Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

J. B. (1) wystąpiła przeciwko A. T. z powództwem o zapłatę kwoty 106.750 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 7 lutego 2019 roku do dnia zapłaty – z tytułu zachowku po M. T. zmarłym w dniu 19 października 2018 roku.

W uzasadnieniu pozwu powódka podała, że jest jedynym dzieckiem zmarłego spadkodawcy M. T., a pozwana jest jego jedynym spadkobiercą testamentowym.

(pozew k. 4-5)

W odpowiedzi na pozew pozwana wystąpiła o oddalenie powództwa.

(odpowiedź na pozew k. 43-44)

Powódka w piśmie procesowym datowanym na 25 lutego 2022 roku, złożonym na rozprawie w dniu 28 lutego 2022 roku, powódka: a) rozszerzyła powództwo do kwoty 123.448,78 zł oraz b) cofnęła powództwo w zakresie kwoty 103.868,07 zł ze zrzeczeniem się roszczenia.

(pismo procesowe powódki k. 270)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. T. zmarł w dniu 19 października 2018 roku. Jego jedynym spadkobiercą na mocy testamentu notarialnego z dnia 8 września 2017 roku jest żona A. T., z którą spadkodawca zawarł związek małżeński w dniu 10 czerwca 2006 roku. Spadkodawca i pozwana nie zawierali umowy o wyłączeniu wspólności majątkowej.

Jedynym dzieckiem spadkodawcy jest J. B. (2) z domu T. urodzona w dniu (...).

Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa w Łodzi prawomocnym postanowieniem z dnia 6 lutego 2019 roku stwierdził, że spadek po M. T. nabyła w całości A. T., na podstawie testamentu.

(okoliczności niesporne; kopia pierwszej strony wypisu aktu notarialnego k. 7, kopie odpisów aktów stanu cywilnego k. 55, 58; załączone akta sprawy II Ns 1341/18 SR dla Łodzi-Widzewa: odpis aktu zgonu k. 7, postanowienie k. 24)

W dniu jego śmierci M. T. przysługiwało 162 akcji imiennych serii (...) spółki (...) S.A. – każda o wartości nominalnej po 50 zł. Akcje te nabył nieodpłatnie od Skarbu Państwa w dniu 1 września 2006 roku – w trakcie trwania wspólności majątkowej z pozwaną.

(pismo (...) SA k. 42)

Aktualna wartość rynkowa wyżej opisanych akcji wynosi łącznie 12.000 zł, a zatem wartość połowy tego pakietu akcji wynosi 6000 zł.

(okoliczność niesporna – pozew k. 5, odpowiedź na pozew k. 44)

Na datę śmierci spadkodawcy przysługiwało 122,52 jednostek uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym (...) – o wartości 80.380,52 zł.

(pismo k. 101-102)

W dacie śmierci ojciec powódki był właścicielem (wraz z pozwaną – pojazd został nabyty w trakcie trwania małżeńskiej wspólności majątkowej) samochodu osobowego marki M. (...) rok produkcji 2010, który następnie w dniu 13 maja 2019 roku został sprzedany przez pozwaną za cenę wynoszącą 56.500 zł.

(okoliczności niesporne, kopia umowy sprzedaży k. 47)

M. T. nabył do swojego majątku osobistego odrębne prawo własności lokalu mieszkalnego położonego w Ł. przy ul. (...). Następnie, umową darowizny z dnia 14 października 2009 roku spadkodawca przeniósł na rzecz A. T. udział wynoszący 1/2 w prawie własności wyżej opisanego lokalu, który w ten sposób stał się składnikiem majątku osobistego pozwanej.

Ponadto, w trakcie trwania małżeńskiej wspólności majątkowej spadkodawcy z A. T. nabyli oni do swojego majątku wspólnego prawo własności nieruchomości położonej w H..

(okoliczności niesporne, wydruk treści KW k. 48-49, 85-91)

Na nieruchomości położonej w H., stanowiącej działkę rekreacyjną, znajdują się dwa budynki: budynek murowany o powierzchni ok. 20 metrów kwadratowych i budynek drewniany o powierzchni ok. 70 metrów kwadratowych.

(okoliczności niesporne, wyjaśnienia stron – protokół rozprawy z dnia 16 stycznia 2020 roku, 20-23 minuta, 29-31 minuta)

Wartość rynkowa prawa własności wyżej opisanego lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w Ł. wynosi (według aktualnych cen rynkowych): 263.000 zł według stanu lokalu z 14 października 2009 roku oraz 260.000 zł według stanu lokalu z daty śmierci spadkodawcy.

