Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 21 grudnia 2021 roku, Sąd Rejonowy dla Łodzi- Śródmieścia w Łodzi oddalił wniosek B. W. o zatwierdzenie uchylenia się od skutków niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po S. K..

Apelację od opisanego orzeczenia wywiódł wnioskodawca, wnosząc o zmianę zaskarżonego postanowienia i zatwierdzenie uchylenia się od skutków niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po S. K. i zwolnienie wnioskodawcy z kosztów postępowania apelacyjnego w całości.

W uzasadnieniu apelacji wnioskodawca wskazał, że ze względu na brak bliższych relacji ze zmarłym, przedstawicielka ustawowa działająca w jego imieniu nie była w stanie ustalić, jakie długi pozostawił spadkodawca. Wobec informacji rodziny o pozostawionych przez spadkodawcę długach, matka wnioskodawczyni z ostrożności złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku w swoim imieniu. Przyczyną braku złożenia oświadczenia w imieniu małoletniego była choroba matki.

W uzupełnieniu braków formalnych apelacji, wnioskodawca wskazał, że zaskarża postanowienie w całości i zarzuca mu:

Naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

• art. 101 § 3 k.r.i.o. poprzez jego niezastosowanie i odmowę zezwolenia sądu opiekuńczego na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu,

naruszenie przepisów prawa procesowego, tj.:

• art. 233 § 1 k.p.c. przez zaniechanie wszechstronnej i obiektywnej analizy materiału dowodowego zebranego w niniejszej sprawie, w szczególności przez pominięcie zeznań i uwag wnioskodawczyni dotyczących okoliczności dowiedzenia się o potrzebie odrzucenia spadku,

• art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie przez Sąd I instancji granic swobodnej oceny materiału dowodowego i uznanie, że w niniejszej sprawie nie zaistniał żaden błąd po stronie przedstawicielki ustawowej małoletniego, co do okoliczności istotnych dla podjęcia działań w celu odrzucenia spadku w imieniu małoletniego w terminie.
  
  

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy nie jest zasadna.

Ustalenia faktyczne Sądu I instancji, istotne dla rozstrzygnięcia, dokonane w oparciu o prawidłowo oceniony materiał dowodowy, Sąd Okręgowy w pełni podziela i przyjmuje za własne.

Wobec sformułowania przez skarżącego zarzutów naruszenia przepisów prawa materialnego oraz przepisów postępowania, należało odnieść się do zarzutów naruszenia przepisów procedury w pierwszej kolejności, gdyż wnioski w tym zakresie z istoty swej determinują rozważania, co do kolejnych zarzutów apelacyjnych. Jedynie nieobarczone błędem ustalenia faktyczne, będące wynikiem należycie przeprowadzonego postępowania, mogą być bowiem podstawą oceny prawidłowości kwestionowanego rozstrzygnięcia w kontekście twierdzeń o naruszeniu przepisów prawa materialnego.

Z uwagi na przyznaną sądowi swobodę w ocenie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. może być uznany za zasadny jedynie wtedy, gdy podstawą rozstrzygnięcia uczyniono rozumowanie sprzeczne z zasadami logiki bądź wskazaniami doświadczenia życiowego, czego Sądowi I instancji w badanej sprawie zarzucić nie można.

Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy, a dokonana ocena dowodów nie budzi zastrzeżeń w świetle dyrektyw wskazanych w art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Wbrew zapatrywaniu skarżącego Sąd I instancji nie pominął zeznań i uwag przedstawicielki małoletniego, dotyczących okoliczności dowiedzenia się o potrzebie odrzucenia spadku, prawidłowo ustalił na podstawie tych zeznań, że P. K. odrzuciła spadek po ojcu, ponieważ wiedziała, iż miał długi, na jego imię i nazwisko były zaciągane pożyczki, były w jego sprawie telefony z Policji. Nie można zatem zgodzić się z twierdzeniem skarżącego, jakoby te zeznania zostały pominięte, a okoliczności dowiedzenia się o potrzebie odrzucenia spadku nie zostały ustalone.

