Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 24 lutego 2022 roku, Sąd Rejonowy w Zgierzu w sprawie z wniosku B. C. przy udziale G. M., W. Ł. i J. Z. (1) o ustanowienie służebności drogi koniecznej:

1.  ustanowił na nieruchomości stanowiącej działkę o numerze ewidencyjnym (...) położonej w A. przy ul. (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Zgierzu prowadzona jest księga wieczysta (...) na rzecz B. C. oraz każdoczesnego właściciela nieruchomości obejmującej działkę o numerze ewidencyjnym (...) położonej w A. przy ul. (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Zgierzu prowadzona jest księga wieczysta (...) służebność drogi koniecznej polegającej na prawie przejazdu i przechodu - na czas nieoznaczony i odpłatnie - na obszarze oznaczonym punktami 5137-a-b-c- (...) o powierzchni 20 m2, której dokładne przebieg i obszar oznaczone są na mapie do ustalenia służebności gruntowej mgr inż. H. Z., zaewidencjonowanej w dniu 18 stycznia 2022 roku pod pozycją P.1020.2022.290, a nadto nakazał G. M. i W. Ł. oraz każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości obciążonej udostępnienie każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości władnącej pasa służebności przez usunięcie ogrodzenia posadowionego na tym pasie w terminie 30 dni od uprawomocnienia się orzeczenia oraz nieprzeszkadzanie w korzystaniu ze służebności;

2.  zasądził od B. C. na rzecz G. M. kwotę 869,22 zł tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności płatne w terminie 7 dni od uprawomocnienia się postanowienia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie uchybienia terminowi płatności;

3.  zasądził od B. C. na rzecz W. Ł. kwotę 869,22 zł tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności płatne w terminie 7 dni od uprawomocnienia się postanowienia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie uchybienia terminowi płatności;

4.  zasądził od G. M. i W. Ł. na rzecz B. całej kwoty po 977 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania;

5.  nakazał pobranie na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Zgierzu tytułem części nieuiszczonych wydatków sądowych od:

a/. G. M. kwoty 3395,84 złotych,

b/. W. Ł. kwoty 3395,84 złotych,

c/. B. C. kwoty 2484,11 zł złotych,

6.  nie obciążył uczestników nieuiszczonymi kosztami sądowymi w pozostałym zakresie.

Apelację od powyższego postanowienia wniosły uczestniczki W. Ł. i G. M., zaskarżając rozstrzygnięcie w całości. Zaskarżonemu orzeczeniu apelujące zarzuciły:

I.  naruszenie prawa materialnego tj.

1.  art. 145 § 2 k.c. poprzez brak rozważenia interesu gospodarczego a także ustalenia czy ustanowienie służebności na nieruchomości obciążanej nie doprowadzi do nadmiernego gospodarczo i społecznie nieuzasadnionego obciążenia nieruchomości obciążonej poprzez brak zbadania racjonalności przesłanki ustanowienia drogi koniecznej przy uwzględnieniu wielkości działki i sposobu w jaki jest ona wykorzystywana, podczas gdy w świetlne orzecznictwa Sądu Najwyższego przepis art. 145 § 2 k.c. zdanie drugie k.c. nie ma charakteru normy bezwzględnie priorytetowej nie tylko w stosunku do przesłanki „interesu społecznego” zawartej w art. 145 § 3 k.c., ale także w stosunku do pozostałych przesłanek ustanowienia drogi koniecznej z art. 145 § 2 k.c.,

2.  naruszenie art. 145 § 1 k.c. poprzez błędne przyjęcie pojęcia „przejazdu” i przyjęcie, iż zastosowane przez Sąd Okręgowy pojęcie „przejazdu” dotyczy przejazdu samochodem, podczas gdy pełnomocnik wnioskodawczyni wskazywał iż wnioskodawczyni ma mieć możliwość wjazdu rowerem lub taczką, przez wzgląd na konieczność przewożenia węgla do ogrzewania domu, a tym samym dokonanie rozszerzającej wykładni żądania wnioskodawczyni,

