Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Wyrokiem zaocznym z dnia 18 stycznia 2016 roku wydanym w sprawie o sygn. XVIII C 4740/15 Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi:

1.  zasądził od J. S. na rzecz G. O. kwotę 653,68 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 18 czerwca 2015 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku i z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty;

2.  oddalił powództwo w pozostałej części;

3.  nadał wyrokowi w pkt 1 rygor natychmiastowej wykonalności;

4.  zasądził od J. S. na rzecz G. O. kwotę 141 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pełnomocnik powoda, zaskarżając wyrok w zakresie pkt 2 i 4 i zarzucając:

1)  naruszenie przepisów postępowania tj. art. 321 § 1 k.p.c. poprzez:

a)  rzeczywiste oparcie rozstrzygnięcia na umowie pożyczki zawartej pomiędzy stronami, podczas gdy powód jako podstawę faktyczną żądania wskazał weksel własny wystawiony przez pozwaną;

b)  dokonanie przez Sąd oceny zgodności uzupełnienia weksla in blanco z treścią istniejącego między stronami stosunku podstawowego, pomimo że strona pozwana nie wystąpiła z takim żądaniem w toku postępowania;

2)  naruszenie przepisów postępowania – art. 232 k.p.c. w zw. z art. 3 k.p.c., mające istotny wpływ na wynik sprawy, a polegające na:

a)  uznaniu, iż w sprawie z powództwa opartego na wekslu uprawnione jest podejmowanie przez sąd działań z urzędu, podczas gdy zastosowanie art. 232 zd. 2 k.p.c. zostało wyłączone poprzez art. 10 Prawa wekslowego, dający legitymację do podejmowania czynności procesowych wyłącznie w oparciu o „zarzut” zobowiązanego z weksla;

b)  stwierdzeniu, że w niniejszej sprawie istniały podstawy do podjęcia działań z urzędu, w sytuacji, gdy z okoliczności wynika, iż nie zachodzą wyjątkowe uwarunkowania usprawiedliwiające podejmowanie przez sąd działań na korzyść jednej ze stron (a zatem odejście od naczelnej zasady równości stron procesu), w szczególności zważywszy na samopozbawienie się przez stronę pozwaną możliwości działania wskutek nieusprawiedliwionej nieobecności na rozprawie i nieskorzystania z prawa przedstawienia swojego stanowiska;

3)  naruszenie przepisów postępowania tj. art. 100 k.p.c. poprzez jego zastosowanie i art. 98 § 1 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, polegające na stosunkowym rozdzieleniu kosztów procesu, podczas gdy pozwana winna zostać uznana za przegrywającą sprawę w całości i z tego tytułu w całości obciążona kosztami procesu;

4)  błąd w ustaleniach faktycznych, polegający na zbyt pochopnym przyjęciu tezy że postanowienia umowy pożyczki zawartej z pozwaną nie są wiążące dla strony ze względu na sprzeczność z dobrymi obyczajami i rażące naruszenie interesu konsumenta, mimo iż nie przeprowadzono wszechstronnego badania w tym kierunku, w tym nie zbadano i nie uwzględniono okoliczności towarzyszących udzieleniu pożyczki, sytuacji stron w chwili zawarcia umowy, innych łączących strony stosunków prawnych itp.;

5)  naruszenie prawa materialnego tj. art. 10 Prawa wekslowego poprzez jego błędną interpretację polegającą na uznaniu, iż przepis ten nie ma w ogóle zastosowania w rozpoznawanej sprawie, bowiem reguluje jedynie w sposób negatywny kwestię możliwości zasłaniania się zarzutem wobec pewnej kategorii nabywców weksla, a nie odnosi się zupełnie do kwestii podnoszenia zarzutu wobec posiadacza weksla będącego pierwszym wierzycielem. Konsekwencją zaproponowanej wykładni art. 10 ustawy ma zaś być, w ocenie Sądu, możliwość nie tylko obrony przez dłużnika wekslowego w formie twierdzeń czy zarzutów, lecz także prawo sądu do badania okoliczności faktycznych dotyczących stosunku podstawowego z urzędu; zarzucane naruszenie polega na zignorowaniu reguły tkwiącej w art. 10 Prawa wekslowego, która wyraża się w możliwości kwestionowania zasadności powództwa z weksla – lecz tylko na skutek działania pozwanego – na jego zarzut, nie zaś z urzędu.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku Sądu I instancji poprzez podwyższenie zasądzonej kwoty do 1053,68 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 18 czerwca 2015 r. do dnia zapłaty; zmianę orzeczenia o kosztach i przyznanie powodowi zwrotu kosztów sądowych za postępowanie w I instancji w pełnej wysokości. Skarżący wniósł również o zasądzenie od pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie, chociaż nie wszystkie zarzuty w niej zawarte można uznać za trafne.

Na wstępie należy zaznaczyć, że wobec faktu, iż niniejsza sprawa rozpoznawana jest w postępowaniu uproszczonym, a Sąd Okręgowy nie prowadził postępowania dowodowego, zgodnie z dyspozycją art. 505 ¹³ § 2 k.p.c., uzasadnienie wyroku obejmuje jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji. Z przyczyn opisanych poniżej brak jest jednak podstaw do zaaprobowania dokonanej przez Sąd Rejonowy oceny prawnej.

