Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 21 grudnia 2021 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi oddalił powództwo (...) Bank Spółki akcyjnej z siedzibą we W. przeciwko E. C. (1) o zapłatę.

Apelację od opisanego orzeczenia złożyła powódka, zaskarżając wyrok w całości i zarzucając:

• naruszenie art. 6 k.c. poprzez niewłaściwą wykładnię i przełożenie ciężaru dowodu na stronę powodową;

• naruszenie art. 230 k.p.c. poprzez nie rozpatrzenie przedstawionych dowodów pod względem uznania faktów za udowodnione;

• naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i stąd niewłaściwą ocenę ich mocy i wiarygodności oraz poprzez błąd w ustaleniach faktycznych uznanych za podstawę wyrokowania i nie rozpatrzenie dowodów na podstawie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego;

• naruszenie art. 386 § 4 k.p.c. poprzez nierozpoznanie przez sąd istoty sprawy.

W konsekwencji podniesionych zarzutów strona apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki całości roszczenia dochodzonego pozwem, względnie o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o oddalenie apelacji oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy poczynił dodatkowe ustalenia faktyczne:

Pozwana dokonała wpłat tytułem rat kredytu w łącznej wysokości 14.490,41 zł, z czego kwota 11.233,16 zł została zaliczona na poczet spłaty kapitału, a kwota 3.068,88 zł na poczet odsetek (d owód: zestawienie wpłat k. 13).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jako częściowo zasadna skutkowała zmianą zaskarżonego orzeczenia.

Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I instancji, a wraz z powyższym ich uzupełnieniem w toku postępowania apelacyjnego, przyjmuje za podstawę faktyczną.

W pierwszej kolejności trzeba odnieść się do słusznego zarzutu nierozpoznania istoty sprawy. Pojęcie „istoty sprawy”, o którym mowa w art. 386 § 4 k.p.c., dotyczy jej aspektu materialno-prawnego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie Sądu I instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy. W szczególności chodzi zaś tutaj o różnego rodzaju zaniedbania, które w ogólnym rozrachunku polegają na zaniechaniu zbadania materialnej podstawy żądania albo pominięciu merytorycznych zarzutów stron przy jednoczesnym bezpodstawnym przyjęciu, że istnieje przesłanka materialno-prawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (por. wyrok SN z dnia 9 stycznia 1936 r., C 1839/36, Zb. Orz. 1936, poz. 315; postanowienia SN z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, opubl. OSNC Nr 1/1999 poz. 22; z dnia 15 lipca 1998 r., II CKN 838/97, opubl. baza prawna LEX Nr 50750; z dnia 3 lutego 1999 r., III CKN 151/98, opubl. baza prawna LEX Nr 519260 oraz wyroki SN z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, opubl. OSP Nr 3/2003 poz. 36; z dnia 21 października 2005 r., III CK 161/05, opubl. baza prawna LEX Nr 178635.; z dnia 12 listopada 2007 r., I PK 140/07, opubl. OSNP Nr 1-2/2009 poz. 2). Inaczej mówiąc „nierozpoznanie istoty sprawy” oznacza uchybienie procesowe Sądu I instancji polegające na całkowitym zaniechaniu wyjaśnienia istoty lub treści spornego stosunku prawnego, przez co rozumie się nie wniknięcie w podstawę merytoryczną dochodzonego roszczenia, a w konsekwencji pominięcie tej podstawy przy rozstrzyganiu sprawy. Proces stosowania prawa przez sąd polega na ustaleniu faktów relewantnych dla rozstrzygnięcia, opisanych hipotezami norm prawa cywilnego materialnego, które znajdują zastosowanie dla zgłoszonych roszczeń. Brak rozważań w tym zakresie prowadzić musi do niewyjaśnienia istoty sprawy (wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 2 kwietnia 2019 r., I ACa 959/18, Lex nr 2668188). Oceny, czy Sąd I instancji rozpoznał istotę sprawy, dokonuje się zaś na podstawie analizy żądań pozwu, stanowisk stron i przepisów prawa materialnego stanowiących podstawę rozstrzygnięcia.

