Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sądu Rejonowego dla Łodzi-Widzewa w Łodzi z 21 lutego 2023 roku w sprawie II Ns 246/22 z wniosku H. K., J. K. (1), Ł. K., I. G., E. K. przy udziale A. P. (1), A. P. (2) o ustanowienie drogi koniecznej:

• w punkcie 1 oddalono wniosek;

• w punkcie 2 zasądzono od wnioskodawców solidarnie rzecz uczestników jako wierzycieli solidarnych 480 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania;

• w punkcie 3 obciążono wnioskodawców solidarnie obowiązkiem zwrotu na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Łodzi-Widzewa w Łodzi 1.680,13 zł tytułem tymczasowo wyłożonych kosztów, z czego 300 zł pobrano z zaliczki uiszczonej przez wnioskodawców;

• w punkcie 4 ustalono, że w pozostałym zakresie wnioskodawcy i uczestnicy ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.

W świetle uzasadnienia wskazanego orzeczenia Sąd I instancji ustalił, że H. K. jest współwłaścicielem w 20/32 części, zaś J. K. (1), Ł. K., I. G. i E. K. są współwłaścicielami po 3/32 części każde z nich nieruchomości składającej się z działek o numerze ewidencyjnym (...) o powierzchni 1,5907 ha, położonej w miejscowości N., objętej księgą wieczystą (...).

A. P. (2) i A. P. (1) są współwłaścicielami we wspólności majątkowej małżeńskiej nieruchomości stanowiącej działkę o numerze ewidencyjnym (...) o powierzchni 0,4690 ha, położonej w miejscowości N. w gminie N., objętej księgą wieczystą (...). Na nieruchomości, na mocy umowy dzierżawy, usytuowana jest stacja paliw należąca do (...) spółki akcyjnej w P.. Spółka ta posiada prawo pierwokupu nieruchomości oraz prawo warunkowej dzierżawy. Poza stacją paliw na nieruchomości znajduje się także stosowna infrastruktura, w tym parking dla samochodów osobowych i ciężarowych. Wyznaczona jest także strefa ochronna. Wjazd na stację paliw zorganizowany jest przez działkę gruntu o numerze ewidencyjnym (...), będącą przedmiotem współwłasności majątkowej małżeńskiej uczestników. Działki (...) sąsiadują ze sobą. Od strony północnej działka (...) graniczy z działką oznaczoną numerem ewidencyjnym (...).

Gmina N., w obrębie której położone są wyżej wskazane nieruchomości, uchwałą nr XXXIII/225/05 z dnia 13 czerwca 2005 roku uchwaliła miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, obejmujący także powyższe działki. Podstawowym przeznaczeniem działki (...) jest zabudowa produkcyjna, składów i magazynów handlu hurtowego. Działka (...), położona w N., oznaczona jest w powyższym planie jako teren dróg wewnętrznych. Gmina N. nie jest zarządcą działki (...) i nie podejmie się rozbudowy drogi wewnętrznej, stojąc na stanowisku iż aktualnie takie działania leżą jedynie w kompetencji współwłaścicieli powyższego gruntu. Działka (...) stanowi współwłasność między innymi H. K. i J. K. (2), który zmarł i po którym spadek nabyli żona H. K. i dzieci J. K. (1), Ł. K., I. G. i E. K.. Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi prowadzi dla niej księgę wieczystą (...).

Zgodnie z obowiązującym miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, dla terenów oznaczonych na rysunku planu symbolem 11.P.12, w tym także działki (...), obsługa komunikacyjna od istniejących i projektowanych ulic powinna przebiegać zgodnie z rysunkiem planu. Wprowadzono zakaz obsługi terenu 11.P.12 z drogi krajowej nr (...).

Dwudziestego lipca 2021 roku wnioskodawcy zawarli z (...) spółką
z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. przedwstępną umowę sprzedaży nieruchomości objętej księgą wieczystą (...), w skład której wchodzą działki nr (...)
i 55/10. Termin zawarcia umowy przyrzeczonej oznaczono pierwotnie do 31 grudnia 2022 roku, następnie mocą aneksu z 11 kwietnia 2022 roku przedłużono do 1 kwietnia 2023 roku. (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. działa obecnie pod zmienioną firmą jako (...) spółka komandytowa w Ł.. Podmiot ten zamierza zrealizować na nieruchomości o numerze ewidencyjnym (...) inwestycję w postaci hali magazynowo-produkcyjnej.

