Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 21 września 2023 r. skierowanym przeciwko (...) Bank S.A. w W., powódka J. B. wniosła o ustalenie, że umowy kredytów gotówkowych konsumenckich o nr (...) z 13 października 2015 r. oraz nr (...) z 31 marca 2015 r. zawarte przez powódkę z poprzednikiem pozwanego, tj. z Bankiem (...) S.A. z siedzibą w G. są nieważne, zaś postanowienia zawarte w treści obu umów kredytów konsumenckich dotyczące ustalenia kosztów pozaodsetkowych nie wiążą powódki, jako konsumenta (art. 385 ¹ k.c.) oraz o przyznanie, w dwukrotnej wysokości, od Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Łodzi dla adwokata M. B. kosztów pomocy prawnej, udzielonej z urzędu, oświadczając, że nie zostały one uiszczone w całości, ani w części.

W uzasadnieniu strona powodowa podniosła, że poprzednik prawny pozwanego nie zbadał należycie jej zdolności kredytowej, jako konsumenta przy udzielaniu jej spornych kredytów, co czyni umowę nieważną na podstawie art. 58 § 1 i 2 k.c. Zarzuciła, że bank nie bacząc na jej sytuację majątkową, jako konsumenta – niskie dochody oraz dotychczas zaciągnięte długoletnie inne zobowiązania kredytowe – zdecydował się udzielić powódce dalszego kredytu. Ponadto powódka podniosła, że prowizje pobrane przez bank, związane z udzieleniem jej obu kredytów, stanowiły świadczenia niewspółmierne do wykonanych przez bank czynności, zaś postanowienia je określające są naruszające i sprzeczne z dobrymi obyczajami i zasadami współżycia społecznego.

(pozew k. 4-11)

Pismem z dnia 24 października 2023 r. powódka dokonała modyfikacji powództwa w ten sposób, że wniosła dodatkowo o pozbawienie wykonalności tytułów wykonawczych w całości – nakazu zapłaty Sądu Rejonowego dla Łodzi-Widzewa w Łodzi z 4 września 2018 r. o sygn. akt II Nc 604/18, na podstawie którego prowadzona jest egzekucja przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi-Widzewa w Łodzi M. G. o sygn. akt KM 2675/20 oraz nakazu zapłaty Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie z 5 czerwca 2018 r. o sygn. akt VI Nc-e 973301/18 na podstawie którego prowadzona jest egzekucja przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi-Widzewa w Łodzi M. G. o sygn. akt KM 1201/20.

(modyfikacja powództwa k. 65)

Zarządzeniem z dnia 7 listopada 2023 r. tutejszy Sąd zarządził zwrot pozwu w zakresie rozszerzonym z uwagi na brak oznaczenia wartości przedmiotu sporu, załączenia pełnomocnictwa do reprezentowania powódki oraz uiszczenia opłaty sądowej od roszczeń zgłoszonych w piśmie rozszerzającym powództwo, wniesionym przez adwokata.

(zarządzenie k. 69)

W dniu 17 listopada 2023 r. powódka ponownie wniosła pismo w przedmiocie rozszerzenia powództwo w którym, wniosła dodatkowo o pozbawienie wykonalności tytułów wykonawczych w całości – nakazu zapłaty Sądu Rejonowego dla Łodzi-Widzewa w Łodzi z 4 września 2018 r. o sygn. akt II Nc 604/18, na podstawie którego prowadzona jest egzekucja przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi-Widzewa w Łodzi M. G. o sygn. akt KM 2675/20 oraz nakazu zapłaty Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie z 5 czerwca 2018 r. o sygn. akt VI Nc-e 973301/18 na podstawie którego prowadzona jest egzekucja przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi-Widzewa w Łodzi M. G. o sygn. akt KM 1201/20.

(ponowna modyfikacja powództwa k. 85)

Prawomocnym zarządzeniem z dnia 20 września 2024 r. tutejszy Sąd zarządził zwrot pozwu w zakresie rozszerzonym z uwagi na nieuzupełnienie braków formalnych powództwa przeciwegzekucyjnego o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności w ustawowym terminie zakreślonym zarządzeniem z 8 lipca 2024 r., który upłynął bezskutecznie 15 lipca 2024r.

(zarządzenie k. 116; zarządzenie k. 116)

Pozwany, w odpowiedzi na pozew z dnia 4 grudnia 2023r., wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powódki na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym zastępstwa procesowego wg norm prawem przepisanych.

W uzasadnieniu podniósł, że żądanie pozwu jest bezzasadne i niepoparte żadnymi dowodami. Kwestionowane przez powódkę pozaodsetkowe koszty pożyczki nie przekraczały wysokości określonej na podstawie art. 36 a ustawy o kredycie konsumenckim z dnia 12 maja 2011 r., zaś w sytuacji odmiennej kredytobiorcy przysługuje roszczenie o zwrot nienależnie pobranej nadwyżki (art. 36 a ust. 3 u.k.k.), a nie ubieganie się o zastosowanie tzw. sankcji kredytu darmowego.

(odpowiedź na pozew k. 91-108)

Strony ostatecznie podtrzymały swoje stanowiska w sprawie.

(stanowiska stron k. 163v. – 01:28:56, 01:38:48)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 20 sierpnia 2008 r. powódka J. B. wraz z mężem – Z. B. zawarli z (...) Bank S.A. (...) Hipoteczny Oddział w Ł. umowę kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF w kwocie 98.173,05 zł w 216 miesięcznych ratach. Kredyt był przeznaczony m.in. na pokrycie części ceny nabycia nieruchomości mieszkaniowej położonej w Ł. przy ul (...), spłatę innych zobowiązań kredytowych oraz na dowolny cel konsumpcyjny.