Sąd Rejonowy oddalił powództwo, stwierdzając, iż nie doszło do skutecznego wypowiedzenia umowy kredytu gotówkowego, przyjmując tym samym za podstawę faktyczną pozwu błędne ustalenia faktyczne. Wbrew stanowisku Sądu I instancji, roszczenie dochodzone w niniejszej sprawie oparte jest na podstawie faktycznej w postaci wygaśnięciu umowy kredytu. Kwestia, czy wygaśnięcie umowy nastąpiło z powodu jej wypowiedzenia czy wobec zakończenia umowy, pozostaje drugorzędna z punktu widzenia rozstrzygnięcia, bowiem każde z tych zdarzeń rodzi ten sam skutek – wygaśnięcie umowy. W niniejszej sprawie Sąd Rejonowy całą swą uwagę skupił na zbadaniu skuteczności wypowiedzenia umowy kredytu, pomijając zupełnie fakt, iż zawarta pomiędzy stronami umowa w dacie wyrokowania wygasła. Jak bowiem wynika z treści pkt. II ust. 2 umowy o kredyt gotówkowy nr (...) ostateczny termin spłaty kredytu upłynął w dniu 6 lipca 2018 r. Zatem już w dacie wniesienia pozwu (2 sierpnia 2019 r.) wszystkie raty umowy kredytu były wymagalne. Sąd Rejonowy nie zbadał roszczenia pod względem jego wymagalności ani co do zasady ani co do wysokości, w związku z czym nie rozpoznał istoty sprawy.

Podkreślenia wymaga, iż zgodnie z art. 316 § 1 zdanie pierwsze k.p.c., po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. Przewidziana w nim zasada aktualności orzeczenia, mająca charakter wyłącznie procesowy, oznacza, że pod względem faktycznym i prawnym miarodajną chwilą dla oceny sprawy jest chwila zamknięcia rozprawy. Przez stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy należy rozumieć stan faktyczny, ustalony przez sąd na podstawie dowodów przeprowadzonych zgodnie z regułami postępowania dowodowego przewidzianymi w art. 227 i nast., oraz obowiązujący stan prawny (tak postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2018 r., II CSK 643/17, LEX nr 2581773).

W świetle powyższego doszło więc do naruszenia art. 316 § 1 k.p.c., w sytuacji pominięcia okoliczności, iż umowa kredytu pomiędzy stronami wygasła na skutek jej zakończenia. W tym kontekście błędnym należy uznać ujęte w uzasadnieniu stwierdzenie, że sąd nie może uwzględnić roszczenia strony powodowej na innej podstawie aniżeli podstawa faktyczna wskazana przez nią w pozwie i w dalszym toku postępowania. W niniejsze sprawie, jak już wyżej wskazano, podstawę faktyczną roszczenia stanowiło wygaśnięcie umowy kredytu, a rolą Sądu Rejonowego było ustalenie, czy do takiego wygaśnięcia doszło. Prawidłowa analiza treści umowy załączonej do akt sprawy winna doprowadzić Sąd I instancji do konstatacji, że umowa kredytu pomiędzy stronami wygasła wskutek upływu okresu, na jaki została zawarta.

W obowiązującym modelu apelacji pełnej rola sądu drugiej instancji nie ogranicza się jedynie do samego aktu kontroli zaskarżonego rozstrzygnięcia, ale obejmuje także powinność merytorycznego rozpoznania sprawy. Celem postępowania apelacyjnego jest bowiem ponowne i wszechstronne merytoryczne rozpoznanie sprawy. Merytoryczne rozpoznanie sprawy przez sąd drugiej instancji odbywa się przy zastosowaniu właściwych przepisów postępowania, tj. przepisów regulujących postępowanie apelacyjne, a gdy brak takich przepisów, przy zastosowaniu unormowań dotyczących postępowania przed sądem pierwszej instancji (art. 391 § 1 k.p.c.). Zgodnie z art. 382 k.p.c. sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. Z tak ukształtowanego zakresu kompetencji sądu drugiej instancji oraz treści art. 386 § 2 i 4 k.p.c. wynika, że postępowanie to - co do zasady - powinno zakończyć się wydaniem orzeczenia kończącego postępowanie. Jedynie w przypadkach wymienionych w ww. przepisach (nieważność postępowania przed sądem pierwszej instancji, nierozpoznanie przez ten sąd istoty sprawy lub konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości) wydany może być wyrok kasatoryjny (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2023 r., (...), LEX nr 3569781).

Należy zwrócić również uwagę, iż przewidziane w art. 386 § 4 k.p.c. uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania jest uprawnieniem sądu odwoławczego, a nie jego obowiązkiem. Zatem w niniejszej sprawie, Sąd Okręgowy, po merytorycznym rozpoznaniu sprawy, zmienił zaskarżony wyrok i uwzględnił powództwo w części.

