Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sądu Rejonowego dla Łodzi-Widzewa w Łodzi z 11 grudnia 2023 roku w sprawie II Ns 313/22 z wniosku J. J. (1) przy udziale U. W. o zniesienie współwłasności

–

w punkcie 1 oddalono wniosek;

–

w punkcie 2 ­­­ ustalono, że każda z uczestniczek ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie;

–

w punkcie 3 rozstrzygnięto wynagrodzeniu pełnomocnika wnioskodawczyni z urzędu,

–

w punkcie 4 orzeczono o nieuiszczonych kosztach sądowych.

Apelację od omówionego wyżej postanowienia w całości wywiodła wnioskodawczyni, działając przez swojego pełnomocnika w osobie radcy prawnego, występującego również w I instancji. W apelacji zarzucono naruszenie wyłącznie prawa procesowego.

W zakresie prawa procesowego zdaniem apelującego doszło do naruszenia:

–

przepisów art. 233 § 1 w związku z art. 227 w związku z art. 13 § 1 k.p.c.1 przez brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego i jego dowolną oraz wybiórczą ocenę, a zwłaszcza ocenę pisma uczestniczki postępowania z 5 grudnia 2023 roku, które pełnomocnik wnioskodawczyni otrzymał 8 grudnia 2023 roku i nie mógł już zająć merytorycznego stanowiska w sprawie, bowiem Sąd wydał postanowienie w sprawie na posiedzeniu niejawnym 11 grudnia 2023 roku, a w którym uczestniczka postępowania podniosła, że w skład majątku małżonków J. wchodzą jeszcze inne składniki, nie udowadniając jakie składniki weszły w skład tego majątku, pomimo, że w dotychczasowych pismach przygotowawczych uczestniczka postępowania nie kwestionowała, że w skład majątku po C. J. wchodził tylko lokal mieszkalny nr (...) przy ul. (...) w Ł. (zarzut I);

–

art 327 ¹ § 1 pkt 1 – 2 k.p.c. w związku z art. 13 § 1 k.p.c. przez sformułowanie uzasadnienia postanowienia w sposób niespełniający wymogów wskazanego przepisu, a mianowicie nie wzięcie pod uwagę ustalonych w niniejszym postępowaniu faktów i dowodów, z których wynikało, że jedynym składnikiem majątku małżonków J. był lokal nr (...) przy ulicy (...) w Ł., co nie było kwestionowane przez uczestniczkę postępowania w trakcie postępowania przed Sądem I instancji, a kwestionowana była tylko kwota wysokości spłaty za udział w 1/2 części tego lokalu w przypadku przyznania tego udziału uczestniczce postępowania, a także poprzez sformułowanie uzasadnienia zaskarżonego postanowienia w sposób niespełniający wymogów wskazanego przepisu z całkowitym pominięciem wskazanego stronom przez Sąd na rozprawie 19 października 2023 roku sposobu rozstrzygnięcia sprawy i pisma uczestniczki postępowania z 5 grudnia 2023 roku, które pełnomocnik wnioskodawczyni otrzymała 8 grudnia 2023 roku, i nie mogła już zająć merytorycznego stanowiska w sprawie, bowiem postanowienie w sprawie wydano na posiedzeniu niejawnym 11 grudnia 2023 roku, a w którym uczestniczka postępowania podniosła, że w skład majątku małżonków J. wchodzą jeszcze inne składniki, nie udowadniając jakie składniki weszły w skład tego majątku (zarzut II);

