Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 24 lipca 2018 roku, w sprawie o sygn. akt I Ns 2092/16, z wniosku M. S. z udziałem R. S., o podział majątku wspólnego, Sąd Rejonowy dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi I Wydział Cywilny:

1)  ustalił, że w skład majątku wspólnego byłych małżonków M. S. i R. S. wchodzą:

a)  udział wynoszący 2/3 części w prawie współwłasności samochodu osobowego marki R. (...) wyprodukowanego w 1998 roku (nr VIN (...)) o wartości 2.666 zł;

b)  samochód osobowy marki F. (...) wyprodukowany w 2008 roku (nr VIN (...)) o wartości 19.200 zł;

c)  odtwarzacz DVD marki S. o wartości 150 zł;

d)  aparat fotograficzny marki O. o wartości 500 zł;

e)  telewizor marki S. o wartości 800 zł;

f)  pralka marki E. o wartości 400 zł;

g)  lodówka marki P. o wartości 200 zł;

h)  piekarnik marki A. o wartości 200 zł;

i)  kanapa o wartości 500 zł;

j)  komplet mebli A. składający się z komody, dwóch szafek z witrynami szklanymi i dwóch półek o wartości 700 zł;

k)  stół i cztery krzesła o wartości 300 zł;

l)  szafki kuchenne o wartości 1.000 zł;

m)  garderoba w zabudowie o wartości 1.500 zł;

n)  środki w postaci 233, (...) jednostek rozrachunkowych uczestnictwa M. S. zgromadzonych na rachunku Otwartego Funduszu Emerytalnego prowadzonego przez (...) Spółkę Akcyjną w W.;

o)  środki w postaci 565, (...) jednostek rozrachunkowych uczestnictwa R. S. zgromadzonych na rachunku Otwartego Funduszu Emerytalnego prowadzonego przez (...) Spółkę Akcyjną w W.;

p)  składki M. S. zewidencjonowane na subkoncie ZUS w kwocie 9.815,47 zł;

q)  składki R. S. zewidencjonowane na subkoncie ZUS w kwocie 28.133,47 zł;

2)  ustalił, że udziały M. S. i R. S. w majątku wspólnym są równe;

3)  dokonał podziału majątku wspólnego M. S. i R. S. w ten sposób, że składniki majątku wspólnego opisane w pkt. 1 lit. a, c, d, n i p przyznał wyłącznie M. S., a składniki majątku wspólnego opisane w pkt. 1 lit. b, e-m, o i q przyznał wyłącznie R. S. oraz zasądził tytułem dopłaty od R. S. na rzecz M. S. kwotę 53.024,71 zł płatną w terminie 30 dni od dnia uprawomocnienia się postanowienia z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na wypadek uchybienia terminowi płatności do dnia zapłaty;

4)  ustalił, że M. S. i R. S. poczynili nakłady oraz wydatki z majątku wspólnego na majątek osobisty R. S. i z tego tytułu zasądził od R. S. na rzecz M. S. kwotę 23.631,88 zł płatną w terminie 30 dni od dnia uprawomocnienia się postanowienia z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na wypadek uchybienia terminowi płatności do dnia zapłaty;

5)  ustalił, że M. S. i R. S. po ustaniu wspólności ustawowej, a przed dokonaniem podziału majątku wspólnego dokonywali spłat zobowiązań zaciągniętych w okresie trwania wspólności ustawowej i z tego tytułu zasądził od M. S. na rzecz R. S. kwotę 15.634,14 zł płatną w terminie 30 dni od dnia uprawomocnienia się postanowienia z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na wypadek uchybienia terminowi płatności do dnia zapłaty;

6)  oddalił wniosek i wzajemne roszczenia zainteresowanych zgłoszone w postępowaniu o podział majątku wspólnego w pozostałym zakresie;

7)  przyznał i nakazał wypłacenie przez Skarb Państwa - Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi na rzecz adw. M. P. prowadzącej Kancelarię Adwokacką w Ł. przy ul. (...) i adw. M. B. prowadzącej Kancelarię Adwokacką w Ł. przy ul. P.O.W. 17/2 kwot po 5.904 zł brutto - tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu wnioskodawczyni i uczestnikowi.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd I instancji oparł na ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych, które przedstawiają się następująco:

M. S. i R. S. zawarli związek małżeński w dniu 16 sierpnia 2003 roku. Związek ten został rozwiązany przez rozwód wyrokiem Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 29 października 2015 roku wydanym w sprawie o sygn. akt XII C 1172/15 i prawomocnym od dnia 20 listopada 2015 roku. Byli małżonkowie nie zawierali umów majątkowych i pozostawali w ustroju wspólności ustawowej.

