Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 22 maja 2019 roku Sąd Rejonowy w Zgierzu w sprawie z wniosku S. S. (1) z udziałem M. S. (1), P. S. i J. S. (1) o zniesienie współwłasności:

1.  dokonał zniesienia współwłasności nieruchomości rolnej położonej w miejscowości (...), gmina O. stanowiącej działki o numerach ewidencyjnych (...) o łącznym obszarze 4,4760 ha, dla której urządzona jest księga wieczysta (...) w ten sposób, że całą tę nieruchomość przyznać na własność S. S. (1);

2.  zasądził od S. S. (1) na rzecz J. S. (1) kwotę 53.156,37 złotych tytułem spłaty, płatną w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku uchybienia temu terminowi;

3.  zasądził od S. S. (1) na rzecz M. S. (1) kwotę 29.742,15 złotych tytułem spłaty, płatną w terminie 2 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku uchybienia temu terminowi;

4.  zasądził od S. S. (1) na rzecz P. S. kwotę 36.249,90 złotych tytułem spłaty, płatną w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku uchybienia temu terminowi;

5.  ustalił, że każdy z uczestników ponosi we własnym zakresie koszty związane ze swoim udziałem w sprawie na zasadzie art. 520 § 1 k.p.c.;

6.  zlecił referendarzowi sądowemu rozliczenie kosztów postępowania, w tym kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej uczestnikowi J. S. (1) z urzędu przyjmując odpowiedzialność stron za te koszty na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.

Sąd Rejonowy ustalił między innymi:

Nieruchomość rolna będąca przedmiotem zniesienia współwłasności była nabyta przez rodziców stron J. i M. małżonków S.. W dniu 12 kwietnia 1986 roku zmarł ojciec stron, a spadek po nim w zakresie dziedziczenia gospodarstwa rolnego przypadł żonie M. S. (2) i synom S. S. (1), M. S. (1), P. S. i J. S. (1).

Małżonkowie S. w 1985 roku wzięli kredyt na budowę domu. Kredyt został w całości spłacony z gospodarstwa (...).

Mocą aktu notarialnego z dnia 1 lutego 2010 roku, repertorium A 344/2010, M. S. (2) cały należący do niej udział wynoszący 20/32 części nieruchomości rolnej, stanowiącej gospodarstwo rolne, składającej się z działek oznaczonych numerem (...) (1.522m ²) i 314 (4 ha i 6.961m ²), położonych we wsi M., objętej księgą wieczystą (...) darowała synowi S. S. (1).

Przy czynności okazano notariuszowi decyzję Prezesa KRUS z dnia 1 kwietnia 2008 roku o przyznaniu M. S. (2) emerytury w trybie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o zabezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. 2008, Nr 50, poz. 291). Jednocześnie M. S. (2) oświadczyła, że niniejszą umowę darowizny zawiera w trybie powołanej wyżej ustawy i z dniem 1 lutego 2010 roku zaprzestaje prowadzenia gospodarstwa rolnego.

Stawający oświadczyli, że M. S. (2) zajmuje usytuowane na parterze budynku mieszkalnego dwa pokoje, kuchnię i łazienkę. M. S. (2) przekazała swoje udziały w gospodarstwie rolnym (...), ponieważ nie miała środków do życia.

Nieruchomość położona w (...), gminie O., dla której prowadzona jest księga wieczysta numer (...) składa się z dwóch działek. Działka numer (...) jest oznaczona jako grunty orne użytki gruntowe o powierzchni 0,1522 ha, zaś działka numer (...) jako grunty rolne zabudowane, o powierzchni 4,6961 ha. Nieruchomość stanowi współwłasność 4 osób, tj. S. S. (1) (udział 23/32), P. S. (3/32), M. S. (1) (3/32) i J. S. (1) (3/32). Nieruchomość jest pozbawiona obciążeń.