Działka (...) jest terenem częściowo ogrodzonym, porośniętym roślinnością. Do nieruchomości prowadzi droga wewnętrzna nieutwardzona, częściowo wyłożona kostką brukową w ostatnim odcinku. Teren wejścia na nieruchomość jest zalesiony, nie posiada urządzonego wejścia. Do nieruchomości wnioskodawców nie prowadzi żadna inna droga. Wskazana droga wewnętrzna, będąca ewidencyjnie działką (...), prowadzi do drogi gminnej, oznaczonej jako działka o numerze ewidencyjnym (...) położonej w obrębie geodezyjnym L., gminy N., powiatu (...) wschodniego. Nieruchomość oznaczona w ewidencji gruntów jako działka o nr (...) stanowi współwłasność osób fizycznych, w tym między innymi wnioskodawców. Przeznaczenie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego terenu pod drogę wewnętrzną oznacza, że na terenie tym może zostać zrealizowana jedynie budowa drogi i wyklucza to inne inwestycje. W planie zagospodarowania przestrzennego dla terenu oznaczonego symbolem 11.P.12.

W tak ustalonym stanie faktycznym zważono, że dla ustanowienia drogi koniecznej, niezbędny jest brak odpowiedniego dostępu nieruchomości do drogi publicznej. Powołując się szeroko na orzecznictwo Sądu Najwyższego i uznając je za przekonujące wskazano, że w postępowaniu o ustanowienie drogi koniecznej nie chodzi o to, że dostęp w ramach wnioskowanej drogi koniecznej jest dogodniejszy, gdyż instytucja ta nie może służyć wygodzie właścicieli działki władnącej, kosztem ograniczenia prawa właściciela działki obciążonej. (...) dostępu do drogi publicznej jest pojęciem relatywnym i ocennym, w związku z czym decydujące znaczenie w sprawie o ustanowienie służebności drogi koniecznej mają okoliczności faktyczne konkretnej sprawy, z uwzględnieniem konieczności należytego wyważenia interesów wnioskodawcy, jako właściciela nieruchomości mającej stać się władnącą, oraz właścicieli nieruchomości, które mają być obciążone służebnością. Wskazano iż rozpoznanie istoty sprawy o ustanowienie służebności drogi koniecznej wymaga odpowiedzi na pytanie, czy nieruchomość, co do której twierdzi wnioskodawca, że nie ma dostępu do drogi publicznej, może uzyskać taki dostęp jedynie przez nieruchomości innych właścicieli, czy też możliwe jest uzyskanie dostępu do drogi publicznej przez nieruchomości, będące w posiadaniu wnioskodawcy.

Wychodząc z powyższych założeń Sąd Rejonowy w pierwszej kolejności wskazał, że działka (...) ma dostęp do drogi publicznej, realizowany – zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego – pośrednio przez działkę (...), co do której wnioskodawcy są jednymi ze współwłaścicieli. Oceniając czy jest to dostęp odpowiedni, Sąd I instancji uznał – ponownie szeroko odwołując się do poglądów Sądu Najwyższego – iż kryterium to jest spełnione, ponieważ bezzasadne jest żądanie ustanowienia służebności drogi koniecznej w przypadku możności usunięcia istniejącej niedogodności dostępu do drogi publicznej. Osoba ubiegająca się o ustanowienie drogi koniecznej powinna przede wszystkim wykorzystać istniejące możliwości dojazdu do drogi publicznej przez własne grunty, w wypadku więc, gdy taka możliwość istnieje, żądanie obciążenia gruntów sąsiada powinna ograniczyć do rozmiarów niezbędnych dla uzyskania połączenia swojej działki nie mającej dostępu do drogi publicznej z inną własną działką mającą taki dostęp. Zdaniem Sądu Rejonowego, to wnioskodawcy przed przystąpieniem do realizacji inwestycji winni zadbać o dostosowanie istniejącej drogi dla potrzeb zamierzeń inwestycyjnych swojego kontrahenta, przykładowo utwardzić ją w całości, a nie dążyć do obciążenia ograniczonym prawem rzeczowym cudzej nieruchomości. Na właścicielu nieruchomości mającej dostęp do drogi publicznej lub budynków gospodarskich spoczywa w razie konieczności obowiązek korzystania z tego dostępu, a jeżeli jest to potrzebne przystosowania go do swoich potrzeb czyli uczynienia odpowiednim. Odwołując się zaś do poglądów nauki prawa wskazano, że zorganizowanie łatwiejszego sposobu eksploatacji nieruchomości należy do właściciela tej nieruchomości. W związku z tym w sytuacji, w której istniejący dostęp do drogi publicznej jest nieodpowiedni wskutek złego stanu technicznego – jak przykładowo nieutwardzona droga, regułą powinna być naprawa szlaku drożnego i przystosowanie go do użytku w każdej porze roku, zamiast ustanawiania służebności drogi koniecznej innym szlakiem, chyba że naprawa złego stanu drogi jest niemożliwa lub wymaga niewspółmiernych i nieopłacalnych nakładów, co może mieć miejsce tylko zupełnie wyjątkowo.