Podniesiony w apelacji zarzut jako dotyczący naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez uznanie, że w niniejszej sprawie nie zaistniał żaden błąd po stronie przedstawicielki ustawowej małoletniego, co do okoliczności istotnych dla podjęcia działań w celu odrzucenia spadku w imieniu małoletniego w terminie, w istocie stanowi zarzut wadliwej subsumpcji faktów pod przepisy prawa materialnego, to jest art. 1019 § 2 k.c. w zakresie ustalenia spełnienia przesłanek do uchylenia się od skutków niełożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w terminie; jest to jednak zarzut dotyczący prawa materialnego.

Zarzut naruszenia art. 101 § 3 k.r.i.o. trzeba uznać za chybiony.

Zgodnie ze wskazaną normą rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego albo, w przypadkach wskazanych w art. 640 ¹ ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2023 r. poz. 1550, 1429, 1606 i 1615), sądu spadku dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.

Skarżący wskazał, że Sąd Rejonowy naruszył wskazany przepis poprzez jego niezastosowanie i odmowę zezwolenia sądu opiekuńczego na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu. Tymczasem rodzic skarżącego – P. K., postanowieniem Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi z dnia 25 stycznia 2021 r., wydanym w sprawie V. N. 508/20 otrzymała zezwolenie na dokonanie czynności prawnej przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem jej małoletniego syna B. W., polegającej na złożeniu oświadczenia o odrzuceniu przez małoletniego spadku po S. K., wobec czego stawiany zarzut jest nie tylko bezzasadny, ale tez niezrozumiały. Niemniej, wskazać należy, że samo zezwolenie sądu rodzinnego na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego nie jest jednoznaczne ze złożeniem takiego oświadczenia, jak też przyjęciem, że oświadczenie to jest złożone w terminie.

W odniesieniu do powoływanego przez skarżącego błędu co do okoliczności istotnych dla podjęcia działań w celu odrzucenia spadku w imieniu małoletniego w terminie, odnotować należy, że podstawę uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może stanowić błąd prawnie doniosły (art. 1019 § 2 k.c. w zw. z art. 84 § 1 zd. 1 i § 2 k.c.). O błędzie takim można mówić wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku staranności spadkobiercy, czy też inaczej rzecz ujmując, jest on usprawiedliwiony okolicznościami sprawy. Stwierdzenie, że spadkobierca nie dołożył należytej staranności powinno być poprzedzone oceną okoliczności konkretnej sprawy i ustaleniem, jakich aktów staranności można było od niego wymagać. Odnosi się to do sprecyzowanych czynności, które faktycznie i prawnie spadkobierca mógłby podjąć, zmierzając do uzyskania koniecznej wiedzy o spadku. W razie niepodjęcia przez spadkobiercę żadnych czynności, wskazane jest określenie, jakich działań, w okolicznościach danej sprawy, prowadzących do pozyskania tej wiedzy można było od niego wymagać, ponieważ doprowadziłoby do uniknięcia błędu (postanowienie SN z dnia 15 maja 2018 r., II CSK 5/18, Legalis nr 1781120). Aby spadkobierca mógł się uchylić na podstawie przepisów o błędzie od skutków prawnych niezłożenia w ustawowym terminie oświadczenia spadkowego, a więc swojego biernego zachowania, musi pozostawać przez cały bieg terminu w błędzie co do okoliczności objętej treścią przyjęcia spadku następującego z mocy ustawy i - po drugie - wykazać, że jeśliby znał prawdziwy stan w zakresie tych okoliczności, to rozsądnie oceniając, odrzuciłby spadek lub przyjął go jedynie z dobrodziejstwem inwentarza (zob. postanowienie SN z dnia 7 kwietnia 2016 r., III CSK 210/15, Legalis nr 1444982).