Apelację od powyższego postanowienia wywiódł uczestnik postępowania P. S.. Skarżący zakwestionował sposób podziału gospodarstwa rolnego, wskazując, że zostało ono przydzielone S. S. (1), który ma najmniejsze doświadczenia w prowadzeniu gospodarstwa, podczas gdy uczestnik prowadzi z żoną gospodarstwo rolne w niedalekiej odległości i mógłby dojeżdżać, a ponadto opłaca KRUS. Apelujący wskazał, że podział działki (...) według wariantu II jest możliwy, a działka (...) może istnieć jako odrębna działka. Jednocześnie uczestnik zarzucił Sądowi I instancji, iż nie wziął pod uwagę deklaracji P. S., iż w przypadku przekroczenia wartości jego udziału, dokona spłaty pozostałych współwłaścicieli. Apelując zakwestionował również sposób wyliczenia wartości nieruchomości, a w konsekwencji udziałów we współwłasności, wskazując, że nakłady są częścią wyceny całej nieruchomości.

W konsekwencji skarżący domagał się dokonania podziału nieruchomości według wariantu II i przyznania uczestnikowi na własność działki nr (...).

Sąd Okręgowy dodatkowo ustalił:

Prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w Zgierzu z dnia 22 maja 2001 r., wydanym w sprawie I Ns 398/01, orzeczono, iż spadek po zmarłym w dniu 12 kwietnia 1986 roku J. S. (2) na podstawie ustawy nabyli: żona M. S. (2) w 1/4 części oraz dzieci: W. A., S. S. (1), M. S. (1), P. S. i J. S. (1) po 3/20 części spadku każde z nich, z tym że wchodzący w skład spadku udział w gospodarstwie rolnym położonym w M. w gminie O. nabyli: żona M. S. (2) w ¼ części oraz synowie: S. S. (1), M. S. (1), P. S. i J. S. (1) po 3/16 części każde z nich (akt notarialny k. 83- 85).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wywiedziona w niniejszej sprawie jest o tyle zasadne, że skutkuje koniecznością uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Rejonowy, aczkolwiek z zupełnie innych przyczyn niż wskazane w zarzutach apelacji.

Sąd Rejonowy nie rozpoznał bowiem istoty sprawy.

Składniki majątkowe objęte niniejszym postępowaniem wchodziły w skład majątku wspólnego M. i J. małżeństwa S.. Nie stanowią przedmiotu współwłasności z żadnego innego tytułu niż wspólność ustawowa małżeńska. Oceny tej w żaden sposób nie zmienia fakt, że aktualnie J. S. (2) nie żyje, a uczestnicy są jego spadkobiercami.

Wspólność ustawowa małżeńska J. i M. S. (2) ustała w chwili śmierci J. S. (2) w dniu 12 kwietnia 1986 roku.

Dla wyprowadzenia prawa własności składników majątku wspólnego ze wspólności koniecznym jest więc przeprowadzenie w pierwszej kolejności postępowania o podział majątku wspólnego, a nie jak uczynił to Sąd Rejonowy (działając oczywiście w oparciu o zgłoszony wniosek), postępowania o zniesienie współwłasności.

Postępowania o podział majątku wspólnego i o zniesienie współwłasności są innymi postępowaniami, mającymi zastosowanie stosownie do źródła, z którego wywodzi się majątek objęty postępowaniem działowym i nie mogą być stosowane zamiennie.

Należy podkreślić, że jedynie w toku postępowania o podział majątku wspólnego uczestnik może zgłosić żądanie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym (art. 43 § 2 krio), jak również dochodzić zwrotu nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek odrębny i z majątku odrębnego na majątek wspólny (art. 45 krio).

Art. 45 krio nie reguluje rozliczeń między małżonkami z tytułu wydatków i nakładów dokonanych przez każdego z nich w czasie od chwili ustania wspólności ustawowej do chwili podziału majątku wspólnego. Zgodnie z zasadą ustaloną w art. 46 krio, do takich wydatków i nakładów stosuje się przepisy k.c., w szczególności odpowiednio stosowane przepisy o wspólności majątku spadkowego i dziale spadku, z kolei zaś art. 1035 k.c. odsyła do odpowiedniego stosowania przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych (zob. J.S. Piątowski, Glosa do uchw. SN z 3.10.1969 r., III CZP 71/69, OSPiKA 1970, Nr 10, poz. 189). Rozliczenie z tego tytułu, podobnie jak rozliczenie z tytułu wydatków i nakładów, o których mowa w art. 45 § 1 krio, następuje w postępowaniu o podział majątku wspólnego, jednakże podstawę tego rozliczenia stanowią przepisy art. 567 § 1 w zw. z art. 686 k.p.c.. Odpowiednie stosowanie ostatnio wymienionego artykułu w postępowaniu o podział majątku wspólnego polega na tym, że tak samo jak w postępowaniu o dział spadku sąd orzeka o przewidzianych w tym artykule roszczeniach współspadkobierców, które powstały w czasie trwania wspólności majątku spadkowego, również w postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd orzeka o roszczeniach między małżonkami (albo między pozostałym przy życiu małżonkiem i spadkobiercami drugiego z małżonków) z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów należących do majątku, który był objęty wspólnością ustawową, pobranych pożytków i innych przychodów oraz poczynionych na ten majątek nakładów i spłaconych długów w czasie od chwili ustania wspólności ustawowej do chwili podziału (zob. post. SN z 9.9.1976 r., III CRN 83/76, OSPiKA 1977, Nr 9, poz. 157 i uchw. SN z 19.12.1977 r., III CZP 85/77, OSNCP 1978, Nr 6, poz. 90). Roszczenia te są objęte swoistą prekluzją, nie mogą bowiem być dochodzone po podziale majątku wspólnego (art. 567 § 3 w zw. z art. 688 i 618 § 3 k.p.c.).

Reasumując w postępowaniu o podział majątku wspólnego, i tylko w nim, sąd rozstrzyga kompleksowo zarówno o roszczeniach przewidzianych w art. 45 krio, jak i o roszczeniach za czas od ustania wspólności ustawowej do chwili podziału majątku wspólnego.

W dalszej kolejności należy podnieść, że mając na względzie, iż źródłem współwłasności uczestników postępowania było także dziedziczenie, kolejnym etapem postępowania winno być dokonanie działu spadku po zmarłym J. S. (2). W tym miejscu należy wskazać, iż poza uczestnikami i M. S. (2), spadkobiercą – co wynika z treści postanowienia spadkowego - jest również W. A., zatem winna mieć możliwość wzięcia udziału w sprawie. Wskazać bowiem należy, iż w postępowaniu o zniesienie współwłasności spadkobiercy nie mogą dochodzić swych roszczeń związanych z obliczaniem schedy spadkowej, jak choćby kwestii zaliczenia na schedę spadkową darowizn lub zapisów windykacyjnych lub kosztów wychowania i wykształcenia, które mogą pomniejszać schedę poszczególnych spadkobierców. Z tej też przyczyny konieczność przeprowadzenia działu spadku wydaje się oczywista.

Oczywiście Sąd Rejonowy był związany wnioskiem o dokonanie zniesienia współwłasności, winien jednak uświadomić stronom, że wyjście ze wspólności składników majątkowych objętych wnioskiem wymaga przeprowadzenia postępowania o podział majątku wspólnego, następnie działu spadku, a w razie braku stosownej modyfikacji wniosku, wniosek o zniesienie współwłasności winien oddalić.

Z uwagi na treść art. 383 k.p.c. modyfikacja wniosku na etapie postępowania apelacyjnego możliwą nie jest.

Z tych wszystkich przyczyn, działając z mocy art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Zgierzu, pozostawiając z mocy art. 108 § 2 k.p.c. temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Rozpoznając ponownie sprawę Sąd Rejonowy ustali, jaka jest ostatecznie treść żądań wnioskodawcy i uczestników postępowania, a następnie dokona ich stosownej oceny materialnoprawnej.