Zgodnie z art. 720 § 1 k.c. przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.

W wyniku zawarcia umowy kredytu Bank udzielił pozwanej kredytu w wysokości 13.624,19 zł obejmującego: środki przeznaczone na cele konsumpcyjne w kwocie 12.800 zł, prowizję za udzielenie kredytu w wysokości 816,09 zł oraz środki przeznaczone na sfinansowanie opłaty za wybrany przez kredytobiorcę sposób przekazania środków przeznaczonych na cele konsumpcyjne w kwocie 8,10 zł. Całkowity koszt kredytu wyniósł 5.884,38 zł, rzeczywista roczna stopa oprocentowania wynosiła 21,18%. Miesięczną ratę pożyczki określono na kwotę 394,96 zł. W dniu zawarcia umowy całkowita kwota do zapłaty wynosiła 18.684,38 zł.

W wyniku wykonywania umowy pozwana dokonała wpłat w łącznej wysokości 14.490,41 zł, zatem do zapłaty pozostała kwota 4.193,97 zł. Powódka niniejszym pozwem dochodziła łącznej kwoty 3.502,63 zł, na którą składały się: kwota kapitału 2.391,03 zł, kwota 582,91 zł tytułem skapitalizowanych odsetek oraz 528,69 zł tytułem kosztów monitów i upomnień. Kapitał podany w umowie kredytu wynosił 13.624,19 zł, a pozwana dokonała wpłat zaliczonych na poczet kapitału w wysokości 11.233,16 zł, zatem należało zasądzić od niej powstałą różnicę. Odsetki przewidziane w umowie wyniosły 5.060,19 zł, przy czym pozwana dokonała wpłat zaliczonych na poczet odsetek w wysokości 3.068,88 zł, zatem do zapłaty pozostało 1.991,31 zł. Jednakże, Sąd Okręgowy miał na uwadze treść art. 321 § 1 k.p.c., zgodnie z którym Sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie. Biorąc zatem pod uwagę, iż powódka żądała w pozwie zapłaty odsetek umownych w wysokości 582,91 zł, zasądzeniu podlegała jedynie żądana kwota.

Odnośnie żądania przez powódkę kwoty 528,69 zł tytułem kosztów monitów i upomnień wskazać należy, że zgodnie z pkt III ppkt 3 umowy kredytu kredytobiorca wyraził zgodę na prowadzenie działań monitorująco – upominawczych z wykorzystaniem komunikatorów głosowych/sms na podane numery telefonów. Opłaty z tytułu zadłużenia przeterminowanego wynosiły: wysłanie wezwania z prośbą o dopłatę listem zwykłym (13 zł), wysłanie wezwania do zapłaty listem poleconym (17 zł), telefoniczne wezwanie do zapłaty (10 zł), wezwanie do zapłaty przy wykorzystaniu sms (1zł), udokumentowana windykacyjna wizyta terenowa (45 zł), zlecenie windykacji firmie windykacyjnej (koszt poniesiony rzeczywiście przez Bank, jednak nie więcej niż 15% kwoty wymagalnej).

W ocenie Sądu odwoławczego wskazane postanowienia umowy dotyczące dodatkowych kosztów działań monitorująco – upominawczych stanowią klauzule abuzywne. Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., aby uznać dane postanowienie umowy za niewiążące, muszą zostać spełnione kumulatywnie następujące przesłanki: umowa musi zostać zawarta z konsumentem, kwestionowane postanowienie umowy nie było uzgodnione indywidualnie, postanowienie to kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, zastrzeżenie umowne rażąco narusza interesy konsumenta, postanowienie nie dotyczy głównych świadczeń stron, takich jak cena czy wynagrodzenie, chyba że nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Stosownie do treści art. 385 ¹ § 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, a więc w szczególności będą to postanowienia umowy przejęte z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (tzw. umowa adhezyjna). Należy również mieć na uwadze, że zgodnie z art. 385 ¹ § 4 k.c. ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje, a zatem w rozpoznawanej sprawie – na powodzie.

Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że – zawierając z pozwaną sporną umowę pożyczki – powódka posłużyła się wzorcem umownym, na który pozwana jako konsument nie miała rzeczywistego wpływu. Powódka nie wykazała okoliczności przeciwnej. Wskazane postanowienie umowne z pewnością nie dotyczy głównych świadczeń stron.

