Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 19 listopada 2021 roku, Sąd Rejonowy w Zgierzu w sprawie o sygn. akt I C 1725/25 z powództwa A. Z. i R. Z. przeciwko (...) Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W. o ustalenie i o zapłatę:

• w punkcie pierwszym ustalił, że umowa kredytu hipotecznego (...) z oprocentowaniem zmiennym nr 203- (...) zawarta w dniu 29 sierpnia 2008 roku pomiędzy (...) Bankiem (...) spółką akcyjną z siedzibą w W. a A. Z. i R. Z. jest w całości nieważna;

• w punkcie drugim zasądził od (...) Banku (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz A. Z. kwotę 50 419,27 zł oraz 3.710,73 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 5 maja 2020 roku do dnia zapłaty;

• w punkcie trzecim oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

• w punkcie czwartym zasądził od (...) Banku (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz A. Z. i R. Z. kwoty po 3 217 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, wskazując, iż zaskarża rozstrzygnięcie w całości, co należy traktować jako oczywistą omyłkę ze względu na treść złożonej apelacji nie kwestionującej rozstrzygnięcia w punkcie 3 wyroku i nie zgłaszającej w tym kierunku jakichkolwiek zarzutów. Zaskarżonemu orzeczeniu w pozostałej części apelujący zarzucił zaś:

naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, w postaci:

art. 233 § 1 k.p.c. poprzez nieprawidłową ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, polegającą na:

• umowy kredytu, wniosku kredytowego - w konsekwencji na skutek błędnej oceny wskazanych dowodów Sąd I instancji doszedł do nieprawidłowego wniosku, że intencją stron było zawarcie umowy kredytu w walucie polskiej;

• dokonaniu wadliwej oceny treści wniosku kredytowego oraz umowy kredytu, co skutkowało nieprawidłowym ustaleniem przez Sąd I instancji, że powodowie nie zostali należycie poinformowani o specyfice kredytu udzielonego im na podstawie umowy oraz związanych z nim ryzykach;

• bezpodstawnym przyjęciu, nieznajdującym potwierdzenia w materiale dowodowym, że Bank mógł w sposób dowolny ustalać kursy walut w tabeli kursowej, co skutkowało błędny ustaleniem sprowadzającym się do wniosku, że to Bank a nie warunki rynkowe kształtują kursy walut;

• pominięciu przy ustalaniu stanu faktycznego sprawy pełnej treści umowy, która już od chwili zawarcia przyznawała powodom możliwość spłaty kredyt bezpośrednio w (...), w rezultacie czego Sąd I instancji pominął fakt, że stosowanie kwestionowanych przez Powodów postanowień umowy miało charakter fakultatywny, zależny od woli powodów.

art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. oraz z art. 278 § 1 k.p.c. polegające na bezpodstawnym pominięciu przez Sąd I instancji wniosku dowodowego pozwanego o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu ekonomii ze specjalnością w zakresie bankowości na fakty wskazane odpowiedzi na pozew, które to naruszenie miało istotny wpływ na wynik niniejszej sprawy, albowiem uniemożliwiło pozwanemu wykazanie okoliczności istotnych z punktu widzenia niniejszego postępowania, w szczególności rynkowego charakteru kursów publikowanych przez kredytodawcę w Tabeli kursów oraz braku zaistnienia przesłanek pozwalających na uznanie postanowień Umowy kredytu za niedozwolone.

naruszenie następujących przepisów prawa materialnego:

naruszenie prawa materialnego w postaci art. 69 ust. 1-2 pr. bank. polegające na jego błędnej wykładni skutkującej uznaniem, że w umowie kredytu łączącej strony brak jest essentialia negotii umowy kredytowej wynikającej z tego przepisu, podczas gdy umowa kredytu zawiera wszystkie elementy przedmiotowo istotne tego rodzaju stosunku zobowiązaniowego, w szczególności zaś określa kwotę kredytu;

naruszenie prawa materialnego w postaci art. 58 § 1 k.c. polegające na jego błędnej wykładni skutkującej uznaniem, że umowa kredytu jest nieważna, podczas gdy w świetle treści i wykładni obowiązujących przepisów prawa jednoznacznie wynika, że brak jest podstaw do stwierdzenia nieważności umowy kredytu, a mając na względzie fakt, że Sąd I instancji w uzasadnieniu wskazał, że umowę kredytu należałoby również uznać za nieważną na skutek zawarcia w niej klauzul abuzywnych, a w konsekwencji skarżący zaskarżonemu wyrokowi zarzucił także naruszenie;

art. 385 ¹ § 1 k.c. przez jego błędną wykładnię polegającą na tym, że Sąd I instancji nieprawidłowo ustalił treść przesłanek „sprzeczności z dobrymi obyczajami’ i „rażącego naruszenia interesu konsumentów", w rezultacie czego Sąd I instancji błędnie uznał § 4 ust. 2 i § 22 ust. 2 pkt 1 Części Ogólnej Umowy ( (...)) za klauzule abuzywne pomimo tego, że nie było podstaw ku temu,

art. 385 ¹ § 1 k.c., art. 385 ² k.c. przez błędną wykładnię polegającą na tym, że Sąd I instancji uznał, że w przypadku sformułowania przez powodów zarzutów abuzywności wobec konkretnych postanowień umowy, ocenie podlega wyłącznie literalna treść tych postanowień, podczas gdy prawidłowa wykładnia wskazanych przepisów wymagała od Sądu I instancji oceny spornych postanowień w kontekście treści całej umowy;

art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. art. 69 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku - Prawo bankowe (dalej jako: „Pr. bank.” lub „Prawo bankowe") poprzez niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że postanowienia umowy kredytu w postaci § 4 ust. 2 i § 22 ust. 2 pkt 1 (...) kształtują główne świadczenia stron oraz określają elementy przedmiotowo istotne umowy kredytu, w sytuacji, gdy w umowie kredytu denominowanego w walucie obcej nie pełnią one takiej roli i na skutek niezwiązania nimi stron umowa nie traci elementów przedmiotowo istotnych i może być nadal wykonywana;

art. 385 ¹ § 2 k.c., art. 385 ² k.c. poprzez błędną ich wykładnię i przyjęcie, że oceny skutków abuzywności dokonuje się na moment zawierania umowy, co jest sprzeczne ze stanowiskiem (...) wyrażonym między innymi w sprawie C-260/18 D., a zgodnie z którym na moment zawarcia umowy dokonuje się wyłącznie oceny przesłanek abuzywności, zaś oceny skutków abuzywności klauzul dokonuje się na moment zaistnienia sporu, względnie na moment orzekania w sprawie;

art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust 1 i 2 Prawa bankowego, art. 354 § 1 i 2 k.c. oraz art. 69 ust. 3 Prawa bankowego poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że po wyeliminowaniu z Umowy kredytu postanowień w postaci § 4 ust. 2 i § 22 ust. 2 pkt 1 (...) w umowie kredytu denominowanego w walucie obcej powstaje luka i umowa ta nie może być dalej wykonywana, co w konsekwencji doprowadziło Sąd I instancji do błędnego wniosku o konieczności unieważnienia Umowy, pomimo braku podstaw do takiej konkluzji;

art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust 1 i 2 Prawa bankowego, art. 65 § 1 i 2 k.c. oraz art. 358 § 1 i 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 24 stycznia 2009 r., art. L przepisów wprowadzających kodeks cywilny (dalej „p.w.k.c.”) poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że ewentualna luka w umowie powstała na skutek usunięcia z niej klauzul przeliczeniowych odsyłających do kursów kupna dla dewiz i sprzedaży dla dewiz z Tabeli kursów Banku, gdyby przyjąć, że taka luka w ogóle może powstać, nie może być wypełniona poprzez odwołanie się do treści art. 358 § 2 k.c.;

art. 189 k.p.c. w zw. z art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego poprzez niewłaściwe zastosowanie i ustalenie nieważności Umowy kredytu w związku z uznaniem niektórych jej postanowień za klauzule abuzywne w rozumieniu z art. 385 ¹ § 1 k.c., co było bezpodstawne, ponieważ art. 385 ¹ § 2 k.c. wprost stanowi, że strony są związane umową w pozostałym zakresie (tj. z wyłączeniem postanowień uznanych za niedozwolone);

art. 189 k.p.c. poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że powodowie posiadają interes prawny w ustaleniu, że pomiędzy nimi a Bankiem nie istnieje ważny stosunek prawny wynikający z Umowy kredytu.

