Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 8 maja 2018 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi:

1. zasądził od B. L. na rzecz Fabryki (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w Z. kwotę 1 590 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 3 października 2017 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 997 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

2. oddalił powództwo w pozostałej części.

Powyższy wyrok wynikał z uznania za zasadne żądanie zasądzenia od pozwanej jako poddłużnika powoda dochodzonej w pozwie kwoty z tytułu przysługującej dłużnikowi powoda względem pozwanej wierzytelności wynikającej z odpłatnej służebności osobistej ciążącej na nieruchomości dłużnika. Sąd Rejonowy wskazał, że roszczenie powoda znajduje źródło
w wyrażonej w art. 887 § 1 w związku z art. 902 k.p.c. instytucji podstawienia wierzyciela egzekwującego we wszystkie prawa i roszczenia dłużnika związane z zajętą w postępowaniu egzekucyjnym wierzytelnością. W toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez powoda przeciwko dłużnikowi, uzyskał on bowiem zajęcie wierzytelności przysługującej temu ostatniemu wobec pozwanej z tytułu ustanowionej na jej rzecz odpłatnej służebności osobistej ciążącej na nieruchomości dłużnika. Na wymienioną wierzytelność składały się opłaty związanej z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości należącej do dłużnika, które do momentu zajęcia wierzytelności w postępowaniu egzekucyjnym były opłacane przez pozwaną. W ocenie Sądu Rejonowego bez znaczenia dla istnienia tejże wierzytelności była okoliczność, iż wymienione świadczenia pozwana realizowała bezpośrednio na rzecz spółdzielni, gminy lub dostawców mediów, a nie do rąk własnych dłużnika, gdyż decydujące znaczenia należy przypisać stosunkowi wewnętrznemu pomiędzy uprawnionym (dłużnikiem) a zobowiązanym (pozwaną), który regulował sposób płatności z tytułu ustanowionego ograniczonego prawa rzeczowego. Sąd Rejonowy stanął także na stanowisku, że zwarta przez strony stosunku służebności zmiana umowy polegająca na zastąpieniu dotychczasowych świadczeń pieniężnych na świadczenia o charakterze niematerialnym, w istocie zmierzała udaremnienia egzekucji z majątku dłużnika godząc w interes wierzycieli i jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego jest nieważna, a przez to nie niweczy także skutków zajęcia wierzytelności dokonanego przez powoda.

Apelację od powyższego wyroku w części uwzględniającej powództwo oraz co do kosztów procesu, wywiodła pozwana podnosząc następujące zarzuty:

- naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. przez wadliwe uzasadnienie zaskarżonego wyroku, polegające w szczególności na nieprzedstawieniu podstawy prawnej rozstrzygnięcia, a także na licznych innych uchybieniach, wyliczonych na wstępie uzasadnienia apelacji;

- naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i dokonanie ich dowolnej interpretacji, prowadzące do błędnego ustalenia, że dokonane przez Komornika wobec pozwanej zajęcie wierzytelności obejmowało dokonywane przez nią w imieniu
M. W. wpłaty na rachunek podmiotów trzecich (wbrew brzmieniu zawiadomienia doręczonego pozwanej), a także że po dokonaniu zajęcia wierzytelności pozwana dokonywała na rzecz pozwanego wpłat na rachunek podmiotów trzecich w kwotach przekraczających 550 zł. miesięcznie;

- naruszenia art. 58 § 1 k.c. oraz art. 58 § 2 k.c. w zw. z art. 5 k.c. przez błędną wykładnię prowadzącą do wadliwego zastosowania przywołanych przepisów i przyjęcia, że umowa pozwanej
z M. W. zmieniająca zakres obowiązków pozwanej wynikających z ustanowienia służebności zmierzała do obejścia prawa i naruszała zasady współżycia społecznego, choć została zawarta zanim pozwana została zawiadomiona przez Komornika o zajęciu wierzytelności.

W konkluzji wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa w całości, odpowiednią zmianę orzeczenia o kosztach procesu
w postępowaniu przed Sądem I instancji, a także zasądzenie od powodowej Spółki na rzecz pozwanej zwrotu kosztów zastępstwa adwokackiego
w postępowaniu przed Sądem II instancji.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanej na swoją rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

apelacja jest zasadna.

Sąd Rejonowy poczynił w sprawie prawidłowe ustalenia faktyczne, które Sąd Okręgowy przyjmuje za własne, jednakże na ich podstawie dokonał błędnej oceny żądania pozwu.

Zarzutami apelacji koncentrują się na naruszeniu przepisów postępowania, w tym uchybieniach postępowania dowodowego (choć bardziej w kontekście prawnej oceny ustalonych faktów, a nie błędów w ustaleniach faktycznych) oraz kwestionują wyniki wykładni postanowień stosunku służebności łączącego pozwaną z dłużnikiem powoda. Jednak ocena trafności rozstrzygnięcia powinna koncentrować się na materialnej podstawie żądania.