Niedopuszczalna jest sytuacja, gdy jedna ze stron, wykorzystując swoją pozycję profesjonalisty, kształtuje postanowienia umowne w taki sposób, że wprowadza do niego konstrukcję prawną, prowadzącą do pokrzywdzenia drugiej strony stosunku prawnego, w tym przypadku konsumenta. Wprowadzenie przez powódkę opłat w wysokości wskazanej w umowie godziło w dobre i uczciwe praktyki kupieckie oraz w sposób rażący naruszało interes pozwanej jako konsumenta. Należy bowiem wskazać, że obowiązkowi nałożonemu na pozwaną nie odpowiadało żadne świadczenie drugiej strony umowy. Ponadto, w opinii Sądu odwoławczego, działania, których koszty miała ponieść pozwana, stanowią element ogółu działalności powódki związanej z udzielaniem kredytów. Przenoszenie na konsumenta kosztów prowadzenia działalności profesjonalisty jawi się jako nieuzasadnione. Należy też wskazać, że w umowie przewidziano również prowizję za udzielenie kredytu w wysokości 816,09 zł, która winna obejmować całość kosztów związanych z obsługą kredytu, zatem również kosztów działań monitorująco – upominawczych. Wprowadzenie przez pożyczkodawcę opłat w wysokości wskazanej w umowie godziło w dobre i uczciwe praktyki kupieckie oraz w sposób rażący naruszało interes pozwanej jako konsumenta. Powyższe skutkuje stwierdzeniem bezskuteczności postanowień spornej umowy w zakresie opłat za czynności monitorująco – upominawcze.

W konsekwencji, stronie powodowej przysługiwało roszczenie jedynie o zapłatę kwoty stanowiącej sumę niespłaconego kapitału i umownych odsetek za opóźnienie.

Wobec powyższego na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądził od E. C. (2) na rzecz (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą we W. kwotę 2 973,94 zł, stanowiącą sumę niespłaconego kapitału i żądanych, niespłaconych odsetek (2.391,03 + 582,91 = 2.973,94 zł). W pozostałej części apelacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O odsetkach Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c.. Ostateczny termin spłaty kredytu upłynął w dniu 6 lipca 2018 r. Pozwana nie dokonała spłaty w terminie, zatem od dnia 7 lipca 2018 r. pozostawała w opóźnieniu i od tej daty należało zasądzić od pozwanej na rzecz powódki żądane odsetki ustawowe za opóźnienie.

Konsekwencją merytorycznej zmiany orzeczenia Sądu I instancji jest zmiana zawartego w nim rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów postępowania. Wobec uwzględnienia powództwa w części, o kosztach postępowania pierwszoinstancyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100 k.p.c., stosunkowo je rozdzielając. Na koszty procesu po stronie powodowej złożyła się opłata od pozwu w łącznej kwocie 100 zł, pozwana nie poniosła żadnych kosztów w postępowaniu pierwszoinstancyjnym. Mając na uwadze, iż łączne koszty postępowania przed Sądem I instancji wyniosły 100 zł, a powódka przegrała sprawę w 15,1%, zatem winna ponieść, z uwagi na wynik sprawy, koszty w wysokości 15,10 zł, podczas gdy poniosła 100 zł, zatem należało zwrócić jej od pozwanej różnicę pomiędzy kosztami należnymi a poniesionymi, wynoszącą 84,90 zł (100 zł – 15,10 zł).

O kosztach postępowania apelacyjnego sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., stosunkowo je rozdzielając. Na koszty procesu po stronie powodowej złożyła się opłata od apelacji w kwocie 200 zł. Na koszty procesu po stronie pozwanej złożyły się koszty pełnomocnika w osobie radcy prawnego w kwocie 675 zł, ustalone na podstawie § 2 pkt 3 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 265). Mając na uwadze, iż łączne koszty postępowania przed Sądem II instancji wyniosły 875 zł, a pozwana przegrała sprawę w 84,9%, zatem winna ponieść, z uwagi na wynik sprawy, koszty w wysokości 742,87 zł. Skoro pozwana poniosła koszty w wysokości 675 zł, należało od niej zasądzić na rzecz powódki kwotę 67,87 zł (742,87 zł – 675 zł), o czym orzeczono w punkcie II sentencji wyroku. O odsetkach ustawowych za opóźnienie od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Na koniec dodać należy, że wobec zasadności zarzutu nierozpoznania istoty sprawy i związanej z nim zmiany zaskarżonego orzeczenia, Sąd Odwoławczy odstąpił od oceny pozostałych zarzutów apelacji, gdyż nie miały wpływu na treść rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie.