Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy w Pabianicach oddalił wniosek (...) sp. z o.o. w Ł. o stwierdzenie, że Gmina M. Ł. z dniem 1 stycznia 1994 r. nabyła przez zasiedzenie służebność gruntową, odpowiadającą swą treścią służebności przesyłu, na nieruchomości stanowiącej własność uczestników Z. D. i G. D., dla której Sąd Rejonowy w Pabianicach prowadzi księgę wieczystą o nr (...) - w odniesieniu do rurociągu przesyłowego (...) o średnicy 2200/1600 mm (nr inwent. (...): (...), nr (...): B- (...)). Nadto Sąd I instancji zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestnika Z. D. kwotę 480 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o ustalenie, że Z. D. i G. D. są właścicielami, na prawach wspólności majątkowej małżeńskiej, nieruchomości położonej we wsi S., dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...).

Nadto Sąd a quo wskazał, że przed Sądem Rejonowym dla Łodzi- Śródmieścia w Łodzi, pod sygn. akt I C 1173/10, toczyło się postępowanie z powództwa Z. D. przeciwko (...) sp. z o.o. w Ł. oraz Gminie M. Ł. o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości powoda w postaci posadowienia na tej nieruchomości rurociągu i eksploatowania tego urządzenia. Wyrokiem z dnia 22 lipca 2014r. Sąd Rejonowy dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi zasądził od Gminy Ł. na rzecz Z. D. część dochodzonej pozwem kwoty oddalając powództwo w pozostałym zakresie oraz oddalił powództwo w całości względem (...) sp. z o.o. w Ł.. Na skutek apelacji Z. D., orzeczenie to zostało zmienione wyrokiem Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 2 lutego 2015r. w ten sposób, że na rzecz Z. D. zasądzono wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości również od (...) sp. z o.o. w Ł.. U podstaw rozstrzygnięcia Sądów obu instancji legło stwierdzenie bezzasadności podniesionego przez pozwaną zarzutu zasiedzenia służebności o treści odpowiadającej treści służebności przesyłu. Sądy ustaliły m.in., że nabywając własność nieruchomości w 1998r. Z. D. nie miał wiedzy o przebiegającym przez nią rurociągu, gdyż tablice informujące o usytuowaniu urządzenia na nieruchomości powoda pojawiły się dopiero w 2009 r., kiedy to powód zwrócił się do wnioskodawcy o wyjaśnienie tytułu prawnego do znajdujących się na jego działce urządzeń. Sądy oceniły, iż niespełnienie przesłanki widoczności wodociągu - w świetle art. 292 k.c. - wyłącza możliwość stwierdzenia, że doszło do zasiedzenia służebności.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd I instancji zważył, że w myśl art. 365 § 1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Sąd a quo wskazał przy tym, iż wprawdzie wiążąca w myśl powyższego przepisu jest wyłącznie sentencja wyroku, jednak nie sposób rozpatrywać jej w oderwaniu od faktów, na kanwie których została sformułowana i roszczeń, których dotyczyła. Wyrok nie powstaje bowiem w próżni lecz jest immanentnie związany z przedmiotem orzekania. Sąd w kolejnym procesie tych samych stron nie może zatem dokonać innych ustaleń faktycznych niż we wcześniejszej sprawie w zakresie faktów, które stały się podstawą uprzedniego rozstrzygnięcia. Innymi słowy wynikające z art. 365 §1 k.p.c. związanie wyrokiem sądu cywilnego oznacza brak możliwości zignorowania zarówno ustaleń faktycznych stanowiących bezpośrednio podstawę rozstrzygnięcia, jak i podstawy prawnej. W ocenie Sądu I instancji nie jest dopuszczalne odmienne ustalenie zaistnienia, przebiegu i oceny istotnych dla danego stosunku prawnego zdarzeń faktycznych w kolejnych procesach sądowych między tymi samymi stronami, chociażby przedmiot tych spraw się różnił.

Niedopuszczalne jest również prowadzenie postępowania dowodowego na okoliczności podważające ustalenia faktyczne zawarte w wiążącym orzeczeniu. Mocą wiążącą objęte jest to, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia. Moc wiążącą uzyskuje bowiem rozstrzygnięcie o żądaniu w powiązaniu z jego podstawą faktyczną i w kolejnym postępowaniu sąd ma obowiązek przyjąć, że istotna z punktu widzenia zasadności żądania kwestia kształtowała się tak, jak to zostało ustalone w prawomocnym wyroku.