II.  naruszenie przepisów prawa procesowego, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy poprzez

a)  naruszenie art. 233 k.p.c. poprzez dokonanie oceny dowodów w sposób wybiórczy- niewszechstronny i niepełny, gdyż Sąd nie dokonał analizy możliwości przeprowadzenia drogi koniecznej do działki przez działkę (...) co nie wiązałoby się praktycznie z żadnymi obciążeniami po stronie uczestnika J. Z. (1)- w przeciwieństwie do działki uczestniczek,

b)  w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, gdyż w odniesieniu do analizy materiału dowodowego sąd nie rozważył racjonalności ustanowienia drogi koniecznej

Wobec podniesionych zarzutów apelujące wniosły o oddalenie wniosku o ustanowienie służebności. Względnie wniosły o zmianę postanowienia poprzez zmianę treści punktu 1 poprzez ustanowienie na nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) stanowiącej własność J. Z. (2) położonej w A. przy ul. (...) posiadającej urządzona księgę wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Zgierzu KW (...) na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości położonej w A. przy ul. (...) - działki nr (...) dla której prowadzona jest księga wieczysta nr KW (...) służebności drogi koniecznej - a także zmianę punktu 2 przez zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika J. Z. (1) opłaty w wysokości 1739 zł a także uchylenie punktu 3 postanowienia. Ponadto apelujące wniosły o zasądzenie od wnioskodawczyni na ich rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego za pierwszą i drugą instancję.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawczyni wniosła o jej oddalenie i zasądzenie od uczestniczek na jej rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego, w podwójnej stawce, z uwagi na wkład pracy adwokata w przyczynienie się do wyjaśnienia okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy oraz rodzaj i zawiłość sprawy, obszerność zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego o znacznym stopniu skomplikowania i obszerność w tym kontekście wywiedzionej apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja uczestniczek okazała się zasadna jedynie w zakresie kwestionowanych kosztów postępowania, w pozostałym zakresie jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

W niniejszej sprawie Sąd Rejonowy należycie ustalił stan faktyczny oraz dokonał wnikliwej i prawidłowej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. W oparciu o tę ocenę wyprowadził również trafne wnioski jurydyczne. Jednocześnie swoje stanowisko wyczerpująco i przekonująco uzasadnił. Z tego względu dokonane ustalenia faktyczne i przedstawioną argumentację dotyczącą zastosowania przepisów prawa materialnego Sąd odwoławczy podziela i przyjmuje za własne, zwłaszcza że apelujące nie przedstawiły zarzutów, które mogłyby poddać w wątpliwość prawidłowość zaskarżonego rozstrzygnięcia.

Wobec sformułowania przez skarżące zarzutów naruszenia przepisów prawa materialnego oraz przepisów postępowania, należało odnieść się do zarzutów naruszenia przepisów procedury w pierwszej kolejności, gdyż wnioski w tym zakresie z istoty swej determinują rozważania, co do kolejnych zarzutów apelacyjnych. Jedynie nieobarczone błędem ustalenia faktyczne, będące wynikiem należycie przeprowadzonego postępowania, mogą być bowiem podstawą oceny prawidłowości kwestionowanego rozstrzygnięcia w kontekście twierdzeń o naruszeniu przepisów prawa materialnego.

Zarzut obrazy przepisu art. 233 § 1 k.p.c. należy uznać za nietrafny.

