Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 21 listopada 2013 roku Sąd Rejonowy w Zgierzu zasądził od pozwanej E. P. na rzecz powódki M. K. kwotę 25.000 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 6 września 2012 roku do dnia zapłaty, oddalił powództwo w pozostałym zakresie, nie obciążył pozwanej obowiązkiem zwrotu na rzecz powódki kosztów procesu oraz nie obciążył pozwanej nieuiszczonymi kosztami sądowymi.

Powyższe rozstrzygnięcie zostało oparte na ustaleniu, że w dniu 17 czerwca 1990 roku w O. zmarła J. S., pozostawiając po sobie dwie córki: M. K. oraz E. P.. W skład spadku po zmarłej wchodzi nieruchomość, której wartość według stanu z 1990 roku i cen aktualnych wynosi 208.800 złotych, a przy uwzględnieniu nakładów poczynionych przez pozwaną wynosi 115.000 złotych. Postanowieniem z dnia 29 maja 2012 roku wydanym w sprawie o sygn. akt I Ns 1160/09 Sąd Rejonowy w Zgierzu stwierdził, że spadek po J. S. na podstawie testamentu z dnia 31 stycznia 1984 roku, otwartego i ogłoszonego w dniu 6 marca 1991 roku nabyła córka E. P. w całości.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji ocenił, że powódce, jako zstępnej zmarłej J. S., przysługuje roszczenie o zachowek w wysokości połowy wartości udziału spadkowego, który by jej przypadł przy dziedziczeniu ustawowym. Wskazując, że wartość całości spadku wynosiła 115.000, a przy dziedziczeniu ustawowym powódce przypadłby udział w wysokości 1/2, Sąd uznał, że powództwo o zapłatę 25.000 złotych zasługuje na uwzględnienie. O obowiązku zapłaty odsetek za opóźnienie orzeczono przyjmując za datę początkową dzień 6 września 2012 roku, tj. dzień następny po dniu wezwania pozwanej przez powódkę do zapłaty.

Apelację od wskazanego wyroku w całości złożyła pozwana, podnosząc, że wyrok jest niesprawiedliwy, gdyż za życia spadkodawczyni wyłącznie ona się nią opiekowała. Wskazała również, że jej trudna sytuacja finansowa nie pozwala na zapłatę zasądzonej kwoty.

W piśmie procesowym z dnia 4 czerwca 2014 roku pełnomocnik pozwanej podniósł zarzut przedawnienia roszczenia, argumentując, że przedawnienie roszczenia o zachowek nastąpiło w marcu 1994 roku, tj. po upływie 3 lat od otwarcia i ogłoszenia testamentu.

Ponadto skarżąca zarzuciła naruszenie art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie, podczas gdy materiał dowodowy zebrany w sprawie wskazywał, że z uwagi na zachowanie powódki wobec matki powództwo o zachowek powinno zostać oddalone, a ze względu na trudną sytuację finansową pozwanej powinna jej zostać przyznana pomoc prawna z urzędu.

Apelujący podniósł również zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. poprzez wybiórczą ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i nieustosunkowanie się w pisemnym uzasadnieniu do podnoszonych przez pozwaną okoliczności świadczących o niewłaściwym zachowaniu powódki wobec matki.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego orzeczenia i oddalenie powództwa oraz zasądzenie na rzecz pozwanej od powódki kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jako niezasadna podlegała oddaleniu.

Sąd Okręgowy w całości podziela i przyjmuje za własny ustalony przez Sąd Rejonowy stan faktyczny.

W pierwszej kolejności analizie należy poddać zasadność zarzutu przedawnienia roszczenia, który po raz pierwszy został podniesiony na etapie postępowania apelacyjnego i zarazem stanowił trzon argumentacji zawartej w środku zaskarżenia.