W dalszej kolejności Sąd I instancji wskazał również na prawną przeszkodę uwzględnienia wniosku. Przeszkodę tę stanowi miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, wprowadzający zakaz obsługi między innymi działki (...) bezpośrednio z drogi krajowej (...).

W ostatniej kolejności Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, że wskazany przez wnioskodawców przebieg drogi koniecznej przez nieruchomość stanowiącą własność uczestników stanowiłby zbytnią ingerencję w infrastrukturę dotychczas funkcjonującą na działce gruntu nr (...), wymagałby znacznych nakładów technicznych poprzez zlikwidowanie parkingu i miejsc postoju pojazdów ciężarowych celem napełnienia zbiorników paliwa. Stacja paliw nie jest obiektem przystosowanym do obsługi natężonego i ciągłego ruchu pojazdów mechanicznych.

Jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia, w przedmiocie kosztów orzeczono na podstawie art. 520 § 3 k.p.c. ¹.

Apelację od omówionego wyżej postanowienia w całości wywiedli wnioskodawcy działając przez swojego pełnomocnika w osobie radcy prawnego, występującego również w I instancji. W apelacji zarzucono naruszenie zarówno prawa procesowego, jak i materialnego.

W zakresie prawa procesowego zdaniem apelujących doszło do naruszenia:

• art. 235 ² § 1 pkt 2 w związku z art. 227 w związku z art. 299 w związku z art. 233 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. przez brak wszechstronnego rozważenia zgromadzonego w sprawie materiału i w konsekwencji pominięcie wniosków dowodowych o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków J. A. i A. S. oraz zeznań wnioskodawców, co miało istotny wpływ na wynik sprawy, bowiem skutkowało nieustaleniem faktów istotnych dla rozstrzygnięcia, to jest rzeczywistych potrzeb nieruchomości wnioskodawców wynikających z przeznaczenia nieruchomości w zakresie obsługi i infrastruktury komunikacyjnej, planowanej na nieruchomości działalności gospodarczej, a w konsekwencji uznaniem, że nieruchomość wnioskodawców ma odpowiedni dostęp do drogi publicznej i oddaleniem wniosku (zarzut I);

• art. 235 ² § 1 pkt 2 w związku z art. 227 w związku z art. 278 § 1 w związku z art. 286 w związku z art. 233 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. przez brak wszechstronnego rozważenia zebranego w spawie materiału i w konsekwencji pominięcie wniosku dowodowego o dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego sądowego specjalisty geodety, co miało istotny wpływ na wynik sprawy, bowiem skutkowało błędnym ustaleniem faktu, że zakaz obsługi terenu z drogi krajowej nr (...) wyklucza możliwość ustanowienia służebności drogi koniecznej poprzez nieruchomość uczestników, a w konsekwencji oddaleniem wniosku (zarzut II);

• art. 235 ² § 1 pkt 2 w związku z art. 227 w związku z art. 278 § 1 w związku z art. 233 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. przez brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału i w konsekwencji pominięcie wniosku dowodowego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego specjalisty z zakresu szacowania wartości nieruchomości, co miało istotny wpływ na wynik sprawy, bowiem skutkowało, niepoczynieniem przez sąd ustaleń faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia, tj. wysokości adekwatnego wynagrodzenia za obciążenie nieruchomości uczestników służebnością drogi koniecznej (zarzut III);

• art. 233 § 1 w związku z art. 292 k.p.c. przez brak wszechstronnego rozważenia zgromadzonego w sprawie materiału, w tym w szczególności z pominięciem dowodów z dokumentów w postaci wydruków z ksiąg wieczystych nr (...), prowadzonych dla działek nr (...) oraz wydruku ze strony https://geoportal360.pI/map/#l:51. (...).19. (...).18 obejmującego działki (...), a nadto z pominięciem dowodu z oględzin działek nr (...), co miało istotny wpływ na wynik sprawy, bowiem skutkowało nieustaleniem faktów istotnych dla rozstrzygnięcia, to jest: faktu skomunikowania działki (...), należącej do obszaru oznaczonego w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego symbolem 11.P.12, z drogą krajową (...) poprzez stanowiące własność uczestników działki numer (...) w drodze ustanowionych służebności, zabudowania działki numer (...) i jej wykorzystania do parkowania pojazdów ciężarowych; faktu wykorzystania stanowiących własność uczestników działek numer (...) przez użytkowników działki (...) do przejazdu pojazdów ciężarowych; faktu skomunikowania stacji paliw z drogą krajową (...) zgodnie z decyzją na lokalizację poprzez odrębny wjazd jednokierunkowy na działce (...) i odrębny zjazd jednokierunkowy z działki (...), a nadto błędnym ustaleniem, że wjazd na stację paliw zorganizowany jest przez działkę gruntu o numerze ewidencyjnym (...), a w konsekwencji bezzasadnym przyjęciem, że ustanowienie na rzecz wnioskodawców służebności drogi koniecznej przez działki uczestników stanowiłoby zbytnią ingerencję w istniejącą na działkach infrastrukturę, a nadto przyjęciem, że działki uczestników, na których prowadzona jest stacja paliw, nie są przystosowane do obsługi natężonego i ciągłego ruchu pojazdów (zarzut IV);