W konsekwencji podniesionych zarzutów apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów solidarnie na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, oraz zwrotu opłat skarbowych od złożonych pełnomocnictw. Ewentualnie skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zwrotu zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W złożonym środku zaskarżenia apelujący, w związku z zarzutem art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. oraz z art. 278 § 1 k.p.c. na podstawie art. 380 k.p.c. wniósł o rozpoznanie przez Sąd II instancji rozstrzygnięcia Sądu I instancji w postaci pominięcia wniosku pozwanego o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu ekonomii ze specjalnością w zakresie bankowości na fakty wskazane odpowiedzi na pozew, poprzez dopuszczenie i przeprowadzenie przez Sąd II instancji dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu ekonomii ze specjalnością w zakresie bankowości celem uzyskania odpowiedzi na następujące pytania oraz wykazanie następujących faktów:

wpływu zmian kursu waluty (...) względem waluty polskiej oraz wskaźnika LIBOR dla waluty (...) dla międzybankowych depozytów trzymiesięcznych (LIBOR 3M) na wysokość obciążenia ponoszonego przez Powodów z tytułu Umowy kredytu,

czy stosowanie dwóch różnych rodzajów kursów walut (tj. kursu kupna i kursu sprzedaży) oraz czy stosowanie marży (spreadu) przy dokonywaniu wymiany walutowej przez uczestników rynku walutowego jest zjawiskiem powszechnym funkcjonującym nie tylko na rynku bankowym, ale również rynku kantorowym,

czy i jakie czynniki ekonomiczne (np. płynność rynku, zmienność kursów walut etc.) wpływają na bieżący kurs rynkowy (...) i/lub marżę (spread) banków komercyjnych;

standardów i zwyczajów rynkowych w postaci określania wartości zobowiązań stron wyrażonych w różnych walutach według kursu rynkowego danej waluty;

czy marża stosowana w praktyce działalności kantorowej banków może być ustalana całkowicie dowolnie, w oderwaniu od realiów (sytuacji i zjawisk) rynkowych i jakie są ryzyka stosowania przez bank komercyjny kursów wymiany walut niedostosowanych do aktualnych warunków rynkowych,

co - w świetle zwyczajów i praktyki rynkowej - jest kursem rynkowym (tj. uwzględniającym uwarunkowania i mierniki rynkowe takie jak wysokość kursów spot, marża etc.) kupna i sprzedaży waluty - w tym (...)/PLN - w stosunkach tego rodzaju co łączące Powodów z Bankiem przy Umowie kredytu i jakie elementy mają wpływ na jego ustalenie,

czy kurs kupna waluty dla pary walut (...)/PLN, według którego nastąpiło przeliczenie zobowiązania z (...) na PLN na etapie wypłaty/uruchomienia środków kredytu oraz kurs sprzedaży dla pary walut (...)/PLN, według których następowało przeliczne spłacanych przez powodów rat kredytu stanowił kursy rynkowe (tj. uwzględniający uwarunkowania i mierniki rynkowe takie jak wysokość kursów spot, marża etc.),

w przypadku uznania, że kurs kupna i sprzedaży waluty dla pary walut (...)/PLN publikowany w Tabeli kursów walutowych Banku, według którego Bank przeliczał świadczenia wynikające z Umowy kredytu nie stanowił kursu rynkowego - wskazanie jak w świetle walutowego charakteru Umowy kredytu, zwyczajów i praktyki rynkowej winno kształtować się świadczenie Powodów w przypadku uznania niezwiązania ich zakwestionowanymi klauzulami denominacyjnymi w zakresie odwołującym się do kursów tabelarycznych Banku,

porównania - procentowanego i kwotowego - kursów kupna i sprzedaży walut (...)/PLN, według których dochodziło do rozliczenia świadczeń stron z Umowy kredytu z kursami kupna i sprzedaży (...) publikowanymi przez: (i) pięć wybranych innych banków komercyjnych udzielających kredytów walutowych (np. Bank (...) S.A., (...) Bank SA, (...) Bank (...) SA, (...) SA, (...) SA) oraz (ii) Narodowy Bank Polski w Tabeli A i w Tabeli C,

porównania - procentowanego i kwotowego - wysokości zadłużenia Powodów z Umowy kredytu w przypadku, gdyby rozliczenie kredytu miało odbywać się z zastosowaniem kursów kupna i sprzedaży (...) publikowanych przez Narodowy Bank Polski w Tabeli A i w Tabeli C,

porównania - procentowanego i kwotowego - wysokości zadłużenia Powodów z Umowy kredytu w przypadku, gdyby powodowie w dniu 29 sierpnia 2008 r. zaciągnęli kredyt w złotówkach w kwocie określonej we Wniosku kredytowym oraz finalnie im wypłaconej w złotówkach, tj. w kwocie 83.536,16 zł, oprocentowanego wg stawki WIBOR 3M i marży dla kredytów Złotowych obowiązujących na rynku kredytów hipotecznych w latach 2008 - do dnia sporządzenia opinii (raty annuitetowe),

a także - jedynie na wypadek podzielenia przez Sąd twierdzeń powodów o nieważności umowy kredytu skarżący wniósł o rozpoznanie wysokości roszczenia Banku wobec powodów z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia/nienależnego świadczenia w związku z nieważnością Umowy kredytu w całości lub w części oraz kosztu, jaki musieliby ponieść Kredytobiorcy w celu pozyskania finasowania bankowego na kwotę 83 536,16 zł na realizację celu kredytowania, z uwzględnieniem oprocentowania złotowych kredytów bankowych hipotecznych (marża, stawka referencyjna) funkcjonujących w latach 2008 - do dnia sporządzenia opinii.

Nadto na rozprawie w dniu 27 lipca 2023 roku pełnomocnik pozwanego oświadczył, iż w stosunku do powodów został złożony zarzut zatrzymania oraz zakwestionował zasadność zasądzonych odsetek ustawowych za opóźnienie od należności zasądzonej w (...).

W odpowiedzi na apelację powodowie wnieśli/ o oddalenie apelacji pozwanego jako bezzasadnej oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki zwrotu kosztów procesu za postępowanie przed sądem II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od uprawomocnienia się orzeczenia którym je zasądzono do dnia zapłaty.

Sąd Okręgowy poczynił dodatkowo następujące ustalenia faktyczne:

W umowie w rozdziale 6 pkt 4 strony ustaliły, że środki pieniężne na spłatę kredytu będą pobierane z rachunku (...).

(umowa k. 32)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się bezzasadna.

Ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy w zakresie okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia nie są obarczone błędem i znajdują oparcie w materiale dowodowym zgromadzonym w toku postępowania. Sąd odwoławczy przyjmuje zatem wskazanie ustalenia za własne uzupełniając je we wyżej opisanym zakresie.

