Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Postanowieniem z 11 kwietnia 2018 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi w sprawie o sygn. akt II Ns 1088/16 oddalił wniosek M. R. z udziałem D. R. o podział majątku wspólnego.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia złożyła wnioskodawczyni, zaskarżając wyrok w całości. Skarżąca zarzuciła wydanemu orzeczeniu:

1.  naruszenie prawa materialnego:

a.  art. 31 k.r.io. poprzez uznanie, że wierzytelność z tytułu nakładów z majątku wspólnego wnioskodawczyni i uczestnika postępowania na majątek stanowiący współwłasność uczestnika postępowania i jego ojca nie stanowi majątku wspólnego małżonków,

b.  art. 210 k.c. poprzez odmowę zniesienia współwłasności.

2.  naruszenie przepisów postępowania:

a.  art. 321 § 2 w zw. z art. 13§ 2 k.p.c. poprzez błędne określenie, że orzeczenie o zwrocie nakładów byłoby wyrokowaniem ponad żądanie, w sytuacji, gdy z treści wniosku wynika jednoznacznie, że rozliczenie to stanowić winno przedmiot kognicji sądu w niniejszym postępowaniu,

b.  art. 201 § 1 i § 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez zaniechanie rozpoznania żądania w trybie procesowym, jeśli Sąd uznał ten tryb za właściwy,

c.  art. 6 k.c. poprzez wydanie rozstrzygnięcia niezgodnego z zasadami ekonomiki procesowej,

d.  art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku dowodowego z opinii biegłego o ustalenie wartości nakładów, stanowiących przedmiot postępowania, w sytuacji, gdy jest to okoliczność sporna, której ustalenie wymaga wiadomości specjalnych.

W związku z podniesionymi zarzutami skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu dla Łodzi – Widzewa w Łodzi, przy uwzględnieniu kosztów postępowania przed Sądem II instancji, jako części kosztów postępowania w sprawie.

W odpowiedzi na apelację uczestnik postępowania wniósł o jej oddalenie w całości.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja o tyle okazała się zasadna, że skutkowała uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia, w tym również rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

W ocenie Sądu Okręgowego zaskarżone orzeczenie nie poddaje się weryfikacji w toku instancji. Zapadłe rozstrzygnięcie nie może się ostać w obrocie prawnym, dlatego że Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy.

Pojęcie "istoty sprawy", o którym mowa w art. 386 § 4 k.p.c., dotyczy jej aspektu materialno-prawnego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że do nie rozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie Sądu I instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy. W szczególności chodzi zaś tutaj o różnego rodzaju zaniedbania, które w ogólnym rozrachunku polegają na zaniechaniu zbadania materialnej podstawy żądania albo pominięciu merytorycznych zarzutów stron przy jednoczesnym bezpodstawnym przyjęciu, że istnieje przesłanka materialno-prawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (por. wyrok SN z dnia 9 stycznia 1936 r., C 1839/36, Zb. Orz. 1936, poz. 315; postanowienia SN z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, opubl. OSNC Nr 1/1999 poz. 22; z dnia 15 lipca 1998 r., II CKN 838/97, opubl. baza prawna LEX Nr 50750; z dnia 3 lutego 1999 r., III CKN 151/98, opubl. baza prawna LEX Nr 519260 oraz wyroki SN z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, opubl. OSP Nr 3/2003 poz. 36; z dnia 21 października 2005 r., III CK 161/05, opubl. baza prawna LEX Nr 178635.; z dnia 12 listopada 2007 r., I PK 140/07, opubl. OSNP Nr 1-2/2009 poz. 2 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 grudnia 2007 r., I ACa 209/06, opubl. baza prawna LEX nr 516551 i wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 8 listopada 2012 r. sygn. I ACa 486/12). Inaczej mówiąc "nierozpoznanie istoty sprawy" oznacza uchybienie procesowe sądu I instancji polegające na całkowitym zaniechaniu wyjaśnienia istoty lub treści spornego stosunku prawnego, przez co rozumie się nie wniknięcie w podstawę merytoryczną dochodzonego roszczenia, a w konsekwencji pominięcie tej podstawy przy rozstrzyganiu sprawy. Oceny, czy Sąd I instancji rozpoznał istotę sprawy, dokonuje się zaś na podstawie analizy żądań pozwu, stanowisk stron i przepisów prawa materialnego stanowiących podstawę rozstrzygnięcia.