• w konsekwencji powyższych naruszeń, zarzut naruszenia art. 520 § 3 k.p.c. przez nieprawidłowe zastosowanie i zasądzenie od wnioskodawców na rzecz uczestników kosztów postępowania w sytuacji, gdy przy prawidłowym rozstrzygnięciu sprawy i uwzględnieniu sprzeczności interesów stron, uczestnicy winni zostać zobowiązani do pokrycia kosztów postępowania poniesionych przez wnioskodawców w całości (zarzut V);

• art. 530 § 3 k.p.c. w związku z art. 83 ust. 2 w związku z art. 113 ust. 1 u.k.s.c. ² przez obciążenie wnioskodawców obowiązkiem zwrotu wydatków na rzecz Skarbu Państwa, w sytuacji, gdy wobec sprzeczności interesów stron, przy prawidłowym rozstrzygnięciu sprawy, tymi wydatkami winni zostać obciążeniu uczestnicy postępowania (zarzut VI).

W zakresie prawa materialnego zarzucono naruszenie art. 145 § 1 i § 2 k.c. w związku z § 137 pkt 14 m.p.z.p. ³ przez ich nieprawidłowe zastosowanie i w konsekwencji uznanie, że nieruchomość wnioskodawców posiada odpowiedni dostęp do drogi publicznej a nadto, że brak możliwości ustanowienia służebności wynika z postanowień miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w sytuacji, gdy w świetle zgromadzonego w sprawie materiału i poczynionych ustaleń, brak było podstaw do takiego uznania i oddalenia wniosku (zarzut VII).

Złożono nadto wniosek w trybie art. 380 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. o rozpoznanie postanowienia wydanego na rozprawie 16 lutego 2023 roku w przedmiocie pominięcia wniosków dowodowych zgłoszonych uczestników i dopuszczenie pominiętych dowodów z zeznań świadków J. A. i A. S., z zeznań wnioskodawców, z uzupełniającej opinii biegłego sądowego specjalisty geodety oraz z opinii biegłego sądowego z zakresu wyceny nieruchomości.

Z tych względów wniesiono o zmianę zaskarżonego postanowienia przez uwzględnienie wniosku o ustanowienie służebności drogi koniecznej oraz zasądzenie od uczestników na rzecz wnioskodawców kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Na rozprawie apelacyjnej w imieniu wnioskodawców podtrzymano stanowisko apelacyjne. W imieniu uczestników wniesiono o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja nie okazała się zasadną.

W pierwszej kolejności rozważyć należy zarzuty w zakresie prawa procesowego, jako determinujące prawidłowość ustaleń faktycznych, przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia.

Odnosząc się do zarzutu I stwierdzić należy, że pominięcie wniosków dowodowych przez Sąd I instancji było prawidłowe, zważywszy na materiał postępowania dotychczas zgromadzony na etapie wydawania zaskarżonego w trybie art. 380 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. postanowienia dowodowego. Stosunkowo obszerne uzasadnienie apelacji nie pozwala ustalić, jakie to dokładnie ustalenie Sądu Rejonowego miałoby być uznane za sprzeczne z regułami logicznego rozumowania, czy też wskazaniami aktualnej wiedzy bądź doświadczenia życiowego. Rzecz w tym, że uznanie przez Sąd I instancji iż dostęp przez działkę (...) jest odpowiedni, jest w istocie oceną prawną spełnienia w okolicznościach faktycznych przesłanki z art. 145 § 1 k.c. Przedmiotem dowodu nie może być zaś tak rozumiana ocena prawna, gdyż wymyka się to rachunkowi prawdy lub fałszu w rozumieniu logicznego rachunku zdań; ocena prawna może być trafną bądź nie, ale nie może być prawdziwą albo fałszywą, to jest zgodną albo niezgodną z rzeczywistym stanem rzeczy. Wnioskodawców obciążało w tym zakresie wykazanie okoliczności faktycznych, z racji wystąpienia których należałoby dopiero uznać, że połączenie przez działkę (...), jest nieodpowiednie tym bardziej, że w akcie notarialnym obejmującym umowę przedwstępną (załącznik nr 11 do wniosku, k. 51 – 59) wnioskodawcy wprost oświadczyli między innymi, że „ działka gruntu oznaczona numerem 58/3 jest niezabudowana i nieruchomość posiada dostęp do drogi publicznej za pośrednictwem działki nr (...) ” (§ 3 lit. g umowy przedwstępnej ⁴, k. 53 odw.), a umowa przedwstępna obejmowała wszak również nabycie części udziałów wnioskodawców w nieruchomości obejmującej działkę (...) (§ 4.1 umowy przedwstępnej, k. 55 odw.). W okolicznościach sprawy skuteczne podważenie tej oceny prawnej Sądu Rejonowego mogłoby w zasadzie następować wyłącznie przez wykazanie, że działka (...) nie byłaby, nawet przy założeniu należytego urządzenia w jej przebiegu drogi, zdolna obsłużyć komunikacyjnie działki (...), z uwagi na – co podnoszono w toku postępowania – plany inwestycyjne jej dotyczące, w szczególności budowy hali magazynowej z niezbędnym zapleczem (k. 61). Rzecz w tym, że owo wykazywanie musiałoby prowadzić do uwypuklenia intensywności ruchu dojazdowego i wyjazdowego do i z działki (...), po uruchomieniu w jej granicach projektowanej hali. To zaś jedynie wzmacniałoby trafność innego z kolei ustalenia Sądu Rejonowego, a to co do nadmiernego obciążenia nieruchomości uczestników, zwłaszcza w kontekście funkcjonującej na działce (...) stacji benzynowej.