Z uwagi na przyznaną sądowi swobodę w ocenie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. może być uznany za zasadny jedynie wtedy, gdy podstawą rozstrzygnięcia uczyniono rozumowanie sprzeczne z zasadami logiki bądź wskazaniami doświadczenia życiowego. Dlatego w sytuacji, gdy na podstawie zgromadzonych dowodów możliwe jest wyprowadzenie konkurencyjnych wniosków co do przebiegu badanych zdarzeń, dla podważenia stanowiska orzekającego sądu nie wystarcza twierdzenie skarżącego o wadliwości poczynionych ustaleń odwołujące się do stanu faktycznego, który w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości. Konieczne jest wskazanie, jakich to konkretnie uchybień w ocenie dowodów dopuścił się sąd orzekający naruszając w ten sposób opisane wyżej kryteria, wiążące w ramach swobodnej oceny dowodów. Nie ulega wątpliwości, że prezentacja własnej wersji stanu faktycznego przy braku obalenia logicznego i zgodnego z doświadczeniem życiowym rozumowania sądu nie stanowi dostatecznej podstawy do zmiany ustaleń faktycznych przez sąd odwoławczy. Sąd I instancji ma autonomię wynikająca z art. 233 § 1 k.p.c. w zakresie oceny materiału dowodowego i jeśli realizując zasadę bezpośredniości sąd ten wyrobi sobie pogląd na wiarygodność poszczególnych dowodów i da temu wyraz w uzasadnieniu, to sąd odwoławczy nie ma podstaw do ingerencji w ustalony stan faktyczny.

Przekładając powyższe na grunt przedmiotowej sprawy wskazać należy, że Sąd Rejonowy nie uchybił żadnym zasadom logiki ani doświadczenia życiowego, a poczynione ustalenia znajdują oparcie w zebranym materiale dowodowym. Wskazywane przez uczestniczki rzekome naruszenie art. 233 § 1 k.c. w istocie stanowi polemikę z prawidłowo poczynionymi ustaleniami Sądu I instancji. Wbrew zapatrywaniu skarżących, Sąd Rejonowy prawidłowo ocenił zgromadzony w sprawie materiał dowodowy i dokonał analizy możliwości przeprowadzenia drogi koniecznej do działki wnioskodawczyni przez działkę (...) co nie wiązałoby się praktycznie z żadnymi obciążeniami po stronie uczestnika J. Z. (1) w przeciwieństwie do uczestniczek. Sąd I instancji wyraźnie wskazał, że mając na względzie sposób zagospodarowania działki nr (...), winna ona zostać wyłączona z kręgu potencjalnych nieruchomości przeznaczonych do obciążenia służebnością drogi koniecznej na rzecz działki nr (...). W centralnej części działki nr (...) znajduje się fundament przeznaczony pod budowę budynku mieszkalnego zbliżony do granicy z działką nr (...) na około 3,5 m. Wzdłuż granicy z działką nr (...) w odległości około 2,7 m od niej zlokalizowane jest przyłącze wodociągowe ze studnią wodomierza i studnią poboru wody. Tym samym Sąd Rejonowy rozważył możliwość ustanowienia służebności dla działki nr (...) przechodzącej przez działkę (...), ale rozwiązanie to było nieracjonalne.

Zarzut naruszenia art. 145 § 2 k.c. nie zasługiwał na uwzględnienie.

Jedynym kryterium wskazanym w art. 145 k.c. jest konieczność zapewnienia odpowiedniego dostępu do drogi publicznej z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej oraz z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić. Ustawodawca nie wskazał innych kryteriów, w tym konieczności zachowania „odpowiedniej proporcji do parametrów drogi publicznej”. Ocena szerokości drogi w kontekście spełnienia przesłanek i kryteriów z art. 145 k.c. powinna być dokonywana każdorazowo indywidualnie w realiach rozpoznawanej sprawy. Dostęp w każdym przypadku powinien być przede wszystkim „odpowiedni” z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości władnącej, co wynika z istoty służebności gruntowej jako służącej zwiększeniu użyteczności tej nieruchomości (art. 285 § 2 k.c.), choć jednocześnie nie można tracić z pola widzenia faktu, iż celem instytucji służebności drogi koniecznej jako prawa przymusowego jest dopełnienie ram i treści własności sąsiadujących nieruchomości, to zaś różni tę instytucję od typowych służebności, które mogą być ustanawiane dla uwzględnienia potrze nieruchomości władnącej wprost na podstawie art. 285 i nast. KC. Ustanowienie drogi koniecznej powinno stanowić w każdym razie rachunek korzyści i strat wynikających z przeprowadzenia służebności w określony sposób dla właścicieli nieruchomości władnącej i obciążonej - godząc interesy właścicieli tych nieruchomości w taki sposób by możliwe było jednoczesne wykorzystanie obu nieruchomości w możliwie najszerszym zakresie. W każdym przypadku wymagana jest ocena okoliczności konkretnej sprawy, które mogą wskazywać na potrzebę odstępstwa od ustalonych zasad (postanowienie Sadu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2022 r., I CSK 3328/22, Legalis nr 2736593).

