Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 5 listopada 2019 roku sygn. akt I Ns 1567/15 w sprawie z wniosku B. Z. z udziałem T. Z. i J. K. o podział majątku wspólnego i dział spadku

1.  ustalił, iż w skład majątku wspólnego byłych małżonków B. Z.
i C. Z. wchodzi wkład mieszkaniowy związany ze spółdzielczym lokatorskim prawem do lokalu mieszkalnego numer (...), położonym w A. przy ulicy (...), należącym do zasobów Spółdzielni Mieszkaniowej w A. o wartości 150.000 złotych;

2.  ustalił, iż w skład spadku po C. Z., zmarłym w dniu 1 sierpnia 1993 roku w A., mającym ostatnie miejsce zwykłego pobytu
w A. wchodzi:

a) udział ½ część w wkładzie mieszkaniowym związanym ze spółdzielczym

lokatorskim prawem do lokalu mieszkalnego numer (...), położonym w

A. przy ulicy (...), należącym do zasobów

Spółdzielni Mieszkaniowej w A. o wartości 75.000 złotych,

b) równowartość samochodu osobowego marki Z. (...) w wysokości

2.000 złotych,

c) obraz z krajobrazem zimowym (chata z ośnieżonym dachem, ośnieżone drzewa

oraz ptaki) o wartości 200 złotych;

3.  ustalił, iż B. Z. poniosła nakład z majątku osobistego w postaci wkładu na książeczkę mieszkaniową (...) na majątek wspólny w postaci wkładu mieszkaniowego związanego ze spółdzielczym lokatorskim prawem do lokalu mieszkalnego numer (...), położonego w A. przy ulicy (...), należącego do zasobów Spółdzielni Mieszkaniowej w A. w wysokości 1.500 złotych;

4.  oddalił w pozostałym zakresie wniosek B. Z. o rozliczenie nakładu z majątku osobistego w postaci wkładu na książeczkę mieszkaniową (...) na majątek wspólny w postaci wkładu mieszkaniowego związanego ze spółdzielczym lokatorskim prawem do lokalu mieszkalnego numer (...), położonego w A. przy ulicy (...), należącego do zasobów Spółdzielni Mieszkaniowej w A.;

5.  oddalił wniosek J. K. o rozliczenie nakładu z majątku osobistego C. Z. w postaci wkładu na książeczkę mieszkaniową (...) na majątek wspólny w postaci wkładu mieszkaniowego związanego ze spółdzielczym lokatorskim prawem do lokalu mieszkalnego numer (...), położonego w A. przy ulicy (...), należącego do zasobów Spółdzielni Mieszkaniowej w A.;

6.  dokonał podziału majątku wspólnego byłych małżonków C. Z. i B. Z. oraz działu spadku po C. Z. w ten sposób, że:

a) składniki majątku opisane w punktach 2. a. i 2. c. przyznał na wyłączność

B. Z.,

b) składnik majątku opisany w punkcie 2. b. przyznał na wyłączność T.

Z.;

7.  zasądził od B. Z. na rzecz J. K. tytułem dopłaty do jej udziału spadkowego po C. Z., z uwzględnieniem nakładów z majątku osobistego B. Z. na majątek wspólny, kwotę 24.941,67 złotych płatną w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w razie uchybienia terminowi płatności;

8.  zasądził od T. Z. na rzecz J. K. tytułem dopłaty do jej udziału spadkowego po C. Z. kwotę 666, złotych płatną w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w razie uchybienia terminowi płatności;

9.  zasądził od T. Z. na rzecz B. Z. tytułem dopłaty do jej udziału spadkowego po C. Z., kwotę 600 złotych płatną w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w razie uchybienia terminowi płatności;

10.  nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Zgierzu tytułem zwrotu kosztów sądowych:

a) od B. Z. kwotę 114,60 złotych,

b) od J. K. kwotę 114,60 złotych,

c) od T. Z. kwotę 114,60 złotych;

11.  ustalił, iż w pozostałej części uczestnicy postępowania ponoszą we własnym zakresie koszty związane ze swoim udziałem w sprawie.