(umowa kredytu k. 34-39v.)

Początkowo J. B. wraz z mężem Z. B. regularnie spłacali kredyt hipoteczny. Od czasu śmierci męża w dniu 15 listopada 2010 r. J. B. miała problemy z regulowaniem należności wobec banku i zdarzało się, że zalegała z płatnościami.

(zeznania powódki k. 164-165v.; fotokopia aktu zgonu k. 16)

J. B. wówczas pracowała, jako prządka i osiągała z tego tytułu wynagrodzenie około 2.000 zł. Ponadto pobierała świadczenie po mężu w wysokości 1.500 zł. Korzystała z pomocy finansowej synów oraz osób trzecich. Zaciągała kolejne zobowiązania finansowe, aby móc spłacać m.in. kredyt hipoteczny, gdyż nie chciała stracić mieszkania.

(zeznania powódki k. 164-165v., zaświadczenie k. 15, zestawienia k. 15v.)

W dniu 31 marca 2015 r. J. B. zawarła z Bankiem (...) S.A. w G. (poprzednikiem prawnym pozwanego) umowę kredytu gotówkowego przeznaczonego częściowo na spłatę innych kredytów, nr (...).

Bank udzielił J. B., na podstawie złożonego w dniu 30 marca 2015 r. wniosku, kredytu gotówkowego w wysokości 123.544 zł. z przeznaczeniem na spłatę innych kredytów/pożyczek (117.544 zł), na cele konsumpcyjne kredytobiorcy (6.000 zł) oraz w wysokości 12.230,86 zł na opłacenie prowizji od udzielonego kredytu, na okres od 1 kwietnia 2015 r. do 1 kwietnia 2024 r. Kwota udzielonego kredytu, która miała zostać wypłacona w dniu 1 kwietnia 2015 r. i od której bank naliczał odsetki, wynosiła łącznie 135.774,86 zł (§ 1 ust. 1 i 2 umowy). Na całkowitą kwotę do zapłaty przez konsumenta w wysokości 168.699,98 zł., składały się : kwota kredytu udostępnionego na spłatę innych kredytów/pożyczek oraz na cele konsumpcyjne – 123.544 zł., prowizja – 12.230,86 zł, odsetki kapitałowe– 32.925,12 zł., liczone od kwoty 135.774,86 zł.

Oprocentowanie stałe kredytu ustalono na poziomie 4,90% w skali roku. Rzeczywista roczna stopa oprocentowania kredytu wyniosła 7,52 %. Spłata kredytu miała nastąpić w 108 równych ratach kapitałowo-odsetkowych. Raty kredytu wynosiły: pierwsza – 1.562,04 zł, kolejne – 1.562,04 zł, a ostatnia – 1.561,70 zł. Kredytobiorca mógł zwrócić się o skrócenie lub wydłużenie okresu kredytowania, co przekładało się na zmianę wysokości raty oraz kosztu kredytu.

Wysokość prowizji mogła ulec obniżeniu, a jej ostateczna stawka została określona w treści umowy kredytu.

Kredytobiorca miał zgodnie z § 6 umowy prawo, bez podania przyczyny, do odstąpienia od niniejszej umowy w terminie 21 dni od daty jej zawarcia.

Bank na podstawie § 8 ust. 1 umowy mógł wypowiedzieć umowę kredytu w przypadku niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu albo w razie utraty przez kredytobiorcę zdolności kredytowej. Termin wypowiedzenia wynosił 30 dni. W przypadku wypowiedzenia umowy kredytobiorca jest zobowiązany do spłaty całości zadłużenia wraz z należnymi odsetkami i prowizjami najpóźniej do ostatniego dnia okresu wypowiedzenia, liczonego od dnia doręczenia wypowiedzenia.

Kredytobiorca zobowiązał się do poinformowania banku o zdarzeniach mających wpływ na zmniejszenie jego zdolności kredytowej w trakcie trwania umowy kredytu m.in. o zmniejszeniu o 10% wysokości dochodów kredytobiorcy, o zwiększeniu o 10% wysokości zobowiązań finansowych kredytobiorcy z tytułu kredytów pożyczek, poręczeń, zobowiązań, alimentacyjnych, w stosunku do poziomów wskazanych bankowi we wniosku o udzielenie kredytu, celem monitorowania przez bank wiarygodności kredytowej kredytobiorcy.

W § 9 umowy kredytobiorca oświadczył, że decyzję o zawarciu umowy podjął przy pełnej znajomości zawartych w umowie warunków, po dostarczeniu przez bank informacji i wyjaśnień niezbędnych do podjęcia decyzji o zaciągnięciu zobowiązania kredytowego, w tym do zgłaszanych wątpliwości, został poinformowany przez przedstawiciela banku o ryzykach związanych z zaciąganym zobowiązaniem kredytowym, w tym: ryzyku kredytowym tj. ryzyku niewywiązywania się ze swoich zobowiązań i w konsekwencji możliwością wypowiedzenia umowy przez bank oraz o ryzyku zmiany wysokości opłat i prowizji tj. ryzyku zmiany kosztu korzystania z usług banku oraz ma świadomość ich ponoszenia, został mu doręczony wzór oświadczenia o odstąpieniu od umowy kredytu.

(umowa z zał. k. 18-24, harmonogram k. 24v.-25)

W dniu 13 października 2015 r. J. B. zawarła z Bankiem (...) S.A. w G. (poprzednikiem prawnym pozwanego) kolejną umowę kredytu gotówkowego przeznaczonego częściowo na spłatę innych kredytów, nr (...).