Przekładając powyższe na grunt przedmiotowej sprawy należy wskazać, iż Sąd Rejonowy zasadnie uznał, że przedstawicielka ustawowa wnioskodawcy nie pozostawała w uzasadnionym okolicznościami błędzie co do stanu spadku. Matka małoletniego miała ogólną wiedzę na temat zaciągniętych przez spadkodawcę zobowiązań, wiedziała, iż w skład spadku mogą wchodzić i zapewne wchodzą jedynie pasywa, bowiem spadkodawca nie pozostawił po sobie żadnych nieruchomości, ruchomości czy pieniędzy. Z informacji uzyskanych od rodziny P. K. wiedziała, że jej ojciec zaciągał pożyczki, które pozostały niespłacone, co zresztą było powodem odrzucenia przez nią spadku i miało stanowić przyczynę odrzucenia spadku w imieniu małoletniego wnioskodawcy. Nie można zatem przyjąć, by przedstawicielka małoletniego była w błędzie co do składu spadku. Co więcej, P. K. została pouczona przez notariusza, przed którym składała oświadczenie o odrzuceniu spadku, o terminie odrzucenia spadku w imieniu jej syna. Przedstawicielka wnioskodawcy nie pozostawała zatem w błędzie ani co do składu spadku ani co do terminów złożenia oświadczenia. Mimo opisanej wiedzy, P. K. nie dochowała obowiązujących terminów. Działanie przedstawiciela wnioskodawcy świadczy o niezachowaniu należytej staranności. P. K. skutecznie złożyła wniosek do sądu rodzinnego o zezwolenie na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego dopiero w dniu 17 kwietnia 2020 r., podczas gdy termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku upłynął w dniu 9 grudnia 2019 roku. Co prawda matka wnioskodawcy złożyła w terminie wniosek o zezwolenie na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego w terminie przewidzianym dla dokonania tej czynności, ale wniosek ten był nieskuteczny – został zwrócony z uwagi na nieuzupełnienie braków formalnych wniosku w terminie. Ponadto zwrócenia uwagi wymaga, że nawet po otrzymaniu postanowienia sądu o zezwoleniu na dokonanie czynności w imieniu małoletniego P. K. zwlekała niemal dwa miesiące z wystąpieniem z wnioskiem o przyjęcie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego. Tym samym należy uznać, że przedstawicielka ustawowa wnioskodawcy nie zachowała należytej staranności w dbaniu o własne i dziecka sprawy, wręcz przeciwnie, wykazała się niestarannością w działaniu.

Co prawda P. K. swoją opieszałość w działaniu usprawiedliwiała chorobą matki i opieką nad nią, jednakże okoliczności te nie są wystarczające do nieuwzględnienia upływu terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez wzgląd na zasady współżycia społecznego. W pierwszej kolejności należy wskazać, że matka P. K. choruje na nowotwór od 2011 roku., przy czym w lipcu 2019 roku wykryto kolejne przerzuty, co miało stanowić przyczynę niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego. Należy jednak zauważyć, że P. K. złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku po ojcu w dniu 7 czerwca 2019 roku i wtedy też została poinformowana o terminie do złożenia wniosku w imieniu małoletniego syna. Jak zeznała przedstawicielka ustawowa wnioskodawcy, bardzo trudny przebieg choroby wywołany zmianą chemioterapii trwał około 3 tygodnie. Ponadto, jak zeznała P. K., w związku z opieką nad matka, zapomniała o tym, żeby zgłosić się do notariusza w celu złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego syna. Tym samym trudno zakładać, że choroba matki i związana z nią opieka stanowiły jedyną i wyłączną przeszkodę uniemożliwiającą dokonanie czynności zmierzających do odrzucenia spadku w imieniu małoletniego. Po pierwsze wskazać należy, że stan zaostrzenia objawów chorobowych i zwiększonej opieki nad matką trwał około 3 tygodnie, podczas gdy termin na złożenie oświadczenia wynosił 6 miesięcy. Po wtóre, pomimo choroby matki P. K. podejmowała czynności zmierzające do odrzucenia spadku zarówno w swoim imieniu jak i imieniu małoletniego, bowiem sama odrzuciła spadek oraz złożyła wniosek do sądu opiekuńczego.

W świetle powyższego, Sąd Okręgowy nie znajduje usprawiedliwienia dla niezachowania przez przedstawicielkę ustawową terminu do złożenia w imieniu małoletniego syna oświadczenia o odrzuceniu spadku w sytuacji, gdy wynikało ono jedynie z zaniedbań ze strony P. K..

Podsumowując powyższy wywód stwierdzić należy, iż wywiedziona przez wnioskodawcę apelacja nie zawierała zarzutów, mogących podważyć rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego, w związku z czym, jako bezzasadna, podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.