Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 15 marca 2017 roku, w sprawie o sygn. akt I C 811/16, z powództwa Miasta Ł. Administracji Zasobów Komunalnych Ł. przeciwko H. F., o zapłatę, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi I Wydział Cywilny: 1. zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 23.003,89 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 31 września 2016 roku do dnia zapłaty, z tym zastrzeżeniem, że do wysokości zasądzonej kwoty pozwana odpowiada za zobowiązanie solidarnie ze Z. F. (1) i U. F., których odpowiedzialność wynika z nakazu zapłaty z dnia 8 czerwca 2015 roku wydanego w sprawie I Nc 683/15; 2. oddalił powództwo w pozostałym zakresie.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd I instancji oparł na ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych, które przedstawiają się następująco:

W dniu 21 lutego 1995 roku H. F. podpisała z Gminą Ł. umowę najmu lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w Ł. przy ul. (...). Zgodnie z treścią umowy pozwana miała płacić czynsz najmu do 10-go dnia każdego miesiąca. Jednocześnie zgodnie z § 7 umowy każdej ze stron przysługiwało prawo do wypowiedzenia umowy, przy czym najemca mógł wypowiedzieć umowę na 3 miesiące naprzód na koniec miesiąca kalendarzowego, a wypowiedzenie to nie było obwarowane żadnymi warunkami jego skuteczności. Natomiast wynajmujący mógł wypowiedzieć umowę tylko na piśmie i tylko przy zaistnieniu ważnych przyczyn, po uprzednim uprzedzeniu o zamiarze wypowiedzenia. Pozwana mieszkała w lokalu tylko rok i już w 1996 roku wyprowadziła się do córki z uwagi na zły stan techniczny lokalu. Pozwana płaciła czynsz za lokal aż do momentu, gdy do lokalu wprowadził się jej syn Z. F. (1). Syn pozwanej zamieszkał w lokalu od około 1996 roku. Wprowadził się do lokalu z rodziną. Pozwana umówiła się z synem, że syn będzie płacił czynsz za lokal do administracji. Od tego momentu pozwana przestała płacić czynsz. Pozwana zameldowała syna w lokalu. Syn pozwanej mieszkał w tym lokalu z rodziną do 2016 roku. Nie płacił czynszu za lokal. Nie informował pozwanej o zaległościach w czynszu. W dniu 11 maja 2005 roku Gmina wystosowała do pozwanej pismo z wypowiedzeniem umowy najmu z uwagi na zaległości w płatnościach czynszu.. Gmina nie uprzedzała o zamiarze wypowiedzenia umowy i nie wzywała pozwanej do uregulowania zadłużenia przed wypowiedzeniem umowy. Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił w oparciu o zgromadzone w aktach sprawy dokumenty oraz zeznania świadków G. C. i Z. F.. Sąd podkreślił, że treść zgromadzonych w aktach sprawy dokumentów nie była kwestionowana przez żadną ze stron postępowania i nie budziły one również wątpliwości Sądu. Ponadto, część istotnych dla rozstrzygnięcia okoliczności została przyjęta jako okoliczność bezsporne. Sąd meriti wskazał, że bezsporna była kwota zadłużenia i fakt istnienia zaległości, gdyż pozwana przyznała istnienie zaległości i w żadnym z punktów sprzeciwu nie odniosła się do wysokości żądania. W tak ustalonym stanie faktycznym – w ocenie Sądu Rejonowego - powództwo jest w znacznej części zasadne, a argumenty podniesione w sprzeciwie nie wpływają na zakres odpowiedzialności pozwanej. Sąd meriti argumentował, że strony łączyła umowa najmu. Stosownie do treści art. 659 § 1 k.c. przez umowę najmu wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz. Bezspornym jest, że od 1996 roku pozwana nie płaciła czynszu, gdyż uważała że czynsz płaci jej syn. Z. F. (1) również czynszu za lokal nie płacił. Sąd wskazał, że treść umowy stron regulowały początkowo przepisy ustawy z dnia 2 lipca 1994 roku