Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 5 grudnia 2019 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi między innymi oddalił wniosek o uznanie za zmarłą E. W. (1) z domu B., córki M., urodzonej w (...) roku w M..

Rozpoznając sprawę na skutek apelacji wnioskodawcy J. R., Sąd Okręgowy w Łodzi, postanowieniem z dnia 19 marca 2021 roku, wydanym w sprawie III Ca 416/20, uchylił postanowienie z dnia 5 grudnia 2019 roku i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy wskazał między innymi, że przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy winien wezwać do udziału w sprawie w charakterze uczestniczek postępowania, siostry wnioskodawcy jako osoby zainteresowane, po ustaleniu ich danych osobowych i adresów. Osoby te mogą również posiadać wiedzę co do wieku, jak również co do daty i miejsca zgonu E. W. (2) oraz czy został sporządzony jej akt zgonu.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy, zaskarżonym postanowieniem z dnia 31 marca 2022 roku, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi stwierdził, że E. W. (3) z domu B., córka M. (M.) i L. z domu C., urodzona w dniu 15 (27) września 1867 roku w M., zmarła w dniu 1 stycznia 1947 roku i oznaczył godzinę jej zgonu na 24.00 a nadto ustalił, że wnioskodawca i uczestnik ponoszą we własnym zakresie koszty związane ze swoim udziałem w postępowaniu.

Apelację od powyższego postanowienia, zaskarżając je w zakresie merytorycznej części rozstrzygnięcia, wywiódł uczestnik postępowania Skarb Państwa – Prezydent Miasta Ł..

Skarżący zarzucił postanowieniu naruszenie przepisów prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. XXVIII w związku z art. XXXII ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Przepisy wprowadzające kodeks cywilny poprzez nieprawidłową ich wykładnię i w konsekwencji sprzeczne z tymi przepisami stwierdzenie zgonu E. W. (2) na dzień 1 stycznia 1947 roku zamiast na dzień 31 grudnia 1946 roku.

Przy tak sformułowanych zarzutach skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia w ten tylko sposób, że zamiast daty uznania za zmarłą oznaczonej na „1 stycznia 1947 roku”, zostanie wpisana data „31 grudnia 1946 roku”.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Przed przystąpieniem do merytorycznej oceny sprawy należy poczynić następującą uwagę o charakterze formalnym.

Zgodnie z obowiązującym od dnia 2 lipca 2021 r. art. 15zzs ⁽¹⁾ ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, w brzmieniu ustalonym ustawą z dnia 28 maja 2021 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz. 1090), w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu (...)19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich, w sprawach rozpoznawanych według przepisów kodeksu postępowania cywilnego w pierwszej i drugiej instancji sąd rozpoznaje sprawy w składzie jednego sędziego. Zasada ta, zgodnie z art. 6 powołanej ustawy z dnia 28 maja 2021 r. znajduje zastosowanie do wszystkich spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem jej wejścia w życie. Taki stan prawny, zważywszy na datę wydania niniejszego orzeczenia, uzasadniał rozpoznanie przedmiotowej sprawy w składzie jednego sędziego.

Wobec faktu zaś, że ani w apelacji ani w odpowiedzi na apelację strony nie złożyły wniosku o przeprowadzenie rozprawy, Sąd Okręgowy uznając, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, rozpoznał apelację na posiedzeniu niejawnym (art. 374 k.p.c.).

Apelacja jest o tyle zasadna, że skutkuje koniecznością uchylenia zaskarżonego postanowienia, z innej jednak przyczyny niż wskazana w apelacji.

Rozpoznając bowiem sprawę ponownie Sąd Rejonowy pominął bowiem ocenę prawną i wskazania sądu odwoławczego wyrażone w uzasadnieniu postanowienia z dnia 19 marca 2021 roku. Sąd Okręgowy wyraził bowiem pogląd, że uczestnikami niniejszego postępowania winny być siostry wnioskodawcy i nakazał wezwać je do udziału w sprawie po ustaleniu danych personalnych i adresów zamieszkania.

Sąd Rejonowy wskazań tych nie wykonał, nie podjął w ogóle żadnych czynności zmierzających do ustalenia powyższych danych.

Co prawda w dniu 2 września 2021 roku (k. 227), Sąd Rejonowy wydał zarządzenie w sprawie lecz z niewiadomych przyczyn wezwał wnioskodawcę nie do wskazania danych personalnych jego sióstr (jak wskazał Sąd Okręgowy), lecz sióstr E. W. (2) i na tej wadliwej czynności poprzestał.

W efekcie, rozpoznając niniejszą sprawę Sąd Rejonowy naruszył przepisy proceduralne w stopniu powodującym konieczność wyeliminowania zapadłego orzeczenia z porządku prawnego.