Wbrew przekonaniu skarżących, Sąd Rejonowy uwzględnił jedyne kryterium ustanowienia drogi koniecznej zawarte w art. 145 § 2 k.c. kierując się przede wszystkim zapewnieniem dostępu do drogi publicznej, jednakże wziął pod uwagę również interes gospodarczy i zbadał racjonalność przesłanki ustanowienia drogi koniecznej. Wskazać należy, że wprawdzie nieruchomość wnioskodawczyni przylega do drogi publicznej ścianą budynku mieszkalnego, lecz w tej ścianie nie ma wejścia do domu, zatem nieruchomość jest pozbawiona dostępu do drogi publicznej w rozumieniu art. 145 k.c. Wejście do domu znajduje się od strony północnej, czyli od strony działki nr (...). Drzwi wejściowych nie można w pełni otworzyć z uwagi na zbyt wąską przestrzeń jaka powstała na skutek posadowienia płotu oddzielającego obie nieruchomości. W obecnej sytuacji wnioskodawczyni nie ma nawet możliwości otwarcia drzwi wejściowych do domu, jak również przewiezienia taczką opału do miejsca składowania w budynku gospodarczym umiejscowionym w tylnej części nieruchomości. Obecny stan rzeczy jest nie tylko uciążliwy dla wnioskodawczyni, ale wręcz niebezpieczny. Tak wąski pas nieruchomości o szerokości 70 cm pozwalający na dostanie się do domu i dalszej części nieruchomości utrudnia nie tylko zaopatrywanie nieruchomości w podstawowe produkty takie jak opał, ale także utrudniłoby w razie potrzeby przeprowadzenie czynności ratujących życie, zdrowie i mienie, działanie straży pożarnej czy pogotowia ratunkowego. Podkreślenia wymaga, że wejście do domu znajduje się od strony działki nr (...), zatem najkrótszą, najbardziej racjonalną drogą łączącą nieruchomość z drogą publiczną jest właśnie ta wyznaczona przez biegłego przez działkę nr (...). Na marginesie należy dodać, że umiejscowienie właśnie z tej strony wejścia do domu wynikało najprawdopodobniej z obowiązujących wcześniej ustaleń dotyczących korzystania z prawa przejścia i przejazdu, które znalazły się także w umowach dotyczących wskazanych nieruchomości z 1921 roku i 1926 roku.

Rację mają skarżące, że działka nr (...) jest niewielkich rozmiarów, jednakże należy wskazać, że część, na której wytyczono służebność drogi koniecznej obecnie jest w dużej mierze wykorzystywana właśnie w celu przejścia i przejazdu dla nieruchomości nr 185, zatem ustanowienie nieruchomości nie wpłynie na sposób jej wykorzystywania. Apelujące podnoszą, że obawiają się o swoje bieżące funkcjonowanie i codzienne życie, bowiem wnioskodawczyni uznaje, że służebność przejścia i przejazdu jest identyfikowana przez nią jako prawo własności. Wskazać należy, że ustanowienie służebności drogi koniecznej, choć wpływa na uprawnienia właścicielskie, ma konkretną funkcję i nie zmienia charakteru własności nieruchomości obciążonej. Wnioskodawczyni na skutek ustanowienia służebności nabywa konkretne uprawnienia: przejścia i przejazdu do swojej działki, nieruchomość uczestniczek nie może być natomiast wykorzystywana w innym celu. W przypadku innych działań wnioskodawczyni, uczestniczkom przysługują wszelkie środki prawne służące do ochrony ich posiadania i prawa własności, w tym ochrona windykacyjna i negatoryjna określona w art. 222 k.c. oraz ochrona posesoryjna z art. 344 k.c.