Skarżący podniósł wprawdzie zarzuty naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.
i błędy w ustaleniach faktycznych, ale nie oznacza to, że skutecznie zakwestionował podstawę faktyczną rozstrzygnięcia. Zarzuty te, choć ujęte od strony proceduralnej, w przeważającej części dotyczą prawidłowości zastosowania prawa materialnego. Ocena, czy umowa o kredyt hipoteczny zawarta przez strony w dniu 29 sierpnia 2008 roku miała charakter walutowy czy złotowy, przyjęcie w oparciu o treść postanowień umownych zakresu dowolności bądź jej braku przy ustalaniu przez pozwany bank kursu waluty (...) w tabeli kursów, ocena możliwości spłat rat w innej walucie niż złoty nie jest elementem ustaleń faktycznych, ale oceną sformułowaną w rozważaniach prawnych. Sąd I instancji odnosząc się do powyższych kwestii czynił to poprzez ocenę postanowień umowy o kredyt hipoteczny zawartej przez strony poprzez jej wykładnię, do której to znajdują zastosowanie dyrektywy interpretacyjne zawarte w art. 65 k.c., a nie wskazane w art. 233 § 1 k.p.c. Przesądzając o charakterze kredytu powoływał się bowiem na postanowienia umowy i rzeczywistą wolę stron (vide: str. 7 uzasadnienia), dowolność ustalania kursu waluty wywodził z niekwestionowanej przecież i niespornej umowy o kredyt hipoteczny (vide: str. 9 uzasadnienia), a do realnej możliwości spłacania kredytu przez powodów w walucie (...) odniósł się poprzez wskazanie celu zawarcia umowy, uzyskiwanych wówczas przez kredytobiorców dochodów w PLN w chwili zawarcia umowy (vide: str. 7 uzasadnienia) przytaczając przecież w istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy zakresie treść § 21 i 22 w ustaleniach faktycznych (vide: str. 3 uzasadnienia). Jedynie dla porządku i pełnego wyjaśnienia sprawy, mając na względzie treść art. 382 k.p.c., Sąd Okręgowy uzupełnił ustalenia faktyczne o te postanowienia umowne stron nawiązujące do treści § 21 umowy, z których wprost wynikało w jakiej walucie kredyt będzie spłacany, gdyż potrącanie należności odbywało się z rachunku prowadzonego w PLN. Należy jednak zauważyć iż w wyżej wskazanym zakresie skarżący nie kwestionował treści postanowień umowy kredytu, lecz skutki jakie miała wywierała ona w relacjach pomiędzy stronami. Nadanie natomiast określonego znaczenia ustalonym faktom, dokonanie właśnie oceny tych okoliczności bądź pominięcie ich jako nieistotnych na etapie rozstrzygania sprawy odnosi się już do przyporządkowania (podciągnięcia) stanu faktycznego pod ogólną normę (regułę) prawną czyli subsumpcji określonej normy prawnej tj. stosowania prawa materialnego i nie ma żadnego związku ze stosowaniem do oceny wiarygodności i mocy dowodów (w kontekście dokonywanych ustaleń faktycznych) w/w przepisu art. 233 k.p.c. Wnioski wyciągnięte ze wskazanych wyżej ustaleń i kwestionowane przez pozwanego podlegają więc ocenie wyłącznie w kontekście zgłoszonych zarzutów naruszenia przepisów prawa materialnego.

Sąd Okręgowy nie dostrzega również naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w ustaleniach Sądu I instancji w zakresie udzielonej powodom przez bank informacji i o specyfice kredytu i związanych z nim ryzykach. Powyższe ustalenia zostały bowiem oparte na zeznaniach powodów, którym pozwany nie przeciwstawił jakiegokolwiek dowodu wskazującego, iż było inaczej niż zeznali. Pomimo tego, że bank jest profesjonalistą, nie został przedłożony jakikolwiek dokument świadczący o pełnym i rzetelnym poinformowaniu powodów o ryzyku kursowym przy kredycie hipotecznym denominowanym w (...) z pewnością kryterium tego nie spełniały przedłożone oświadczenia wnioskodawców ogólnikowo wskazujące o udzielonej im w tym zakresie informacji (k. 129 i 130), które nie przeczą przecież treści zeznań powodów. Zgłoszony zaś przez pozwanego dowód z zeznań pracowniczki K. G., która nie obsługiwała osobiście powodów, nie informowała ich o ryzyku kursowym i nie była w stanie opisać procedur, jakie w tym zakresie obowiązywały w banku w 2008 roku, trudno uznać za przeczący twierdzeniom powodów. Na marginesie już należy zauważyć, iż wykazanie niniejszych okoliczności obciążało bank. Mając zaś na względzie, iż zeznania powodów były spójne, logiczne, nie przeczył im jakikolwiek przedłożony w sprawie dowód, brak jest podstaw do przyjęcia, iż dokonanie ustaleń faktycznych na ich podstawie naruszało zasadę swobodnej oceny dowodów.

W przedmiotowej sprawie nie doszło również do naruszenia art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. oraz z art. 278 § 1 k.p.c. Rację miał Sąd I instancji, iż zgłoszony przez pozwanego dowód z opinii biegłego nie miał znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, jeśli doszedł on do przekonania, iż umowa o kredyt hipoteczny jest nieważna. Sąd Okręgowy w pełni zgadza się z prezentowanym przez Sąd Rejonowy stanowiskiem, iż przy ocenie ważności czynności prawnej decyduje jej treść lub cel, iż nie można przypisywać dominującego znaczenia ani okolicznościom poprzedzającym zawarcie umowy, ani sposobowi wykonania tej umowy (str. 6 uzasadnienia). Przy takim stanowisku wykazanie okoliczności związanych z rynkowym charakterem kursów publikowanych przez kredytodawcę w Tabeli kursów banku nie ma żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, jeśli z umowy nie wynikają zasady, w jaki winny być określane.

Przechodząc do zarzutów naruszenia prawa materialnego w pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutu naruszenia art. 189 k.p.c. oraz zarzutu naruszenia art. 189 k.p.c. w zw. z art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego albowiem zasadność tego zarzutu przesądzałaby o braku legitymacji powodów w żądaniu ustalenia nieważności umowy o kredyt hipoteczny. Należy podkreślić, iż zarówno w judykaturze, jak i w doktrynie, jednolicie przyjmuje się, że interes prawny w znaczeniu użytym w art. 189 k.p.c. występuje wówczas, gdy z przyczyn natury faktycznej lub prawnej zachodzi realna niepewność co do szeroko pojmowanych praw i stosunków prawnych. Interes ten należy rozumieć jako potrzebę wprowadzenia przejrzystości co do konkretnego stosunku prawnego lub prawa w celu ochrony przed grożącym naruszeniem sfery uprawnień strony domagającej się ochrony. Powództwo ustalające spełnia swą funkcję wtedy, gdy oczekiwane rozstrzygnięcie wywoła takie skutki między stronami, w następstwie których ich sytuacja prawna zostanie określona jednoznacznie i tym samym wyeliminowane zostanie ryzyko naruszenia w przyszłości praw powoda (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2002 r. II CKN 919/99). Jeśli do naruszenia doszło, interes prawny zachodzi z reguły tylko wtedy, gdy zainteresowany nie ma innej możliwości obrony, a strona przeciwna kwestionuje istnienie lub nieistnienie jego prawa lub stosunku prawnego. Każdorazowo konieczne jest rozważenie okoliczności konkretnej sprawy oraz w jej ramach sytuacji prawnej strony powodowej, ocenianej w płaszczyźnie obecnych i prawdopodobnych stosunków prawnych z jej udziałem, a także celu do jakiego powództwo zmierza oraz możliwości dostatecznego jego zrealizowania przy wykorzystaniu innych środków prawnych. Interes prawny, o którym mowa w art. 189 k.p.c., nie może być rozumiany subiektywnie i odzwierciedlać jedynie odczucia powoda. Interes ten wyznaczają kryteria obiektywne. Co do zasady ugruntowany w orzecznictwie jest pogląd, że interes prawny określony w art. 189 k.p.c. zwykle nie zachodzi, gdy powód może uzyskać ochronę prawną w inny sposób, tj. w drodze innego (dalej idącego) powództwa, w szczególności powództwa o zasądzenie świadczenia. Powództwo o ustalenie powinno być bowiem ostatecznym i jedynym środkiem, z jakiego może skorzystać osoba, której sfera prawna wymaga ochrony, a więc nie powinien jej – co do zasady – przysługiwać żaden inny instrument prawny do uzyskania takiej ochrony. Jako wyjątek od reguły, należy jednak dopuścić istnienie interesu prawnego w sytuacji, gdy ze spornego stosunku wynikają dalsze skutki, których dochodzenie w wyniku wniesienia pozwu o świadczenie nie jest możliwe lub jest jeszcze nieaktualne (wyrok SA w Szczecinie z dnia 20 grudnia 2021 r. I ACa 619/21).

