Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 16 czerwca 2021 roku w sprawie z powództwa K. O. przeciwko Ł. W. o zapłatę, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi:

oddalił powództwo;

zasądził od K. O. na rzecz Ł. W. kwotę 3 617 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

przejął na rachunek Skarbu Państwa Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi kwotę 1250 zł z tytułu nieuiszczonej opłaty od pozwu, od której K. O. została zwolniona.

Powódka w swej apelacji zaskarżyła wyrok w całości, zarzucając skarżonemu rozstrzygnięciu naruszenie:

art. 1000 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że w przedmiotowej sprawie pozwany nie ma legitymacji biernej, gdyż odrzucił spadek po swojej matce J. W., która otrzymała darowiznę mieszkania wyczerpująca masę spadkową, a tym samym darowizna poczyniona na jego rzecz przez J. W. nie podlega doliczeniu do spadku, w sytuacji gdy nie powinno budzić wątpliwości, że obowiązek zaspokojenia roszczenia o zachowek może obciążać również następców prawnych obdarowanego, a na dzień wydawania orzeczenia w przedmiotowej sprawie postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po J. W. było w toku (sygn. akt I Ns 261/21 Sądu Rejonowego dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi), a tym samym oddalenie powództwa było co najmniej przedwczesne;

art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie i uznanie, że pozwany nie jest zobowiązany do zapłaty zachowku i nie jest sprzeczne ze społeczno- gospodarczym przeznaczeniem prawa i zasadami współżycia społecznego odrzucenie spadku po J. W. a jednocześnie przyjęcie wcześniej darowizny mieszkania, będąc świadomym że toczą się sprawy spadkowe po pierwotnym J. O. (1) właścicielu mieszkania i z doświadczenia życiowego wynika, że dzieci i wnuki mogą dochodzić zachowku,

art. 233 § 1 k.p.c. poprzez:

uchylenie się od wszechstronnego rozważenia całokształtu zebranego materiału dowodowego, skutkiem czego Sąd błędnie określił wyłączenie pozwanego od odpowiedzialności z tytułu zachowku bez uprzedniego ustalenia realnych możliwości zaspokojenia uprawnionej do zachowku oraz w konsekwencji niezgodnie z treścią art. 991 k.c. i art. 1000 k.c. uchylenie się od oceny zasadności powództwa w sytuacji, kiedy nie wystąpiły przesłanki skutkujące możliwością uznania, iż uprawniona do zachowku nie może otrzymać należnego jej zachowku od pozwanego choć jest on obdarowanym przedmiotem spadku, choć nie bezpośrednio od spadkodawcy;

wyprowadzenie z całokształtu materiału dowodowego wniosków z niego nie wynikających, a nadto sprzecznych z zasadami logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego, a mianowicie, że pozwany skutecznie odrzucił spadek po matce J. W. i nie jest jej następcą prawnym w sytuacji, gdy postępowanie spadkowe jest w toku i ocena prawidłowości odrzucenia spadku będzie podlegała ocenie Sądu, e szczególności czy służyła ona uniknięciu roszczenia o zachowek;

dowolną ocenę materiału dowodowego w sprawie, w zakresie ustalenia okoliczności mających wpływ na rozstrzygnięcie co do ponoszenia kosztów postępowania tj. nie odniesienie się do sytuacji życiowej i majątkowej powódki, brak rozważenia możliwości nieobciążania powódki kosztami zastępstwa procesowego pozwanego przez pryzmat przedmiotu sprawy i jej znaczenia dla powódki oraz przez odniesienie się do zasad współżycia społecznego;

naruszenie art. 102 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i obciążenie powódki kosztami zastępstwa procesowego, w sytuacji gdy w sprawie zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony przemawiający za nieobciążaniem powódki kosztami postępowania w żadnej części.

W konkluzji powódka wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie w całości oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w zapłacie tychże kosztów liczonych od dnia uprawomocniania się wyroku do dnia zapłaty.

Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja powódki jest bezzasadna i jako taka podlega oddaleniu.

Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne poczynione przez Sąd pierwszej instancji prawidłowe ustalenia faktyczne.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutów naruszenia prawa procesowego, wskazać należy, że zgodnie z art. 233 § 1 k.p.c. sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Zdaniem Sądu Okręgowego, ocena materiału obwodowego przeprowadzona przez Sąd I instancji nie narusza granic swobodnej oceny dowodów, wyznaczonej dyspozycją art. 233 § 1 k.p.c. Nie jest sprzeczna z zasadami logicznego rozumowania, czy doświadczenia życiowego i mieści się w ramach swobody sądu ( por. też Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 6 listopada 1998 r., sygn. III CKN 4/98, publ. LEX nr 322031). Zarzuty dotyczące naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie mogą ograniczać się jedynie do przedstawienia innej oceny dowodów przez stronę postępowania, a wskazywać muszą na istotne uchybienia procesu decyzyjnego będącego udziałem Sądu, inaczej bowiem stanowią jedynie nieuzasadnioną polemikę. W niniejszej sprawie brak jest podstaw do przyjęcia, że rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego jest sprzeczne z tymi okolicznościami, które zostały ustalone w toku postępowania. Sąd Rejonowy na postawie całokształtu materiału dowodowego potrzebnego do rozpoznania istoty sprawy, sformułował wnioski w pełni logiczne, zgodne z wiedzą oraz doświadczeniem życiowym. Warto też zauważyć, że okoliczności składające się na stan faktyczny sprawy są co do zasady niesporne. Polemika skarżącej ze stanowiskiem Sadu I instancji, w której forsuje ona korzystną dla siebie konkluzję wynikająca z ustalonego przez Sad stanu faktycznego, nie może nie może stanowić podstawy zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wyrażającego się w przekroczeniu przez Sąd swobodnej oceny dowodów.

Przechodząc do omówienia zarzutów prawa materialnego tj. art. 1000 k.c. i art. 5 k.c., wskazać należy, ze są one również niezasadne. Pozwany nie jest spadkobiercą ustawowym ani testamentowym po zmarłej J. W.. Sąd I instancji, słusznie wskazał że niespornym jest w niniejszej sprawie, że pozwany - Ł. W. nie jest spadkobiercą swojej matki, gdyż w ustawowym terminie sześciu miesięcy od dowiedzenia się o tytule powołania do spadku odrzucił spadek. Na dzień wyrokowania spadkobierca J. W. nie był znany, a powódka nie wskazała kręgu jej spadkobierców.

Z. należy się z Sądem Rejonowym, iż darowizna dokonana przez J. O. (1) na rzecz J. W. była darowizną podlegająca doliczeniu do spadku po J. O. (1) (art. 993 k.c.) Odmiennie ma się rzecz w przypadku darowizny J. W. na rzecz Ł. W., a to dlatego, iż pozwany nie otrzymał darowizny od spadkodawcy, lecz od osoby trzeciej. Wobec tego nie może on ponosić odpowiedzialności za zapłatę zachowku na podstawie artykułu 1000 k.c. jako obdarowany. Z. należy się z Sądem Rejonowym, że darowizna poczyniona na jego rzecz przez J. W. nie podlega doliczeniu do spadku i nie jest objęta dyspozycją powoływanego przez powódkę przepisu. Na skutek umowy darowizny, to jest w drodze sukcesji syngularnej, doszło do przejścia na obdarowanego jedynie prawa własności nieruchomości. Wraz z powyższym prawem nie zostały natomiast na pozwanego przeniesione żadne zobowiązania J. W., w tym ewentualny obowiązek zaspokojenia roszczenia o zachowek po J. Z. należy się więc ze stanowiskiem Sądu Rejonowego, że w niniejszej sprawie nie zachodzi legitymacja procesowa po stronie pozwanego. Wartym odnotowania jest również to, że J. W. do dnia 26 października 2017 roku tj. do dnia dokonania darowizny lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w Ł. na rzecz syna Ł. W. była wzbogacona przedmiotem darowizny dokonanej przez J. O. (1). W tym czasie nie otrzymała od potencjalnych uprawnionych do zachowku żadnego wezwania do zapłaty lub oświadczenia, że będą oni dochodzić zachowku po zmarłym J. O. (1). Wobec tego odpowiedzialność J. W. i jej spadkobierców w myśl, art. 1000 § 1 nie istnieje, gdyż nie istnieje wzbogacenie będące skutkiem darowizny.