Zgodnie z dyspozycją art. 1007 § 1 k.c. roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. W stanie prawnym obowiązującym przed dniem 23 października 2011 roku (data wejścia w życie ustawy z 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 85, poz. 458) termin ten wynosił trzy lata. Sąd Okręgowy w pełni podziela prezentowany w doktrynie i orzecznictwie pogląd, że termin przedawnienia roszczeń uprawnionego z tytułu zachowku rozpoczyna swój bieg od ogłoszenia testamentu tylko wówczas, gdy w chwili ogłoszenia testamentu wiedział on o przysługującym mu uprawnieniu (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 września 2010 roku, II CSK 178/10, L.; A. S., Przedawnienie uprawnień z tytułu zachowku, R. (...), s. 61). Nie do zaakceptowania jest bowiem pogląd, że roszczenie o zachowek uległoby przedawnieniu jedynie dlatego, że uprawniony z tytułu zachowku nie miał świadomości faktu, że został on wyłączony od dziedziczenia, wobec czego nie dochodził roszczeń o zachowek tkwiąc w usprawiedliwionym okolicznościami przekonaniu, że należy do kręgu spadkobierców. Ochronna funkcja instytucji zachowku byłaby całkowicie iluzoryczna, gdyby treść art. 1007 § 1 k.c. odczytywać literalnie, umożliwiając spadkobiercom testamentowym skuteczne pozbawianie roszczeń uprawnionych do zachowku poprzez ukrywanie przed nimi przez określony czas faktu istnienia testamentu i jego ogłoszenia.

Przenosząc powyższe uwagi na grunt niniejszej sprawy, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że zarzut przedawnienia nie zasługuje na uwzględnienie.

Nie budzi wątpliwości, że M. K. składając w dniu 8 października 2009 roku wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po J. S. na podstawie ustawy, nie wiedziała o istnieniu testamentu wyłączającego ją od dziedziczenia. Dowiedziała się o tym dopiero na posiedzeniu sądu w dniu 13 listopada 2009 roku, co w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku przyznała sama E. P. (k. 97v. akt I Ns 1160/09). Od tego dnia zatem rozpoczął bieg termin przedawnienia roszczenia o zachowek. Zważywszy, że powództwo o zapłatę z tytułu zachowku zostało wytoczone w dniu 9 listopada 2012 roku termin biegu przedawnienia określony w treści art. 1007 § 1 k.c. nie upłynął – tym bardziej, że wynosił on 5 lat, gdyż stosownie do dyspozycji art. 8 ustawy z 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 85, poz. 458), do roszczeń, o których mowa w art. 1007, powstałych przed dniem wejścia w życie tej ustawy (czyli przed dniem 23 października 2011 roku) i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, stosuje się przepis art. 1007 w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą.

Wobec tego, wbrew twierdzeniom apelującej, nie doszło do przedawnienia roszczenia o zachowek dochodzonego w niniejszym postępowaniu.

Chybione okazały się również zarzuty naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 5 k.c. poprzez nieuwzględnienie negatywnego zachowania powódki wobec spadkodawczyni, które, w ocenie skarżącej, przemawiało za oddaleniem powództwa, a także poprzez pominięcie złej sytuacji finansowej pozwanej uzasadniającej przyznanie jej pomocy prawnej z urzędu. Odnosząc się do tych twierdzeń podkreślić należy, że celem instytucji zachowku jest ochrona interesów majątkowych wymienionych w art. 991 § 1 k.c. najbliższych członków rodziny przez zapewnienie im, niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, określonego roszczenia pieniężnego. Zastosowanie art. 5 k.c. nie może udaremniać celów przepisu o zachowku. Jakkolwiek stosowanie art. 5 k.c. do instytucji zachowku nie jest ex lege wyłączone, sięgnięcie do tej normy uzasadnione będzie tylko w sytuacjach rażącego zachowania uprawnionego względem spadkodawcy, bądź tak drastycznej sytuacji zobowiązanego, że wykonanie uprawnienia do zachowku naraziłoby go na skrajny niedostatek. Jak trafnie wskazał Sąd Najwyższy okoliczności dotyczące sytuacji materialnej uprawnionego i zobowiązanego oraz nienajlepsze stosunki osobiste pomiędzy uprawnionym a spadkodawcą nie są wystarczające do uznania, że zachodziły wyjątkowe okoliczności, które pozwalały uznać dochodzenie przez powodów roszczeń z tytułu zachowku za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (porównaj - wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2013 r., II CSK 403/2012, LexPolonica nr 6208830).