W realiach niniejszej sprawy należy wskazać, iż umowa o kredyt hipoteczny przewiduje spłatę kredytu do dnia 1 sierpnia 2038 roku, tak więc dalej idące powództwo o zapłatę, nie może obejmować zwrotu świadczeń, których powodowie jeszcze nie spełnili. Powodowie mogli wystąpić z żądaniem zwrotu części świadczeń już spełnionych, co też uczynili, jednakże nawet uznanie zasadności tego żądania kredytobiorców, z uwagi na przesłankową nieważność umowy, nie eliminuje poważnych wątpliwości co do obowiązywania spornej umowy, a to dlatego, że powództwo o zapłatę nie może dotyczyć przyszłych zobowiązań, obciążających powodów na podstawie tej umowy. Skoro zatem ewidentnym celem powodów w niniejszym postępowaniu było doprowadzenie do podważenia ważności przedmiotowej umowy, a tym samym zakwestionowania podstaw prawnych zarówno dla spełnionych już świadczeń tytułem uiszczenia rat kredytowych, jak i dla rat, których termin płatności jeszcze nie nastąpił, to wyrok zasądzający zwrot zrealizowanych już świadczeń nie zakończyłby ostatecznie powstałego między stronami sporu. Już tylko na marginesie należy zauważyć, iż w przypadku umowy o kredyt hipoteczny brak ustalenia jej nieważności wyklucza możliwość wykreślenie bez zgody wierzyciela hipoteki zabezpieczającej spłatę tego kredytu, mimo, iż sąd przesłankowo, zasądzając na rzecz powodów zwrot świadczeń nienależnych uiszczanych w wykonaniu umowy, stwierdzi jej nieważność. Trudno natomiast oczekiwać, aby wierzyciel, działając wbrew swojemu interesowi, taką zgodę wyraził.

Za niezasadne należy też uznać zarzut naruszenia art. 69 ust. 1 i 2 Prawo bankowe (t.j. Dz. U. z 2002 r., nr 72 poz. 665 ze zm.) i art. 58 § 1 k.c. w oparciu o które Sąd I instancji doszedł do przekonania, iż umowa o kredyt hipoteczny zawarta przez strony jest nieważna.

W przedmiotowej sprawie nie ulega wątpliwości, iż zawarta pomiędzy stronami umowa jest umową o kredyt denominowany w (...), co oznacza, iż w umowie doszło literalnie do wskazania kwoty i waluty kredytu we franku szwajcarskim. Nie mogło jednak ujść uwagi Sądu Okręgowego, iż warunki umowne przy zawieraniu umowy w dniu 29 sierpnia 2008 roku zostały skonstruowane tak, że wynikało z nich, że zarówno wypłata, jak i spłata kredytu, została przewidziana w walucie polskiej. Rzeczywistą wolą stron było bowiem przekazanie kredytobiorcom określonych środków pieniężnych w walucie polskiej, o czym świadczył chociażby § 4 ust. 1 pkt 2 umowy wskazujący, iż kredyt jest wypłacany w walucie polskiej na finansowanie zobowiązań w Rzeczypospolitej Polskiej. Także jego spłata, wbrew twierdzeniom skarżącego, w chwili zawierania umowy przewidziana została wyłącznie w walucie polskiej albowiem środki pieniężne na spłatę kredytu miały być pobierane z rachunku złotowego – do założenia przez powodów rachunku walutowego doszło bowiem dopiero w dniu 12 października 2015 roku na skutek zawarcia aneksu do przedmiotowej umowy. Z ustaleń faktycznych wprost wynikało, iż powodów nie interesowało uzyskanie środków pieniężnych w walucie obcej to jest w (...), a decyzja o skorzystaniu z tego produktu bankowego wynikała z faktu posiadania większej zdolności kredytowej przy tego rodzaju kredycie i obniżenia kosztów jego uzyskania. Przy tak skonstruowanych postanowieniach umownych pozwany bank miał niewątpliwie pełną świadomość, iż wolą kredytobiorców było uzyskanie środków pieniężnych w walucie polskiej, gdyż celem tego kredytu było finansowanie zobowiązań na terenie RP co oznaczało, iż de facto została wykluczona możliwość uzyskania kwoty kredytu w (...). Tak skonstruowane warunki umowne, jak i okoliczności związane z jej zawarciem, także zdaniem Sądu Okręgowego, mimo zawarcia w umowie klauzuli denominacyjnej, świadczyły więc o złotowym charakterze tego kredytu – realną wartość majątkową tego kredytu stanowiło bowiem świadczenie banku wypłacone kredytobiorcom w walucie polskiej, gdyż innej możliwości umowa nie przewidywała. O kwalifikacji kredytu jako złotowego lub walutowego rozstrzyga bowiem treść umowy, co oznacza, iż nie należy kierować się wyłącznie użytą w umowie nazwą kredytu (vide: B. Smykla [w:] Prawo bankowe. Komentarz, red. A. Mikos-Sitek, P. Zapadka, Warszawa 2022, art. 69).