Bank udzielił J. B., na podstawie złożonego w dniu 13 października 2015 r. wniosku, kredytu gotówkowego w łącznej wysokości 44.797,87 zł. udostępnionego na spłatę innych kredytów/pożyczek (33.226,93 zł), na cele konsumpcyjne kredytobiorcy (4.450 zł) oraz na opłacenie prowizji od udzielonego kredytu (7.120,94 zł.), na okres od 14 października 2015 r. do 14 października 2024 r. Kwota udzielonego kredytu, która miała zostać wypłacona 14 października 2015 r. zgodnie z umową i od której bank naliczał odsetki, wynosiła 44.797,87 zł (§ 1 ust. 1 i 2 umowy). Na całkowitą kwotę do zapłaty przez konsumenta w wysokości 55.658,81 zł., składały się : kwota kredytu udostępnionego na spłatę innych kredytów/pożyczek oraz na cele konsumpcyjne – 37.676,93 zł, prowizja – 7.120,94 zł, odsetki – 10.860,94 zł., naliczone od kwoty 44.797,87 zł.

Oprocentowanie stałe kredytu ustalono na poziomie 4,90% w skali roku. Rzeczywista roczna stopa oprocentowania kredytu wyniosła 9,67 %. Spłata kredytu miała nastąpić w 108 równych ratach kapitałowo-odsetkowych. Raty kredytu wynosiły: pierwsza – 515,36 zł, kolejne – 515,36 zł, a ostatnie – 515,29 zł. Kredytobiorca mógł zwrócić się o skrócenie lub wydłużenie okresu kredytowania, co przekładało się na zmianę wysokości raty oraz kosztu kredytu.

Wysokość prowizji mogła ulec obniżeniu, a jej ostateczna stawka została określona w treści umowy kredytu.

Kredytobiorca miał zgodnie z § 6 umowy prawo bez podania przyczyny, do odstąpienia od niniejszej umowy w terminie 21 dni od daty jej zawarcia.

Bank na podstawie § 8 ust. 1 umowy mógł wypowiedzieć umowę kredytu w przypadku niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu albo w razie utraty przez kredytobiorcę zdolności kredytowej. Termin wypowiedzenia wynosił 30 dni. W przypadku wypowiedzenia umowy kredytobiorca jest zobowiązany do spłaty całości zadłużenia wraz z należnymi odsetkami i prowizjami najpóźniej do ostatniego dnia okresu wypowiedzenia, liczonego od dnia doręczenia wypowiedzenia.

Kredytobiorca zobowiązał się do poinformowania banku o zdarzeniach mających wpływ na zmniejszenie jego zdolności kredytowej w trakcie trwania umowy kredytu m.in. o zmniejszeniu o 10% wysokości dochodów kredytobiorcy, o zwiększeniu o 10% wysokości zobowiązań finansowych kredytobiorcy z tytułu kredytów pożyczek, poręczeń, zobowiązań, alimentacyjnych, w stosunku do poziomów wskazanych bankowi we wniosku o udzielenie kredytu, celem monitorowania przez bank wiarygodności kredytowej kredytobiorcy.

W § 9 umowy kredytobiorca oświadczył, że decyzję o zawarciu umowy podjął przy pełnej znajomości zawartych w umowie warunków po dostarczeniu przez bank informacji i wyjaśnień niezbędnych do podjęcia decyzji o zaciągnięciu zobowiązania kredytowego, w tym do zgłaszanych wątpliwości, został poinformowany przez przedstawiciela banku o ryzykach związanych z zaciąganym zobowiązaniem kredytowym, w tym: ryzyku kredytowym tj. ryzyku niewywiązywania się ze swoich zobowiązań i w konsekwencji możliwością wypowiedzenia umowy przez bank oraz o ryzyku zmiany wysokości opłat i prowizji tj. ryzyku zmiany kosztu korzystania z usług banku oraz ma świadomość ich ponoszenia, został mu doręczony wzór oświadczenia o odstąpieniu od umowy kredytu.

(umowa z zał. k. 26-29v., 31-33; harmonogram k. 30)

Powódka nie zawierała umów ubezpieczenia za pośrednictwem banku w związku z zawieranymi umowami kredytowymi w dniach 31 marca 2015 r. i 13 października 2015 r.

(umowa z zał. k. 26-29v.)

J. B. nie wywiązywała się z terminowej spłaty zobowiązań wynikających z obu zawartych 31 marca 2015 r. i 13 października 2015 r. umów kredytowych.

(bezsporne; zeznania powódki k. 164-165v.)

W dniu 25 maja 2018 r. pozwany Bank wytoczył przeciwko J. B. przed Sądem Rejonowym Lublin-Zachód w Lublinie powództwo w epu o zapłatę na rzecz Banku kwoty: - 122.211,20 zł. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie i kosztami postępowania z niespłaconej umowy pożyczki nr (...) zawartej między stronami w dniu 31 marca 2015 r.

(pozew e-pu k. 130-134)

Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie prawomocnym nakazem zapłaty z dnia 5 czerwca 2018 r. w sprawie o sygn. akt VI Nc-e 973301/18 orzekł, że J. B. ma w ciągu dwóch tygodni od doręczenia nakazu zapłaty zapłacić bankowi kwotę 122.211,20 zł. z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 25 maja 2018r. do dnia zapłaty i kosztami procesu w wysokości 5.128,00 zł.

Postanowieniem z dnia 22 sierpnia 2018 r. nadano klauzulę wykonalności tytułowi egzekucyjnemu - nakazowi zapłaty z dnia 5 czerwca 2018 r. w sprawie o sygn. akt VI Nc-e 973301/18 na rzecz (...) Bank S.A. z siedzibą w W. przeciwko J. B.