Apelację od opisanego postanowienia wywiodła wnioskodawczyni, zaskarżając po

jej sprecyzowaniu (k. 315) orzeczenie w punktach 3 i 7, zarzucając:

a) naruszenie przepisów art. 212 k.c. w zw. z art. 1035 k.c. w zw. z art. 46 kro poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na orzeczeniu obowiązku spłaty błędnie ustalonej kwoty skutkiem odmowy uznania konieczności waloryzacji wniesionego przez wnioskodawczynię wkładu, a w następstwie błędnym przyjęciu, że wnioskodawczyni poniosła nakład z majątku odrębnego jedynie w wysokości nominalnej 1 500 zł w sytuacji, gdy kwota zgromadzona przez nią na książeczce przed zawarciem małżeństwa odpowiadała pięciokrotności średniego miesięcznego wynagrodzenia, zaś wartość wykupu nieznacznie przekraczała jednomiesięczne wynagrodzenie w dacie wykupu;

b) błędnym ustaleniu wysokości poniesionego przez wnioskodawczynię nakładu z majątku osobistego na majątek wspólny skutkiem przyjęcia jego wysokości w oparciu o wartość nominalną z pominięciem koniecznej waloryzacji;

c) naruszenia przepisów postępowania – art. 233 k.p.c. poprzez pominięcie okoliczności, że spółdzielnia mieszkaniowa dokonała zwrotu części środków w związku z wniesieniem przez wnioskodawczynię wkładu przenoszącego wymaganą wysokość.

W konkluzji skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia w punkcie 3. i ustalenie, że wnioskodawczyni poniosła nakład w wysokości 100% wartości wkładu mieszkaniowego w dacie przydziału, co spowodowałoby obniżenie spłaty w punkcie 7. do kwoty 666,67 zł tytułem dopłaty do udziału spadkowego od wnioskodawczyni na rzecz J. K.. Wniosła też o zasądzenie kosztów postępowania, ewentualnie o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do

ponownego rozpoznania sądowi I instancji.

W uzupełnieniu apelacji, skarżąca podniosła okoliczności uzasadniające wniosek o miarkowanie spłaty (k.315v, 355) i zastosowanie art. 5 k.c.

Uczestniczka J. K. w odpowiedzi na apelację, wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy uzupełniająco ustalił: aktualna wartość lokatorskiego prawa do przedmiotowego lokalu mieszkalnego wynosi 235 000 zł (opinia biegłego –k.320-332).

B. Z. z dniem 31 grudnia 2017 roku dokonała całkowitej spłaty kredytu mieszkaniowego. Spłacona kwota za okres od 1 stycznia 1996 r. do 31 grudnia 2017 r. kwota wyniosła 36 439,41 zł (zaświadczenie spółdzielni –k.366).

B. Z. ma 82 lata. Jest przewlekle chora, cierpi na przewlekły zespół wieńcowy, nadciśnienie tętnicze, niedoczynność tarczycy, zaburzenia depresyjne i lękowe, niedosłuch, osteoporozę i zwyrodnienie kręgosłupa, zalecone leki (karta informacyjna leczenia szpitalnego –k. 356-365).

Sąd Okręgowy zważył:

apelacja zasługuje na uwzględnienie w części.

Prezentację wyników kontroli instancyjnej zaskarżonego orzeczenia zacząć należy od wskazania, że Sąd Okręgowy uzupełnił ustalenia faktyczne poczynione w toku dotychczasowego postępowania, w zakresie aktualnej wartości przedmiotowego lokatorskiego prawa do lokalu oraz w zakresie aktualnej sytuacji osobistej wnioskodawczyni i wysokości spłaconego przez nią kredytu mieszkaniowego.