Wskazana w art. 69 ust. 2 pkt 2 Prawa bankowego kwota kredytu określana jest jako świadczenie banku polegające na oddaniu do dyspozycji kredytobiorcy określonej wartości majątkowej wyrażonej w jednostkach pieniężnych. Tak więc punktem wyjścia dla określenia rzeczywistej wartości majątkowej kredytu określonego w (...), a wykonywanej w walucie polskiej, czyli kwoty kredytu, niezbędnym było uwzględnienie postanowień umownych dotyczących określenia wartości tej waluty. Kwestie te regulował § 4 ust. 2 umowy, który przewidywał wypłatę kredytu albo transzy w walucie polskiej, przy zastosowaniu kursu kupna dla dewiz obowiązujących w (...) S.A. w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej tabeli kursów. Tak skonstruowane postanowienie umowne niewątpliwie umożliwiało więc arbitralne ustalenie przez bank wysokości świadczenia w walucie polskiej wypłaconego kredytobiorcom, gdyż zasady ustalania kursu kupna (...) nie zostały objęte treścią umowy. Stanowisko o niedozwolonym charakterze postanowień, w których możliwość ustalania kursu walut zależy od arbitralnej decyzji jednej ze stron, jest już ugruntowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob.m.in. następujące wyroki: z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14; z 8 września 2016 r., II CSK 750/15; z 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16; z 24 października 2018 r., II CSK 632/17; z 13 grudnia 2018 r., V CSK 559/17; z 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18; z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17; z 9 maja 2019 r., I CSK 242/18; z 29 października 2019 r., IV CSK 309/18; z 7 listopada 2019 r., IV CSK 13/19; z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18; z 30 września 2020 r., I CSK 556/18; z 2 czerwca 2021 r., I (...) 55/21; z 28 września 2021 r., I (...) 74/21, z 7 lutego 2023, (...), postanowienia SN 29 marca 2023 r., I CSK 3031/22, z 27 kwietnia 2023 r., I CSK 3374/22), jednakże w przedmiotowym przypadku arbitralność w ustalaniu wysokości kupna (...) przez bank dyskwalifikowała wyrażoną w (...) kwotę kredytu jako miernika wartości tego świadczenia już w chwili zawarcia umowy. Kredytodawca mógł więc, w aspekcie kształtowania kursu, wpływać w sposób dowolny na wysokość świadczenia pieniężnego przekazanego kredytobiorcom i nawet jeśli przy kursie (...) uwzględniał standardy i zwyczaje rynkowe, to mógł po prostu arbitralnie kształtować jego kurs w dolnej bądź górnej granicy rynkowego przedziału kursu (...), fakt bowiem występowania na rynku różnic kursowych w kursie kupna, czy też sprzedaży walut jest rzeczą powszechnie znaną. Niewątpliwie zaś dopiero ilość środków i ich wartość w PLN (w przedmiotowej sprawie niemożliwa do ustalenia z uwagi na odwołanie do Tabeli kursów) pozwalała ustalić wartość majątkową tego kredytu. Tym samym należy w pełni zgodzić się ze stanowiskiem Sądu I instancji o braku uzgodnienia kwoty kredytu w umowie o kredyt hipoteczny zawartej pomiędzy stronami – brak jest więc podstaw do konstatacji o naruszeniu przez Sąd a quo art. 69 ust. 1 i 2 Prawo bankowe.

Konsekwencją niniejszego stanowiska jest uznanie, iż w przedmiotowej sprawie nie doszło również do naruszenia art. 58 § 1 k.c. Powołując się za Sądem I instancji na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2014 roku (IV CSK 585/13, Legalis nr 1079906) należy podkreślić, że warunkiem powstania ważnego zobowiązania, którego treścią jest obowiązek spełnienia świadczenia przez dłużnika na rzecz wierzyciela jest dokładne określenie treści tego świadczenia albo przesłanek pozwalających na jego dokładne określenie, co w przedmiotowej sprawie miejsca nie miało. Jak słusznie wskazał Sąd Rejonowy wielkość „przyznanej kwoty kredytu”, czyli kwoty faktycznie oddawanej do dyspozycji kredytobiorców miała charakter arbitralny, a z okoliczności zawartej umowy wynikało niezbicie, że kredytobiorcy nie chcieli uzyskać świadczenia w (...), który miał być jedynie miernikiem wartości kwoty kredytu – tym samym nie możliwym jest zweryfikowanie prawidłowości wykonania umowy. Także zdaniem Sądu Okręgowego nie ulegało kwestii, iż pomimo wskazania kwoty kredytu w (...) ( de facto jednego z elementów miernika wartości w sytuacji złotowego charakteru umowy) nie było realnej możliwości określenia w oparciu o postanowienia umowne wartości majątkowej świadczenia kredytodawcy, a tym samym kwoty kredytu, jeśli z okoliczności wynikało, iż strony nie chciały wykonania umowy w walucie (...). Należy bowiem zauważyć, iż zapis, że kredyt został udzielony w kwocie 41 048,80 CHF, ale miał być wypłacony oraz spłacany w walucie polskiej, co w żaden sposób nie odpowiadało minimum normatywnemu z art. 69 ustawy Prawo bankowe. Ponadto w okolicznościach niniejszej sprawy, bez określenia kwoty kredytu nie było w zasadzie możliwe oszacowanie wysokości zobowiązania wzajemnego kredytobiorców. Umowę tą Sąd Rejonowy zasadnie więc uznał za nieważną na podstawie art. 58 § 1 i 3 k.c. z uwagi na brak dokładnego określenia treści świadczeń w niej wskazanych.

Niezależnie od powyższego stanowiska, które, co dostrzega Sąd Okręgowy, rozstrzygane jest różnie w orzecznictwie, należy w pełni zgodzić się z Sądem Rejonowym odnośnie oceny skutków klauzul abuzywnych stwierdzonych w umowie o kredyt hipoteczny zawartej przez strony, które również przesądzały o nieważności tej umowy.

Przede wszystkim w przedmiotowej sprawie nie doszło naruszenia art. 385 ¹ § 1 k.c. wskazanego w zarzutach w pkt 3-8 apelacji, zgodnie z którym niedozwolonymi postanowieniami umownymi są klauzule umowne, które spełniają łącznie trzy przesłanki pozytywne: zawarte zostały w umowach z konsumentami, kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają interesy konsumenta. Kontrola abuzywności postanowień umowy wyłączona jest jedynie w przypadku spełnienia jednej z dwóch przesłanek negatywnych, to jest: gdy postanowienie umowne zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem oraz jeżeli postanowienie umowne określa główne świadczenia stron i jest sformułowane w sposób jednoznaczny. W tej sprawie Sąd I instancji słusznie przyjął, że spełnione zostały pozytywne przesłanki stwierdzenia abuzywności § 4 ust. 2 i § 22 ust. 2 pkt 1 umowy i nie wystąpiła żadna z przesłanek negatywnych.

Artykuł 385 ¹ § 3 k.c. stanowi, że nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Jak już zostało wskazane wyżej przez „rzeczywisty wpływ” należy rozumieć realną możliwość oddziaływania na treść postanowień umownych, a nie opatrzenie kontrolowanego postanowienia wzmiankami typu: „wyrażam zgodę”, „przyjmuję własnoręcznym podpisem”. Dla porządku należy wskazać, iż w przedmiotowej sprawie niniejsza przesłanka została niewątpliwie spełniona – umowa została przejęta z wzorca umownego przygotowanego przez bank, a skarżący zasadniczo nie kwestionował okoliczności związanych z brakiem indywidualnego uzgodnienia treści postanowień umownych.

Wbrew zaś twierdzeniom skarżącego zakwestionowane w § 4 ust. 2 i § 22 ust. 2 pkt 1 postanowienia umowne w zakresie klauzul przeliczeniowych kształtowały główne świadczenia stron. Jedynie początkowym okresie w orzecznictwie Sądu Najwyższego uznawano, że klauzule przeliczeniowe nie stanowią postanowień określających główne świadczeń stron w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zdanie drugie k.c., lecz kształtujących jedynie dodatkowy mechanizm indeksacyjny (waloryzacyjny) tych świadczeń, tj. sposób określania rynkowej wartości wydanej i wykorzystywanej sumy kredytu w złotych w relacji do walut obcych, co ma na celu zachowanie wartości pieniądza w długim okresie spłaty pożyczki (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016, Nr 11, poz. 134, z dnia 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16, z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, OSNC 2018, nr 7-8, poz. 79, z dnia 24 października 2018 r., II CSK 632/17, nie publ., z dnia 13 grudnia 2018 r., V CSK 559/17, nie publ.).