(nakaz zapłaty VI Nc-e 973301/18 k. 135; postanowienie k. 138)

W dniu 25 maja 2018 r. pozwany Bank wytoczył przeciwko J. B. przed Sądem Rejonowym Lublin-Zachód w Lublinie powództwo w epu o zapłatę na rzecz Banku kwoty 42,381,42 zł. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie i kosztami postępowania z niespłaconej umowy pożyczki nr (...), zawartej między stronami w dniu 13 października 2015 r.

Postanowieniem z dnia 22 czerwca 2018r. st. Referendarz w Sądzie Rejonowym Lublin-Zachód w Lublinie, z uwagi na brak podstaw do wydania nakazu zapłaty, postanowił przekazać sprawę do Sądu Rejonowego dla Łodzi Widzewa w Łodzi.

Prawomocnym nakazem zapłaty z dnia 4 września 2018 r. w sprawie o sygn. akt II Nc 604/18 Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa w Łodzi nakazał pozwanej, aby zapłaciła na rzecz (...) Bank S.A. kwotę 42.381,42 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia25 maja 2018r. i kosztami postępowania w wysokości 2.947,00 zł.

(pozew e-pu k. 2-4, postanowienie w epu k. 4v., nakaz zapłaty k. 35 z zał. akt sprawy Sądu Rejonowego dla Łodzi Widzewa w Łodzi o sygn. akt II Nc 604/18)

Na wniosek pozwanego Banku, Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi-Widzewa w Łodzi wszczął postępowanie egzekucyjne w oparciu o tytuły wykonawcze – nakaz zapłaty Sądu Rejonowego dla Łodzi Widzewa w Łodzi z dnia 4 września 2018r., sygn. akt II Nc 604/18, na kwotę należności głównej 42.381,42 zł. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie i kosztami postępowania, w sprawie o sygn. akt KM 2675/20 oraz nakaz zapłaty Sądu Rejonowego Lublin – Zachód z dnia 5 czerwca 2018r., sygn. akt VI Nc-e 973301/18, na kwotę należności głównej 122.211,20 zł. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie i kosztami postępowania, w sprawie o sygn. akt KM 1201/20.

(załączone akta egzekucyjne w sprawach KM 2675/20 i KM 1201/20)

Powołane ustalenia faktyczne Sąd poczynił na podstawie przedłożonych przez strony dokumentów (stanowiących dowód bez wydania w tym przedmiocie postanowienia, art. 243 ze zn. 2 k.p.c.), których prawdziwość i treść nie została zakwestionowana oraz nie budziła wątpliwości Sądu. W dokonywaniu ustaleń Sąd oparł się również na twierdzeniach stron stanowiących okoliczności bezsporne i niezaprzeczone oraz przyznane w rozumieniu art. 229 i 230 k.p.c.

Zasadnicza część okoliczności faktycznych tej sprawy, istotnych dla wydanego rozstrzygnięcia, nie była przedmiotem sporu – sporne pozostawały nie fakty, ale ich ocena prawna.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Podstawą prawną żądania powódki jest art. 189 k.p.c., zgodnie z którym strona może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Są to kryteria merytoryczne, a negatywna ocena spełnienia przez powódkę któregoś z nich skutkuje oddaleniem powództwa.

Istnienie interesu prawnego jest podstawową i pierwszoplanową przesłanką podlegającą badaniu w procesie toczącym się na podstawie art. 189 k.p.c. Zatem przed przystąpieniem do merytorycznego badania przesłanek nieważności umowy, Sąd winien w pierwszej kolejności ocenić, czy w okolicznościach rozpoznawanej sprawy powódka ma interes prawny w żądaniu tego ustalenia. W piśmiennictwie i - przede wszystkim - w orzecznictwie utrwalił się pogląd, zgodnie, z którym interes prawny rozumieć należy, jako obiektywnie występującą potrzebę ochrony sfery prawnej powoda, którego prawa zostały lub mogą zostać zagrożone, bądź też co do istnienia lub treści, których występuje stan niepewności. Ocena interesu prawnego wymaga zindywidualizowanych, elastycznych kryteriów, uwzględniających celowościowe podstawy powództwa z art. 189 k.p.c. Jedną z przesłanek badanych przy rozważaniu celowości wykorzystania powództwa o ustalenie jest znaczenie, jakie wyrok ustalający wywarłby na sytuację prawną powoda. O występowaniu interesu prawnego świadczy możliwość stanowczego zakończenia na tej drodze sporu, natomiast przeciwko jego istnieniu - możliwość uzyskania pełniejszej ochrony praw powoda w drodze innego powództwa (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2002 r. IV CKN 769/00, OSNC 2003, Nr 1, poz. 13; z dnia 15 października 2002 r. II CKN 833/00, Lex nr 483288; z dnia 30 listopada 2005 r. III CK 277/05, Lex nr 346213; z dnia 2 lutego 2006 r. II CK 395/05, Lex nr 192028; z dnia 29 marca 2012 r., I CSK 325/11, Lex nr 1171285; czy z dnia 5 września 2012 r., IV CSK 589/11, Lex nr 1232242). Innymi słowy interes prawny zachodzi, jeżeli sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni stronie powodowej ochronę jej prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości. Jak wskazał Sąd Najwyższy postępowanie cywilne oparte jest na założeniu, że realizacja praw na drodze sądowej powinna być celowa i możliwie prosta, udzielana bez mnożenia postępowań. Założenie to realizuje wymaganie wykazania interesu prawnego w wypadku żądania ustalenia istnienia (nieistnienia) stosunku prawnego lub prawa i przyjęcie jako zasady, że możliwość uzyskania skuteczniejszej ochrony w drodze innego powództwa podważa interes prawny w żądaniu ustalenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2013 r., sygn. III CSK 254/12; wyrok SA w Katowicach z 14.07.2015r. I ACa 268/15 Lex 1781924).