Odnosząc się natomiast do ustaleń faktycznych poczynionych w postępowaniu pierwszoinstancyjnym Sąd Okręgowy je podzielił i wraz z uzupełnionymi w II instancji ustaleniami uczynił podstawą faktyczną rozstrzygnięcia.

Osią wywiedzionego środka zaskarżenia, w ramach zarzutu naruszenia art. 212 k.c. w zw. z art. 1035 k.c. i w zw. z art. 46 kro uczyniono zakwestionowanie wysokości i sposobu ustalenia nakładu z majątku odrębnego wnioskodawczyni na majątek wspólny, w postaci lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego. W ocenie skarżącej, wadliwie przyjęto wysokość jej nakładu, bo w oparciu o wartość nominalną z pominięciem koniecznej waloryzacji.

Tytułem wstępu odnotować należy, że w sytuacji, gdy przydział spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu nastąpił w czasie trwania małżeństwa, prawo to należało wspólnie do obojga małżonków, bez względu na to, że wkład mieszkaniowy został pokryty ze środków należących do jednego z nich (art. 215 § 2 zdanie 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (Dz.U. Nr 30, poz. 210). Wpłata na wkład mieszkaniowy dokonana z majątku odrębnego stanowiła natomiast nakład z majątku osobistego na majątek wspólny, który powinien podlegać rozliczeniu w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności - art. 567 § 1 k.p.c. (tak postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 września 2017 r., II CSK 178/17, legalis), na wniosek zgłoszony przez zainteresowanego uczestnika, co w badanej sprawie miało miejsce (por. postanowienie SN z dnia 4 kwietnia 2012 r. I CSK 323/11, postanowienie z dnia 27 czerwca 2019 r. III CSK 1/19, legalis).

Sąd Rejonowy trafnie wskazał, że wartość nakładu z majątku odrębnego jednego z małżonków na ich majątek wspólny, polegającego na wpłacie dokonanej przez tego małżonka na wkład mieszkaniowy związany ze spółdzielczym prawem do lokalu, odpowiada w chwili podziału tego majątku takiej części wartości spółdzielczego prawa do lokalu, jaką część stanowiła ta wpłata w stosunku do całego wkładu mieszkaniowego wpłaconego przez małżonków, od zgromadzenia którego uzależniony był przydział mieszkania (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5 października 1990 r., III CZP 55/90, OSNC 1991/4/48, LEX nr 3619; tak samo postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2011 r., II CSK 329/10, LEX nr 794955). Ta swoista waloryzacja pozwala na zapewnienie równowagi w rozliczeniach majątkowych, bowiem zwrot nakładu tylko w wysokości jego sumy nominalnej prowadziłby do rażącego pokrzywdzenia tego z małżonków, które dokonało tego nakładu, i uzyskania niczym nieuzasadnionej korzyści przez drugie z małżonków. Rozliczenie działowe ma miejsce wiele lat po dokonaniu tegoż nakładu i powstaniu prawa, należyte rozważenie interesów stron i zasady współżycia społecznego wymagają więc, by wiernie odtworzony został udział rozliczanego nakładu w powstaniu wspólnego prawa do lokalu mieszkalnego.

Powołując się w zarzucie apelacyjnym na wyliczenie nakładu w oparciu o wartość nominalną z pominięciem przywołanej wyżej zasady, skarżąca błędnie rozumie zapatrywanie Sądu Najwyższego wyrażone w cytowanej uchwale i wadliwie przypisuje Sądowi Rejonowemu naruszenie wskazanego sposobu wyliczenia spłaty.

