Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu nakazowym z dnia 8 listopada 2016 roku, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi nakazał pozwanemu Z. G., aby w terminie dwóch tygodni od doręczenia nakazu zapłacił powodowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w B. kwotę 12.455,28 zł wraz z umownymi odsetkami w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie w stosunku rocznym od 3 marca 2016 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 3.773 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

W wyniku wywiedzionych przez pozwanego zarzutów od przedmiotowego nakazu zapłaty, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi, po ponownym rozpoznaniu sprawy wydał zaskarżony wyrok z 10 maja 2019 roku, w którym:

1.  zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 4.576,48 zł wraz z umownymi odsetkami w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie w stosunku rocznym od dnia 3 marca 2016 roku do dnia zapłaty;

2.  oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

3.  zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1.183,99 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

4.  przyznał i nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Łodzi - Widzewa w Łodzi na rzecz adwokata A. B. kwotę 4.447,69 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu pozwanemu Z. G..

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, zaskarżając go w zakresie punktu 1. i 3..

Zaskarżonemu wyrokowi skarżący zarzucił naruszenie:

a) art. 496 k.p.c. poprzez brak rozstrzygnięcia w stosunku do nakazu zapłaty z dnia 8 listopada 2016 r. w sprawie o sygn. akt VIII Nc 7239/16;

b) art. 495 § 2 k.p.c. w zw. z art. 193 § 3 k.p.c. poprzez merytoryczne rozstrzygnięcie o nowym roszczeniu powoda, opartym na podstawowym stosunku umownym - nie zgłoszonym w pozwie, a dopiero w piśmie pełnomocnika powoda z załącznikami (k. - 49-76) tj. po złożeniu zarzutów do nakazu zapłaty przez pozwanego;

c) art. 485 § 2 k.p.c. poprzez rozstrzygnięcie o roszczeniu powoda zgłoszonym w pozwie - opartym na stosunku wekslowym - bez oceny zarzutów pozwanego zgłoszonych do treści weksla, oraz prawidłowości i poprawności wypełnienia weksla;

d) art. 328 § 2 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak prawidłowych ustaleń faktycznych i oceny dowodów odnoszących się do istoty sprawy w postępowaniu nakazowym opartym na wekslu i błędne ustalenie, że powód oparł pozew na stosunku umownym, a nie wyłącznie na stosunku wekslowym oraz błędne ustalenie, że weksel przez powoda został wypełniony w sposób prawidłowy w sytuacji, gdy był opatrzony klauzulą o treści : „Zapłacę za ten sola weksel dnia", treści weksla nie wypełnił (emitent) pozwany, a sumę wekslową powód wpisał w kwocie 12.455,28 zł, choć - jak to ustalił Sąd I-ej instancji nie było do tego uzasadnionych podstaw w stosunku umownym, nadto, w sytuacji, gdy powód do pozwu nie złożył umowy ani deklaracji wekslowej;

e) art. 102 prawa wekslowego w zw. z art. 101 prawa wekslowego oraz art. 10 prawa wekslowego poprzez zasądzenie od pozwanego w pkt. l wyroku kwoty 4.576,48 zł tytułem należności wynikającej ze stosunku umownego pożyczki gotówkowej, w sytuacji gdy pozwany zarzucił, że nie wypełnił osobiście weksla, a powód wpisał kwotę 12.455,28 zł jako sumę wekslową, która nie znajduje podstawy w stosunku umownym - z uwagi na stwierdzoną przez Sąd I-ej instancji nieważność, wskazanych w uzasadnieniu przez Sąd I-ej instancji, postanowień umownych.