W skład majątku wspólnego byłych małżonków wchodzą:

1)  udział wynoszący 2/3 części w prawie współwłasności samochodu osobowego marki R. (...) o wartości 2.666 zł;

2)  samochód osobowy marki F. (...) o wartości 19.200 zł;

3)  odtwarzacz DVD marki S. o wartości 150 zł;

4)  aparat fotograficzny marki O. o wartości 500 zł;

5)  telewizor marki S. o wartości 800 zł;

6)  pralka marki E. o wartości 400 zł;

7)  lodówka marki P. o wartości 200 zł;

8)  piekarnik marki A. o wartości 200 zł;

9)  kanapa o wartości 500 zł;

10)  komplet mebli A. składający się z komody, dwóch szafek z witrynami szklanymi i dwóch półek o wartości 700 zł;

11)  stół i cztery krzesła o wartości 300 zł;

12)  szafki kuchenne o wartości 1.000 zł;

13)  garderoba w zabudowie o wartości 1.500 zł.

Przedmioty opisane pod poz. 1, 3 i 4 znajdują się w posiadaniu wnioskodawczyni. Przedmioty opisane pod poz. 2 i 5-13 znajdują się w posiadaniu uczestnika.

Jeszcze przed zawarciem małżeństwa, w czerwcu 2003 roku uczestnik stanął do przetargu o pierwszeństwo ustanowienia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w Ł. przy Al. (...) (bl. (...)). Uczestnik wygrał przetarg oraz wniósł na poczet wymaganego wkładu budowlanego i jako wadium kwotę 8.000 zł. Wymagany wkład budowlany wynosił łącznie 38.500 zł, a pozostała jego część w kwocie 30.500 zł miała zostać pokryta przez uczestnika z uzyskanego przez niego kredytu.

W celu pokrycia kosztów związanych z nabyciem prawa do wymienionego lokalu uczestnik w dniu 3 lipca 2003 roku zawarł z (...) Bankiem (...) S.A. w W. umowę kredytu mieszkaniowego. Kwota udzielonego kredytu wynosiła 30.500 zł i została w całości przeznaczona na zakup wskazanego wyżej prawa do lokalu. W ramach zabezpieczenia wierzytelności z tytułu umowy, rodzice uczestnika przystąpili do długu i przyjęli na siebie solidarną odpowiedzialność wobec banku za spłatę kredytu.

W dniu 9 lipca 2003 roku uczestnik zawarł ze Spółdzielnią Mieszkaniową (...) w Ł. umowę o ustanowienie spółdzielczego własnościowego prawa do wymienionego powyżej lokalu mieszkalnego, a prawo to weszło do jego majątku osobistego. Uczestnik rozpoczął remont lokalu i z własnych środków pokrył pierwsze opłaty z tytułu jego utrzymania w lipcu i sierpniu 2003 roku w kwotach: 216 zł, 46 zł i 234,09 zł. Remont odbywał się etapami i obejmował m.in. wymianę okien za kwotę 2.000 zł, wymianę drzwi wejściowych na antywłamaniowe za kwoty 1.150 zł i 400 zł, montaż paneli za kwotę 800 zł, urządzenie łazienki za kwotę 3.500 zł, wyłożenie przedpokoju i kuchni terakotą za kwotę 1.000 zł. Łącznie wydatki na urządzenie mieszkania wynosiły 8.850 zł.