Jednakże w ocenie Sądu Okręgowego, zbędność przeprowadzenia wnioskowanych dowodów wyniknęła przede wszystkim z uwarunkowań normatywnych, jakie się w sprawie ujawniły, a to w szczególności postanowień miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, wykluczającego możliwość bezpośredniego skomunikowania między innymi działki (...), jako wchodzącej w skład obszaru 11.P.12, z drogą krajową (...). W tej sytuacji wniosek dowodowy złożony w apelacji nie mógł być uwzględniony, jako zbędny dla rozstrzygnięcia (art. 235 ² § 1 pkt 2 w związku z art. 391 § 1 zd. I w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).

W tych okolicznościach zarzut I nie został uznany za przekonujący.

Przystępując do oceny zarzutu II wskazać należy, że opiera się on na błędnej przesłance. Otóż apelujący uznaje, że biegły geodeta mógł dokonać wykładni planu zagospodarowania przestrzennego. Nie jest to jednak trafne przekonanie. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego jest aktem prawa miejscowego (art. 14 ust. 8 u.p.z.p. ⁵). Oznacza to, że stanowi on, na obszarze działania organu, który przepisy ustanowił – w tym wypadku: w granicach gminy N., źródło prawa powszechnie obowiązującego (art. 87 ust. 2 (...)). Dowód z opinii biegłego może być powołany jedynie celem ustalenia faktów mających dla rozstrzygnięcia istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.), których ustalenie wymaga jednak wiadomości specjalnych (art. 278 § 1 k.p.c.). Jedynym przypadkiem, gdy opinia biegłego może dotyczyć nie tyle faktów co prawa, jest ustalenie treści prawa obcego lub obcej praktyki sądowej, albo istnienia wzajemności (art. 51a § 3 u.s.p. ⁷). Oczywiście w sytuacji, gdy przepisy mają charakter wysoce specjalistyczny, może zachodzić uzasadniona potrzeba zasięgnięcia opinii biegłego, jednakże w każdym takim przypadku teza dowodowa odnosić się musi do określonych faktów i pozyskania niezbędnych do ich oceny prawnej wiadomości specjalnych, a nie do subsumpcji, to jest ustalenia konsekwencji wystąpienia ustalonych faktów dla praw i obowiązków podmiotów biorących udział w sprawie. W ramach postępowania sądowego ustalenie i wykładnia przepisów innych aniżeli składających się na prawo obce, a mających znaczenie dla rozstrzygnięcia o żądaniach podmiotów uczestniczących w postępowaniu, należy zawsze ostatecznie do sądu orzekającego w danej sprawie. Z tego obowiązku nie zwalnia nawet wysoce specjalistyczny charakter badanych przepisów. Nie sposób zatem uznać skuteczności zarzutu II w zakresie, w jakim rzeczywiście odnosi się on do kwestii proceduralnych, a dokładniej: pominięcia dowodu. Natomiast w zakresie, w jakim omawiany zarzut odnosi się do wadliwego – w ocenie apelujących – przyjęcia, że treść m.p.z.p. wyklucza uwzględnienie wniosku, w istocie podnoszą oni zarzut naruszenia prawa materialnego, skądinąd prawidłowo zdefiniowany jako zarzut VII, który zostanie omówiony w dalszej części uzasadnienia.

Zarzut III mógłby okazać się zasadnym wyłącznie w przypadku, gdyby ustalenie wysokości adekwatnego wynagrodzenia za obciążenie nieruchomości uczestników służebnością drogi koniecznej, było istotne dla rozstrzygnięcia. Z przyczyn opartych na kwestiach prawnomaterialnych, wniosek o ustanowienie drogi koniecznej nie był zasadny. Prawidłowo zatem Sąd I instancji, doszedłszy do przekonania o bezzasadności wniosku, nie uwzględnił wniosku zmierzającego do ustalenia wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności drogi koniecznej, skoro kwestia ta, w kontekście przewidywanego rozstrzygnięcia, była i jest dla losów postępowania bez znaczenia. Zarzut III nie mógł zatem doprowadzić do zmiany zaskarżonego postanowienia.

Zarzut IV zarzuca iż nie poczyniono szeregu ustaleń, sprowadzających się do tego, że inna działka z obszaru 11.P.12, jest skomunikowana z drogą krajową (...). Jednakże fakty te są bez znaczenia dla rozstrzygnięcia. Nawet gdyby przyjąć wersję dla apelujących najkorzystniejszą w ramach tego zarzutu, to jest iż rzeczywiście działka (...) z funkcjonującą na niej stacją paliw, skomunikowana została z drogą krajową (...) z naruszeniem § 137 pkt 14 zd. I m.p.z.p., to nie prowadzi to w żaden sposób do wniosku, że takie ponowne naruszenie winno nastąpić mocą orzeczenia sądu. Wadliwość prawna działań podejmowanych w innym trybie – pozasądowym – nie może być argumentem za tym, by Sąd I bądź II instancji naruszył przepis aktu prawa powszechnie obowiązującego. Jeżeli natomiast apelujący zamierzają w ten sposób argumentować, że nie miał racji Sąd Rejonowy uznając rzeczoną służebność za nadmierną ingerencję, skoro działa tam już stacja benzynowa i ruch kołowy po nieruchomości się odbywa, to na tę okoliczność należy przytoczyć jako przekonujące argumenty z repliki uczestników (k. 221 – 223), w szczególności co do poprowadzenia drogi wyjazdowej przez stanowiska dystrybucyjne, a także braku uwzględnienia położenia zbiorników paliwowych i miejsca obsługi cystern dostarczających paliwo do stacji. Nie trzeba wiadomości specjalnych by dostrzec, że poprowadzenie ruchu z centrum logistycznego, jakim byłaby projektowana hala magazynowa, przez stanowiska dystrybucyjne paliwa w ramach standardowej stacji paliw, stanowi – rzec by można, nawiązując do terminologii Kodeksu postępowania cywilnego – ingerencję w samą osnowę przedsiębiorstwa prowadzonego na nieruchomości mającej stać się obciążoną. Niezwykle trudno byłoby wykazać w tej sytuacji, że mimo takiej ingerencji właśnie przez tę zasadniczą dla prowadzonego na działce (...) przedsiębiorstwa infrastrukturę należy wytyczyć drogę konieczną, a nie przez – skądinąd przeznaczoną na drogę – działkę (...), zgodnie zresztą z cytowanym już oświadczeniem wnioskodawców z umowy przedwstępnej. Trafnie Sąd I instancji tedy przyjął, niezależnie już nawet od uwarunkowań m.p.z.p., że uwzględnienie wniosku stanowiłoby nadmierne ograniczenie praw właścicieli nieruchomości mającej być obciążoną. Zarzut IV nie okazał się zasadnym.

Zarzuty V i VI bezpośrednio wiążą się z oczekiwaną zmianą rozstrzygnięcia co do istoty i w tym sensie nie mają samodzielnego bytu. Apelujący nie zarzucają błędu rozstrzygnięcia w tym zakresie, który byłby niezależny od kwestii wadliwego ich zdaniem oddalenia wniosku o ustanowienie drogi koniecznej.

W świetle powyższych uwag ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy są w istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy zakresie prawidłowe, ponieważ mieszczą się w granicach swobodnej – w przeciwieństwie do dowolnej – oceny przeprowadzonych dowodów jako spójne, logicznie powiązane z materiałem dowodowym, niebudzące wątpliwości w świetle życiowego doświadczenia oraz zupełne z punktu widzenia zakresu ustaleń niezbędnego do prawidłowego rozstrzygnięcia. Jako takie nie mogą być skutecznie zwalczane polemicznymi twierdzeniami apelujących. W konsekwencji Sąd Okręgowy przyjmuje owe ustalenia Sądu I instancji za własne. Zaznaczyć jednak dla porządku należy, że zawarte w części poświęconej ustaleniom faktycznym rozważania Sądu Rejonowego co do treści miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego nie są ustaleniami faktycznymi, lecz – jak już zaznaczono – badaniem treści prawa obowiązującego powszechnie, choć w terytorialnie ograniczonym zakresie, a mającego zastosowanie w sprawie.