W świetle tak podniesionych zarzutów pozwany wniósł o:

1. zmianę zaskarżonego wyroku w pkt. l i w pkt. 3 poprzez uchylenie nakazu zapłaty dnia 8 listopada 2016 roku w sprawie o sygn. akt VIII Nc 7239/16 i oddalenie powództwa;

2. zasądzenie na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego ustanowionego dla pozwanego z urzędu;

3. przyznanie kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych, za pomoc prawną udzieloną pozwanemu z urzędu, oświadczając jednocześnie, że nie została ona dotychczas opłacona w całości ani w części.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest o tyle zasadna, że skutkuje koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd meriti nie rozpoznał bowiem istoty sprawy.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie przyjmuje się, że do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy sąd zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (por. postanowienia Sądu Najwyższego z 23 września 1998 r., II CKN 897/97; z 15 lipca 1998 r. II CKN 838/97; z 3 lutego 1999 r., III CKN 151/98; wyroki Sądu Najwyższego z 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00; z 21 października 2005 r., III CK 161/05; z 12 listopada 2007 r., I PK 140/07).

W orzecznictwie przyjmuje się, że oceny, czy sąd nie rozpoznał istoty sprawy dokonuje się na podstawie analizy żądań pozwu i norm prawa materialnego stanowiących podstawę orzekania (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2013 r., I PZ 7/13, OSNP 2015 nr 1, poz. 8), w związku z art. 386 § 4 k.p.c., który reguluje dopuszczalność uchylenia zaskarżonego wyroku do ponownego rozpoznania między innymi w razie nierozpoznania istoty sprawy.

W niniejszej sprawie Sąd I instancji wydał nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym w dniu 8 listopada 2016 roku uwzględniający roszczenie powoda, od którego to nakazu pozwany wniósł zarzuty.

Sąd Rejonowy po ponownym rozpoznaniu sprawy wyrokował merytorycznie o żądaniach pozwu, nie rozstrzygając jednocześnie co do nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym.

Doszło więc do naruszenia art. 496 k.p.c. (znajdującego zastosowanie w niniejszej sprawie), zgodnie z którym po przeprowadzeniu rozprawy sąd wydaje wyrok, w którym nakaz zapłaty w całości lub w części utrzymuje w mocy albo go uchyla i orzeka o żądaniu pozwu, bądź też postanowieniem uchyla nakaz zapłaty i pozew odrzuca lub postępowanie umarza.

W dawniejszej judykaturze, w tym w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 1962 r., III CO 4/62 (OSNC 1962 nr 4, poz. 12), uznano, że nieuchylenie wyroku zaocznego (nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym), w takim przypadku stanowi tylko niedokładność podlegającą sprostowaniu w zwykłym trybie (aktualnie na podstawie art. 350 k.p.c.).

Powyższe stanowisko budzi wątpliwości, jeżeli zważyć, że nieuchylenie nakazu zapłaty po przeprowadzeniu rozprawy stanowi konstrukcyjny sine qua non (art. 496 k.p.c.), a nie intencyjny warunek wydania reformatoryjnego orzeczenia o żądaniu pozwu, gdy taki brak prowadził do niedopuszczalnego dwukrotnego orzekania w zakresie przedmiotu (istoty) tej samej sprawy, co może być kwalifikowane jako wada nierozpoznania istoty jednego sporu.

Wadliwe konstrukcyjnie nieuchylenie nakazu zapłaty w wyroku reformatoryjnym wydanym przez sąd pierwszej instancji po ponownym rozpoznaniu sprawy może wywoływać istotne kontrowersje wynikające z funkcjonowania w obrocie prawnym dwóch odmiennych lub rozbieżnych orzeczeń sądowych zasądzających sporne roszczenia w różniących się zakresach lub wysokościach (nieuchylonego nakazu zapłaty oraz wyroku reformatoryjnego wydanego po wyznaczeniu i przeprowadzeniu rozprawy).

Taki stan niedopuszczalnego funkcjonowania dwóch orzeczeń wymagałby stwierdzenia nieważności postępowania w rozumieniu art. 379 pkt 3 in principio k.p.c. tylko wtedy, gdyby odnosił się do orzekania w dwóch różnych procesach, w których sąd meriti niedopuszczalnie orzekałby w tej samej sprawie wcześniej wszczętej. Tymczasem w przedmiotowej sprawie rozbieżne orzeczenia dotyczyły tej samej sprawy osądzonej po ponownym rozpoznaniu w jednym postępowaniu po wyznaczeniu rozprawy wskutek wniesienia zarzutów przez pozwanego, co wymagało wydania tylko jednego wyroku w sposób wykluczający funkcjonowanie w obrocie jurysdykcyjnym dwóch różniących się orzeczeń wydanych w tej samej sprawie.