W rozpoznawanej sprawie powódka domaga się ustalenia nieważności dwóch umów kredytów gotówkowych konsumenckich : nr (...) z dnia 13 października 2015 r. oraz nr (...) z dnia 31 marca 2015 r., zawartych przez powódkę z poprzednikiem pozwanego tj. z Bankiem (...) S.A. z siedzibą w G. i uznania, że postanowienia zawarte w treści obu umów kredytów konsumenckich, dotyczące ustalenia kosztów pozaodsetkowych, nie wiążą jej jako konsumenta (art. 385 ¹ k.c.). Ponadto powoływała się na okoliczność nierzetelnej oceny jej zdolności kredytowej przez pozwany Bank (poprzednika prawnego), co ostatecznie przełożyło się na niemożność podołania w spłacie zaciągniętych zobowiązań i doprowadziło do wszczęcia przeciwko powódce postępowań egzekucyjnych.

W tym stanie rzeczy należało uznać, że powódka ma interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności łączących ją z pozwanym umów kredytowych. Wprawdzie właściwym środkiem zwalczania tytułów wykonawczych, stanowiących podstawę postępowań egzekucyjnych toczących się przeciwko J. B., a powstałych w postępowaniach sądowych mających za przedmiot ocenę roszczeń pożyczkodawcy dochodzonych z tytułu zaskarżonych umów pożyczek, jest powództwo przeciwegezkucyjne, bowiem orzeczenie wydane w niniejszej sprawie, nawet jeśli byłoby zgodne z żądaniem pozwu, nie spowoduje utraty mocy wiążącej tytułów wykonawczych – prawomocnych nakazów zapłaty zaopatrzonych w klauzule wykonalności, jednak należało mieć na uwadze, że na podstawie przepisu art. 840 k.p.c. nie jest dopuszczalna merytoryczna zmiana uprzednio wydanego prawomocnego orzeczenia (wyr. SN z 12.12.1972 r., II PR 372/72, OSPiKA 1973, Nr 11, poz. 222) - nakazów zapłaty które zapadły przeciwko powódce. Pierwsza podstawa powództwa przeciwegzekucyjnego, która polega na przeczeniu przez dłużnika zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, może zostać skutecznie zastosowana tylko wtedy, gdy nie stoi temu na przeszkodzie powaga rzeczy osądzonej (z której na mocy art. 365 § 1 korzystają prawomocne orzeczenia sądu). Powództwo opozycyjne nie może zatem zostać oparte na faktach objętych prekluzją wynikającą z prawomocności materialnej wyroku (tu : nakazu zapłaty). Z kolei podstawa powództwa opozycyjnego uregulowana w § 1 pkt 2 art. 840 k.p.c., zachodzi, jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego, a gdy tytułem tym jest orzeczenie sądowe - po zamknięciu rozprawy, nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane. Chodzi zatem o zdarzenia materialnoprawne, z którymi łączy się powstanie, zmiana albo wygaśnięcie stosunku cywilnoprawnego, powstałe po wydaniu nakazów zapłaty. Przedmiotem rozpoznania w sprawie wszczętej powództwem opozycyjnym nie mogą być zdarzenia istniejące przed powstaniem tytułu korzystającego z powagi rzeczy osądzonej, gdyż wówczas jego uwzględnienie prowadziłoby do zanegowania tej powagi i zakwestionowania prawomocnych orzeczeń, co jest - ze względu na pryncypia procesowe - niedopuszczalne (por. np. wyr. SN: z 5.6.1997 r., I CKN 83/97, Legalis, z 4.2.1998 r., II CKN 591/97, Legalis; z 16.9.1999 r., II CKN 475/98, Legalis; z 19.1.1999 r., II CKN 188/98, Legalis lub z 28.10.2004 r., V CK 140/04, Legalis). Sąd rozpoznający powództwo opozycyjne jest bowiem bezwzględnie związany orzeczeniem wydanym w sprawie między wierzycielem, a dłużnikiem co do ustalonego w sentencji obowiązku świadczenia.

Mając powyższe na uwadze należało uznać, że w postępowaniu wywołanym powództwem opozycyjnym nie zapada odmienne rozstrzygnięcie odnośnie do roszczenia procesowego istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy, lecz tylko co do tego, czy roszczenie to po tej chwili ekspirowało, toteż w okoliczność faktycznych rozpoznawanej sprawy – w świetle zgłoszonych zarzutów pozwu (zmierzających do ustalenia, że umowa kredytu jest nieważna ex tunc), brak możliwości skutecznego wytoczenia powództwa przeciwegzekucyjnego (art. 840 § 2 k.p.c.) przez powódkę przeciwko której toczy się postępowanie egzekucyjne, prowadzi do przyjęcia, że przysługuje jej interes prawny uzasadniający żądanie ustalenia nieistnienia stosunku prawnego (art. 189), z tym, że orzeczenie zapadłe w wyniku rozpoznania powództwa opartego na art. 189 k.p.c. ma walor deklaratywności. Skoro bowiem nie można było przyjąć, że możliwość uzyskania przez powódkę ochrony prawnej dokona się w drodze powództwa przeciwegzekucyjnego, interes prawny, o którym mowa w art. 189 k.p.c. trzeba było rozumieć szeroko, w sposób uwzględniający ogólną sytuację prawną powódki i potrzebę zakończenia definitywnego sporów istniejących lub zapobieżenie powstaniu takich sporów w przyszłości, na tle zaskarżonych umów kredytu.