Także w realiach niniejszej sprawy nie sposób dopatrzeć się okoliczności przemawiających za oddaleniem powództwa na podstawie art. 5 k.c. Ze zgromadzonego materiału dowodowego nie wynika, by zachowanie powódki wobec spadkodawczyni było rażąco złe, w szczególności mając na uwadze to, że zasadniczy zarzut pozwanej pod adresem powódki sprowadzał się do jej krytyki za brak partycypacji w kosztach remontu domu spadkodawczyni. Również stan majątkowy pozwanej nie jest na tyle dramatyczny, by nie pozwalał jej na uczynienie zadość obowiązkowi wynikającemu z art. 991 § 2 k.c. – ona i jej mąż osiągają stały miesięczny dochód z tytułu emerytur w łącznej wysokości ponad 3.000 złotych. Okoliczność ta rzutuje także na ocenę drugiego z zarzutów dotyczących niezastosowania art. 5 k.c. Sąd Okręgowy w pełni podziela argumentację Sądu Rejonowego, która legła u podstaw odmowy ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika z urzędu, zarówno w zakresie możliwości finansowych strony, jak i nieskomplikowanego charakteru sprawy.

Za całkowicie polemiczny należy uznać zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. poprzez wybiórczą ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i nieustosunkowanie się w pisemnym uzasadnieniu do podnoszonych przez pozwaną okoliczności świadczących o niewłaściwym zachowaniu powódki wobec matki. Ocena wiarygodności mocy dowodów przeprowadzonych w danej sprawie wyraża istotę sądzenia w części obejmującej ustalenie faktów, ponieważ obejmuje rozstrzygnięcie o przeciwnych twierdzeniach stron na podstawie własnego przekonania sędziego powziętego w wyniku bezpośredniego zetknięcia ze świadkami, stronami, dokumentami i innymi środkami dowodowymi. Powinna odpowiadać regułom logicznego rozumowania wyrażającym formalne schematy powiązań między podstawami wnioskowania i wnioskami oraz uwzględniać zasady doświadczenia życiowego wyznaczające granice dopuszczalnych wniosków i stopień prawdopodobieństwa ich występowania w danej sytuacji.

Jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami, lub gdy wnioskowanie sądu, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych związków przyczynowo-skutkowych, przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona. Wobec tego dla skuteczności zarzutu naruszenia przez sąd art. 233 § 1 k.p.c. nie jest wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu. Skarżący powinien przy tym wskazać, jakie kryteria oceny zostały naruszone przez sąd przy analizie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłusznie im taką moc przyznając (zob. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2001 r., IV CKN 970/00, Lex nr 52753, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2005 r., III CK 3/05, Lex nr 180925).

Sąd Okręgowy podziela przedstawione powyżej poglądy stanowiące ugruntowany dorobek judykatury. Konfrontując ich treść ze stanowiskiem skarżącej należało uznać, że zarzuty stawiane zaskarżonemu rozstrzygnięciu nie mogą być uznane za zasadne, albowiem postępowanie dowodowe w niniejszej sprawie nie było ukierunkowane przez pozwaną na wykazanie sprzeczności żądania powódki z zasadami współżycia społecznego, lecz służyło w przeważającej mierze ustaleniu wartości spadku. Żaden ze zgromadzonych dowodów nie dostarcza wiedzy o wyjątkowo negatywnym zachowaniu powódki w stosunku do spadkodawczyni. Wobec tego ustaleniom faktycznym Sądu pierwszej instancji nie sposób zarzucić wybiórczości. Również ocena możliwości finansowych pozwanej w świetle wyników postępowania dowodowego nie narusza zasady swobodnej oceny dowodów, poddając się pozytywnej weryfikacji w oparciu o reguły logiki i doświadczenie życiowe.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.