Przekładając powyższe na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić, że Sąd Rejonowy, wydając zaskarżone rozstrzygnięcie, skoncentrował w całości swoją uwagę i rozważania na kwestii wierzytelność, której źródłem miały być wykonane prace budowlano – remontowe w czasie trwania związku małżeńskiego obojga zainteresowanych na nieruchomości stanowiącej majątek osobisty uczestnika. Uznając tym samym, że skoro postępowanie o podział majątku wspólnego wchodzi w grę tylko, gdy przedmiotem tego postępowania jest majątek wspólny, a w rozpoznawanej sprawie nie objęto podziałem majątku wspólnego żadnego składnika takiego majątku, a jedynie nakłady z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z byłych małżonków, które nie stanowią składnika majątku wspólnego. Tym samym Sąd I instancji oddalił wniosek o dokonanie podziału majątku wspólnego z powodu braku innych składników tego majątku. Jednakże przy rozstrzyganiu Sąd Rejonowy w ogóle pominął okoliczność, że nieruchomość, na którą uczestnicy niniejszego postępowania czynili nakłady nie była wyłączną własnością uczestnika postępowania, ale stanowiła przedmiot współwłasności uczestnika oraz jego ojca, która to okoliczność powinna być wzięta pod uwagę.

Kwestia kwalifikowania i rozliczenia roszczenia z tytułu nakładów czynionych na majątek osoby trzeciej była przedmiotem kilku wypowiedzi Sądu Najwyższego. ( por. uchwała z dnia 19 grudnia 1973r. III CZP 65/73, OSNCP 1974, nr 10 poz. 164, z 3 kwietnia 1970r. III CZP 18/70, OSNCP 1971 nr 2 poz. 18, postanowienia z dnia 9 maja 2003r. V CKN 363/01 LEX 569117). W orzecznictwie tym wyjaśniono, że niewątpliwie roszczenie o zwrot nakładów dokonanych przez małżonków na majątek osoby trzeciej, jaką w tym wypadku jest rodzic jednego z byłych małżonków, wchodzi do majątku wspólnego i jako wierzytelność, a zatem prawo majątkowe powinno być objęte podziałem.

W wypadku, gdy jeden z małżonków, na którego majątek osobisty zostały poczynione wydatki lub nakłady, powinien zostać zobowiązany do zapłaty na rzecz współmałżonka części ich wartości, odpowiadającej wielkości udziału współmałżonka w majątku wspólnym (patrz postanowienie SN z 13 marca 1981 r., III CRN 35/81, OSNCP 1981, nr 11, poz. 220). W orzecznictwie zwraca się uwagę na odmienność pomiędzy roszczeniem o rozliczenie nakładów z majątku wspólnego na majątek odrębny (osobisty) jednego z małżonków, a wierzytelnością z tytułu nakładów na majątek osoby trzeciej. O ile w przypadku tej ostatniej traktuje się ją jak składnik majątku wspólnego podlegający podziałowi, a w przypadku braku zgody jednego z byłych małżonków na przejecie tej wierzytelności, przyznaje się ją każdemu z małżonków po połowie (lub w innej proporcji, jeśli ustalono nierówne udziały w majątku wspólnym) (por. uchwałę SN z dnia 19 grudnia 1973 roku, III CZP 65/73; postanowienie SN z dnia 23 marca 2011 roku, V CZ 121/10), o tyle w przypadku poczynienia nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków, małżonek ten jest obowiązany rozliczyć się z kwoty nakładów i nie jest dopuszczalne przydzielenie równowartości nakładów obojgu małżonkom po połowie (tak Sąd Najwyższy we wskazanym wyżej postanowieniu z dnia 13 marca 1981 roku, III CRN 35/81). Odwołać się także należy do uzasadnienia uchwały Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2008 roku, III CZP 148/07, OSNC 2009/2/23, w którym wskazano, że jeśli dokonano nakładów z majątku wspólnego na majątek innej osoby, którą nie jest jeden z małżonków, to wierzytelność ta w sprawie o podział majątku wspólnego podlega uwzględnieniu przy ustaleniu składu majątku wspólnego podlegającego podziałowi. W przypadku zaś poczynienia nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków, roszczenia o ich zwrot nie uwzględnia się przy ustaleniu składu majątku wspólnego podlegającego podziałowi, a jak wynika z art. 45 § 1 k.r.o. w art. 567 § 1 k.p.c. rozstrzygnięcie o zwrocie tych nakładów i wydatków jest orzeczeniem dodatkowym.

Na powyższe okoliczności powoływała się wnioskodawczyni, którą to argumentację podziela Sąd Odwoławczy, że w żadnym wypadku nie można mówić o naruszeniu art. 321 k.p.c. i orzeczenie ponad żądanie, albowiem w sprawie o podział majątku wspólnego obowiązkiem Sądu, niezależnie od woli stron, na podstawie art. 684 k.p.c. jest ustalenie składu oraz wartości majątku podlegającego podziałowi.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy uznał, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy, zaś stwierdzone uchybienie skutkowało koniecznością wydania orzeczenia kasatoryjnego w oparciu o art. 386 § 4 k.p.c. i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, celem ponownej oceny złożonego wniosku.

Przy ponownym rozpoznawaniu sprawy Sąd Rejonowy rozstrzygnie również ponownie o całości kosztów zarówno postępowania pierwszoinstancyjnego, jak i – z mocy art. 108 § 2 k.p.c. – postępowania przed Sądem odwoławczym.