Stosunek bowiem tych szczególnych unormowań powództw o ustalenie do normy z art. 189 k.p.c. kształtuje się wprawdzie na podstawie wyjątku od zasady, w tym rozumieniu, że te szczególne unormowania przewidują określone w nich warunki powództwa o ustalenie i nie mają do niego zastosowania wymagania wynikające z art. 189 k.p.c., a ich cechą jest to, że stanowią one środek obrony przed egzekucją sądową lub administracyjną [por. J. Krajewski, Komentarz do art. 189-193 KPC, w: J. Jodłowski, K. Piasecki (red.), Kodeks, t. I, 1989, s. 312]. ( np. art. 840 § 1, art. 841 § 1, art. 842 § 1, art. 1028 § 4 k.p.c.), jednak zdarzają się sytuacje, że obrona merytoryczna przed prowadzoną egzekucją nie może być zrealizowana przy pomocy środków przewidzianych w przepisach szczególnych. Wówczas należy dopuścić możliwość stosowania w postępowaniu egzekucyjnym, poprzez art. 13 § 2 k.p.c., powództwa o ustalenie z art. 189 k.p.c., w tych wszystkich wypadkach, w których przepisy egzekucyjne nie dają dostatecznej ochrony zainteresowanym podmiotom. (tak : K. Korzan w :Sądowe postępowanie zabezpieczające, s. 226)

Powódka posiada zatem interes prawny do wytoczenia powództwa w trybie art. 189 k.p.c.

Odnosząc się do zarzutów pozwu, w pierwszej kolejności powódka podnosiła, że strona pozwana nie dokonała rzetelnej oceny jej zdolności kredytowej, czym naraziła ją na niewypłacalność i niemożność spłaty zobowiązania kredytowego.

Zgodnie z art. 70 ust. 1 ustawy Prawo Bankowe bank uzależnia przyznanie kredytu od zdolności kredytowej kredytobiorcy. Przez zdolność kredytową rozumie się zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. Kredytobiorca jest obowiązany przedłożyć na żądanie banku dokumenty i informacje niezbędne do dokonania oceny tej zdolności. Na podstawie powyżej powołanego przepisu należy odwołać się do zasady obrotu prywatnoprawnego, że strony mogą dowolnie wybierać m.in. kontrahentów, z którymi dokonują czynności prawnych. Oznacza to także, że do uznania strony pozostawione jest to, czy w ogóle zainteresowane są nawiązaniem stosunku prawnego. Powołany przepis wprowadza ograniczenie tego aspektu swobody umów - bankom zabroniono zasadniczo (z pewnymi wyjątkami) „przyznawania kredytu” osobom i jednostkom, które nie mają zdolności kredytowej rozumianej jako zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie (ust. 1 zd. 1 i 2).

Powyższe skutkuje pośrednio nałożeniem na bank obowiązku dokonywania oceny zdolności kredytowej (potencjalnego) kredytobiorcy, natomiast z drugiej strony, nakłada na wnioskującego o kredyt obowiązek przedłożenia dokumentów i informacji niezbędnych do dokonania takiej oceny (ust. 1 zd. 3, ust. 3), przy czym obowiązki te nie dotyczą wyłącznie etapu kontraktowania, lecz także etapu wykonywania umowy (w szczególności art. 74 PrBank).

W tym miejscu należy wskazać, że powódka ubiegając się o kredyt gotówkowy była już zadłużona, posiadała bowiem wysokie zobowiązanie hipoteczne oraz szereg innych zobowiązań kredytowych, których nie była w stanie szczegółowo w toku postępowania sprecyzować. Nie ulega wątpliwość, że powódka zaciągnęła kolejne zobowiązania, aby móc regulować raty kredytu hipotecznego. Nie podejmowała przy tym żadnych działań naprawczych – prolongata spłaty kredytu, wydłużenie okresu spłaty itp. W tej sytuacji Sąd stanął na stanowisku, że ryzyko uzyskania kredytu oraz skonsolidowania wcześniejszych zadłużeń leżało po stronie powódki, jak również ocena skutków zaciągnięcia kolejnych pożyczek w kontekście oczekiwanych korzyści (możliwość spłaty zaległości z tytułu kredytu hipotecznego) i nieuniknionych obciążeń (konieczność spłaty kolejnych rat pożyczek). To powódka powinna przedstawić wszystkie swoje zobowiązania oraz sytuację majątkową, w jak najpełniejszy sposób, tak, aby pozwany mógł określić, czy powódka może otrzymać kredyt żądanej wysokości, czy też nie. Należy z kolei w tym miejscu podkreślić, że w sytuacji gdy bank źle oceni zdolność kredytową, to on w pierwszej kolejności ponosi tego konsekwencje z uwagi na ewentualność braku spłaty kredytu i konieczność egzekucji, która przecież nie zawsze jest efektywna. Z oczywistych względów osobą, która posiada najpełniejszą wiedzę o możliwości spłaty pożyczki, czy kredytu jest sam kredytobiorca, ma on bowiem świadomość wysokości uzyskiwanych dochodów, posiadanego majątku oraz zaciągniętych przez siebie zobowiązań. Powódka jest osobą, która powinna mieć świadomość konsekwencji związanych z zawarciem dwóch umów kredytu w krótkim odstępie czasu, na znaczne kwoty. Nawet jednak, gdyby strona pozwana nieprawidłowo oceniła możliwość spłaty przez powódkę długu, to błędna ocena zdolności kredytowej nie skutkuje nieważnością umowy, czy też możliwością odstąpienia od niej przez kredytobiorcę.