Otóż z zaświadczenia wydanego przez spółdzielnię mieszkaniową wynika, że na dzień 6 grudnia 1985 r., tj. na kilka miesięcy przed ślubem, wnioskodawczyni zgromadziła na książeczce mieszkaniowej kwotę 123 235 st. złotych. Od daty zawarcia małżeństwa – 7 czerwca 1986 roku do daty przydziału lokalu małżonkowie wpłacali środki finansowe na książeczkę z majątku wspólnego. Wkład w kwocie 18 772 100 zł na dzień przydziału lokalu, tj. 19 czerwca 1991 r., a zatem 4,5 lata po ślubie, został pokryty z majątku wspólnego spadkodawcy i wnioskodawczyni. Kwota zgromadzona przez wnioskodawczynię przed powstaniem ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej stanowiła zatem mniej niż 1 % całej kwoty wymaganego wkładu. Tak znacząca różnica między wkładem mieszkaniowym w 1986 r. a wymaganym w 1991 r. spowodowana została obiektywnie niezależną od wnioskodawczyni i spadkodawcy okolicznością w postaci zjawiska hiperinflacji, która legła u podstaw niekorzystnych rozliczeń działowych.

W tej sytuacji, co słusznie odnotował Sąd Rejonowy, brak było podstaw do waloryzacji kwoty 123 235 zł zgromadzonej w 1985 r., a stanowiącej część wniesionego w 1991 roku wkładu mieszkaniowego w wysokości 18 772 100 zł. Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 30 sierpnia 1988 r., III CRN 72/88, (LEX nr 8906), nakład w postaci wpłaty na wkład budowlany (tutaj mieszkaniowy) dokonany z majątku odrębnego małżonka na majątek wspólny odpowiada sumie pieniężnej nominalnie zaliczonej na wkład budowlany (tutaj mieszkaniowy). Waloryzowanie oszczędności zgromadzonych przez wnioskodawczynię przed inflacją stanowiłoby nieuzasadnioną próbę zrekompensowania negatywnych skutków inflacji. Ani bank, ani spółdzielnia mieszkaniowa nie dokonywały waloryzacji z uwagi na zmianę siły nabywczej pieniądza.

Z tego względu, zarzut apelacji sformułowany w omawianym zakresie należy uznać za niezasadny.

Z uwagi na zmianę wartości składnika majątkowego objętego działem w toku postępowania apelacyjnego, nieodzownym jest poczynienie kliku uwag natury ogólnej. Odpowiednio do art. 46 kro, w sprawach nieunormowanych w sposób szczególny, od czasu ustania wspólności ustawowej, do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku. Natomiast zgodnie z art. 567 § 3 k.p.c. do postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku. Te z kolei przewidują, iż skład i wartość majątku podlegającego podziałowi ustala sąd (art. 684 k.p.c.). Innymi słowy, sąd zobligowany jest ustalić skład i wartość majątku objętego podziałem wedle reguł wynikających z przytoczonych regulacji.

W judykaturze i doktrynie poza sporem pozostaje, iż ustalenie wartości składników majątku wspólnego następuje wedle cen z chwili orzekania, a nie z chwili ustania wspólności lub jeszcze innej daty (tak SN w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej SN z dnia 15 grudnia 1969 r., III CZP 12/69, OSNCP 1970/3/39; tak też M. Sychowicz w: Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, pod red. K. Piaseckiego, Warszawa 2009r., s. 295).

Opisany sposób ustalania wartości składników majątku wspólnego, w sytuacji trwającego postępowania, z uwagi na upływ czasu spowodował konieczność szacowania wartości składnika dzielonego majątku przed Sądem II instancji, zwłaszcza, że nie było przeprowadzonego dowodu z opinii biegłego do spraw szacowania nieruchomości w toku postępowania przed Sądem I instancji.

W wyniku poczynionych uzupełniających ustaleń w toku postępowania apelacyjnego co do wartości lokatorskiego prawa do lokalu, zmianie uległ ten parametr z kwoty 150 000 zł do kwoty 235 000 zł, zaś udziału spadkowego z kwoty 75 000 zł do kwoty 117 500 zł (punkty 1. i 2a zaskarżonego postanowienia). Wartość nakładu z majątku odrębnego wnioskodawczyni wynosi zatem 2 350 zł (235 000 zł x 1%).