Z kolei wartość rynkowa prawa własności wyżej opisanej nieruchomości w H. wynosi 211.000 zł, według aktualnych cen rynkowych i stanu nieruchomości z daty śmierci spadkodawcy.

(opinie pisemne biegłej z zakresu wyceny nieruchomości K. P.k. 137-153, k. 210-226)

(...) S.A. prowadził dla spadkodawcy dwa rachunki bankowe. Stan środków pieniężnych na pierwszym z tych rachunków na datę otwarcia spadku po M. T. wynosił 26.015,50 zł, natomiast na drugim rachunku 3,58 zł. Wkrótce po otwarciu spadku na pierwszym z tych rachunków została zaksięgowana ponadto kwota 80.000 zł wynikająca z zamknięcia rachunku lokaty terminowej.

(wydruk historii operacji na rachunkach bankowych k. 247-256)

J. B. (1) otrzymała od M. T. środki pieniężne:

- darowiznę pieniężną kwoty 50.000 zł w dniu 26 kwietnia 2011 roku, wykorzystaną na pokrycie kosztów zakupu lokalu mieszkalnego przez powódkę,

- kwotę 3000 zł w 2011 roku na pokrycie kosztów zakupu lodówki i pralki,

- kwotę 2000 zł na zakup telewizora w 2011 roku, gdyż swój wcześniejszy telewizor powódka przekazała wówczas (na prośbę ojca) swojej babci,

- kwotę 10.000 zł bezpośrednio przed zawarciem związku małżeńskiego - na pokrycie kosztów ślubu i wesela (powódka zawarła związek małżeński w dniu 9 czerwca 2018 roku),

- kwotę 10.000 zł w dniu wesela, jako prezent ślubny,

- kwotę 500 zł (w nieustalonej dacie) jako prezent urodzinowy od spadkodawcy.

(okoliczności niesporne, przyznane przez powódkę: protokół skrócony rozprawy k. 70, wyjaśnienia pozwanej protokół skrócony rozprawy k. 72, potwierdzenie przelewu kwoty 50.000 zł k. 54; przesłuchanie powódki – protokół rozprawy z dnia 2 grudnia 2021 roku, 7 -23 minuta)

W dniu 6 lutego 2020 roku pozwana zapłaciła powódce przelewem bankowym kwotę 53.868,07 zł.

(okoliczność niesporna; potwierdzenie realizacji przelewu k. 172)

Z końcowy stanowisk procesowych stron wynika, że ostatecznie nie było między nimi sporu co do okoliczności faktycznych lecz wyłącznie co do oceny skutków prawnych tych okoliczności. W szczególności, strony ostatecznie zgodne były co do tego, że dla potrzeb ustalenia substratu zachowku należnego powódce należy uwzględnić wartość samochodu marki M. (...) w oparciu o cenę sprzedaży tego samochodu przez pozwaną w 2019 roku (pismo powódki k. 270, odpowiedź na pozew k. 43 odwrót). Nie był także ostatecznie sporny miedzy stronami skład spadku po M. T..

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Na podstawie art. 355 §1 k.p.c. postępowanie prowadzone w sprawie niniejszej podlegało umorzeniu w zakresie, w jakim powódka w piśmie procesowym złożonym na ostatnim terminie rozprawy cofnęła pozew, tj. co do żądania zapłaty kwoty 103.868,07 zł z odsetkami ustawowymi od tej kwoty.

Zgodne z treścią art. 991 § 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz dzieciom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się: jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału. Art. 991 § 2 k.c. stanowi o tym, że jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku – w postaci powołania do spadku, zapisu lub uczynionej przez spadkodawcę darowizny - przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku lub jego uzupełnienia. Z kolei art. 1000 § 1 k.c. stanowi o tym, że jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy, może on żądać uzupełnienia należnego mu zachowku od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku.

Niesporne było w niniejszej sprawie między stronami to, że powódce przysługuje prawo do zachowku po zmarłym M. T. w wysokości ¼ tzw. czystej wartości spadku (substrat zachowku) po nim, jak również ostatecznie niesporny okazał się skład spadku po wyżej wskazanym spadkodawcy i wartość składników spadku.