Kredyt zaciągnięty na zakup lokalu przez uczestnika został w całości spłacony i zamknięty w dniu 1 lipca 2011 roku, przy czym spłata obejmowała należność z tytułu kapitału (35.000 zł) i odsetki (9.516,87 zł), tj. łącznie 40.016,87 zł. Uwzględniając spłatę pierwszej raty kredytowej dokonaną przez uczestnika przed zawarciem małżeństwa z majątku osobistego w dniu 1 sierpnia 2003 roku w kwocie łącznej kwocie 406,86 zł (kapitał - 174,23 zł, odsetki - 233,63 zł), z funduszy objętych wspólnością ustawową spłacono kredyt w kwocie 39.610,01 zł.

Aktualna wartość spółdzielczego własnościowego prawa do przedmiotowego lokalu wynosi 130.000 zł.

Po zawarciu związku małżeńskiego małżonkowie zamieszkali w lokalu, a koszty jego utrzymania i remontów były pokrywane z funduszy objętych wspólnością ustawową.

W dniu 16 października 2013 roku SM (...) wypłaciła na rzecz R. S. kwotę 1.196,26 zł tytułem częściowego zwrotu kosztów wymiany stolarki okiennej w lokalu.

W listopadzie 2013 roku uczestnik pokrył należność odsetkową z tytułu nieterminowego opłacenia przez wnioskodawczynię opłat na rzecz SM (...) w kwocie 177,38 zł. Na dzień 30 listopada 2015 roku na koncie rozliczeniowym lokalu wystąpiło zadłużenie w kwocie 439,13 zł.

W okresie istnienia wspólności majątkowej, na subkoncie wnioskodawczyni prowadzonym przez ZUS zewidencjonowano składki w kwocie 9.815,47 zł.

W okresie istnienia wspólności majątkowej, na subkoncie uczestnika prowadzonym przez ZUS zewidencjonowano składki w kwocie 28.133,47 zł.

W okresie istnienia wspólności majątkowej, uwzględniając umorzenie części jednostek rozrachunkowych na rzecz ZUS w dniu 3 lutego 2014 roku, wnioskodawczyni zgromadziła 233, (...) jednostek rozrachunkowych w Otwartym Funduszu Emerytalnym prowadzonym przez (...) Polska o wartości 9.840 zł (z uwzględnieniem wartości jednostki w dniu 20 czerwca 2017 roku, tj. wg daty najbliższej dacie zamknięcia rozprawy – 42,16 zł).

W okresie sprawozdawczym obejmującym okres istnienia wspólności majątkowej uczestnik zgromadził 565, (...) jednostek rozrachunkowych w Otwartym Funduszu Emerytalnym prowadzonym przez (...) Polska o wartości 23.062,71 zł (z uwzględnieniem wartości jednostki w dniu 24 lutego 2017 roku, tj. wg daty najbliższej dacie zamknięcia rozprawy).

Byli małżonkowie w okresie trwania małżeństwa zaciągali zobowiązania, które były regulowane z funduszy objętych wspólnością ustawową, a po rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód – ze środków pochodzących z majątków osobistych:

1)  M. S. zawarła z (...) Bank S.A. we W.:

a)  w dniu 20 listopada 2014 roku umowę kredytu (...); na dzień 29 października 2015 roku saldo zadłużenia z tytułu umowy wynosiło 11.883,52 zł, a na dzień 1 grudnia 2015 roku – 11.641 zł; należność do spłaty na dzień 5 czerwca 2017 roku wynosiła 5.705,59 zł; ostatecznie należność została spłacona przez wnioskodawczynię w całości;

b)  w dniu 17 lipca 2015 roku umowę kredytu nr (...); na dzień 29 października 2015 roku saldo zadłużenia z tytułu umowy wynosiło 1.730,18 zł, a na dzień 1 grudnia 2015 roku – 1.603,59 zł; zadłużenie w tej kwocie zostało uregulowane w całości przez wnioskodawczynię;

2)  M. S. zawarła z (...) Bankiem (...) S.A. w W. umowę rachunku bankowego, w ramach którego został jej udzielony kredyt odnawialny z limitem do 2.500 zł; na dzień 29 października 2015 roku zadłużenie z tytułu kredytu wynosiło 2.239,95 zł; wnioskodawczyni uregulowała zadłużenie i wypowiedziała umowę w zakresie kredytu odnawialnego z dniem 23 lutego 2016 roku z zachowaniem 7-dniowego terminu wypowiedzenia;

