspólnego wierzycieli będących małżonkami zapłata sumy pieniężnej przez dłużnika następowała „łącznie” (czyli jednocześnie „do rąk” obydwu wierzycieli - tj. obojga małżonków) – tzn. tak, jak to następuje w przypadku wielości wierzycieli przy świadczeniach niepodzielnych, jeżeli którykolwiek z wierzycieli sprzeciwi się spełnieniu świadczenia do rąk jednego z nich (art. 381 §2 k.c.). Zaznaczyć należy, że świadczenie pieniężne jedynie zupełnie wyjątkowo może być uznane za niepodzielne – sytuacja taka w sprawie niniejszej z pewnością nie zachodzi. Jednakże z treści art. 36 § 2 k.r.o. wynika, że każdy z małżonków może co do zasady samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym, tj. wykonywać wszystkie uprawnienia składające się na prawa majątkowe objęte wspólnością małżeńską. Skoro tak, to należało zasądzić wyżej wskazaną sumę pieniężną na rzecz obojga powodów – przy czym jednak należało zastrzec, że zapłata dokonana na rzecz jednego z powodów zwolni pozwanego z obowiązku spełnienia świadczenia na rzecz drugiego powoda (tzw. solidarność niewłaściwa).

Za okres od 5 lutego 2024 roku powodom na podstawie art. 481 k.c. przysługuje wobec pozwanego materialnoprawne roszczenie o zapłatę odsetek ustawowych za opóźnienie od wyżej podanej kwoty, jednakże w piśmie procesowym z 31 X 2024 roku powodowie cofnęli pozew co do całości roszczenia odsetkowego za okres do 3 X 2024 roku (k.116), wobec czego zgodnie z ich żądaniem zasądzeniu podlegają wyłącznie odsetki od należności głównej za okres od 4 X 2024 roku.

Powództwo wzajemne (...) SA podlegało oddaleniu w całości – na datę zamknięcia rozprawy roszczenie pieniężne powoda wzajemnego już nie istnieje, gdyż wygasło w całości na skutek wzajemnego potrącenia roszczeń stron.

Rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów procesu

O kosztach postępowania dotyczących powództwa głównego Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. Wartość przedmiotu sporu w sprawie z powództwa głównego wyniosła 213 244 zł. Powodowie wygrali sprawę w 91,8%, wobec tego że przegrali spór co do kwoty 3.949 chf, która po przeliczeniu według kursu CHF na poziomie 4,428 zł, daje 17.486 zł tj. 8,2% wartości przedmiotu sporu. Koszty procesu, jakie ponieśli powodowie w zakresie dotyczącym powództwa głównego, wynoszą 11.834 zł, na co składa się : opłata sądowa od pozwu w kwocie 1.000 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 34 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika procesowego w kwocie 10.800 zł (§ 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych Dz. U. poz. 1804 z późn. zm.). Koszty procesu, jakie poniósł pozwany wyniosły: opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika procesowego w kwocie 10.800 zł. Należało zatem zasądzić od pozwanego na rzecz powodów z tytułu zwrotu kosztów procesu w zakresie powództwa głównego kwotę 9.976,62 zł (22.651 zł x 0,918 – 10.817 zł).

Z kolei kosztach postępowania powodów w zakresie powództwa wzajemnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. ( (...) SA jako powód wzajemny przegrał sprawę ze swojego powództwa w całości). O odsetkach ustawowych za opóźnienie od zasądzonych na rzecz stron kwot kosztów procesu Sąd orzekł w oparciu o art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

ZARZĄDZENIE

Odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikom stron.

Dnia 7 II 2025 roku