o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych a następnie przepisy ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego. Strona powodowa skierowała do pozwanej wypowiedzenie w 2005 roku. Ponieważ w tym czasie obowiązywały przepisy wskazanej wyżej ustawy skuteczność wypowiedzenia Sąd meriti ocenił przez pryzmat ustawy z 2001 roku. Sąd I instancji argumentował dalej, że stosownie do treści art. 11 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2014 r., poz. 150 z późn. zm.) właściciel może wypowiedzieć stosunek prawny, nie później niż na miesiąc naprzód, na koniec miesiąca kalendarzowego, jeżeli lokator jest w zwłoce z zapłatą czynszu lub innych opłat za używanie lokalu co najmniej za trzy pełne okresy płatności pomimo uprzedzenia go na piśmie o zamiarze wypowiedzenia stosunku prawnego i wyznaczenia dodatkowego, miesięcznego terminu do zapłaty zaległych i bieżących należności. Wypowiedzenie powinno być pod rygorem nieważności dokonane na piśmie oraz określać przyczynę wypowiedzenia (art. 11 ust. 1 zd. 2 cyt. ustawy). Z przytoczonych powyżej przepisów ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego wynika, że prawidłowe wezwanie do zapłaty, otwierające drogę do późniejszego wypowiedzenia stosunku najmu, powinno zarówno uprzedzać lokatora o zamiarze wypowiedzenia stosunku najmu, jak i wyznaczać miesięczny termin do zapłaty zaległego i bieżącego czynszu i opłat. Powinno był to wezwanie pisemne. Przepisy ustawy o ochronie praw lokatorów są przepisami bezwzględnie obowiązującymi i nie leży w mocy stron stosunku najmu zmiana ich dyspozycji, jeżeli ustawa tego wyraźnie nie przewiduje. W ocenie Sądu I instancji strona powodowa nie dokonała skutecznego wypowiedzenia umowy najmu, ponieważ nie wezwała pisemnie pozwanej do zapłaty zaległości i nie uprzedziła o zamiarze wypowiedzenia najmu. Brak takiego wezwania czyni wypowiedzenie umowy nieskutecznym. W tej sytuacji pozwana nadal legitymuje się tytułem prawnym do zajmowania spornego lokalu w postaci umowy najmu. Sąd podkreślił, że sama pozwana mimo, że wyprowadziła się z lokalu już w 1996 roku nie wypowiedziała umowy najmu, a co więcej wzywała powódkę do wyremontowania lokalu, co ewidentnie świadczy o tym, że chciała być najemcą lokalu. Zdaniem Sądu brak wypowiedzenia umowy przez pozwaną był działaniem świadomym i wynikał z faktu, że pozwana chciała pozostać stroną umowy najmu tak żeby w mieszkaniu mógł mieszkać jej syn. Wypowiedzenie umowy wiązałoby się z pozbawieniem syna lokalu, w którym mógłby faktycznie zamieszkać. Zatem mimo, że pozwana wyprowadziła się z lokalu Sąd Rejonowy nie uznał by oznaczało to wypowiedzenie umowy, skoro pozwana do 2000 roku kierowała do powoda pisma z prośbami o poprawienie stanu lokalu. Nadto pozwana nie zwróciła kluczy do lokalu i nie opróżniła lokalu. Sąd Rejonowy uznał zatem, że wobec braku wypowiedzenia umowy najmu przez którąkolwiek ze stron umowa najmu nadal wiąże strony. Ponieważ H. F. jest najemcą lokalu obowiązana jest płacić czynsz za lokal. Wobec powyższego Sąd I instancji zasądził należność wskazaną w pozwie jako zaległość czynszowa za okres od dnia 1 grudnia 2009 roku do dnia 31 grudnia 2014 roku. O odsetkach Rejonowy Sąd orzekł na podstawie art.481 k.c. zgodnie z wymagalnością roszczenia, oddalając powództwo częściowo w zakresie żądania odsetek, których powód domagał się od momentu wezwania do zapłaty. Sąd wskazał, że wezwanie to kierowany było na adres, pod którym pozwana nie przebywała. Sąd uznał wiec, że faktycznie pierwsze wezwanie do zapłaty nastąpiło nie w piśmie poprzedzającym powództwo a dopiero przy doręczeniu odpisu pozwu wraz z nakazem zapłaty i od tej daty zasądził odsetki.

Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana, zaskarżając wyrok w zakresie punktu 1. Zaskarżonemu wyrokowi apelująca zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, mające wpływ na wynik sprawy tj.: - art. 321 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie, że nie doszło do skutecznego wypowiedzenia umowy najmu łączącej strony, pomimo, że okoliczność wypowiedzenia umowy nie była kwestionowana przez pozwaną i wydanie wyroku zasądzającego od pozwanej na rzecz powoda kwoty 23.003,89 zł z tytułu zaległości czynszowej, w sytuacji, gdy powód dochodził zapłaty powyższej kwoty z tytułu odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu mieszkalnego tj. zmianę podstawy faktycznej powództwa; - art. 316 § 1 k.p.c. i art. 230 k.p.c. poprzez oparcie rozstrzygnięcia o okoliczności inne niż twierdzenia strony powodowej, przyznane przez pozwaną. Apelująca na postawie art. 368 § 1 pkt. 4 k.p.c. wniosła o zwrócenie się do Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi XVIII Wydziału Cywilnego o nadesłanie akt sprawy o sygn. XVIII C 3438/15 z powództwa Gminy Ł. przeciwko H. F. i innym o eksmisję oraz o dopuszczenie dowodu z kserokopii wezwania do zapłaty z dnia 23 lutego 2005 roku na okoliczność wezwania pozwanej do zapłaty pod rygorem wypowiedzenia umowy najmu przed dokonaniem wypowiedzenia umowy oraz na okoliczność niekwestionowania przez pozwaną skuteczności wypowiedzenia umowy najmu. Na wypadek nieuwzględnienia zarzutów apelacyjnych, apelująca podniosła zarzut przedawnienia roszczenia za okres przed dniem 29 maja 2012 roku tj. kwoty 7.712,81 zł z tytułu należności głównej oraz kwoty 1.232,63 zł z tytułu odsetek, wnosząc o zobowiązanie powoda do przedstawienia zestawienia należności nieprzedawnionych. W konsekwencji zgłoszonych zarzutów skarżąca wniosła o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za obie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanej zwrotu kosztów procesu za postępowanie apelacyjne według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna w tym znaczeniu, że doprowadziła do uchylenia zaskarżonego wyroku oraz przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania z pozostawieniem temuż Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego. W ocenie Sądu Okręgowego Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy. Wyjaśnieniem pojęcia „nierozpoznanie istoty sprawy” zajmował się Sąd Najwyższy w wielu orzeczeniach. W orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie przyjmuje się, że do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy Sąd I instancji nie orzekł merytorycznie o żądaniu strony, zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania albo pominął merytoryczne zarzuty pozwanego i w swoim rozstrzygnięciu w istocie nie odniósł się do tego co było przedmiotem sprawy ( vide postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 roku, sygn. akt II CKN 897/97, LexOmega; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 1998 roku, sygn. akt II CKN 838/97, LEX nr 50750; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 1999 roku, sygn. akt III CKN 151/98, LEX nr 519260; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2002 roku, sygn. akt I CKN 486/00, LEX nr 54355; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2005 roku, sygn. akt III CK 161/05, LEX nr 178635; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada 2007 roku, sygn. akt I PK 140/07, LexOmega).

W świetle powyższego, nie można odmówić słuszności zarzutom apelacji.

W niniejszej sprawie Sąd Rejonowy uznając, że H. F. jest najemcą lokalu, zasądził należność wskazaną w pozwie jako zaległość czynszowa za okres od dnia 1 grudnia 2009 roku do dnia 31 grudnia 2014 roku. Tymczasem powód dochodził od pozwanej odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu, uznając, że zajmuje ona lokal mieszkalny bez tytułu prawnego (k. 3). Pełnomocnik powoda został ustanowiony do prowadzenia sprawy o odszkodowanie (k. 7). Opłacając wpis sądowy, powód wskazał, że wpłaca wpis w sprawie o „odszkodowanie dot. Włókiennicza 14 m. 41” (k. 4). W złożonym zestawieniu dochodzonych należności wskazał, że jest to „odszkodowanie za bezumowne korzystanie z lokalu mieszkalnego Nr (...) przy ulicy (...) w Ł. za okres od 01 grudnia 2009 roku do 31 grudnia 2014 roku z odsetkami na dzień 28 lutego 2015 roku” (k. 13-14). Do pozwu powód załączył wypowiedzenie umowy najmu (k. 15).