W sprawie, która toczyła się przed Sądem Rejonowym dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi pod sygn. akt I C 1173/10 zasądzono na rzecz Z. D. od Gminy M. Ł. oraz (...) sp. z o.o. wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości powoda. Podstawą rozstrzygnięcia było stwierdzenie, że pozwane korzystały z nieruchomości - przez posadowienie i eksploatowanie rurociągu - bez tytułu prawnego. W postępowaniu tym przesądzono, iż nie doszło do zasiedzenia służebności o treści odpowiadającej treści służebności przesyłu z uwagi na niespełnienie przesłanki widoczności urządzenia. Dlatego też Sąd I instancji przyjął, iż w rozpoznawanej sprawie nie może poczynić odmiennych ustaleń dotyczących oznakowania rurociągu i odmiennie ocenić spełnienia przesłanek zasiedzenia służebności. Wobec powyższego wniosek podlegał oddaleniu.

O kosztach postępowania Sąd a quo rozstrzygnął na podstawie art. 520 §3 k.p.c., mając na względzie sprzeczność interesów pomiędzy uczestnikiem Z. D. z wnioskodawcą.

Apelację na powyższe postanowienie wnieśli wnioskodawca - (...) sp. z o.o. w Ł., oraz uczestnik - Gmina M. Ł..

Wnioskodawca zaskarżył przedmiotowe orzeczenie w całości, zarzucając mu naruszenie przepisów postępowania, a to:

1.  art. 365 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie, co doprowadziło Sąd I instancji do przekonania, że związany jest nie tylko sentencją ale również uzasadnieniem, ustaleniami faktycznymi, ocenami oraz motywami wyroku wydanego przez Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi w sprawie o sygn. I C 1173/10;

2.  naruszenie art. 233 k.p.c. poprzez uchylenie się od oceny materiału dowodowego zaoferowanego w sprawie;

3.  naruszenie art. 227 k.p.c. w zw. z art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. przez oddalenie wniosków dowodowych wnioskodawcy, co doprowadziło do nieprzeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

W konkluzji skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania wywołanego wniesieniem apelacji.

Uczestnik - Gmina M. Ł., również zaskarżyła przedmiotowe orzeczenie w całości, zarzucając mu przy tym naruszenie przepisów postępowania, a to:

1.  art. 365 § 1 k.p.c. poprzez jego błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, że zakres związania prawomocnym orzeczeniem sądu obejmuje nie tylko sentencję wyroku, ale również faktyczne i prawne motywy rozstrzygnięcia, wynikające z jego uzasadnienia, co skutkowało niewłaściwym zastosowaniem powyższego przepisu i uznaniem, że Sąd I instancji jest związany negatywnym ustaleniem w zakresie zaistnienia przesłanek zasiedzenia służebności gruntowej, dokonanym przez Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi w uzasadnieniu wyroku z dnia 22 lipca 2014 r. w sprawie I C 1173/10;

2.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i oddalenie wniosku bez merytorycznej oceny jego zasadności oraz bez przeprowadzenia jakiegokolwiek postępowania dowodowego.

Gmina M. Ł. wnosiła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i skierowanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, jak również o zasądzenie na rzecz uczestnika zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na obie apelacje uczestnik Z. D. wniósł o ich oddalenie w całości oraz o zasądzenie na jego rzecz od skarżących zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zarówno apelacja wnioskodawcy, jak i uczestnika Gminy M. Ł., okazały się zasadne, a to z uwagi na skutecznie podniesiony w nich zarzut naruszenia art. 365 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., co skutkować musiało uchyleniem zaskarżonego orzeczenia i skierowaniem sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

Zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Przepis ten znajduje odpowiednie zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym, w tym o zasiedzenie, z mocy art. 13 § 2 k.p.c.