Skarżąca w swej apelacji powołuje się na liczne tezy orzecznicze, tj: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30.01.2008 r. III CSL 255/07 OSNC 2009/3/47, wyrok z dnia 20 listopada 2002 r. Sądu Apelacyjnego w Warszawie I ACa 501/12, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13.04.2018 r., ICSK 381/17, LEX nr 2483334. Wskazać jednak należy, że orzeczenia te bowiem zapadały w stanach faktycznych odmiennych niż w niniejszej sprawie, tj. w których pozwani byli spadkobiercami obdarowanego i nabyli w drodze sukcesji uniwersalnej także jego zobowiązania.

W ocenie Sądu Okręgowego powódka nie udowodniła, że nie może otrzymać należnego zachowku od spadkobiercy po J. O. (2), lub od osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny. W myśl przepisów o zachowku odpowiedzialność obdarowanego jest subsydiarna i jest zależna od uzyskania roszczenia od spadkobierców powołanych do spadku z mocy testamentu i ustawy. Zasadnicze znaczenie ma to przeciwko komu osoba uprawniona do zachowku może skierować takie roszczenie, gdyż przysporzenie majątkowe od osoby zmarłej może nastąpić nie tylko w oparciu o rozrządzenie testamentowe, ale także wskutek darowizny, zapisu lub polecenia. Z literalnego brzmienia art. 1000 § 1 k.p.c. wynika, że słownym adresatem roszczenia o zachowek jest spadkobierca (art. 991 § 2 k.c.), a dopiero kiedy otrzymanie od spadkobiercy zachowku jest niemożliwe, w dalszej kolejności uprawniony może żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczona do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Zatem, zakładając, że apelująca jest uprawniona do zachowku, to by móc domagać się zaspokojenia swojego roszczenia od obdarowanego, powinna skarżąca wykazać, że nie może uzyskać sumy pieniężnej od osoby zobowiązanej z mocy art. 991 k.c., zaś dopiero w dalszej kolejności od osoby zobowiązanej na podstawie art. 991 k.c. Ciężar dowodu, że uprawniony do zachowku nie może uzyskać zachowku od spadkobiercy, zapisobiercy w całości czy w określonej części w niniejszej sprawie obciąża apelującą (art. 6 k.c. i art. 232 zd. 1 k.c.).

Niezasadny okazał się również drugi zarzut naruszenia prawa materialnego, tj. art. 5 k.c. K. O. została skutecznie wydziedziczona przez swojego dziadka za niegodne względem niego zachowanie. Testamentem notarialnym z dnia 16 lutego 2009 roku J. O. (1) wydziedziczył swojego syna G. O., z uwagi na jego uporczywe zachowanie rażąco sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Testamentem z dnia 14 lipca 2015 roku J. O. (1) odwołał wszystkie swoje dotychczasowe testamenty , w szczególności testament z dnia 18 maja 2012 roku i powołał do całego spadku swoją siostrę J. W.. Ponadto w testamencie powyższym J. O. (1) wydziedziczył swojego syna G. O., swoją wnuczkę K. O. oraz wnuka B. O.. Zgodnie z jednolitym stanowiskiem orzecznictwa prawa osoby uprawnionej do zachowku służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec swoich najbliższych. W niniejszej sprawie biorąc w szczególności pod uwagę stosunek powódki do dziadka, wartym rozważenia jest czy występuje tu jakikolwiek obowiązek moralny po stronie spadkodawcy względem wnuczki. W swej apelacji skarżąca podnosi również, że nie do pogodzenia z zasadami współżycia społecznego jest uznanie, że pozwany skutecznie odrzucił spadek po J. W. po wcześniejszym przyjęciu od niej darowizny. Stwierdzić jednak należy, że badanie skuteczności przyjęcia czy odrzucenia spadku po J. W. nie powinno być jednak przedmiotem rozważań w sprawie toczącej się z powództwa o zachowek.