Odnośnie kwestii usunięcia ogrodzenia i obaw uczestniczek z nim związanych wskazać należy, że posadowienie betonowego płotu, wzniesionego przez poprzednika prawnego uczestniczek w czasie trwania niniejszego postępowania uniemożliwia realne wykonywania służebności. Tym samym jego usunięcie jest niezbędne. Uczestniczki wskazują, że zlikwidowanie płotu lub jego przestawienie będzie de facto oznaczało przekazanie na własność części swojej działki i powoduje brak możliwości decydowania o swojej własności przez uczestniczki. Choć z tym drugim argumentem nie sposób się nie zgodzić, wskazać należy, że nieodzownym elementem ustanowienia służebności gruntowej jest ograniczenie uprawnień właścicielskich właściciela nieruchomości obciążonej. Niemniej, należy wskazać, że obecnie grunt, na którym została ustanowiona służebność jest wykorzystywany w celach tożsamych z celami służebności, tj. służy do przechodzenia i przejazdu na nieruchomości uczestniczek, zatem ustanowienie służebności nie wpłynie na sposób korzystania z nieruchomości. Odnośnie pierwszego z argumentów wskazać należy, że jest on chybiony. Ustanowienie służebności nigdy nie prowadzi do wyzbycia się własności. Nawet gdyby uczestniczki zdecydowały się na przesunięcie płotu, wskazany grunt pozostanie ich wyłączną własnością.

Stawiany przez apelantki zarzut naruszenia art. 145 § 1 k.c. jest niezasadny.

Zgodnie z art. 145 § 1 k.c., jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich, właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej (droga konieczna). Podstawową przesłanką ustanowienia służebności drogi koniecznej jest brak dostępu nieruchomości do drogi publicznej. Za drogę publiczną uważać przy tym należy drogę zaliczoną na podstawie ustawy z 1985 r. o drogach publicznych do jednej z kategorii dróg, z której może korzystać każdy, zgodnie z jej przeznaczeniem, z ograniczeniami i wyjątkami określonymi w tej ustawie lub innych przepisach szczególnych (drogi krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne). Ustawodawca nie zdefiniował pojęcia „odpowiedniego dostępu”, którym posłużył się w art. 145 § 1 k.c., co nakazuje przyjąć, że chodzi o jego potoczne rozumienie. W tym zaś ujęciu „odpowiedni” to „odpowiadający przeznaczeniu”, „spełniający wymagane warunki”. O tym, czy istniejący dostęp jest odpowiedni, decydują więc każdorazowo okoliczności konkretnej sprawy (tak postanowienie Sądu Najwyższego z 20 września 2012 r., IV CSK 34/12, LEX nr 1230155).

W tym miejscu wskazać należy, że art. 145 § 1 k.c. nie wymaga całkowitego wyłączenia dostępu do drogi publicznej, przesłanką ustanowienia służebności jest bowiem tylko nieodpowiedni dostęp do niej. Odpowiedni dostęp do drogi publicznej musi stwarzać rzeczywistą, bezpieczną możliwość swobodnego przedostawania się z nieruchomości do takiej drogi. Odpowiedni jest taki dostęp do drogi publicznej, który pozwala właścicielowi korzystać z całej nieruchomości (nie tylko z jej części) zgodnie z jej przeznaczeniem. Tak rozumiany dostęp obejmuje również zaplecze budynku wchodzące w skład nieruchomości, umożliwiające racjonalne korzystanie z niej (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2021 r., II CSK 83/21, Legalis nr 2580705).