Powyższy przepis statuuje tzw. powagę rzeczy osądzonej, której granice przedmiotowe wyznacza przedmiot rozstrzygnięcia sądu w związku z podstawą sporu. Dlatego też Sąd I instancji błędnie przyjął, by orzekając w postępowaniu o zasiedzenie służebności gruntowej był związany ustaleniami faktycznymi poczynionymi przez inny sąd w sprawie o zapłatę. W wyroku z dnia 22 lipca 2014 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi przesądził bowiem jedynie o częściowej zasadności roszczenia dochodzonego przez powoda (uczestnika Z. D.) względem pozwanej (uczestnika Gminy M. Ł., a na skutek apelacji Z. D., także wnioskodawcy - (...) sp. z o.o.) z tytułu bezumownego korzystania z jego nieruchomości. Przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi nie była kwestia zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu w tym znaczeniu, iż nie wchodziła ona w zakres przedmiotu sporu zakreślony treścią żądania pozwu. Przedmiotem prawomocności materialnej jest bowiem ostateczny rezultat rozstrzygnięcia ujęty w sentencji, a nie przesłanki, które do niego doprowadziły ( vide wyrok SN z dnia 3 października 2012 r., II CSK 312/12, Lex nr 1250563). Nie zmienia istoty sprawy fakt, iż w toku przedmiotowego procesu pozwany powoływał się na zarzut zasiedzenia, który ostatecznie nie został uwzględniony. Zauważenia wymaga bowiem, iż z uwagi na charakter procesowy zarzutu zasiedzenia jego nieuwzględnienie nie znalazło odzwierciedlenia w treści jakiekolwiek decyzji procesowej. Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi nie oddalił zarzutu zasiedzenia poprzez wydanie orzeczenia (regulowanego przepisami części pierwszej, księgi pierwszej, tytułu VI, działu IV Kodeksu postępowania cywilnego - art. 316-366 k.p.c.). Natomiast zgodnie z treścią art. 365 § 1 k.p.c. tylko orzeczenie, w dodatku prawomocne ma moc wiążącą i może mieć skutek powagi rzeczy osądzonej.

Zauważenia przy tym wymaga, iż powoływane przez Sąd I instancji na poparcie swoich twierdzeń orzeczenia Sądu Najwyższego nie tylko nie utrwaliły się w judykaturze, lecz również nie odnoszą się wprost do sytuacji procesowej, jaka zaistniała w toku niniejszego postępowania.

Jak słusznie natomiast wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 grudnia 2016 r. w sprawie III CNP 29/15 (LEX nr 2192645), moc wiążąca orzeczenia nie rozciąga się na kwestie prejudycjalne, które sąd przesądził, dążąc do rozstrzygnięcia o żądaniu i których rozstrzygnięcie znajduje się poza sentencją. Treść uzasadnienia może jedynie służyć sprecyzowaniu rozstrzygnięcia zawartego w sentencji. W konsekwencji, mocą wiążącą nie są objęte w szczególności rozstrzygnięcia o zasadności zarzutów podnoszonych przez pozwanego, takich jak zarzut potrącenia, zarzut prawa zatrzymania, nieważności lub bezskuteczności umowy. Zagadnienia te mogą być przedmiotem odmiennego osądu w późniejszych procesach bądź jako objęte żądaniem i wówczas rozstrzygnięcie to będzie wiązać inne sądy w kolejnych postępowaniach (art. 365 k.p.c.), bądź ponownie jako kwestia prejudycjalna, ze skutkami wyłącznie dla konkretnego procesu. Sąd Okręgowy orzekając w niniejszej sprawie w pełni popiera powyższy pogląd, wskazując, iż zarzut zasiedzenia. podniesiony w toku sprawy o zapłatę pomiędzy uczestnikami, miał taki sam, prejudycjalny charakter, a zatem jego nieuwzględnienie w żadnej mierze nie mogło wiązać Sądu I instancji w myśl art. 365 § 1 k.p.c.

Z powyższych względów podniesiony przez obu skarżących zarzut naruszenia art. 365 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. okazał się być w pełni uzasadniony. W tym stanie rzeczy rozpoznawanie pozostałych zarzutów obu apelacji stało się bezprzedmiotowe.

Błędne przekonanie Sądu I instancji o związaniu prawomocnym orzeczeniem Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi w sprawie o sygn. I C 1173/10 doprowadziło do przedwczesnego oddalenia wniosków dowodowych uczestników oraz zaniechania w zasadzie postępowania dowodowego, a w dalszej konsekwencji - nierozpoznania merytorycznej zasadności żądania wnioskodawcy.

Dlatego też, wobec nierozpoznania istoty sprawy i konieczności przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie w całości i przekazał je do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej zgodnie z art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.