Należy bowiem przypomnieć, że ze względu na występujący w sprawach nieprocesowych element interesu publicznego, sąd z urzędu obowiązany jest czuwać nad tym, żeby wszyscy zainteresowani byli uczestnikami postępowania; powinien w związku z tym w trakcie całego postępowania zważać, czy poza występującymi w sprawie, nie ma innych osób, których uczestnictwo uzasadnia przepis art. 510 § 1 k.p.c.. Jeżeli okaże się, że zainteresowany nie jest uczestnikiem, sąd wezwie go do udziału w sprawie (art. 510 § 2 k.p.c.). Co więcej Sąd Rejonowy związany był poglądem Sądu Okręgowego, że uczestniczkami niniejszego postępowania winny być siostry wnioskodawcy.

Brak przy tym było podstaw do uzupełnienia kręgu uczestników przedmiotowego postępowania na etapie postępowania apelacyjnego.

Należy bowiem przypomnieć, że stosownie do art. 78 Konstytucji każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji, a zgodnie z art. 176 ust. 1 Konstytucji, postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne.

Połączenie tych przepisów tworzy konstytucyjną zasadę kontroli orzeczeń i postępowania sądowego (określaną niekiedy niezbyt precyzyjnie jako zasada sprawiedliwości proceduralnej), stanowiącą rozwinięcie prawa do sądu, ustanowionego w art. 45 ust. 1 Konstytucji. Trzeba jednak z całym naciskiem podkreślić, że zarówno prawo do zaskarżenia orzeczenia, jak i związana z nim dwuinstancyjność, muszą się urzeczywistniać nie in abstracto, ale w odniesieniu do każdego, kto w danej sytuacji prawnoprocesowej realizuje przysługujące mu prawo do sądu. Samo więc strukturalne zagwarantowanie co najmniej dwu instancji oraz ustanowienie przez prawodawcę powszechnego środka odwoławczego (zaskarżenia) nie może być z punktu rozważanych przepisów Konstytucji wystarczające, jeżeli w określonej sytuacji prawnej, wynikającej z unormowań prawa procesowego, strona nie może z tych gwarancji skorzystać. W związku z tym nie może mieć istotnego znaczenia fakt, że w niniejszej sprawie, ujmując problem na poziomie ustalonego modelu postępowania, postępowanie w sprawie, jak każde postępowanie nieprocesowe unormowane w kodeksie postępowania cywilnego, było postępowaniem co najmniej dwuinstancyjnym.

Można więc stwierdzić, że - podobnie jak prawo do sądu - prawo do kontroli sądowej ma na gruncie Konstytucji charakter autonomiczny. Nie chodzi zatem o formalne istnienie w danej sprawie co najmniej dwu instancji sądowych oraz ustanowienie powszechnie dostępnego środka odwoławczego, ale o realne zagwarantowanie "każdemu" możliwości skorzystania z tego środka, przeniesienia sprawy do wyższej instancji i przeprowadzenia merytorycznej kontroli wydanego orzeczenia.

Z powyższych rozważań wypływa wniosek, że jakkolwiek nie można, oczywiście, mówić o sprzeczności przepisu art. 510 § 1 k.p.c. - w części w której dotyczy on możliwości wzywania do udziału w sprawie w postępowaniu odwoławczym - z przepisami art. 78 i 176 ust. 1 Konstytucji, to jednak na skutek jego stosowania, w odniesieniu do konkretnych osób, mogą powstać sytuacje, w których konstytucyjne prawo kontroli orzeczeń i postępowania sądowego zostanie naruszone lub odjęte, co skutkować musi uchyleniem postanowienia sądu pierwszej instancji i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania.

Powyższy wywód nie narusza ograniczeń kasatoryjnych sądu drugiej instancji, przewidzianych w art. 368 § 4 k.p.c., gdyż w tym konkretnym wypadku trzeba przyznać pierwszeństwo argumentom wypływającym wprost z Konstytucji. Mówiąc inaczej, mamy tutaj do czynienia z pozakodeksową, wypływającą wprost z Konstytucji, podstawą uchylenia zaskarżonego orzeczenia (por. art. 8 ust. 2 Konstytucji) – tak również Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 21 maja 2002 roku, III CKN 948/00, opublikowanym w Orzecznictwie Sądu Najwyższego Izba Cywilna rok 2003, Nr 5, poz. 68.

Wobec stwierdzenia powyższych uchybień, przedwczesnym i zbędnym jest odnoszenie się do zarzutu naruszenia prawa materialnego podniesionego w apelacji.

Rozpoznając ponownie sprawę Sąd Rejonowy ustali pełen krąg uczestników niniejszego postępowania i po ich wezwaniu do udziału w sprawie wyda merytoryczne rozstrzygnięcie.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.