Odpowiedni dostęp do drogi publicznej (art. 145 § 1 k.c.) powinien obejmować możliwość przejazdu pojazdów mechanicznych, chyba że nie uzasadniają tego potrzeby nieruchomości władnącej, konfiguracja granic, ukształtowanie terenu lub interes społeczno-gospodarczy. Dodatkowo należy zwrócić uwagę w odniesieniu do nieruchomości położonej w zabudowie wielkomiejskiej wśród ulic o dużym natężeniu ruchu, że ocena, czy nieruchomość ma zapewnioną możliwość przejazdu pojazdów mechanicznych, musi być dokonana z uwzględnieniem obowiązującego w sąsiedztwie tej nieruchomości sposobu organizacji ruchu i wynikających stąd ewentualnych ograniczeń w dojeździe do nieruchomości. Jeżeli nieruchomość wnioskodawcy nie jest zabudowana, w szczególności budynkami mieszkalnymi, to nie ma potrzeby, by zapewnić do niej dojazd służb publicznych i straży (tak postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2021 r., (...) 16/21, Legalis nr 2583087; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 sierpnia 2019 r., I CSK 30/19, Legalis nr 2279337).

Przenosząc powyższe na grunt przedmiotowej sprawy wskazać należy, o czym była mowa wyżej, że nieruchomość wnioskodawczyni nie ma dostępu do drogi publicznej. Powstała na skutek posadowienia płotu przestrzeń o szerokości 70 cm, która uniemożliwia choćby otwarcie w pełni drzwi wejściowych do domu wnioskodawczyni nie może być uznana za odpowiedni dostęp do drogi publicznej. Pamiętać także należy, że nieruchomość wnioskodawczyni jest zabudowana nie tylko budynkiem mieszkalnym, ale także budynkiem gospodarczym zlokalizowanym na tyłach działki. Obecnie istniejące przejście utrudnia choćby dowiezienie taczką do budynku gospodarczego opału, a uniemożliwia wręcz dostanie się do tej części nieruchomości jakimkolwiek pojazdem. Wnioskodawczyni obecnie nie ma rzeczywistej, bezpiecznej możliwości swobodnego przedostawania się z nieruchomości do takiej drogi. Jak wyżej wskazano, odpowiedni dostęp do drogi publicznej powinien obejmować możliwość przejazdu pojazdów mechanicznych. Wbrew przekonaniu skarżących, niewystarczającym dla spełnienia przesłanki „odpowiedniego dostępu” byłoby ograniczenie się do ustanowienia służebności przejazdu tylko dla roweru czy taczki. Należy mieć na względzie, że na zapleczu nieruchomości znajduje się budynek gospodarczy, wykorzystywany m.in. do składowania opału. Brak możliwości dojazdu do tej części nieruchomości samochodem znacznie utrudnia korzystanie z niej. Nie można wymagać, by wnioskodawczyni, będąca starszą kobietą, jak również członkowie jej rodziny, przewozili znaczne ilości węgla i drewna przy użyciu taczki. Brak możliwości przejazdu samochodem powodowałaby wykluczenie jakiegokolwiek transportu na terenie nieruchomości wnioskodawczyni. Choć można wyobrazić sobie przewiezienie opału na taczce, nie każdy przedmiot można w ten sposób przetransportować choćby ze względu na swą wagę czy gabaryty. Ustanowienie służebności przejazdu umożliwiającego wjazd samochodem osobowym było zatem zasadne i konieczne.

Proponowane przez uczestniczki ustanowienie służebności przejazdu na działce nr (...) jest utrudnione, bowiem jak już wskazano na działce nr (...) jest posadowiony fundament przeznaczony pod budowę budynku mieszkalnego zbliżony do granicy z działką nr (...) na ok. 3,5 metra. Ponadto, pamiętać należy, że wejście do domu wnioskodawczyni znajduje się od strony działki nr (...), zatem ustanowienie drogi koniecznej umożliwiającej przejazd jedynie przez działkę nr (...) nie rozwiązałoby problemu i w dalszej mierze nie spowodowałoby możliwości dojazdu do nieruchomości. Ponadto, byłoby nieracjonalne, bowiem i tak koniecznym byłoby ustanowienie służebności przejścia na działce nr (...), prowadząc do obciążenia aż dwóch nieruchomości i zwiększenia powierzchni służebności.