Mając na uwadze powyższe, za całkowicie nieuzasadniony należało uznać wniosek skarżącej o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego jej rozpoznania Sądowi I instancji. Zgodnie z art. 386 § 2 i 4 k.p.c. uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji może nastąpić tylko w razie stwierdzenia nieważności postępowania, w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. W ocenie Sądu Okręgowego w przedmiotowej sprawie nie zachodzi żadna ze wskazanych wyżej podstaw uchylenia orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Sąd Rejonowy rozpoznał istotę sprawy. Sąd ten dokonał bowiem analizy zasadności żądania pozwu z punktu widzenia okoliczności faktycznych przytoczonych, jako podstawa faktyczna pozwu oraz z punktu widzenia stanowiska przedstawionego przez powoda w toku postępowania. Na podstawie poglądów dominujących w doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się nadto, że nierozpoznanie istoty sprawy odnosi się do roszczenia będącego podstawą powództwa i zachodzi, gdy sąd pierwszej instancji nie orzekł w ogóle merytorycznie o żądaniach stron, zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania pozwu albo pominął merytoryczne zarzuty pozwanego. Sąd Najwyższy przyjął, że oceny, czy sąd pierwszej instancji rozpoznał istotę sprawy dokonuje się na podstawie analizy żądań pozwu i przepisów prawa materialnego stanowiących podstawę rozstrzygnięcia, nie zaś na podstawie ewentualnych wad postępowania wyjaśniającego. Niewyjaśnienie okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy nie jest równoznaczne z nierozpoznaniem istoty sprawy (wyrok SN z dnia 22 kwietnia 1999 r., II UKN 589/98, OSNP 2000, nr 12, poz. 483). To samo należy także odnieść do ewentualnej sprzeczności ustaleń sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym , czy też samego przeprowadzenia przez sąd i instancji postępowania dowodowego w tym jego zakresu. W tym też zakresie nie może to być utożsamiane z brakiem rozpoznania istoty sprawy przez Sąd I instancji . Wydanie wyroku przez Sąd Okręgowy w niniejszym postępowaniu wreszcie nie wymaga także przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Chybiony okazał się również zarzut naruszenia art. 102 k.p.c. W ocenie Sądu Okręgowego w sprawie nie zachodzą żadne szczególne okoliczności, które uzasadniałyby zastosowanie tegoż przepisu. Na gruncie niniejszej sprawy nie zachodzą żadne okoliczności, które w świetle zasad współżycia społecznego lub poczucia sprawiedliwości uzasadniałyby nie obciążanie powódki kosztami poprzez zastosowanie zasady słuszności. Powódka przegrała sprawę na etapie postępowania pierwszoinstancyjnego poprzez wytoczenie bezzasadnego powództwa lub co najmniej pozwu przedwczesnego, mając pełną wiedzę o sytuacji prawnej pozwanego, bowiem pozwany ustosunkował się do przedsądowego wezwania do zapłaty. Tym samym, zgodnie z art. 98 k.p.c. wprowadzającym zasadę odpowiedzialności za koszty procesu, stosownie do jego wyniku, powinna ona ponieść je w pełnej wysokości.

Mając na uwadze niezasadność zarzutów apelacyjnych oraz jednocześnie brak ujawnienia okoliczności, które podlegają uwzględnieniu w postępowaniu odwoławczym z urzędu, apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł w punkcie 2. wyroku w oparciu o art. 98 k.p.c., gdyż powódka przegrała sprawę w całości. Na koszty podlegające zwrotowi przez powódkę składają się koszty zastępstwa procesowego pozwanego w kwocie 1 800 zł, obliczone w oparciu o § 10 ust. 1 pkt. 1 w związku z § 2 pkt. 5) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1964).