W wyroku z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18 (nie publ.) Sąd Najwyższy wskazał jednak, że prezentowane dotychczas stanowisko wymaga zweryfikowania, gdyż za postanowienia umowne mieszczące się w pojęciu "głównego przedmiotu umowy" w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy uważać te, które określają podstawowe świadczenia w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują tę umowę (por. wyroki (...) z 30 kwietnia 2014 r., C-26/13, pkt 4950, z 26 lutego 2015 r., C-143/13, pkt 54, z 23 kwietnia 2015 r., C-96/14, pkt 33, z 20 września 2017 r., C-186/16, pkt 35). Takie cechy przypisywane są nie tylko postanowieniom, które wiążą się z obciążeniem kredytobiorcy - konsumenta ryzykiem zmiany kursu waluty i związanym z tym ryzykiem zwiększenia koszt kredytu (klauzule ryzyka walutowego) (por. wyroki (...) z 20 września 2017 r., (...), pkt 37, z 20 września 2018 r., C-51/17, pkt 68, z 14 marca 2019 r., C-117/18, pkt 48, z 3 października 2019 r., C-260/18, pkt 44, lecz i te, które kształtują mechanizm indeksacji (por. wyroki Sądu Najwyższego z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115 i z 9 maja 2019 r., I CSK 242/18, nie publ.); odnosi się to tak do umowy kredytu indeksowanego jak i denominowanego (wyrok Sądu Najwyższego z 20 maja 2022 r., (...) 943/22, nie publ.). Z tych też względów brak podstaw do konstatacji, iż został naruszony art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 i 2 Prawa Bankowego w kontekście przyjęcia, iż klauzula przeliczeniowa kształtuje główne świadczenia stron - Sąd Rejonowy wszystkie te okoliczności dostrzegł i prawidłowo zinterpretował.

Niewątpliwie zaś zakwestionowane przez Sąd a quo postanowienia umowne zawarte w § 4 ust. 2 i § 22 ust. 2 pkt 1 stanowiące część mechanizmu indeksacyjnego, a więc kształtujące główne świadczenia stron, nie są jednoznaczne. Brak jednoznaczności klauzul waloryzacyjnych zastosowanych przez pozwanego w umowie kredytowej, nie poddających się obiektywnej weryfikacji, wypełnia zatem przesłankę abuzywności postanowień określających główne świadczenia stron.

Wobec treści art. 385 ¹ § 1 zd. II k.c. należy z kolei przypomnieć, że postanowienia określające główne świadczenia stron, podlegają kontroli pod kątem abuzywności tylko wtedy, gdy nie zostały sformułowane jednoznacznie (por. wyrok SN z 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, niepubl.). To rozwiązanie ustawowe, wywodzące się z art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13, opiera się na założeniu, zgodnie z którym postanowienia określające główne świadczenia stron zazwyczaj odzwierciedlają rzeczywistą wolę konsumenta, gdyż do ich treści strony przywiązują z reguły największą wagę, a w takiej sytuacji zasada ochrony konsumenta musi ustąpić ogólnej zasadzie autonomii woli obowiązującej w prawie cywilnym. Wyłączenie spod kontroli nie może jednak obejmować postanowień nietransparentnych, gdyż w ich przypadku konsument nie ma możliwości łatwej oceny rozmiarów swojego świadczenia i jego relacji do rozmiarów świadczenia drugiej strony. Postanowienia określające główne świadczenia stron nie podlegają bowiem ocenie ich nieuczciwego charakteru wyłącznie w przypadku, gdy na podstawie badania indywidualnego możliwe jest uznanie, że zostały sformułowane przez przedsiębiorcę prostym i zrozumiałym językiem. Z kolei wymóg, aby warunek umowny był wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, należy rozumieć w ten sposób, iż powinien być on rozumiany jako nakazujący także, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu, do którego odnosi się ów warunek, a także, w zależności od przypadku, związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach, tak by konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne (tak np. w wyroku (...) z dnia 20 września 2017 r., w sprawie C-186/16, R. P. A. i in. przeciwko (...) SA, pkt. 43 i 44 z powołaniem się na inne orzeczenia Trybunału). W ocenie Sądu odwoławczego, zakwestionowane w sprawie niniejszej klauzule umowne nie mogą zostać uznane za jednoznacznie sformułowane postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zd. II k.c., skoro na ich podstawie powodowie nie byli w stanie oszacować kwot, jakie w przyszłości będą zobowiązani świadczyć na rzecz banku (tak również w wyroku SN z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18, niepubl.) i nie mogli zorientować się, w jakiej dokładnie sytuacji prawnej znajdą się na skutek zawarcia umowy i jakie potencjalne konsekwencje dla ich zobowiązań finansowych powstaną na gruncie przedmiotowych postanowień umownych – niewątpliwie więc rażąco naruszały interes konsumentów i były sprzeczne z dobrymi obyczajami. Wywody przedstawione na te okoliczności przez Sąd I instancji są w pełni prawidłowe i Sąd odwoławczy uznaje je za własne.

Analiza okoliczności sprawy pod kątem spełnienia pozytywnych w pierwszej kolejności wymaga przesądzenia, że Sąd Rejonowy prawidłowo określił umowną klauzulę denominacyjną, odwołując się do właściwych zapisów umownych. Za niedozwolone postanowienie umowne uznano klauzulę denominacyjną, niewątpliwie prawnie dopuszczalną, ale opisaną w sposób, który zakłada dowolność banku w zakresie ustalania kursu waluty (...). Sąd Rejonowy słusznie wywiódł, że przedmiotowa umowa kredytu nie określała precyzyjnie sposobu ustalania wartości waluty aktualnej dla rozliczenia z konsumentem, przez co powodowie zdani byli na arbitralne decyzje banku w tej kwestii ustalane przez bank w Tabeli kursów. Klauzula waloryzacyjna może działać prawidłowo jedynie wówczas, gdy miernik wartości, według którego dokonywana jest waloryzacja ustalany jest w sposób obiektywny, a więc przede wszystkim w sposób niezależny od woli którejkolwiek strony umowy. Sporny mechanizm umowny odwoływał się zaś wyłącznie do Tabeli kursów. W ten sposób bank miał możliwość kształtowania kursu franka szwajcarskiego, zwiększając bądź zmniejszając jego kurs względem PLN wedle swego uznania. Umowa nie dawała konsumentowi żadnego instrumentu pozwalającego bronić się przed decyzjami banku w tym zakresie, czy też weryfikować je. Pomiędzy stronami umowy zakłócona została w ten sposób równowaga kontraktowa. Treść kwestionowanych postanowień umożliwiała bankowi jednostronne kształtowanie sytuacji konsumenta w zakresie wysokości ich zobowiązań wobec banku. Trzeba także pamiętać, że parametry rynkowe można interpretować rozmaicie, a więc także z wykorzystaniem dominującej pozycji kontraktowej, co pozwala na maksymalizowanie zysku banku (nawet w granicach „widełek” rynkowych). W efekcie bank miał możliwość uzyskania korzyści finansowych stanowiących dla kredytobiorcy dodatkowe koszty kredytu, których oszacowanie nie jest możliwe ze względu na brak oparcia zasad ustalania parametrów wypłaconego kredytu, jak i wysokości rat kredytu o obiektywne i przejrzyste kryteria. Innymi słowy, nawet rynkowy mechanizm ustalania tabeli kursów walut nie oznacza, że interesy konsumenta są prawidłowo chronione, skoro nie zostało to w żaden sposób uregulowane i opisane w umowie. Z tych też powodów Sąd Okręgowy w trybie art. 380 k.p.c. nie dopatrzył się uchybień w postanowieniu Sądu I instancji z dnia 29 października 2021 roku (k. 208), który pominął dowód z opinii biegłego z zakresu finansów i rachunkowości na okoliczności związane z ustaleniem rynkowego mechanizmu ustalania wartości walut w Tabeli kursów. Dobre obyczaje nakazują bowiem, aby ponoszone przez konsumenta koszty związane z zawarciem umowy, o ile nie wynikają z czynników całkowicie obiektywnych, były możliwe do przewidzenia. Brak określenia w umowie tych parametrów w rażący sposób narusza interes konsumenta. Nie ma w tym kontekście zasadniczego znaczenia okoliczność, że powodowie zostali przez bank zapoznany z kwestią ryzyka kursowego, co wynika z przedłożonych oświadczeń. Oczywiste jest, że rozsądny konsument, kiedy zawiera umowę kredytu denominowanego walutą obcą, liczy się z ryzykiem kursowym i akceptuje je. Ryzyko tego rodzaju nie jest jednak tożsame z ryzykiem dowolnego korygowania kursu wymiany przez kredytodawcę - w tym sensie uregulowanie 4 ust. 2 i § 22 ust. 2 pkt 1 umowy jest niedostateczne.

