Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem dnia 15 marca 2022 r., wydanym w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta Ł. przy udziale D. C., Y. H., J. D., A. R. i Jamesa R. o stwierdzenie nabycia spadku, Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi postanowił:

zamknąć rozprawę;

stwierdzić, że spadek po A. Aronie C., synu C. S. C. (1) i P. C., zmarłym 19 października 1942 roku w Ł., ostatnio stale zamieszkałym w Ł., na podstawie ustawy nabyły córki: P. C. oraz L. C. po ½ (jednej drugiej) części każda z nich;

stwierdzić, że spadek po F. C. z domu R., córce I. i L., zmarłej 9 maja 1946 roku, nabyły po ½ (jednej drugiej) części jej córki: P. C. oraz L. C.;

stwierdzić, że spadek po P. C. , córce A. A. i F., zmarłej 9 maja 1946 roku, nabyła w całości siostra L. C.;

stwierdzić, że spadek po L. C., córce A. A. i F., zmarłej 9 maja 1946 roku, nabyli po ½ (jednej drugiej) części: I. B. C. vel D. C., syn S. vel S. C. i Lewi oraz K. J. C. (1) vel C. C., syn S. vel S. C. vel C.;

ustalić że każdy z uczestników ponosi koszty związane ze swoim udziałem w sprawie.

Sąd Rejonowy ustalił, że:

A. C., syn C. S. C. (1) i P. C., żonaty z F. C. z domu R., zmarł
19 października 1942 roku, o godzinie 9.00 w Ł.. W chwili śmierci był żonaty z F. C. z domu R.. Pozostawił dwie córki: P. C. i L. C..

F. C. z domu R. zmarła 9 maja 1946 roku. Jako datę zgonu przyjęto godzinę 24.00. Akt zgonu sporządzono na podstawie postanowienia sądu stwierdzającego zgon.

P. C., córka A. A. i F. z domu R. zmarła 9 maja 1946 roku. Jako datę zgonu przyjęto godzinę 24.00. Akt zgonu sporządzono na podstawie postanowienia sądu stwierdzającego zgon.

Luba C., córka A. A. i F. z domu R. zmarła 9 maja 1946 roku. Jako datę zgonu przyjęto godzinę 24.00. Akt zgonu sporządzono na podstawie postanowienia sądu stwierdzającego zgon.

F. C., P. C. i L. C. zmarły jednocześnie.

W chwili śmierci P. i L. C. nie było dalszych krewnych w linii prostej. P. C. i L. C. nie pozostawiły dzieci, nie miały też rodzeństwa. Ich rodzice nie żyli. Nie ujawniono krewnych w linii prostej zstępnych ani wstępnych.

A. C. miał brata S. vel Arie S. C., syna C. S. C. (1) i P. C.. Zmarł on 17 listopada 1942 roku, a zatem po A. Aronie, ale przed P., F. i L.. W chwili śmierci był żonaty z L. C.. S. vel Arie S. C. miał dwóch synów: I. B. C., urodzonego (...) w Ł. oraz K. J. C. (2) vel C. C..

I. B. C. 22 sierpnia 1939 roku, w J., poślubił H. B.. Ze związku tego urodził się syn D. S. C. oraz córka Y. H. z domu C..

21 lipca 1955 roku I. B. C., H. C., Y. C. i D. S. C. zmienili urzędowo nazwisko na (...). I. B. C. jest wskazany w zaświadczeniu jako D. C..

D. C. (I. B. C.) zmarł 5.10.1983 roku pozostawiając żonę i dwoje dzieci.

9 marca 1948 roku orzeczeniem sądu zmieniono nazwisko z K. J. C. (1) na C. C..

C. C. zmarł 3 września 1980 roku. W akcie zgonu wskazano dane jego ojca: S. C. (2). Brak danych matki.

A. C. był właścicielem nieruchomości położonej
w Ł. przy ul. (...). Od 1946 roku nieruchomość znajdowała się w zarządzenie współwłaściciela K. A..

Na podstawie powyższych ustaleń faktycznych, Sąd Rejonowy uznał, że podstawą dziedziczenia po wszystkich spadkobiercach były przepisy Kodeksu N.. Porządek dziedziczenia po A. Aronie i F. C. wynika z art. 731 i 745 KN. Natomiast w przypadku dziedziczenia po P. i L. C. do spadku doszli dalsi krewni boczni spadkodawcy, tak w linii ojczystej jak i macierzystej, na podstawie art. 753 i 738 KN.

Sąd analizował także możliwość dziedziczenia spadku przez Skarb Państwa i doszedł do przekonania, że w okolicznościach sprawy nie można mówić o spełnieniu przesłanek spadku wakującego. Znani są bowiem spadkobiercy wszystkich wskazanych we wniosku spadkodawców, co zgodnie z art. 811 KN wykluczało możliwości uznania spadku za wakujący. Nie ulega wątpliwości, że celem uznania spadku za wakujący było wyeliminowanie mienia nie będącego niczyją własnością czy nie pozostającego w niczyim posiadaniu.

Apelację od powyższego postanowienia złożył Skarb Państwa, zaskarżając je w zakresie rozstrzygnięć z punktów od 2. do 5. Skarżący zarzucił naruszenie prawa materialnego, to jest: art. 21 dekretu z dnia 29 sierpnia 1945 roku Prawo osobowe w zw. z art. 725 KN; art. LI przepisów wprowadzających Kodeks cywilny w zw. z art. IX pkt 2 i X przepisów wprowadzających prawo spadkowe z 1946 roku; art. 811 w zw. z art. 774, art. 778, art. 784 i art. 795 KN; art. 789 w zw. z art. 2262 KN; art. XXI przepisów wprowadzających prawo spadkowe z 1946 roku. Na tych podstawach skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia przez stwierdzenie, że spadek po wszystkich spadkobiercach objętych wnioskiem, na podstawie ustawy, nabył Skarb Państwa w całości oraz o zasądzenie od uczestników na rzecz wnioskodawcy zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego. Według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy okazała się zasadna w znacznej części.

Ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy zasługują na akceptację Sądu odwoławczego, który przyjmuje je za własne.

Oczywiście uzasadniony był zarzut naruszenia art. 21 dekretu z dnia 29 sierpnia 1945 roku Prawo osobowe (dz. U. nr 40, poz. 223), który wszedł
w życie 1 stycznia 1946 roku, a więc przed otwarciem spadków po F., P. i L. C.. Zgodnie z tym przepisem, w razie wątpliwości, która z kilku zmarłych lub uznanych za zmarłe osób umarła wcześniej, domniemywa się, że wszystkie zmarły równocześnie. W ten sposób uchylone zostały domniemania, którymi w takich sytuacjach posługiwał się Kodeks Napoleona w art. 722 KN. Zmiana ta skutkowała koniecznością przyjęcia, że osoby, które zmarły jednocześnie nie mogły po sobie dziedziczyć (warunkiem dziedziczenia jest przeżycie spadkodawcy). Okoliczność tę dostrzegł także Sąd Rejonowy
i w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia przywołał prawidłowy stan prawny, który podważa rozstrzygnięcie zawarte w punktach 3., 4. i 5. postanowienia.

Rację ma także apelujący, że doszło do naruszenia art. XXI dekretu
z dnia 8 października 1946 przepisy wprowadzające prawo spadkowe (Dz. U. 60, poz. 329 zwany dalej „p.w.p.s.”). Zgodnie z ogólną zasadą z art. XVIII p.w.p.s. w sprawach spadkowych stosuje się prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy, ale tylko o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Tymczasem w przywołanym art. XXI p.w.p.s. wskazano, że jeżeli do spadku, otwartego przed dniem wejścia w życie prawa spadkowego, powołany został spadkobierca ustawowy, który według tego prawa nie byłby spadkobiercą ustawowym, traci on swe prawa z tytułu dziedziczenia ustawowego do całości lub części spadku, którego nie objął lub co do którego nie zostało wszczęte postępowanie spadkowe z jego uczestnictwem, chyba że uzyska stwierdzenie swych praw do spadku w postępowaniu, wszczętym najpóźniej przed upływem dwóch lat od dnia wejścia w życie prawa spadkowego. Nie ma wątpliwości, że prawa do spadku, które traci - z mocy powyższego przepisu - spadkobierca ustawowy, przypadają Skarbowi Państwa (patrz: uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, zasada prawna, z dnia 19 lutego 1955 r., I CO 70/54, OSNCK 1956 nr 1, poz. 4, a także orzeczenia Sądu Najwyższego:
z 10 października 1950 r., ŁC (...), L. i z 6 grudnia 1951 r.,
C 1533/51, L.). Trzeba jeszcze dodać, że z faktu, iż art. XXI p.w.p.s. już nie obowiązuje nie wynika uchylenie skutków tej regulacji dla stanów faktycznych, które pod nią podpadały. Utrata prawa z tytułu dziedziczenia ustawowego miała charakter ostateczny. A porządek dziedziczenia, także pod rządami Kodeksu cywilnego, zgodnie z art. LI z dnia 23 kwietnia 1964r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94), reguluje prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy.