W pierwszej kolejności warto stwierdzić, że Sąd Okręgowy po analizie akt postępowania nie dostrzegł w procedowaniu Sądu I instancji większości uchybień eksponowanych przez skarżącego. W szczególności nie ma racji skarżący podnosząc zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., o uchybieniu któremu można mówić jedynie wtedy, gdy uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia nie zawiera elementów konstrukcyjnych pozwalających na kontrolę orzeczenia. W ocenie Sądu Okręgowego, uzasadnienie zaskarżonego wyroku tak definiowanych mankamentów nie ma. Zawarty w nim wywód prawny pozwala w pełni odtworzyć tok rozumowania Sądu I instancji, który przyjął, że przywołana w pozwie podstawa żądania pozwala na uwzględnienie roszczenia o zapłatę, które przysługiwało dłużnikowi powoda. Inna sprawa, że wywód ten był częściowo błędny, gdyż bez podstawy prawnej przyjęto istnienie uprawnienia powoda do dochodzenia roszczenia do własnego majątku.

Opisany przed chwilą błąd Sądu Rejonowego dyskwalifikował zaskarżone orzeczenie. Apelacja wprost nie podnosiła tej kwestii. Jednak
w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., III CSK 49/07 (OSNC 2008 nr 6, poz. 55) wyrażony został słuszny pogląd, że sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Bez względu na stanowisko stron oraz zakres zarzutów sąd drugiej instancji powinien zatem zastosować właściwe przepisy prawa materialnego, a także usunąć ewentualne błędy prawne sądu pierwszej instancji, niezależnie od tego, czy zostały wytknięte w apelacji. Obowiązek samodzielnego dokonania przez sąd drugiej instancji oceny prawnej dochodzonego żądania i skonfrontowania jej z zaskarżonym orzeczeniem oraz jego motywami oznacza, że zarzuty apelującego mają charakter pomocniczy
i nie ograniczają swobody sądu, nie wiążą go.

Kierując się powyższymi wskazaniami Sąd Okręgowy dokonał własnej oceny prawnej żądania pozwu, w wyniku której doszedł do przekonania, że zaskarżony wyrok zapadł z naruszeniem przepisu art. 887 § 1 w zw. z art. 902 k.p.c. Zachodzi potrzeba wyjaśnienia, że uregulowana w powyższym przepisie instytucja podstawienia wierzyciela w prawa dłużnika stwarza dla wierzyciela uprawnienie do samodzielnego dochodzenia od poddłużnika wierzytelności. Jej istota wyraża się w możliwości wierzyciela dochodzenia roszczeń za dłużnika przeciwko poddłużnikowi. Przyjmuje się, że w razie wytoczenia przez wierzyciela powództwa przeciwko poddłużnikowi o zajętą wierzytelność, wierzyciel występuje w takim procesie we własnym imieniu, ale na rzecz zastąpionego dłużnika. W związku z tym żądanie powództwa wierzyciela powinno opiewać na zasądzenie świadczenia z tytułu wierzytelności na rzecz dłużnika lub obejmować zobowiązanie poddłużnika do przekazania świadczenia komornikowi, który dokonał skutecznego zajęcia. Prawidłowość takiej wykładni potwierdził Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z dnia 25 stycznia 2017 roku w sprawie IV CSK 232/16 (publ. Legalis nr 1564737).

Tymczasem w niniejszym procesie powód w pozwie z dnia 26 czerwca 2017 roku wniósł o zasądzenie od pozwanej określonej kwoty na swoją rzecz, a nie na rzecz dłużnika egzekwowanego, czyli M. W. (2). Tak sformułowane żądanie pozwu, mimo braku wykazania jakiejkolwiek podstawy prawnej do dochodzenia roszczenia do majątku powoda, konsekwentnie podtrzymywano zarówno w toku postępowania pierwszoinstancyjnego, jak
i w postępowaniu apelacyjnym. Sąd I instancji nie dostrzegł nieprawidłowości żądania powoda i uwzględnił błędnie sformułowane powództwo
w przeważającej części.

W świetle powyższych uwag odnoszenie się do pozostałych zarzutów apelacji jest bezprzedmiotowe. Nawet ich całkowita bezzasadność nie mogła skutkować oddaleniem apelacji.

Z tych względów istniały podstawy do wydania orzeczenia reformatoryjnego i oddalenie powództwa w całości, a w konsekwencji także skorygowania kosztów procesu w postępowaniu pierwszoinstancyjnym,
o czym z mocy art. 386 § 1 k.p.c. orzeczono jak w punkcie I sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w oparciu o art. 98 § 1 k.p.c. w związku z § 2 pkt 3 oraz § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie z dnia 22 października 2015 r. (Dz.U.2015.1800 ze zm.). Na koszty te złożyła się kwota 450 złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego oraz opłata od apelacji w kwocie 80 złotych.