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że Sąd I instancji słusznie dopatrzył się również abuzywności kwestionowanych postanowień umownych.

Zważywszy że w rozpoznawanej sprawie za abuzywne zostały uznane klauzule określające świadczenia główne stron umowy, przejść należy do rozważań także w kontekście podnoszonego zarzutu naruszenia art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 385 ² k.c., tj. oceny skutków abuzywności klauzul - czy w takiej sytuacji całą umowę należy uznać za nieważną (bezskuteczną) czy też dopuszczalne będzie utrzymanie w mocy jej postanowień. O tym, czy umowa może być utrzymana, decyduje prawo krajowe. Musi to być zweryfikowane przy zastosowaniu obiektywnego podejścia. Niedopuszczalne jest uznanie sytuacji jednej ze stron umowy, zgodnie z prawem krajowym, za decydujące kryterium rozstrzygające o dalszym losie umowy (por. wyroki (...) z dnia 15 marca 2012 r. w sprawie C-453/10, J. P. i V. P. przeciwko SOS financ spol. sr.o., pkt 33-34, z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D. przeciwko (...) Bank Hungary Z.., pkt 40, 51, z dnia 26 marca 2019 r., w połączonych sprawach C-70/17 i C-179, A. B. i B., pkt 57 i z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko Raiffeisen Bank (...), pkt 41). Należy podzielić stanowisko zajęte przez (...), który uznaje, że w razie stwierdzenia abuzywności klauzuli ryzyka walutowego utrzymanie umowy „nie wydaje się możliwe z prawnego punktu widzenia”, co dotyczy także klauzul przeliczeniowych przewidujących spread walutowy (por. wyroki (...) z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D. przeciwko (...) Bank Hungary Z.., pkt 52 i z dnia 5 czerwca 2019 r., w sprawie C-38/17, GT przeciwko HS, pkt 43). Zdaniem Trybunału, reguła ta jest aktualna zwłaszcza wówczas, gdy unieważnienie tych klauzul doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również – pośrednio – do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty obcej (por. wyrok z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko Raiffeisen Bank (...), pkt 44). W konsekwencji w wyroku z dnia 3 października 2019r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko Raiffeisen Bank (...) orzekł, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, iż ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy (pkt 45). Nie powinno budzić wątpliwości, że o zaniknięciu ryzyka kursowego można mówić w sytuacji, w której skutkiem eliminacji niedozwolonych klauzul kształtujących mechanizm indeksacji jest przekształcenie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej w zwykły (tzn. nieindeksowany) kredyt złotowy. Zarazem należy uznać, że wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu. Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością) (tak w wyroku SN z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, niepubl.). Przy określaniu dalszych konsekwencji opisanego wyżej stanu rzeczy, należy omieć na uwadze to, że nieważność umowy potencjalnie może zagrażać interesom konsumenta – kredytobiorcy, zważywszy że wiąże się to co do zasady – jak wielokrotnie podkreślał (...) z podobnymi następstwami, jakie zachodzą w przypadku postawienia pozostałej do spłaty kwoty kredytu w stan natychmiastowej wymagalności, skoro położenie prawne stron umowy określają wówczas przede wszystkim przepisy o nienależnym świadczeniu. Nie jest więc wykluczone zastąpienie nieuczciwego warunku umownego przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym, jednakże dotyczy to tylko sytuacji, w której brak zastąpienia pociągałby za sobą unieważnienie umowy w całości i narażał konsumenta na szczególnie niekorzystne skutki – gdyż wówczas dochodziłoby de facto do penalizacji kredytobiorcy, a nie kredytodawcy (por. wyroki z dnia 30 kwietnia 2014 r. w sprawie C-26/13, Á. K., H. R. przeciwko (...), pkt 80-84, z dnia 21 stycznia 2015 r. w połączonych sprawach C-482/13, C-484/13, C-485/13 i C-487/13, U. B. i C., pkt 33, z dnia 26 marca 2019 r., w połączonych sprawach C-70/17 i C-179/17, A. B. i B., pkt 56-58, z dnia 20 września 2018 r., w sprawie C-51/17, (...) Bank (...). I (...) Faktoring K. Z.. przeciwko T. I. i E. K., pkt 60-61, z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko Raiffeisen Bank). Rację ma więc skarżący o tyle, że w wielokrotnie powoływanym już wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko Raiffeisen Bank (...), (...) stwierdził, że ocena, czy unieważnienie umowy naraża konsumenta na szczególnie szkodliwe skutki, musi być dokonywana w świetle okoliczności istniejących lub możliwych do przewidzenia w chwili zaistnienia sporu, a nie w chwili zawarcia umowy (pkt 50), i oznacza to, iż miarodajne są skutki, które rzeczywiście powstałyby, w okolicznościach istniejących lub możliwych do przewidzenia w chwili zaistnienia sporu, gdyby sąd krajowy unieważnił tę umowę, a nie skutki, które w dniu zawarcia tej umowy wynikałyby z jej unieważnienia (pkt 51), jednakże ich oceny dokonuje się wyłącznie przez pryzmat interesu konsumenta. Wywiedziono więc, że to konsument może zrzec się ochrony przed negatywnymi następstwami unieważnienia umowy w całości (pkt 55, 67), czyli obstawać przy tej nieważności, a wówczas zastąpienie niedozwolonej klauzuli również nie wchodzi w rachubę. Doprecyzowano także, że wyłączone jest zastąpienie luk w umowie spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, iż skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które to unormowania nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, w przypadku gdy strony umowy wyrażą na to zgodę (pkt 61-62). Jeśli natomiast prawo krajowe nie przewiduje przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, w przypadku gdy strony umowy wyrażą na to zgodę, które mogłyby wypełnić zaistniałe luki w umowie, konsument, który sprzeciwia się unieważnieniu umowy, ma jeszcze możliwość usanowania postanowienia niedozwolonego poprzez następcze wyrażenie dobrowolnej i świadomej zgody na włączenie go do treści umowy (pkt. 53) (tak również w wyroku (...) z dnia 21 lutego 2013 r., C-472/11, (...) Bank (...) przeciwko C. C. i V. C.).

W sprawie niniejszej jednak powodowie, działając przez zawodowego pełnomocnika, od początku żądali uznania umowy za nieważną i ewidentnie mieli świadomość niekorzystnych konsekwencji związanych z obowiązkiem wzajemnego zwrotu świadczeń stron jako nienależnych. Zatem w ocenie Sądu II instancji ostatecznie stwierdzić trzeba, że nie istnieje możliwość (ani też nie ma potrzeby z punktu widzenia interesów konsumentów) utrzymania w mocy umowy kredytu, z której ze względu na abuzywność wyeliminowano postanowienia określające główne świadczenia stron. W efekcie tego uznać należy, że także w tym kontekście nie doszło do naruszenia art. 385 ¹ § 2 k.c. i art. 385 ² k.c. – odnośnie powyższej kwestii nie było więc żadnych przeszkód do stwierdzenia, że sporna umowa jest nieważna i nie wiąże stron od samego początku.