–

art. 156 ¹ § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 1 k.p.c. poprzez pouczenie stron o prawdopodobnym wyniku sprawy na rozprawie 19 października 2023 roku, gdzie przewodniczący wskazał, że sprawa dotyczy zniesienia współwłasności lokalu nr (...) przy ul. (...) w Ł., a nie działu spadku i zwrócił uwagę pełnomocnikowi wnioskodawczyni na modyfikację wniosku, albowiem dział spadku dotyczy sytuacji gdzie występuje więcej niż jeden spadkobierca oraz zobowiązał pełnomocnika wnioskodawczyni w terminie 14 dni do ewentualnej modyfikacji wniosku wskazując, że przyzna na własność wnioskodawczyni udział w wysokości 1/2 tego lokalu, bez nakładów na ten lokal ze strony uczestniczki postępowania pochodzących z wkładów z książeczek mieszkaniowych, które stanowiły darowiznę uczestniczki postępowania na rzecz wnioskodawczyni, w kontekście wydania 11 grudnia 2023 roku postanowienia o oddaleniu wniosku i uznanie, że sprawa dotyczy jednak działu spadku i zniesienia współwłasności (zarzut III);

–

art. 225 k.p.c. w zw. z art. 13 § 1 k.p.c. poprzez nie otwarcie rozprawy i ponowne pouczenie stron o prawdopodobnym wyniku sprawy w sytuacji, gdy podczas narady przez wydaniem zaskarżonego postanowienia doszedł do odmiennego poglądu niż zaprezentowany na rozprawie 19 października 2023 roku i wydanie 11 grudnia 2023 roku zaskarżonego postanowienia, które całkowicie zaskoczyło wnioskodawczynię i uniemożliwiło ewentualną zmianę wniosku w kontekście pouczenia dokonanego przez Sąd I instancji, że przyzna na własność wnioskodawczyni udział w wysokości 1/2 tego lokalu, bez nakładów na ten lokal ze strony uczestniczki postępowania z wkładów pochodzących z książeczek mieszkaniowych, które stanowiły darowiznę uczestniczki postępowania na rzecz wnioskodawczyni (zarzut IV).

Z tych względów wniesiono:

–

o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie na rzecz wnioskodawczyni kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, za obie instancje;

–

ewentualnie o zmianę zaskarżonego postanowienia w całości poprzez zniesienie współwłasności spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) znajdującego się w budynku w Ł. przy ul. (...), poprzez zarządzenie jego sprzedaży i rozstrzygnięcie o wzajemnych roszczeniach współwłaścicieli oraz o podziale sumy uzyskanej ze sprzedaży, co nie będzie się wiązało z pozbawieniem zamieszkiwania wnioskodawczyni w tym lokalu, która mieszka w Ł. przy ul. (...), m. 1, ani uczestniczki postępowania U. W., która ma możliwość zamieszkania w lokalu nr (...) przy ul. (...), którego jest najemcą i w którym jest zameldowana, co uczestniczka postępowania przyznała na rozprawie 19 października 2023 roku;

–

ewentualnie o zmianę zaskarżonego postanowienia w całości poprzez zniesienie współwłasności spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) znajdującego się w budynku w Ł. przy ul. (...) poprzez przyznanie udziału w 1/2 części we współwłasności tego lokalu na rzecz uczestniczki postępowania i przyznanie na rzecz wnioskodawczyni od uczestniczki postępowania spłaty 113.000 zł - jednorazowo w terminie jednego miesiąca od dnia uprawomocnienia się postanowienia o zniesieniu współwłasności, która to kwota stanowi 1/2 część wartości lokalu nr (...) z kwoty 226.000 zł określonej przez rzeczoznawcę majątkowego, ustanowienie na rzecz wnioskodawczyni zabezpieczenia z tytułu należnej od uczestniczki postępowania spłaty w postaci hipoteki przymusowej ustanowionej na lokalu nr (...), zasądzenie od uczestniczki postępowania 7.075,93 zł stanowiących 1/2 część zapłaconych przez wnioskodawczynię 14.151,86 zł za okres od kwietnia 2020 roku do lutego 2023 roku do spółdzielni mieszkaniowej z tytułu opłat dotyczących lokalu nr (...), zasądzenie od uczestniczki postępowania 868,75 zł stanowiącej 1/2 część zapłaconych przez wnioskodawczynię 1.737,50 zł za okres od marca do lipca 2023 roku na rzecz spółdzielni mieszkaniowej z tytułu opłat dotyczących lokalu nr (...).

W odpowiedzi na apelację uczestniczka, reprezentowana przez pełnomocnika z urzędu w osobie adwokata, występującego również w I instancji, wniosła o oddalenie apelacji oraz zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej, udzielonej z urzędu, według norm przepisanych.

Do zamknięcia rozprawy apelacyjnej nie zmieniono stanowisk w sprawie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja okazała się bezzasadną.

Odnosząc się generalnie do ujęcia wskazanych jako naruszone przepisów Sąd Okręgowy przyjmuje wskazanie na art. 13 § 1 k.p.c. jako niefortunnie powielaną, oczywistą omyłkę pisarską, zaś Autorowi apelacji w istocie chodziło o art. 13 § 2 k.p.c.

Odnośnie zarzutu I wskazać należy, że wskazane tam jako naruszone przepisy są nieadekwatne do treści zarzutu. Pismo procesowe nie jest dowodem, lecz prezentacją stanowiska uczestnika – wnioskami i oświadczeniami, składanymi poza rozprawą (art. 125 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.). Nie podlegają one ocenie według kryteriów przewidzianych dla dowodów. Nie dotyczy pism procesowych ani art. 233 § 1 k.p.c., ani też art. 227 k.p.c. Nie można naruszenia art. 233 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. przedstawiać generalnie jako „brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego i jego dowolną oraz wybiórczą ocenę”, a następnie konkretyzować owo naruszenie jako dotyczące pisma procesowego. Przepis art. 233 § 1 k.p.c. w ogólnie nie dotyczy oceny pism procesowych. Natomiast pochylając się bliżej nad kwestią rzekomego naruszenia art. 227 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. wydaje się, że oparcie zarzutu apelacyjnego na tym przepisie jest co do zasady skazane na niepowodzenie. Przepis ten stanowi wszak, że przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Jest to w istocie przepis adresowany do Sądu prowadzącego postępowanie, określający zakres postępowania dowodowego. Naruszeniem tego przepisu byłoby zatem prowadzenie postępowania dowodowego na okoliczności dla rozstrzygnięcia zbędne. Jednakże to oznaczałoby co najwyżej, że w toku postępowania pierwszoinstancyjnego ustalono fakty nie mające znaczenia dla rozstrzygnięcia. Jednakże skoro okoliczności te nie miały takiego znaczenia, tedy nawet wobec wadliwego ich ustalenia, nie mogą doprowadzić do zmiany zaskarżonego rozstrzygnięcia, a tym bardziej jego uchylenia. Nieprzeprowadzenie dowodu zgłoszonego na okoliczność istotną dla rozstrzygnięcia w postępowaniu nieprocesowym stanowiłoby naruszenie art. 235 ² § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. Gdyby zaś przedmiotem zarzutu miałoby być to, że Sąd prowadzący postępowanie nie poczynił ustaleń, które winien był uczynić z urzędu, należałoby się spodziewać zarzutu naruszenia stosownego przepisu, wprowadzającego wyjątek od zasady wprowadzanej mocą art. 232 zd. I k.p.c., w tym w postępowaniu nieprocesowym – w związku z art. 13 § 2 k.p.c. Nie zgłoszono takiego zarzutu. Zarzut I jest bezprzedmiotowy.

Zarzut II dotyczy sporządzonego uzasadnienia. Wielokrotnie wskazuje się, w tym w orzecznictwie Sądu (...), że wadliwość uzasadnienia może być przedmiotem skutecznego zarzutu kasacyjnego wyłącznie w przypadku, gdy nie sposób przeprowadzić kontroli rozstrzygnięcia. Tym bardziej naruszenie art. 327 ¹ § 1 k.p.c nie jest skutecznym zarzutem apelacyjnym – postępowanie drugoinstancyjne jest co do zasady postępowaniem merytorycznym i jako takie nie służy wyłącznie kontroli rozpoznania sprawy przez Sąd I instancji, lecz rozpoznaniu sprawy. W związku z tym naruszenie art. 327 ¹ § 1 k.p.c., skądinąd następujące po wydaniu zaskarżonego orzeczenia, niezwykle rzadko może stanowić podstawę do zmiany bądź uchylenia zaskarżonego judykatu. Trudno bowiem przyjąć na etapie postępowania apelacyjnego, by wady uzasadnienia wpłynęły samoistnie na treść rozstrzygnięcia. Co więcej, w okolicznościach niniejszej sprawy, poza oczywiście omyłkowym dwukrotnym użyciu zdania wprowadzającego, zwyczajowo zarezerwowanego dla części dotyczącej rozważań prawnych (k. 266 odw. I k. 268), nie zawiera żadnych zasadniczych błędów formalnych. W szczególności, wbrew pierwszemu użyciu wspomnianego zdania wprowadzającego, w sposób jasny przedstawiono ustalenia faktyczne, jakie poczynił Sąd Rejonowy. Zarzut II nie jest zasadny.

Zarzut III dotyczy kwestii stosowania art. 156 ¹ § 1 k.p.c. Przepis ten uprawnia, lecz nie obliguje przewodniczącego składu orzekającego do pouczenia uczestników postępowania o prawdopodobnym wyniku sprawy. Należy przy tym podkreślić, że jest to zawsze pouczenie o pewnym prawdopodobieństwie. Pouczenie to nie może być traktowane jako zapewnienie co do treści przyszłego rozstrzygnięcia, co w sposób oczywisty wykraczałoby poza kompetencje przewodniczącego składu orzekającego, choćby ów skład był jednoosobowy.. Skorzystanie z tej możliwości jest w istocie dyskrecjonalnym uprawnieniem przewodniczącego składu orzekającego. Skorzystanie bądź nie z owej możliwości zasadniczo nie może być przedmiotem skutecznego zarzutu apelacyjnego, ponieważ samoistny wpływ owego pouczenia na rozstrzygnięcie nie występuje. Dopiero gdyby wykazać, że wskutek pouczenia uczestnik postępowania w sposób usprawiedliwiony zaniechał określonych czynności, to jest uczynił to zasadnie w świetle okoliczności przedmiotowej sprawy, można byłoby rozważać czy doszło do naruszenia przepisów, prowadzącego do pozbawienia strony możliwości obrony swoich praw. W niniejszej sprawie takiego zarzutu stawiać nie sposób. Wnioskodawczyni jest zawodowo reprezentowana. Jest oczywistym, że kwestia przyjęcia właściwej treści żądania była przedmiotem sporu – czy należało prowadzić postępowanie w przedmiocie działu spadku, czy też inne rodzaje postępowań, prowadzące do rozstrzygnięć prawnorzeczowych, w szczególności postępowanie po podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności ustawowej małżeńskiej. Okoliczność iż rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego potwierdzi konieczność przeprowadzenia postępowania o podział majątku wspólnego nie mogła być – zważywszy na zawodową reprezentację – zaskoczeniem dla wnioskodawczyni. Zarzut III nie jest zasadny.

Analogicznie należy ocenić zarzut IV. Podstawa tego zarzutu jest identyczna z zarzutem III – rzekome zaskoczenie wnioskodawczyni treścią rozstrzygnięcia. Jednakże w okolicznościach przedmiotowej sprawy nie może być mowy o zaskoczeniu. Udzielono terminu do zajęcia ostatecznego stanowiska w sprawie. Wydanie postanowienia na posiedzeniu niejawnym nastąpiło po upływie tego terminu. Otwarcie rozprawy na nowo jest uprawnieniem Sądu i służyć ma umożliwieniu Sądowi – ale nie stronom, czy uczestnikom postępowania – uzupełnienie materiału postępowania, jeżeli konieczność taka ujawni się dopiero w trakcie narady nad orzeczeniem kończącym sprawę w danej instancji. Instytucja ta nie została ustanowiona jako umożliwiająca przedłużanie postępowania. Obowiązkiem stron i uczestników postępowania jest przytaczać wszystkie fakty i dowody bez zwłoki, aby postępowanie mogło być przeprowadzone sprawnie i szybko (art. 6 § 2 k.p.c.). Jak już wskazano, kwestia właściwego postępowania do tzw. wyjścia ze współwłasności pojawiła się na rozprawie 19 października 2023 roku. Rozprawę odroczono, udzielając wnioskodawczyni terminu do ewentualnej modyfikacji wniosku. Termin ten został wykorzystany przez wnioskodawczynię do złożenia pisma datowanego na 31 października 2023 roku (k. 243 – 244), precyzującego wniosek. Wnioskodawczyni skorzystała również z terminu udzielonego celem zajęcia ostatecznego stanowiska przed zamknięciem rozprawy na posiedzeniu niejawnym, składając pismo datowane na 4 grudnia 2023 roku (k. 249). Z uprawnienia tego skorzystała również uczestniczka, pismem datowanym na 5 grudnia 2023 roku (k. 251 – 254). Nie istnieje po stronie Sądu orzekającego obowiązek zarządzenia dalszej wymiany pism procesowych. Tamtejszy Sąd był również uprawniony do niezastosowania się do wniosku o zawieszenie postępowania. Zarzut IV nie jest zasadny.

W świetle powyższych uwag ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji są prawidłowe, ponieważ mieszczą się w granicach swobodnej – w przeciwieństwie do dowolnej – oceny przeprowadzonych dowodów jako spójne, logicznie powiązane z materiałem dowodowym, niebudzące wątpliwości w świetle życiowego doświadczenia oraz zupełne z punktu widzenia zakresu ustaleń niezbędnego do prawidłowego rozstrzygnięcia. W konsekwencji Sąd Okręgowy obowiązany jest przyjąć owe ustalenia Sądu Rejonowego w całości za własne.

Nie wzbudziły zastrzeżenia Sądu Okręgowego rozważania prawne Sądu I instancji. Trafnie podniesiono, że w okolicznościach ujawnionych na rozprawie, konieczne jest przeprowadzenie postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej. Postępowania takiego nie przeprowadzono, nie zmodyfikowano również w tym zakresie wniosku.

W konsekwencji prawidłowym okazało się również rozstrzygnięcie końcowe. Rozważania i oceny prawne Sądu Rejonowego Sąd Okręgowy przyjmuje jako własne.

Nie ma w tej sytuacji podstawy do modyfikacji rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, zawartego w zaskarżonym orzeczeniu.

Z tych wszystkich względów, a nadto wobec braku okoliczności skutkujących nieważnością postępowania, które winny być brane pod uwagę z urzędu, uznając zaskarżone orzeczenie za prawidłowe, apelację wnioskodawczyni oddalono jako bezzasadną (art. 385 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c., nie dopatrzywszy się przesłanek do odstąpienia od zasady ponoszenia kosztów postępowania w postępowaniu nieprocesowym.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej, udzielonej uczestniczce z urzędu w postępowaniu apelacyjnym, orzeczono stosownie do art. 29 ust. 1 p.a.3, obciążając tymi kosztami Skarb Państwa.

1 Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (j.t. – Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.).

2 Por. np.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2001 r., II UKN 446/00, OSNP z 2003 r., nr 7, poz. 182; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2003 r., I CKN 65/01, LEX nr 78271; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 2019 r., II UK 64/18, LEX nr 2652378.

3 Ustawa z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (j.t. – Dz. U. z 2022 r. poz. 1184 z późn. zm.).