Tego rodzaju kwalifikowanej wadliwości, która wymagałaby co najmniej konstrukcyjnego uzupełnienia wyroku sądu pierwszej instancji w trybie art. 351 k.p.c., nie może usunąć, uzupełnić ani naprawić Sąd drugiej instancji w przypadku, gdy wskutek nieuchylenia nakazu zapłaty po ponownym rozpoznaniu sprawy i orzeczeniu o żądaniu pozwu w obrocie jurysdykcyjnym funkcjonują w tym samym przedmiocie sporu dwa orzeczenia o różnej treści (nieuchylony nakaz zapłaty oraz reformatoryjny w całości lub w części wyrok „końcowy” wydany po przeprowadzeniu rozprawy).

Taki stan wyrokowania zagraża porządkowi i bezpieczeństwu obrotu prawnego, gdyż stwarza co najmniej ryzyko potencjalnej egzekucji należności zasądzonych w obu rozbieżnych orzeczeniach. Tymczasem strona przegrywająca tę samą (jedną) sprawę nie powinna ponosić jakiegokolwiek ryzyka poszukiwania z winy sądu, który „zapomniał” uchylić wyrok zaoczny w wyroku wydanym po ponownym rozpoznaniu sprawy, skomplikowanej ochrony przeciwegzekucyjnej w razie wszczęcia egzekucji z dwóch orzeczeń osądzających ten sam spór.

Kwalifikowana wada „podwójnego” funkcjonowania dwóch orzeczeń osądzających ten sam przedmiot sporu stanowi szczególny rodzaj (stan) nierozpoznania istoty jednej tylko sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. w przypadku, gdy prawidłowy („finalny”) osąd jednej sprawy przez Sąd pierwszej instancji wymagał konstrukcyjnego i „strukturalnego” wyrokowania zarówno o uchyleniu kontestowanego sprzeciwem strony pozwanej wyroku zaocznego jak i orzeczenia o żądaniu pozwu.

Wprawdzie brak orzeczenia o uchyleniu przez sąd pierwszej instancji nakazu zapłaty w wyroku reformatoryjnym wydanym po ponownym rozpoznaniu tej samej (jednej) sprawy mógłby zostać usunięty przez sąd pierwszej instancji w trybie uzupełnienia wydanego wyroku „finalnego” (art. 351 k.p.c.), ale ujawnione wady wyrokowania nie podlegały sanacji przez sąd odwoławczy, bowiem dotyczyły konstrukcyjnego i nieuzupełnionego istotnego braku wyroku sądu pierwszej instancji, który orzekając merytorycznie o żądaniach tego samego pozwu, nie uchylił obligatoryjnie wcześniej wydanego w tej samej sprawie nakazu zapłaty, co mogło być zakwalifikowane jako szczególny stan nierozpoznania istoty jednej (tej samej) spornej sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c., który nie podlega sprostowaniu w trybie art. 350 k.p.c. jako rzekoma nieistotna niedokładność lub omyłka sądowa.

Mając na uwadze, iż w przedmiotowej sprawie doszło do nierozpoznania istoty sprawy, co w konsekwencji skutkowało uchyleniem zaskarżonego wyroku i jej przekazaniem do ponownego rozpoznania, ocena przez Sąd Odwoławczy podniesionych w apelacji zarzutów stała się tym samym zbędna.

W świetle powyższego Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok w zaskarżonej części i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowania apelacyjnego.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy winien w wyroku wydanym po przeprowadzeniu rozprawy zawrzeć stosowne rozstrzygnięcie co do wydanego wcześniej nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym.