Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 21 grudnia 2021 roku, sygn. akt II Ns 258/20 w sprawie z wniosku S. C. przy udziale B. C. (1) o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi:

1. zmienił prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po B. C. (2) wydane w dniu 1 sierpnia 2008 roku przez Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi w sprawie o sygn. akt II Ns 2664/07 i stwierdził, że spadek po B. C. (2), synu W. i J. z domu D., zmarłym w dniu 15 grudnia 2006 roku w Ł. ostatnio stale zamieszkałym w Ł. na podstawie ustawy nabyli: jego żona B. C. (1) z domu Nowogórska i jego syn S. C. po ½ (jednej drugiej) części każde z nich;

2. ustalił, że każdy uczestnik ponosi koszty związane z jego udziałem w sprawie.

Apelację od opisanego orzeczenia wywiodła uczestniczka, zaskarżając w części dotyczącej orzeczenia o zmianie prawomocnego postanowienia o stwierdzenia nabycia spadku po B. C. (2) wydanego w dniu 1 sierpnia 2008 roku przez Sąd Rejonowy dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi w sprawie o sygn. akt II Ns 2664/07, to jest w zakresie punktu 1. Zaskarżonemu orzeczeniu apelująca zarzuciła:

1. istotne naruszenie przepisów prawa procesowego tj. art. 48 § 1 pkt 5 k.p.c. (per analogiam) przez rozpoznanie sprawy i wydanie merytorycznego postanowienia przez sędziego wyłączonego od orzekania z mocy ustawy, skutkuje nieważnością postępowania zgodnie z art. 379 pkt 4 k.p.c.,

niezależnie od powyższego zarzucam również:

2. naruszenie art. 510 § 2 k.p.c. przez uznanie, iż w pierwotnym postępowaniu spadkowym tj. w sprawie o sygn. akt II Ns 2664/07 wnioskodawca nie posiadał statusu uczestnika, w sytuacji gdy zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, w szczególności postanowienie Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia z dnia 26 maja 2008 r., świadczy o tym, że S. C. był uczestnikiem postępowania spadkowego w znaczeniu formalnym;

a w konsekwencji

3. naruszenie art. 679 § 1 zd. 2 k.p.c. przez przyjęcie, że S. C. nie był związany rocznym terminem na złożenie wniosku o zmianę prawomocnego orzeczenia o stwierdzeniu nabycia spadku, w sytuacji gdy S. C. był uczestnikiem postępowania o sygn. akt II Ns 2664/07, a zatem wniosek o zmianę postanowienia spadkowego powinien zostać przez niego złożony z zachowaniem terminu o którym mowa w art. 679 k.p.c.

W konsekwencji podniesionych zarzutów skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz zniesienie postępowania w zakresie czynności podjętych przed Sąd I instancji w warunkach nieważności postępowania i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę zaskarżonego postanowienia przez orzeczenie o oddaleniu wniosku S. C. w całości.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawca wniósł o jej oddalenie i ustalenie, że każda ze stron ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja uczestniczki okazała się bezzasadna i jako taka podlegała oddaleniu.

Na wstępie należy zaznaczyć, że ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy w zakresie okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia w przedmiocie procesu (art. 227 k.p.c.) nie są obarczone błędem i znajdują oparcie w materiale dowodowym zgromadzonym w toku postępowania. Sąd Okręgowy przyjmuje zatem wskazanie ustalenia za własne.

Rozważania w niniejszej sprawie rozpocząć należy od rozpoznania stawianego przez uczestniczkę zarzutu naruszenia art. 48 § 1 pkt 5 k.p.c., skutkującego zdaniem skarżącej nieważnością postępowania.

Zgodnie ze wskazanym przepisem sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy w sprawach, w których w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jako też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator. Apelująca doszukuje się naruszenia wskazanego przepisu w rozpoznaniu niniejszej sprawy przez sędziego Ewę Guczyńską – Miśkiewicz, która orzekała także w sprawie II Ns 2664/07 dotyczącej stwierdzenia nabycia spadku po B. C. (2). W pierwszej kolejności wskazać należy, że w sprawie na etapie postępowania pierwszoinstancyjnego został rozpoznany wniosek o wyłączenie sędziego Ewy Guczyńskiej – Miśkiewicz, który został oddalony. Uczestniczka nie zakwestionowała wskazanej decyzji, rezygnując z przysługującego jej na podstawie art. 394 ^1a § 1 pkt 10 k.p.c. zażalenia na postanowienie. Ponadto należy wskazać, że w art. 48 § 1 pkt 5 k.p.c. wskazano, że wyłączeniu z urzędu podlega sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia w niższej instancji, co nie ma miejsca w niniejszej sprawie. Na zwrócenie uwagi zasługuje, iż zgodnie z art. 386 § 5 k.p.c. w przypadku uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sąd rozpoznaje ją w tym samym składzie, chyba że nie jest to możliwe lub powodowałoby nadmierną zwłokę w postępowaniu. Apelująca utrzymuje, że za wyłączeniem sędziego przemawiał oczywisty związek sędziego ze sprawą, w której stanął przed koniecznością oceny własnych decyzji sprzed ponad dekady. Tymczasem tożsama sytuacja występuje po uchyleniu wyroku i przekazaniu do ponownego rozstrzygnięcia, w której przepis art. 386 § 5 k.p.c. wręcz przewiduje rozpoznanie przez sąd w tym samym składzie. Wobec powyższego Sąd Okręgowy nie dopatrzył się w żadnej mierze podstaw do wyłączenia sędziego orzekającego w sprawie, a w konsekwencji uznania nieważności postępowania. Słusznie zauważył wnioskodawca, iż powoływanie się na nieważność postępowania na tym etapie stanowi próbę podważenia niekorzystnego dla uczestniczki rozstrzygnięcia.

Przechodząc do oceny zarzutu naruszenia art. 510 § 2 k.p.c. uznać należy go za niezasadny.

Za Sądem Najwyższy należy przyjąć, że treścią normy zawartej w art. 510 § 2 k.p.c. jest jedynie oznaczenie jednego z możliwych sposobów uzyskania statusu procesowego uczestnika. Samo wydanie postanowienia nie jest jednak wystarczające, gdyż konieczne jest zakomunikowanie jego treści adresatowi. Dopiero z chwilą otrzymania przez niego „wezwania dokonanego przez sąd” poprzez doręczenie odpisu postanowienia oraz odpisu wniosku wszczynającego postępowanie zainteresowany staje się uczestnikiem (tak postanowienie SN z 20 kwietnia 2018 r., III CSK 421/17, Legalis nr 1769880). Wobec powyższego istotnym dla uznania zainteresowanego jako uczestnika jest poinformowanie go o toczącym się postępowaniu i wezwanie do udziału w nim. To czy uczestnik będzie brał w postępowaniu czynny udział nie ma już znaczenia dla tego uznania, jednakże musi mieć świadomość toczącego się postępowania. W niniejszej sprawie wnioskodawca nie został skutecznie wezwany do udziału w sprawie o sygn. akt II Ns 2664/07 z uwagi na niewskazanie przez uczestniczkę, będącą w tamtej sprawie wnioskodawczynią, prawidłowego adresu zamieszkania wnioskodawcy. S. C. nie miał wiedzy na temat toczącego się postępowania i nie uczestniczył w nim nie ze swej winy. Co prawda w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku dla S. C. ustanowiono kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu, jednakże kurator nie podjął w sprawie żadnych czynności. Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, że zainteresowany wynikiem postępowania, który bez swojej winy nie wziął w nim udziału nie może ponosić negatywnych konsekwencji bierności ustanowionego dla niego kuratora. Z istoty celu ustanowienia kuratora, zwanego - w odróżnieniu od powoływanych na podstawie przepisów zawartych w kodeksach cywilnym, rodzinnym i opiekuńczym, handlowym - procesowym wynika, że nie jest on tylko wyznaczony dla doręczenia pism sądowych. Ma on podejmować za nieobecnego czynności niezbędne dla obrony jego praw w całym postępowaniu. To zaś jak wypełnia on swe obowiązki wpływa na ocenę, czy prawa strony (uczestnika postępowania nieprocesowego) były należycie chronione. Nie można przyjąć, że uczestnik miał zapewnioną należytą ochronę swych praw w sytuacji zupełnej bierności ustanowionego kuratora, tj. nieobecności jego na wszystkich rozprawach i nie przedstawieniu nawet także żadnego stanowiska, czy wniosku na piśmie. Tolerowanie przez sąd takiego stanu stanowiło rażące naruszenie art. 143 KPC (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 marca 1997 r., III CKN 10/96, OSP 1997, nr 9, poz. 172 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 1997 r., II CKU 82/97, Prok. i Pr. 1998, nr 2, poz. 36). W niniejszej sprawie kurator ustanowiony dla S. C. nie wypełniał swoich obowiązków, pozostając zupełnie biernym w czasie trwania postępowania. Wobec powyższego Sąd Rejonowy prawidłowo uznał, że wnioskodawca nie był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.

Konsekwencją uznania, że wnioskodawca nie był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku było niezastosowanie wobec niego ograniczenia czasowego z art. 679 § 1 k.p.c. Przyjęcie rocznego terminu na złożenie wniosku o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku dotyczy jedynie osoby będącej uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Skoro, jak wyżej wskazano, S. C. nie był uczestnikiem tegoż postępowania, jako zainteresowany mógł złożyć wniosek o zmianę postanowienia w każdym czasie, a zarzut w tym zakresie jest nietrafny.

Wobec powyższego, apelacja uczestniczki podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Rozstrzygając o kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy nie znalazł dostatecznych podstaw, by odstąpić od zasady zawartej przez ustawodawcę w przepisie art. 520 § 1 k.p.c., zgodnie z którym uczestnicy ponoszą koszty postępowania zgodnie ze swoim udziałem w sprawie.