Zgodnie z dokonanymi w sprawie niniejszej ustaleniami faktycznymi w skład spadku po wyżej wskazanym spadkodawcy wchodzą następujące przedmioty majątkowe (wszystkie niżej wymienione przedmioty majątkowe – poza udziałem ½ w lokalu mieszkalnym – wchodziły na datę śmierci spadkodawcy w skład wspólności majątkowej małżeńskiej łączącej M. i A. T., a przy tym nie ma podstaw do tego, aby ich udziały w tej wspólności określić inaczej niż po ½):

1.  udział 1/2 w prawie własności lokalu mieszkalnego przy ul. (...) o wartości 130.000 zł (1/2 x 260.000 zł),

2.  udział 1/2 w prawie własności nieruchomości położonej w H. 105.500 zł (1/2 x 211.000 zł),

3.  udział ½ w wyżej opisanych akcjach (...) S.A. o wartości 6000 zł (1/2 x 12.000 zł, taka wartość akcji została przyznana przez pozwaną k. 44),

4.  udział 1/2 w wyżej opisanych udziałach w funduszu inwestycyjnym o wartości 40.190,26 zł (1/2 x 80.380,52 zł),

5.  udział ½ w prawie własności samochodu o wartości 28.250 zł (1/2 x 56500 zł),

6.  udział ½ w środkach pieniężnych na dwóch rachunkach bankowych prowadzonych na nazwisko spadkodawcy (należy przyjąć, że środki te wchodzą do majątku wspólnego - z mocy art. 31§1 k.r.o., który jako zasadę wprowadza wchodzenie składników majątku do majątku wspólnego małżonków):

a.  środki na pierwszym rachunku wynosiły 106.015,50 zł (kwota 26.015,50 zł – k. 256, powiększona o kwotę 80.000 zł z lokaty terminowej zlikwidowanej 5 dni po śmierci spadkodawcy),

b.  środki na drugim rachunku wynosiły 3,58 zł (k. 247),

c.  udział spadkodawcy w tych środkach wynosił zatem 53.009,04 zł (1/2 x 106.019,08 zł).

Nie wykazano istnienia długów spadkowych. Z kolei z mocy art. 993 i 994 k.c. do wartości spadku stanowiącej podstawę do obliczenia należnego powodowi zachowku doliczeniu podlegała wartość dokonanej przez powoda darowizny na rzecz pozwanej, tj. wynosząca 131.500 zł (1/2 x 263.000 zł) wartość podarowanego pozwanej udziału w prawie własności lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w Ł.. Łączna wartość spadku po doliczeniu tej darowizny wynosi 494.449,80 zł – jednakże na podstawie art. 993 i 994 k.c. doliczeniu do spadku podlega także ustalona w sposób określony w art. 995 §1 k.c. wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę na rzecz powódki (na dalszym etapie obliczeń wartość tych samych darowizn z kolei podlega zaliczeniu na poczet należnego powódce zachowku – art. 996 k.c.). Spośród przekazanych powódce pod tytułem darmym przez spadkodawcę sum pieniężnych jedynie suma 500 zł (przekazana w nieustalonej dacie jako prezent urodzinowy od spadkodawcy) można zostać uznana za drobną darowiznę zwyczajowo przyjętą w stosunkach rodzinnych, w których uczestniczył spadkodawca i z tego względu nie podlegającą doliczeniu do substratu zachowku (art. 994 §1 k.c.). Z kolei sumy 2000 zł przekazanej przez spadkodawcę powódce na zakup telewizora w 2011 roku, w ogóle nie można uznać za przedmiot darowizny w rozumieniu art. 888 §1 k.c., skoro została powódce przekazana z uwagi na to, iż swój telewizor przekazała ona nieodpłatnie wówczas (na prośbę ojca) swojej babci.

Doliczeniu do substratu zachowku podlega zatem darowizna w kwocie 50.000 zł dokonana w 2011 roku i dokonana wówczas darowizna kwoty 3000 zł na zakup pralki i lodówki oraz dokonane w 2018 roku (z okazji ślubu powódki) dwie darowizny na łączną sumę 20.000 zł. Wartość tych darowizn pieniężnych - stosownie do treści art. 995 § 1 k.c. – należy odnieść do poziomu cen (tj. do siły nabywczej) waluty polskiej z chwili ustalania zachowku.

Zarówno w okresie lat 2018-2021 jak i tym bardziej w okresie 2011-201 poziom cen i co za tym idzie realna wartość ekonomiczna sum pieniężnych podarowanych powódce zmieniła się w sposób istotny – o czym przekonuje zarówno analiza wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, ale także (w sposób bardziej nawet miarodajny w omawianej kwestii) średniorocznego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych. Dodać należy, skoro wartość darowizny dokonanej przez spadkodawcę na rzecz pozwanej w październiku 2009 roku (udział ½ w prawie własności lokalu mieszkalnego) została ustalona w oparciu o aktualny poziom cen rynkowych nieruchomości, to z tych samych względów i wobec jednoznacznej treści art. 995 §1 k.c. nie można – dla potrzeb określenia wysokości zachowku – przyjąć nominalnej wartości darowizn pieniężnych na rzecz powódki z kwietnia 2011 roku, lecz należy dokonać (z urzędu) swoistej waloryzacji (dla potrzeb sprawy o zachowek) wartości także i tej darowizny (por. w tej kwestii poglądy prawne wyrażone w orzecznictwie sądów apelacyjnych: wyrok SA w Katowicach z dnia 16 stycznia 2015 roku, I ACa 665/14 oraz wyrok SA w Białymstoku z dnia 17 stycznia 2018 r., I ACa 331/16).

Jak już wyżej wskazano, w 2011 roku M. T. dokonał na rzecz powódki darowizn pieniężnych na łączną kwotę 53.000 zł. Skoro darowizny te zostały wykorzystane na potrzeby własne powódki, przyjąć należy, że najbardziej adekwatnym i miarodajnym kryterium ustalenia aktualnej wartości wyżej wskazanych będzie odniesienie ich nominalnej wartości do średniorocznego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych (por. analogiczny pogląd wyrażony w odniesieniu do sprawy o zachowek przez SA w B. w wyżej przywołanym wyroku wydanym w sprawie I ACa 331/16). Wysokość tego wskaźnika jest co roku publikowana w Monitorze Polskim w odniesieniu do poprzedniego roku kalendarzowego – w szczególności, komunikat Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w sprawie średniorocznego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w 2021 r. ostał opublikowany w MP poz. 31 z 2022 roku.

Wysokość omawianego wskaźnika w latach 2011 – 2021 wynosiła:

- za 2011 rok 104,3

- za 2012 rok 103,7

- za 2013 rok 100,9

- za 2014 rok 100,0

- za 2015 rok 99,1

- za 2016 rok 99,4

- 2017 rok 102,0

- za 2018 rok 101,6

- za 2019 rok 102,3

- za 2020 rok 103,4

- za 2021 rok 105,1.

Ustalenie łącznie tego wskaźnika za cały okres 2011-2021 wymaga przemnożenia przez siebie wyżej podanych wskaźników, co daje rezultat w postaci wskaźnika łącznego wynoszącego 123,85 (przy przyjęciu, że 100 to poziom cen z początku 2011 roku) tj. 123,85% czyli 1,2385 (1043/1000 x 1037/1000 x 1009/1000 x 991/1000 x 994/1000 x 102/100 x 1016/1000 x1023/1000 x 1034/1000 x 1051/1000 = 12385/10000).

Wskaźnik ten należy przemnożyć przez nominalną wartość darowizn pieniężnych otrzymanych przez powódkę od spadkodawcy w 2011 roku (53.000 zł), co daje ich wartość według aktualnego poziomu cen wynoszącą 65.642,16 zł (1,2385 x 53.000 zł).

Dla okresu 2018-2021 łączny wskaźnik wzrostu cen towarów konsumpcyjnych wynosi 1,11173 czyli 101,1173 przy przyjęciu wartości 100 jako poziomu cen z 2018 roku (1023/1000 x 1034/1000 x 1051/1000)

Z kolei wartość nominalną darowizn pieniężnych otrzymanych przez powódkę od spadkodawcy w 2018 roku (20.000 zł) należy przemnożyć przez wyżej wskazany wskaźnik (1,11173), co daje aktualną wartość darowizn wynoszącą 22.234,57 zł.

Łączna wartość darowizn pieniężnych otrzymanych przez powódkę od spadkodawcy odniesiona do aktualnego poziomu cen wynosi zatem 87.876,73 zł (22.234,57 zł + 65.642,16 zł) – należy ją doliczyć do uprzednio ustalonej wartości spadku powiększonej wyłącznie o darowiznę na rzecz pozwanej (494.449,80 zł), co daje ostateczną łączną wartość substratu zachowku wynoszącą 582.326,53 zł.

Powódce przysługuje zachowek odpowiadający 1/4 wyżej wskazanej wartości spadku powiększonej o wartość darowizn, tj. zachowek wynoszący 145.581,63 zł. Na jego poczet należy jednak zaliczyć aktualną wartość darowizn otrzymanych przez powódkę (87.876,73 zł) i kwotę zapłaconą powódce już w toku procesu przez pozwaną (53.868,07 zł), wobec czego na datę zamknięcia rozprawy do zapłaty przez pozwaną pozostaje kwota 3836,83 zł z tytułu uzupełnienia zachowku należnego powódce. Kwotę tę należało zasądzić od pozwanej na podstawie art. 991 §2 k.c.

Niesporne w niniejszej sprawie jest to, że odpis pozwu doręczono pozwanej w dniu 5 grudnia 2019 roku (co wynika z treści odpowiedzi na pozew k. 43) oraz to, że powódka nie kierowała do pozwanej przedsądowych wezwań do zapłaty. Wobec tego, w świetle treści art. 455 k.c. stan opóźnienia pozwanej w zapłacie należnej powódce kwoty istnieje od dnia 6 grudnia 2019 roku, co uzasadnia zasądzenie na podstawie art. 481 §1 i 2 k.c. za okres od tego dnia do dnia zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 3836,83 zł.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c., tj. rozdzielił je proporcjonalnie między stron procesu – w takim stosunku, w jakim każda z nich jest stroną przegrywającą. Ostateczna wartość przedmiotu sporu wyniosła 123.448,78 zł, przy czym powódka jest stroną wygrywającą proces w zakresie zasądzonej w punkcie 2 wyroku kwoty należności głównej (3836,83 zł) i w zakresie, w jakim cofnęła pozew na skutek zapłaty przez pozwaną kwoty 53.868,07 zł już w toku procesu – tj. łącznie co do kwoty 57.704,90 zł, a zatem w 46,74%. W takiej właśnie części łączne koszty procesu poniesione przez obie strony powinny obciążyć pozwaną. Z udziałem powódki w sprawie wiążą się koszty procesu w łącznej kwocie 8900 zł (koszty zastępstwa procesowego w kwocie 5400 zł, opłata sądowa od pozwu w kwocie 1000 zł, wykorzystane zaliczki na poczet wynagrodzenia biegłych w łącznej kwocie 2500 zł). Z kolei z udziałem pozwanej w sprawie wiążą się koszty zastępstwa procesowego w kwocie 5400 zł. Z udziałem obydwu stron w procesie łączą się zatem koszty w kwocie 14.300 zł, z czego pozwaną powinno obciążyć 46,74% tych kosztów, tj. kwota 6683,82 zł. Skoro pozwana ponosi w całości koszty swojego udziału w sprawie (5400 zł), do zwrotu przez nią na rzecz powódki pozostaje kwota 1283,82 zł. Z uwagi na wszczęcie sprawy przed dniem 7 listopada 2019 roku w sprawie niniejszej nie znajduje zastosowania art. 98 §1 ¹ k.p.c.

Do dalszego rozliczenia pozostały natomiast nieuiszczone koszty sądowe w kwocie łącznej wynoszącej 8809,50 zł, na którą składają się:

- nieuiszczona przez powódkę część opłaty sądowej od pozwu w kwocie 5173 zł (łączna opłata sądowa od pozwu o zapłatę kwoty 123.448,78 zł wynosi 6173 zł, powódka pokryła opłatę w kwocie 1000 zł),

- pokryte tymczasowo z funduszy Skarbu Państwa koszty związane z opiniami biegłych w kwocie łącznej 3636,50 zł (533,20 zł – postanowienie k. 120, 1268,11 zł – postanowienie k. 161, 194,34 zł – postanowienie k. 186, 1640,85 zł – postanowienie k. 233).

Na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych 46,74% wyżej wskazanej sumy kosztów sądowych (0,4674 x 8809,50 zł = 4117,56 zł) podlega pobraniu od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa. Pozostała część nieuiszczonych w toku postępowania kosztów sądowych w kwocie 4691,94 zł podlega na podstawie art. 113 ust. 2 pkt 1) wyżej wskazanej ustawy ściągnięciu z roszczenia zasądzonego na rzecz powódki w punkcie 1 wyroku.

ZARZĄDZENIE

Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikom stron (przez Portal).

Dnia 28 III 2022 roku SSR (del.) Adam Borowicz