Udziały małżonków B. i C. Z. w majątku wspólnym były równe, wynosząc po 117 500 zł. Spłata obciążająca wnioskodawczynię winna być pomniejszona o jej nakład z majątku osobistego, czyli o kwotę 2 350 zł, co daje sumę 115 150 zł. Wysokość pełnej spłaty z tytułu działu spadku po C. Z. na rzecz uczestniczki J. K. kształtowałaby się zatem na poziomie 38 450 zł (115 150 zł (wkład) + 200 zł (obraz) x 1/3).

Zasadnym okazało się jednak stanowisko apelującej co do miarkowania spłaty. Miarkowanie spłaty nie jest bowiem wykluczone, o ile istnieją przesłanki do ustalenia, że domaganie się przez spłaty wkładu w pełnej wysokości stanowi nadużycie prawa (art. 5 k.c.). Odmowa zaś udzielenia ochrony prawnej na podstawie art. 5 k.c. musiałaby być uzasadniona istnieniem okoliczności rażących i nieakceptowanych w świetle powszechnie uznawanych w społeczeństwie wartości. Wprawdzie istotą prawa cywilnego jest strzeżenie praw podmiotowych, a zatem wszelkie rozstrzygnięcia prowadzące do redukcji bądź unicestwienia tych praw mają charakter wyjątkowy, jednakże nie wykluczony. (por. uchwała SN z dnia 24 stycznia 2007 r. III CZP 117/06, postanowienie SN z dnia 22 stycznia 2009 r. III CSK 251/08, legalis).

Podkreślenia wymaga też, że gdy chodzi o stosowanie instytucji nadużycia prawa podmiotowego, reguły ogólne nie mogą wystarczyć za jedyną podstawę wywodzonych ocen, konieczne jest bardzo wnikliwe rozważenie całokształtu ujawnionych okoliczności sprawy i ich precyzyjne ważenie w aspekcie klauzuli generalnej zasad współżycia społecznego. Powoduje to, że w istocie bardzo trudno przydawać walor ogólności poszczególnym rozstrzygnięciom opartym na komentowanej regulacji w oderwaniu od okoliczności faktycznych stanowiących podstawę orzekania, a wszelki schematyzm w stosowaniu instytucji nadużycia prawa prowadzi do wadliwych rezultatów.

Podążając więc za przedstawioną tezą, odnotować należy, że w okolicznościach faktycznych badanej sprawy, gdzie przedmiotem działu jest lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, zajmowane przez wnioskodawczynię od ponad 30 lat, której sytuacja osobista i majątkowa jest trudna, o słuszności zastosowania art. 5 k.c. przesądzają nie tylko okoliczności związane z sytuacją życiową, zdrowotną czy majątkową skarżącej, ale także związane ze spłatą całego kredytu mieszkaniowego (36 439,41 zł), który nie będzie już obciążać tego lokalu, a w którego spłacie uczestnicy nie partycypowali w żadnym rozmiarze. Ta okoliczność czyni uzasadnionym pomniejszenie spłaty o kwotę, odpowiadającą udziałowi skarżącej z tego tytułu.

Z przedstawionych względów orzeczono jak sentencji, a to na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. W pozostałym zakresie apelacja była bezzasadna i jako taka podlegała oddaleniu stosownie do art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w oparciu o art. 520 § 1 k.p.c. O kosztach należnych Skarbowi Państwa, wydatkowanych tymczasowo z jego funduszy na wynagrodzenie biegłego, orzeczono na podstawie art. 113 ust. 2 i 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 2257), obciążając ich częścią uczestniczkę J. K., stosownie do udziału spadkowego, zaś odstępując od obciążenia pozostałą kwotą skarżącej wnioskodawczyni z uwagi na jej trudną sytuację materialną, życiową, zdrowotną i obciążenie spłatą.