Odnosząc się do kwestii wynagrodzenia wskazać należy na uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2018 r., I CSK 706/17, zgodnie z którym w zależności od wyniku oceny rzeczywistego przeznaczenia nieruchomości, które mają być obciążone służebnością drogi koniecznej, niezbędne jest uwzględnienie wpływu tej kwalifikacji na wysokość wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności należnego na podstawie art. 145 § 1 k.c. W treści tego przepisu nie przesądzono charakteru zobowiązania, z którego wynika obowiązek zapłaty wynagrodzenia, to jednak samo uznanie, że ustanowienia służebności następuje "za wynagrodzeniem" nie zaś "za odszkodowaniem" pozwala przyjąć, że wolą ustawodawcy nie było wyłącznie wyrównanie uszczerbku, jaki następuje w majątku właściciela nieruchomości obciążonej wskutek ustanowienia służebności drogowej. Pojęcie wynagrodzenia jest szersze i bardziej elastyczne. Stanowi ono ekwiwalent za znoszenie cudzego przejazdu i przechodu przez nieruchomość. Powinno uwzględniać z jednej strony korzyść, jaką odnosi nieruchomość władnąca oraz niedogodności, jakie z ustanowienia służebności wynikają dla nieruchomości obciążonej. Wynagrodzenie nie może jednak służyć bezzasadnemu wzbogaceniu kosztem właściciela nieruchomości władnącej. Powinno być proporcjonalne do stopnia ingerencji w treść prawa własności.

Przekładając powyższe na grunt przedmiotowej sprawy wskazać należy, że przyznane uczestniczkom wynagrodzenie zostało określone w sposób prawidłowy. Sąd Rejonowy w tym zakresie oparł się na opinii biegłego do spraw szacunku nieruchomości i przeliczeniu powierzchni pasa służebności. Opinia biegłego nie była kwestionowana przez strony, a jako rzetelna, profesjonalna i oparta na wiadomościach specjalnych biegłego stanowiła dostateczną podstawę do obliczenia należnego uczestniczkom wynagrodzenia.

Nie można zgodzić się ze skarżącymi, że Sąd Rejonowy orzekł o ustanowieniu służebności w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Wbrew poglądowi uczestniczek, wybrany sposób ustanowienia służebności był najbardziej racjonalny z możliwych. Sąd Rejonowy uwzględnił wzajemne położenie nieruchomości, sposób wejścia do budynku wnioskodawczyni, istniejący i uzgodniony przez wiele lat sposób korzystania z nieruchomości uczestniczek, ale także bezpieczeństwo i ekonomikę wyznaczenia drogi koniecznej. Wskazane służebność ogranicza się do tylko jednej działki, zajmując możliwie jak najmniejszą jej powierzchnię. Jednocześnie została wyznaczona w sposób zapewniający swobodny i bezpieczny dostęp do budynku mieszkalnego wnioskodawczyni i jego zaplecza, nie utrudniając dostępu do nieruchomości uczestniczek.

Wobec powyższego wskazywane wyżej naruszenia nie miały miejsca.

Sąd Okręgowy uznał za zasadne argumenty apelujących przemawiające za nieobciążaniem ich kosztami postępowania i w tym zakresie zmienił zaskarżone postanowienie.

Zasada przewidziana art. 520 § 1 k.p.c. jest nienaruszalna wtedy, gdy uczestnicy są w równym stopniu zainteresowani wynikiem postępowania lub - mimo braku tej równości - ich interesy są wspólne. W pozostałych wypadkach sąd może od niej odstąpić i na żądanie uczestnika, albo z urzędu - jeżeli działa bez adwokata lub radcy prawnego (art. 109 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.) - orzec według dyrektyw określonych w art. 520 § 2 lub 3 k.p.c (por. postanowienie SN z dnia 19 listopada 2010 r. III CZ 47/10, niepubl.).