Rację ma skarżący wskazując na zasadnicze uchybienie, którego dopuścił się Sąd a quo, wydając zaskarżony wyrok. Istota zarzutów sformułowanych przez apelującego sprowadza się do twierdzenia, że Sąd Rejonowy w sposób nieuprawniony z urzędu uwzględnił treść łączącego strony stosunku podstawowego, podczas gdy powód dochodził roszczenia z weksla, a pozwany nie podniósł stosownego zarzutu, który umożliwiałby Sądowi badanie stosunku zobowiązaniowego, w związku z którym weksel ten został wystawiony.

Wypada zaakcentować, że przedmiotem żądania pozwu było roszczenie oparte na stosunku wekslowym, a nie roszczenie o zwrot pożyczki. Strona powodowa, załączając do pozwu oryginał weksla i wnosząc o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, wprost stwierdziła, iż swoje roszczenie wywodzi z weksla in blanco wystawionego przez pozwaną. Jakkolwiek powód załączył do pozwu dokumenty dotyczące stosunku podstawowego, w tym umowę pożyczki zabezpieczonej wekslem, brak było podstaw do badania zasadności powództwa z punktu widzenia stosunku podstawowego. Jak powszechnie przyjmuje się w doktrynie i judykaturze, sąd może uwzględnić stosunek zobowiązaniowy, w związku z którym weksel został wystawiony, jedynie wówczas, gdy strona zainteresowana przeniesieniem sporu na taką płaszczyznę podejmie stosowne czynności. Sąd w tym zakresie nie działa z urzędu (tak m.in. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 października 2000 r. V CKN 136/00, OSNC 2001/6/89; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2004 r. IV CK 331/02, LEX nr 599559).

Wierzycielowi wekslowemu przysługuje w odniesieniu do wystawcy zarówno roszczenie ze stosunku podstawowego, jak i z weksla, z tym, że tylko raz może on uzyskać zaspokojenie swej wierzytelności i do niego należy wybór roszczenia. Gdy powództwo obejmuje roszczenie z weksla, uwzględnienie przez Sąd treści stosunku podstawowego może nastąpić jedynie na zarzut pozwanego. W wypadku, gdy pozwany nie podejmuje czynności ukierunkowanych na przeniesienie sporu na płaszczyznę stosunku podstawowego, w szczególności, jeżeli - tak jak w rozpoznawanej sprawie – nie podejmuje żadnej obrony, Sąd uprawniony jest wyłącznie do badania spełnienia warunków formalnych ważności weksla określonych w art. 1 i 101 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (t.j. Dz.U.2016 r. poz. 160), zwanej dalej „ustawą”.

Za chybiony należy natomiast uznać zarzut naruszenia art. 10 ustawy. Zważyć należy, że przepis art. 10 stanowi o zarzutach, które przysługują dłużnikowi wobec nabywcy weksla. W stosunku do pierwszego wekslobiorcy - będącego kontrahentem z porozumienia wekslowego - zarzut niezgodnego z porozumieniem uzupełnienia weksla może być podnoszony bez ograniczeń, w tym zakresie art. 10 nie stosuje się (por. Jastrzębski J., Kaliński M., Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, LexisNexis, 2014). W tym miejscu można przywołać in extenso jednoznaczne stanowisko Sądu Najwyższego: „jako oczywiste przyjmuje się przy tym, że ograniczenia zawarte w art. 10 prawa wekslowego nie znajdują zastosowania, gdy remitent (pierwszy wierzyciel), po uzupełnieniu weksla, występuje do dłużnika (wystawcy weksla in blanco) z żądaniem spełnienia świadczenia.” (uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2005 r. II CK 426/04, LEX nr 147229). Okoliczność niestosowania art. 10 ustawy do pierwszego wierzyciela rzecz jasna nie oznacza, że Sąd z urzędu może badać stosunek podstawowy. Raz jeszcze wypada podkreślić, iż badanie zasadności powództwa z punktu widzenia stosunku umownego możliwe jest wyłącznie na zarzut dłużnika. W sporze pomiędzy wystawcą weksla a pierwszym wekslobiorcą konieczność podniesienia zarzutu, celem nawiązania do stosunku umownego, nie wynika jednak z art. 10 ustawy, lecz z abstrakcyjnego charakteru zobowiązania wekslowego, a także z zasady kontradyktoryjności postępowania cywilnego.

W świetle wyżej poczynionych uwag, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok poprzez podwyższenie zasądzonej na rzecz powoda kwoty 653,68 zł do kwoty 1.053,68 zł. Zmiana rozstrzygnięcia o żądaniu pozwu skutkowała koniecznością zmiany orzeczenia co do kosztów procesu w postępowaniu przed Sądem I Instancji. Na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. podwyższono zasądzone od pozwanej na rzecz powoda koszty procesu do kwoty 407 zł. Do kosztów procesu zaliczono: opłatę od pozwu w kwocie 30 zł, wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 360 zł (§ 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych – Dz. U. 2015 r. poz. 1804) oraz 17 zł tytułem opłaty skarbowej od udzielonego pełnomocnictwa.

W pkt II wyroku zasądzono od pozwanej J. S. na rzecz strony powodowej kwotę 210 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego. Koszty te obejmowały opłatę od apelacji (30 zł) oraz wynagrodzenie pełnomocnika powoda w kwocie 180 zł, ustalone zgodnie z § 2 pkt 2 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 wyżej przywołanego rozporządzenia.