Przystępując do oceny zarzutu VII, to jest jedynego zarzutu naruszenia prawa materialnego, stwierdzić należy jego nieskuteczność. W zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia apelujący wnioskodawcy podnoszą, że Sąd I instancji nadał wadliwe znaczenie § 137 pkt 14 zd. II m.p.z.p. przez to iż nie dostrzegł, że nie ma w przypadku wnioskowanego przez nich przebiegu służebności drogi koniecznej mowy o „obsłudze terenu z drogi krajowej nr (...)”.

Jest to jednak pogląd nietrafny.

W ocenie Sądu Okręgowego, owo sporne uregulowanie należy wykładać w ten sposób, że miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego wyklucza możliwość stworzenia takiego układu komunikacyjnego, w którym ruch generowany na obszarze 11.P.12 zostaje wyprowadzony bezpośrednio na drogę krajową nr (...), a nie na inną drogę publiczną. Takie rozumienie owego zastrzeżenia w pełni odpowiada oczywistemu w świetle planu założeniu, że ruch z działki (...) do drogi publicznej i z drogi publicznej do działki (...) prowadzony będzie przez działkę (...). Otóż ta ostatnia działka łączy się z drogą publiczną w postaci ulicy (...), dopiero z tej ulicy dojeżdża się do skrzyżowania z drogą krajową nr (...). Jest oczywistym, że inny ruch – mniejszy – generuje bynajmniej nie największa stacja paliw, inny zaś – zdecydowanie większy – generować będzie centrum logistyczne, stąd też wyprowadzenie owego ruchu do istniejącego układu dróg lokalnych, a dopiero za ich pośrednictwem, na drogę krajową, nie budzi zasadniczych wątpliwości.

Nawet zaś, gdyby owe wątpliwości budził, to należy zauważyć iż ma rację Sąd Rejonowy – nawet jeżeli wypowiada się dość enigmatycznie – że kwestionowanie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego następuje w odmiennym trybie. Rozwijając nieco w tej mierze argumentację Sądu I instancji wskazać należy, że orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego stanowi co do zasady kompetencję ustrojowo zastrzeżoną dla sądów administracyjnych (art. 184 zd. II Konstytucji). Następuje ona w sposób przewidziany przepisami regulującymi działalność samorządu terytorialnego, w tym przypadku – gminnego. Przewidziano mechanizm wykorzystywany przez organy nadzoru administracyjnego: Prezesa Rady Ministrów, wojewodę, a w zakresie spraw finansowych – właściwą regionalną izbę obrachunkową (art. 86 u.s.g. ⁸), a polegający na władczym stwierdzeniu przez organ nadzoru nieważności uchwały (art. 91 ust. 1 u.s.g.), albo wydania uchwały z naruszeniem prawa (art. 91 ust. 4 u.s.g.), z prawem zaskarżenia aktu nadzoru przez jednostkę samorządu terytorialnego do sądu administracyjnego (art. 3 § 2 pkt 7 p.p.s.a. ⁹), ewentualnie zaskarżeniu uchwały przez organ nadzoru do sądu administracyjnego w przypadku upływu terminu do stwierdzenia nieważności przez ten organ samodzielnie (art. 93 ust. 1 u.s.g.). Istnieje również procedura zaskarżania tego rodzaju uchwał przez podmioty, których interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone uchwałą lub zarządzeniem (art. 101 ust. 1 u.s.g.).

Wobec tych unormowań, ingerencja sądów powszechnych w postaci samodzielnej oceny obowiązywania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego jako aktu prawa miejscowego, ograniczać się może wyłącznie do tych absolutnie wyjątkowych przypadków, gdy z racji szczególnych, wyjątkowych uwarunkowań faktycznych konkretnej sprawy, zastosowanie aktu prawa miejscowego byłoby oczywiście sprzeczne z porządkiem konstytucyjnym (art. 8 ust. 2 Konstytucji), przy czym nie miałoby charakteru sprzeczności konstrukcyjnej, tkwiącej w samym akcie normatywnym, a jedynie wspomnianych wyjątkowych uwarunkowaniach danej sprawy. Gdyby bowiem wadliwość miała charakter generalny, powtarzalny w typowych warunkach, do których kwestionowany akt ma mieć zastosowanie, a więc gdyby zachodziła konieczność usunięcia aktu prawa miejscowego z obrotu prawnego przez stwierdzenie jego nieważności, jurysdykcję sądów administracyjnych trzeba uznać za wyłączną. Nie da się w szczególności przenieść tutaj bezpośrednio reguł wypracowanych odnośnie związania sądów powszechnych w sprawach cywilnych decyzjami administracyjnymi, w tym koncepcji bezwzględnej nieważności decyzji (...), zwłaszcza że chodzi tutaj o akty niemające charakteru decyzji administracyjnych, a więc aktów indywidualnego stosowania prawa, lecz z podlegającymi promulgacji i omówionej wyżej kontroli legalnej aktami stanowiącymi źródła prawa powszechnie obowiązującego, zbliżonymi w istocie do rozporządzeń, a to z racji wydawania ich również na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego.

Podsumowując zatem, zarzut VII w zakresie, w którym dotyczył wadliwego zdaniem apelujących ustalenia konsekwencji prawnych § 137 pkt 14 zd. II m.p.z.p., a to niemożności wyprowadzenia ruchu z działki (...) do drogi krajowej nr (...) bez pośrednictwa innej drogi publicznej, okazał się nietrafny. Natomiast w zakresie, w jakim w zarzucie tym podnoszono naruszenie przez uchwałę Rady Gminy N. ustalającą miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, naruszenie przepisów ustaw przez wyjście Rady Gminy N. poza granice przyznanych jej kompetencji, zarzut VII nie podlega badaniu przez sądy powszechne, jako kwestia zastrzeżona dla sądów administracyjnych. Nie dostrzeżono natomiast konieczności stosowania art. 177 § 2 w związku z art. 13 § 2 k.p.c., przyjmując nawet możliwość stosowania owego przepisu nie tylko o postępowania administracyjnego, ale również sądowoadministracyjnego ¹¹, a to wobec braku podzielenia zastrzeżeń apelujących co do wykroczenia przez Radę Gminy N. poza granice przyznanych jej kompetencji planistycznych.

W konsekwencji prawidłowym okazało się rozstrzygnięcie końcowe.

Jak wyżej zaznaczono, nie przedstawiono zarzutów przeciwko prawidłowości rozstrzygnięcia o kosztach postępowania w I instancji, które byłyby niezależne od oczekiwanego wyniku apelacji odnośnie zmiany zaskarżonego rozstrzygnięcia co do istoty sprawy. Sąd I instancji trafnie zastosował zarówno art. 520 § 3 k.p.c., jak i art. 83 ust. 2 w związku z art. 113 ust. 1 u.k.s.c.

Z tych wszystkich względów, a nadto wobec braku okoliczności skutkujących nieważnością postępowania, które winny być brane pod uwagę z urzędu, uznając zaskarżone orzeczenie za prawidłowe, apelację wnioskodawców oddalono jako bezzasadną (art. 385 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 520 § 3 w związku z art. 391 § 1 zd. I w związku z art. 13 § 2 k.p.c. Na koszty postępowania apelacyjnego uczestników wygrywających postępowanie apelacyjne złożyło się 240 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego według stawki minimalnej w postępowaniu apelacyjnym przed Sądem Okręgowym (§ 5 pkt 3 i § 10 ust. 1 pkt 1 r.o.r. ¹²). Uczestnicy są małżeństwem, zatem zasadnym było zasądzenie owego zwrotu kosztów łącznie do majątku wspólnego. Odpowiedzialność wnioskodawców należało uznać za solidarną, jako dotyczącą wspólnego mienia (analogia z art. 370 k.c.), co w konsekwencji przenosi się na solidarną odpowiedzialność za koszty postępowania (art. 105 § 2 zd. I k.p.c.).

1 Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (j.t. – Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.).

2 Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (j.t. – Dz. U. z 2023 r. poz. 1144 z późn. zm.).

3 Uchwała Nr XXXIII/225/05 Rady Gminy N. z dnia 13 czerwca 2005 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Gminy N. (Dz.Urz. (...). z 2005 r. Nr 260, poz. 2592 z późn. zm.).

4 Na marginesie należy zauważyć, że w rzeczonym akcie notarialnym Rep. A (...) z 10 VII 2020 najprawdopodobniej doszło do omyłki w numeracji paragrafów, gdyż po § 3 dzielącym się na litery, a rozpoczynającym się na s. 5 aktu (k. 53), na s. 9 aktu rozpoczyna się nowy § 3, dzielący się już na ustępy numerowane cyframi arabskimi (k. 55).

5 Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (j.t. – Dz. U. z 2023 r. poz. 977).

6 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.).

7 Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (j.t. – Dz. U. z 2023 r. poz. 217 z późn. zm.).

8 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (j.t. – Dz. U. z 2023 r. poz. 40 z późn. zm.).

9 Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (j.t. – Dz. U. z 2023 r. poz. 1634).

10 Por.: uchwała Sądu Najwyższego w składzie siedmiu sędziów z dnia 9 października 2007 r., III CZP 46/07, OSNC z 2008 r., nr 3, poz. 30 oraz powołane tam orzecznictwo.

11 Por.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2010 r., IV CSK 206/10, LEX nr 677776.

12 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (j.t. – Dz. U. z 2018 r. poz. 265 z późn. zm.).

–Strona z –