Rozwiązanie powyższe odbiega zatem od reguły dominującej w procesie, w myśl której strona przegrywająca sprawę jest obowiązana zwrócić przeciwnikowi - na jego żądanie - wszystkie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (art. 98 § 1 i art. 981 k.p.c.). Nie oznacza to, że uregulowanie zawarte w art. 520 k.p.c. jest wyczerpujące i wyklucza odwołanie do przepisów art. 98 i nast. k.p.c., gdyż w postępowaniu nieprocesowym mają one - przez art. 13 § 2 k.p.c. - odpowiednie zastosowanie. Przepisem takim jest w szczególności art. 102 k.p.c., dopuszczający rozstrzyganie o kosztach postępowania w oparciu o zasadę słuszności. Przepis ten przewiduje w sytuacjach szczególnych luz decyzyjny dla organu stosującego prawo, W myśl powołanego przepisu w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Przepis nie definiuje pojęcia wypadków szczególnie uzasadnionych, pozostawiając to zadanie sądowi, zobowiązanemu jedynie do uwzględnienia całokształtu okoliczności danej sprawy, (por. m.in. postanowienie SN z dnia 20 grudnia 1973 r., II CZ 210/73, LEX nr 7366; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22marca 2012 r., V Cz 155/11, LEX nr 1164757).

Przenosząc powyższe na grunt przedmiotowej sprawy wskazać należy, że choć Sąd Rejonowy zasadnie stwierdził, iż interesy stron były sprzeczne, jednakże zachodzą przesłanki do zastosowania wobec uczestniczek dobrodziejstwa art. 102 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Należy mieć na względzie, że duże znaczenie dla powstałych kosztów postępowania miało wcześniejsze uchylenie postanowienia Sądu Rejonowego i ponowne rozpoznanie sprawy. Niezależnie od postawy uczestniczek w wyniku postanowienia uchylającego Sąd Rejonowy był zobligowany do przeprowadzenia obu opinii, bowiem były one konieczne dla prawidłowych ustaleń w zakresie wartości służebności i prawidłowego jej przebiegu, zapewniającego standardy bezpieczeństwa. Niewątpliwie zaś służebność znacznie ingeruje w nieruchomość uczestniczek, a wartość wynagrodzenia za jej ustanowienie jest niższa niż koszty, które mają zwrócić wnioskodawczyni, tym samym wynagrodzenie to jest iluzoryczne i nie można uznać takiego rozwiązania za słuszne w niniejszej sprawie. Niniejsze postępowanie wynikało z zabezpieczenia interesu wnioskodawczyni kosztem nieruchomości uczestniczek i ograniczenia ich praw. Co prawda, postawa uczestniczek w toku postępowania nie była właściwa, bowiem postawiły płot, lecz skutki tej decyzji je obciążają poprzez nałożenie obowiązku jego rozebrania na własny koszt, zatem nie ma to związku z kosztami ponoszonymi w sprawie. Ponadto, jak wynika z oświadczeń uczestniczek, obie są emerytkami utrzymującymi się z niewielkiej emerytury, nie mają innych źródeł utrzymania, przy czym W. Ł. opiekuje się niepełnosprawnym bratem zięcia. Z tych też względów, biorąc pod uwagę okoliczności sprawy, jak również sytuację majątkową i rodzinną uczestniczek, Sąd nie znalazł podstaw do obciążania ich kosztami postępowania.

Z tych przyczyn Sąd odwoławczy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie w ten sposób, że odstąpił od obciążania uczestniczek postępowania G. M. i W. Ł. kosztami postępowania oraz uchylił podpunkty 5.a/ i 5.b/ w zakresie kosztów sądowych poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa. Z przyczyn wskazanych wyżej zaistniały także przesłanki do nieobciążania skarżących kosztami sądowymi w oparciu o treść art. 113 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. - Dz.U. z 2023 r., poz. 1144).

Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oddalił apelację w pozostałej części jako bezzasadną.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Odwoławczy orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., uznając aktualność wyżej wskazanych przesłanek przemawiających za odstąpieniem od obciążania uczestniczek kosztami postępowania.