Przekładając zaprezentowane uregulowania na grunt tej sprawy, należy podkreślić, że w przypadku dziedziczenia F., P. i L. C. nie wchodziło w grę dziedziczenie osób, które należą do kręgu spadkobierców ustawowych z prawa spadkowego. Zgodnie z art. 16 prawa spadkowego krąg spadkobierców ustawowych będących osobami fizycznymi, poza małżonkiem i przysposobionym, tworzyli krewni spadkodawcy: w linii zstępnej - bez ograniczenia, w linii wstępnej - tylko rodzice, a w linii bocznej - rodzeństwo i jego zstępni. Tymczasem I. B. C. vel D. C. i K. J. C. (1) vel C. C. byli zstępnymi brata ojca (A. A. C.) spadkodawczyń P. i L. C.. Osoby te w ogóle nie były spokrewnione z F. C.. Ich dziedziczenie możliwe było na podstawie art. 733, art. 736 i art. 738 KN oraz art. 753 w zw. z art. 755 KN, ale dotyczył ich warunek z art. XXI p.w.p.s. Żaden z tych spadkobierców nie objął spadku, ani nie brał udziału
w postępowaniu spadkowym i – oczywiście – nie uzyskał też stwierdzenia nabycia spadku w postępowaniu, wszczętym najpóźniej przed upływem dwóch lat od dnia wejścia w życie prawa spadkowego. O ile nie można mieć wątpliwości, że wskazana w tym przepisie przesłanka postępowania spadkowego nie została spełniona, to trzeba pochylić się nad kwestią objęcia spadku. Okoliczności sprawy nie wskazują na jakąkolwiek aktywność spadkobierców będącymi osobami fizycznymi (poprzedników prawnych uczestników), którą można uznać za objęcie spadku. Przeciwnie, nawet uczestnicy postępowania twierdzili, choć na użytek zwalczania koncepcji spadku wakującego, że przed majem 1946 roku (a więc formalnie jeszcze za życia spadkodawczyń) majątek spadkowy został objęty przez Państwo.

W konsekwencji powyższych uwag w grę wchodziło zastosowanie art. 768 KN, zgodnie z którym w razie braku spadkobierców porządkowych, dzieci naturalnych, czy pozostałego przy życiu małżonka, spadek przypada Skarbowi Państwa. Zasada ta miała zastosowanie do spadkobierców z punktów 3., 4.
i 5. zaskarżonego postanowienia. W przypadku dziedziczenia po A. Aronie C., Sąd Rejonowy słusznie uznał, że spadek nabyły córki, które przeżyły ojca. Rozważania na ten temat, które znalazły się
w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia zasługują na akceptację Sądu odwoławczy.

Z uwagi na to, że dziedziczenie Skarbu Państwa nie miało związku
z uznaniem spadku za wakujący, zbędne było szczegółowe odnoszenie się do zarzutów nr 2, 3 i 4 apelacji. Wprawdzie apelacja obejmuje także stwierdzenie nabycia spadku po A. Aronie C., co może dotyczyć zagadnienia spadków wakujących, ale w tym przypadku warunki z art. 811 KN ewidentnie nie były spełnione. Zgodnie z tym uregulowaniem, jeżeli po upływie terminów do spisania inwentarza i do namysłu nikt się o spadek nie zgłasza, jeżeli nie ma znanego następcy lub też znani następcy zrzekli się spadku, takowy poczytuje się za wakujący. W omawianym przypadku znani byli spadkobiercy i to tacy, którzy należeli do kręgu osób najbliższych spadkodawcy. Nawet jeśli córki spadkodawcy nie przejęły zarządu spadkiem, to stało się tak z uwagi na warunki wojenne i prowadzoną przez nazistów eksterminację Ż. (w tym zakresie trzeba odwołać się do faktów powszechnie znanych, zwłaszcza że inne okoliczności nie były wskazywane). W takiej sytuacji odwoływanie się do instytucji spadku wakującego, a więc porzuconego, potencjalnie bezdziedzicznego, byłoby rażącym nadużyciem.
Z całą pewnością nie można mówić, że w przypadku córek A. A. C. zachodzi sytuacja opisana w uchwale Sądu Najwyższego z 18 listopada 1966r., III CZP 89/66 (OSNC 1967, nr 4, poz. 62) związana
z brakiem zainteresowania spadkobierców, kiedy to z konieczności spadek powinien być przyjęty, jako wakujący, przez Skarb Państwa. Warto podkreślić, że Skarb Państwa zapewnił sobie inne instrumenty prawne objęcia władztwa nad majątkami, które w wyniku zawieruchy wojennej zostały opuszczone. Instrumenty te były wykorzystane w odniesieniu do spadku regulowanego
w niniejszej sprawie.

Z tych wszystkich względów, Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone postanowienie w sposób wynikający z punktu I. sentencji. Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowił art. 386 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. W pozostałym zakresie apelacja podlegała oddaleniu – art. 385 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. z uwagi na istnienie wspólnego interesu wszystkich uczestników postępowania w uregulowaniu sukcesji generalnej po spadkodawcach objętych wnioskiem.