W przedmiotowej sprawie wypełnienie luki nie było również możliwe poprzez zastosowanie art. 354 § 1 i 2 k.c. – za niezasadny należało więc uznać zarzut naruszenia art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1-3 Prawa Bankowego i art. 354 § 1 i 2 k.c. Należy przy tym zauważyć, iż w chwili zawarcia umowy art. 69 ust. 3 Prawa Bankowego nie obowiązywał. Zakwestionowane zaś klauzule umowne są niewątpliwie abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Konsekwencją tego jest działająca ex lege sankcja bezskuteczności niedozwolonego postanowienia, połączona z przewidzianą w art. 385 ¹ § 2 k.c. zasadą związania stron umową w pozostałym zakresie. W orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wyjaśniono, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że warunek umowny uznany za nieuczciwy należy co do zasady uznać za nigdy nieistniejący, tak by nie wywoływał on skutku wobec konsumenta. W konsekwencji sądowe stwierdzenie nieuczciwego charakteru takiego warunku powinno mieć z reguły skutek w postaci przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej konsumenta, w jakiej znajdowałby się on w braku tego warunku (por. m.in. wyrok (...) z dnia 21 grudnia 2016 r. w połączonych sprawach C-154/15, C-307/15 i C-308/15, F. N. i in. przeciwko (...), pkt 61-62). Po wyeliminowaniu klauzul abuzywnych umowa powinna „w zasadzie nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek zmiany innej niż wynikająca z uchylenia nieuczciwych warunków, o ile takie dalsze obowiązywanie umowy jest prawnie możliwe zgodnie z zasadami prawa wewnętrznego" (zob. wyroki (...) z dnia 14 czerwca 2012 r. w sprawie C-618/10, B. E. de (...) SA przeciwko J. C., pkt 66 – 69, z dnia 30 maja 2013 r., w sprawie C-488/11, D. F. B., Katarina de M. (...) przeciwko J. B., pkt 57, 60, z dnia 21 stycznia 2015 r. w połączonych sprawach C-482/13, C-484/13, C-485/13 i C-487/13, U. B. i C., pkt 28, z dnia 21 kwietnia 2016 r. w sprawie C-377/14, E. R., H. R. przeciwko F. a.s., (...):EU:C:2016:283, pkt 97, z dnia 26 stycznia 2017 r. w sprawie C- 421/14, (...) SA przeciwko J. G. G., (...):EU:C:2017:60, pkt 71, z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko Raiffeisen Bank (...), pkt 39-40). Zwraca się jednak uwagę, że działania sądu w razie stwierdzenia klauzuli abuzywnej winny mieć charakter sankcyjny, co oznacza osiągnięcie swoistego skutku zniechęcającego profesjonalnych kontrahentów, zawierających umowy z konsumentami, do przewidywania w umowach z nimi nieuczciwych postanowień umownych. Skutek taki nie mógłby zostać osiągnięty gdyby umowa mogła zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy przez wprowadzenie do umowy warunków uczciwych, które skarżący wywodzi z art. 354 § 1 i 2 k.c., gdyż kontrahent konsumenta niczym by nie ryzykował, narzucając nieuczciwe postanowienia umowne, skoro mógłby liczyć na to, że sąd uzupełni umowę przez wprowadzenie uczciwych warunków, które powinny być przez niego zaproponowane od razu.

Aprobując takie stanowisko Sąd Okręgowy uznaje, że w niniejszej sprawie nie doszło również do naruszenia art. 385 ¹ w zw. z art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego, art. 65 § 1 k.c. oraz art. 358 § 1 i 2 k.c. Nie można zgodzić się ze skarżącym, iż w przedmiotowej sprawie zachodzi możliwość wypełnienia powstałych w powyższy sposób luk w umowie poprzez zastąpienie pominiętych, nieuczciwych warunków umowy przepisem o charakterze dyspozytywnym. Z pewnością takim przepisem nie może być art. 358 k.c., bowiem przepis ten, w kształcie regulującym możliwość spełnienia świadczenia w walucie polskiej w przypadku, w którym przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej i określającym wartość waluty obcej według kursu średniego NBP, wszedł w życie dopiero w dniu 24 stycznia 2009 r, a więc już po zawarciu umowy przez strony. Nadto przepis powyższy nie ma zastosowania do kredytu w złotych polskich.

W przedmiotowej sprawie pełnomocnik pozwanego w trakcie rozprawy w dniu 27 lipca 2023 roku poinformował Sąd Okręgowy o złożenie w stosunku do powodów zarzutu zatrzymania, jednakże dowody wykazujące ewentualną skuteczność złożonego zarzutu zatrzymania złożył dopiero po zamknięciu rozprawy tj. przy piśmie z dnia 28 lipca 2022 roku stanowiącym głos do protokołu. Tym samym już tylko i wyłącznie z braku możliwości dokonaniu ustaleń faktycznych w tym zakresie tj. odnośnie umocowania do jego złożenia, treści złożonego oświadczenia notabene odmiennie sformułowanego niż zostało to wskazane na rozprawie, dotarcia treści tego oświadczenia do adresatów, brak było podstaw do jego uwzględnienia. Mając bowiem na względzie treść art. 316 § 1 przy wydaniu wyroku sąd bierze za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, przy czym chodzi tu o stan rzeczy ustalony przez sąd zgodnie z właściwymi regułami procesowymi, nie zaś o obraz okoliczności wynikający z twierdzeń strony, niepoddanych zabiegom służącym dokonywaniu ustaleń faktycznych. Już tylko z tych przyczyn zarzut zatrzymania w przedmiotowej sprawie nie mógł być uwzględniony.

Sąd Okręgowy nie dostrzegł również naruszenia przepisów prawa materialnego w rozstrzygnięciu Sądu I instancji co do zasądzenia odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty wskazanej w walucie obcej tj. (...), co również zostało zgłoszone na rozprawie w dniu 27 lipca 2023 roku. Treść przepisu art. 481 § 1 k.c. jest wyraźna i jednoznaczna wskazując, iż jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia. Brak jest więc podstaw do ich nie zasądzenia od przyznanej powodom w zaskarżonym wyroku kwoty 3 710,73 CHF. Treść art. 481 § 1 k.c. nie dzieli świadczeń pieniężnych na te w walucie złotowej i te w walucie obcej, a uregulowania zawarte w Kodeksie Cywilnym nie przewidują zasądzenia innego rodzaju odsetek, niż wskazane w/w artykule, od opóźnionych świadczeń pieniężnych w walucie obcej. Skarżący zaś nie dostrzega, iż podnoszone przez niego okoliczności ze zbyt wysoką stopą odsetek w jego ocenie naliczanych od zobowiązań pieniężnych w walucie obcej z łatwością mogą być zniwelowane przez dokonany przez dłużnika wybór sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego w walucie obcej ze wskazanych w art. 358 k.c.

Mając na uwadze przedstawioną argumentację prawną, Sąd Okręgowy w Łodzi oddalił apelację strony pozwanej jako bezzasadną na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 1 ¹ k.p.c. Zasądzone koszty obejmują wynagrodzenie pełnomocnika powodów ustalone na podstawie § 2 pkt 6 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. - Dz.U. z 2018 r. poz. 265 ze zm.) zasądzone na rzecz powódki zgodnie z wnioskiem zawartym w odpowiedzi na apelację.