W judykaturze przyjmuje się, że nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi m.in. wówczas, gdy rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, a więc sąd ten nie rozpoznał istoty roszczenia będącego podstawą powództwa, tj. zaniechał merytorycznego rozpoznania podstaw powództwa w zgłoszonym przez powoda kształcie ( postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 września 2016 r., II CZ 93/16, niepubl.; wyroki Sądu Najwyższego z dni: 12 listopada 2007, I PK 140/07, OSNP 2009/2/2; 26 stycznia 2011 r., IV CSK 299/10, niepubl.; 12 stycznia 2012 r., II CSK 74/11, niepubl.).

Jak wyższej wskazano istotą zgłoszonego przez powoda roszczenia było żądanie odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu mieszkalnego. Sąd pierwszej instancji orzekł natomiast o należnościach czynszowych za sporny okres.

Sąd Okręgowy podziela pogląd Sądu Najwyższego zawarty w wyroku z dnia 9 stycznia 2001 roku ( I PKN 642/00, OSNP 2002/17/409), w którym stwierdzono, że rozstrzygnięcie przez sąd pierwszej instancji o żądaniu powoda na innej podstawie faktycznej i prawnej niż zgłoszona w pozwie stanowi nierozpoznanie istoty sprawy w rozumieniu art. 378 § 2 k.p.c.

Reasumują, w zaistniałym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał, że nie została rozpoznana istota sprawy, gdyż Sąd I instancji orzekł o innym roszczeniu, niż dochodzone przez powoda.

Zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c. w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania.

Mimo że zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c. uchylenie wyroku ma charakter fakultatywny i sąd drugiej instancji może orzec merytorycznie w razie nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji, bądź też w razie konieczności przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, w rozstrzyganej sprawie zmiana merytoryczna zaskarżonego orzeczenia nie jest jednak możliwa. Wyjaśnić bowiem należy, że w doktrynie i orzecznictwie słusznie zwraca się uwagę na związane z taką sytuacją ryzyko pozbawienia stron jednej instancji merytorycznej ( zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 2002 roku, sygn. akt I CKN 1149/00, LEX nr 75293). Oznaczałoby to w rzeczywistości rozpoznanie sprawy tylko w jednej instancji, co uniemożliwiałoby poddanie orzeczenia kontroli instancyjnej przez sąd odwoławczy. Zmiana rozstrzygnięcia przez Sąd Okręgowy mogłaby dać stronie podstawę do postawienia zarzutu pozbawienia jej prawa do zaskarżenia orzeczenia sądu odwoławczego w rozumieniu wynikającej z art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasady kontroli orzeczeń i postępowania sądowego. Nadto merytoryczny charakter postępowania odwoławczego, nie oznacza, że sąd drugiej instancji pełni taką samą rolę, jak sąd orzekający w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, mimo że postępowanie apelacyjne jest postępowaniem merytorycznym, to ma ono przede wszystkim charakter kontrolny. Rozstrzyganie zatem po raz pierwszy określonych kwestii przez sąd odwoławczy, prowadzi do pozbawienia stron możliwości zgłoszenia ewentualnych zarzutów dopuszczalnych tylko w ramach zaskarżenia w toku postępowania dwuinstancyjnego ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 3 września 2015 r., I ACa 338/15, LEX nr 1950661). Uwzględnienie konstytucyjnych standardów w zakresie prawa do sądu i dwuinstancyjnego postępowania nakazywało zatem uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowania apelacyjnego. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy w pierwszej kolejności winien dokonać oceny zasadności podniesionego przez pozwaną zarzutu przedawnienia części roszczenia. Sąd I instancji winien przeprowadzić postępowanie dowodowe, mając na względzie inicjatywę dowodową stron postępowania. Dopiero tak poczynione ustalenia pozwolą Sądowi Rejonowemu na wydanie prawidłowego rozstrzygnięcia o żądaniu powoda, opartego na wskazanej przez powoda w pozwie podstawie faktycznej.

Mając na uwadze, iż w przedmiotowej sprawie doszło do nierozpoznania istoty sprawy, co w konsekwencji skutkowało uchyleniem zaskarżonego wyroku i jej przekazaniem do ponownego rozpoznania ocena przez Sąd Odwoławczy podniesionych w apelacji pozostałych zarzutów stała się tym samym zbędna.