Wadliwe przeprowadzenie procesu badania zdolności kredytowej, a tym bardziej brak jego przeprowadzenia, może mieć liczne negatywne konsekwencje, ale dla sytuacji finansowej banku. Zbyt liberalne podejście do badania zdolności kredytowej może z kolei skutkować zaciągnięciem przez kredytobiorcę zobowiązań, które przekraczają jego realne możliwości płatnicze, a zatem nadmiernym zadłużeniem (zob. A. Knehans-Olejnik, Ochrona i edukacja konsumentów, s. 109 i n.; G. Wałęga, Kredytowanie, s. 131 i n.). Tym niemniej naruszenie obowiązku banku przeprowadzenia należytej oceny zdolności kredytowej per se nie zmienia sytuacji prawnej stron umowy kredytu. Z uwagi na zakaz czerpania korzyści z własnych zaniechań (łac. de sua malitia nemo debet commodum reportare), niewłaściwa realizacja obowiązku banku, jak również zaniechanie tego obowiązku w ogóle, nie powinny obciążać kredytobiorcy. Bank, który nie zbadał zdolności kredytowej przed udzieleniem kredytu lub zrobił to niedbale, nie może wypowiedzieć umowy kredytu ani od niej odstąpić, powołując się na brak zdolności kredytowej kredytobiorcy przy udzielaniu kredytu. Brak zdolności kredytowej ( ab initio) jest bowiem czymś innym od jej utraty w trakcie realizacji umowy (zob. art. 75 ust. 1 PrBank).

Niewątpliwie również zakaz udzielania kredytu konsumentowi niemającemu zdolności kredytowej odzwierciedla istotny cel społeczno-gospodarczy w postaci ochrony konsumentów przed popadnięciem w spiralę zadłużenia, dlatego bank jest zobowiązany do badania tej zdolności bez względu na status osoby ubiegającej się o kredyt, wysokość wnioskowanej kwoty, cel i charakter kredytu (tak SO w Kielcach w uzasadnieniu wyroku z 11.06.2014 r., II Ca 452/14, Legalis).

Jednak skutek zaniechania tego badania lub nienależytego badania przez bank rodzi tylko skutki w sferze publicznoprawnej w kontekście nadzorowania banku przez KNF, bez odniesienia do sfery prawa prywatnego i ważności kontraktu stron ( wyrok SA w Warszawie., V ACa 415/21, Legalis, tak też np. K.Osajda ). Natomiast naruszenie obowiązku banku nie tworzy żadnych roszczeń po stronie kredytobiorcy. W szczególności nie może on żądać odszkodowania od banku za szkody związane z błędną oceną zdolności kredytowej, bowiem ocena zdolności kredytowej nie jest realizowana przez bank w interesie kredytobiorcy. Nie może on również z tego powodu od umowy odstąpić ani jej wypowiedzieć (por. wyrok SA w Krakowie z dnia 20 maja 2014r. w sprawie I ACa 373/14)

Niezasadny okazał się również zarzut dotyczący wysokości prowizji za udzielenie kredytu, co wpływa jednocześnie na ocenę zasadności roszczenia w kontekście skuteczności wypowiedzenia umowy.

Podkreślić należy, że obowiązek Sądu dotyczący badania z urzędu klauzul umownych dotyczących m.in. wygórowanych kwotowo lub procentowo prowizji bankowych wynika w szczególności z jednoznacznych w tym zakresie postanowień art. 6 ust. 1 oraz 7 ust. 1 dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. Urz. UE L nr 95, str. 29) oraz z treści art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c mówiącego o tym, że niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta, co oznacza skutek prawny następujący z mocy samego prawa, który zatem sąd z własnej inicjatywy powinien zastosować.

Przepis art. 76 Konstytucji RP nakłada na wszystkie organy władzy publicznej, w tym na sądy powszechne, obowiązek ochrony konsumenta – w granicach przewidzianych prawem, tj. przede wszystkim przepisami ustawowymi, a przy tym także z uwzględnieniem norm prawa Unii Europejskiej. Podstawowym narzędziem tej ochrony w praktyce obrotu prawnego jest instytucja przewidziana w art. 385 ¹ i nast. k.c., tj. ciążący przede wszystkim na sądach powszechnych obowiązek badania, czy nieuzgodnione indywidualnie klauzule umów zawieranych przez przedsiębiorców z konsumentami nie naruszają interesu konsumenta w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. za wyjątkiem jednoznacznie sformułowanych postanowień określających główne świadczenia stron, pozostałe postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Warunkiem uznania określonej klauzuli umowy za niedozwolone postanowienie umowne jest więc ustalenie czterech przesłanek: umowa została zawarta z konsumentem; postanowienie nie dotyczy głównych świadczeń stron; postanowienie umowy nie zostało uzgodnione z nim indywidualnie; postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Stwierdzić należy, że konsumencki status strony pozwanej nie budzi wątpliwości. Definicja konsumenta została zawarta w art. 22 ¹ k.c. – jest to osoba fizyczna dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Zgodnie z ustaleniami, kredyt został przeznaczony na spłatę zobowiązań i potrzeby konsumpcyjne powódki.

Wskazać również należy w tej sprawie na przepisy ustawy z dnia 12 maja 2011 roku
o kredycie konsumenckim (Dz.U. Nr 126, poz. 715 ze zm.). Zgodnie z treścią art. 3 ust. 1 powołanej ustawy przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255.550 złotych albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi, przy czym w myśl ust. 2 pkt 1 powołanej ustawy za umowę o kredyt konsumencki uważa się w szczególności umowę pożyczki.

Umowa kredytu konsumenckiego jest umową odpłatną. Zwyczajową formą wynagrodzenia za korzystanie z cudzego kapitału są odsetki, ewentualnie także inne opłaty (nazywane najczęściej prowizją, czy opłatami przygotowawczymi). Oczywiście wysokość tych opłat nie może być dowolna. W sytuacji gdy są one rażąco wygórowane, można uznać postanowienia umowy je kształtujące za niezgodne z zasadami współżycia społecznego lub też za zmierzające do obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych i przez to nieważne. Czynności prawne bowiem (w tym także i umowy) podlegają ocenie pod kątem zgodności z zasadami współżycia społecznego i zgodności z prawem. Zgodnie zaś z art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest także czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Przy czym za naruszenie zasad współżycia społecznego należy rozumieć zawarcie umowy sprzecznej z uczciwością i rzetelnością kupiecką lub takiej, która kształtować będzie wzajemne stosunki między stronami w sposób ewidentnie urągający słuszności (tak: Agnieszka Rzetecka-Gil, Kodeks Cywilny. Komentarz. Zobowiązania – część ogólna, LEX).

W myśl art. 5 pkt 8 wyżej wskazanej ustawy o kredycie konsumenckim całkowita kwota do zapłaty przez konsumenta stanowi sumę całkowitego kosztu kredytu i całkowitej kwoty kredytu. W pkt 6 tego artykułu wskazano, że całkowity koszt kredytu to wszelkie koszty, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt, w szczególności: odsetki, opłaty, prowizje, podatki i marże, jeżeli są znane kredytodawcy oraz koszty usług dodatkowych w przypadku gdy ich poniesienie jest niezbędne do uzyskania kredytu, z wyjątkiem kosztów opłat notarialnych ponoszonych przez konsumenta. Przywołana wyżej ustawa nie wyłącza stosowania ogólnych przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących pożyczki. Stanowi jednak ograniczenie wyrażonej w art. 353 ¹ k.c. zasady swobody umów. Jednocześnie zgodnie z brzmieniem art. 36a tej ustawy – pozaodsetkowe koszty kredytu w całym okresie kredytowania nie mogą być wyższe od całkowitej kwoty kredytu.

W ocenie Sądu, postanowienia umowy kredytu w zakresie dotyczącym wysokości prowizji nie są abuzywne. Wysokość prowizji banku za udzielenie powódce zaskarżonych pożyczek określono na kwotę 12.230,86 zł, co stanowi 9% kwoty udzielonej pożyczki z 31 marca 2015r. i odpowiednio na kwotę 7.120,94 zł, co stanowiło 15,9% kwoty pożyczki udzielonej z 13 października 2015r.

W świetle Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, warunki określone w umowach konsumenckich są obowiązujące, o ile zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem. W rozpoznawanej sprawie pozwana nie podała, które z postanowień umowy, dotyczące wysokości prowizji, są według niej niejasne, podczas, gdy z treści każdej z umów wprost wynika wysokość prowizji, stanowiących odpowiednio 9% i niespełna 16% kwoty udzielonego kredytu i jako takich, mieszczących się w maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu, o których mowa w art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim. Nadto, strony stosunku zobowiązaniowego mogą umówić się co do prowizji, która obok odsetek stanowi wynagrodzenie dla kredytodawcy z tytułu udostępnienia kredytobiorcy środków finansowych i jest powszechnie stosowana przez instytucje bankowe. Ustalona przez powoda prowizja mieści się w limicie pozaodsetkowych kosztów kredytu. Nadto, część kosztów związanych z udzieleniem kredytu ma charakter stały, a część – zmienny, np. wycena ryzyka klienta na dzień zawarcia umowy z uwagi na okres kredytowania. W niniejszej sprawie nie sposób stwierdzić, że wysokość prowizji za udzielenie kredytów stanowi klauzule niedozwolone, gdyż nie kształtuje ona praw i obowiązków pozwanej w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jej interesy. Porównanie wysokości kwot udostępnionych kredytobiorcy do całkowitych kwot obu kredytów do zapłaty nie pozwala na przyjęcie, że pozwana, jako konsument została obciążony obowiązkiem zwrotu kwoty zobowiązania w wysokości choćby wygórowanej. Proporcja prowizji Banku do udzielonych kredytów nie wskazuje na sprzeczność umowy z zasadami współżycia społecznego. Nie ma znaczenia również to, że wysokość tej prowizji nie była indywidualnie uzgadniania z pozwaną. W umowach w sposób jasny określono wysokość prowizji, a także że będzie ona skredytowana, a odsetki będą naliczone od całego kapitału, a więc zawierającej skredytowane koszty pożyczek. Z pewnością kwestionowane klauzule nie prowadziły do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania u klienta, czy wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności. Kwoty prowizji – w świetle charakteru kredytów, a także możliwego zakresu czynności podjętych przez Bank w związku z ich udzieleniem – z pewnością są uzasadnione. Zwrócić należy uwagę, że pozwana w zasadzie zawarła umowy kredytów konsumpcyjnych na okres blisko dziesięciu lat, które były przeznaczone na spłatę innych zobowiązań kredytowych oraz nieokreślone bliżej cele konsumpcyjne i nie były zabezpieczona hipotecznie. Z samego charakteru zawartych umów wynika potrzeba podjęcia przez Bank istotnie większego zakresu czynności.

Z tych wszystkich względów orzeczono jak w sentencji.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu Sąd orzekł w oparciu o § 9 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U z 2016 r. poz. 1714) uwzględniając stawkę należnego podatku od towarów i usług w wysokości 23%. Sąd przyznał i nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi adwokatowi M. B. kwotę 6.642 zł tytułem wynagrodzenia za udzieloną powódce pomoc prawną z urzędu.

Na podstawie art. 102 k.p.c. uwzględniając trudną sytuację osobista i majątkową powódki Sąd nie obciążył jej obowiązkiem zwrotu na rzecz strony pozwanej kosztów procesu.