3)  R. S. w dniu 17 lipca 2009 roku zawarł z Bankiem (...) S.A. w B. umowę kredytu gotówkowego w wysokości 15.463,92 zł na okres do dnia 11 sierpnia 2014 roku;

4)  R. S. w dniu 31 sierpnia 2009 roku zawarł z Bankiem (...) S.A. w B. umowę kredytu na kwotę 20.000 zł na okres do dnia 10 września 2014 roku;

5)  R. S. w dniu 14 października 2011 roku zawarł z Bankiem (...) S.A. w B. umowę kredytu gotówkowego w wysokości 24.206,19 zł; kredyt został całkowicie spłacony wraz z należnymi odsetkami w dniu 6 czerwca 2014 roku; aneks do umowy, na mocy którego m.in. przedłużono okres kredytowania, został opatrzony również podpisem wnioskodawczyni;

6)  R. S. w dniu 5 sierpnia 2013 roku zawarł z (...) Bankiem (...) S.A. w K. umowę o limit zadłużenia w koncie (rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym) w kwocie 2.000 zł; limit kredytowy wynoszący 2.000 zł został spłacony i zamknięty w dniu 28 czerwca 2017 roku, z tym zastrzeżeniem, że po dniu 20 listopada 2015 roku uczestnik dokonał spłaty kwoty 1.817,87 zł; do całkowitego uregulowania zobowiązania pozostały wymagalne w dniu 30 czerwca 2017 roku odsetki umowne w kwocie 2,54 zł (za okres od dnia 31 maja do dnia 27 czerwca 2017 roku);

7)  R. S. w dniu 27 maja 2014 roku zawarł z (...) Bank S.A. w W. umowę kredytu gotówkowego w wysokości 19.915,17 zł przeznaczonego na spłatę należności z tytułu umowy kredytu z dnia 14 października 2011 roku udzielonego przez Bank (...) S.A.; całkowita kwota należności z tytułu udzielenia kredytu konsolidacyjnego wynosiła 28.925,50 zł, a zadłużenie na dzień 20 listopada 2015 roku wynosiło 16.564,51 zł; zadłużenie zostało uregulowane przez uczestnika w dniu 29 czerwca 2017 roku, a suma wpłat w okresie od dnia 20 listopada 2015 roku do dnia 29 czerwca 2017 roku wynosiła 19.339, 09 zł;

8)  R. S. w dniu 7 lipca 2014 roku zawarł z (...) Bankiem (...) S.A. w K. umowę o pożyczkę pieniężną w kwocie 29.000 zł z tym zastrzeżeniem, że po dniu 20 listopada 2015 roku spłata dokonana przez uczestnika wynosiła 25.110,10 zł i była możliwa dzięki konsolidacji zadłużenia na podstawie umowy pożyczki z dnia 28 czerwca 2017 roku, o czym mowa jest poniżej w pkt. 9;

9)  R. S. w dniu 28 czerwca 2017 roku zawarł z (...) Bankiem (...) S.A. w K. umowę pożyczki na kwotę 51.495 zł celem dokonania spłaty limitu kredytowego w wysokości 2.000 zł oraz pożyczki gotówkowej z dnia 7 lipca 2014 roku w wysokości 19.343,76 zł.

R. S. będący funkcjonariuszem Straży Miejskiej w Ł. w okresie od września 2005 roku do maja 2014 roku był członkiem Pracowniczej Kasy Zapomogowo-Pożyczkowej i korzystał z następujących pożyczek udzielanych przez Kasę: w czerwcu 2008 roku – 3000 zł; w marcu 2010 roku – 4.000 zł; w grudniu 2010 roku – 2.000 zł; w kwietniu 2012 roku – 2.500 zł; we wrześniu 2012 roku – 3.500 zł; w styczniu 2013 roku - 3.000 zł; w maju 2013 roku– 2.000 zł. W maju 2014 roku uczestnik zrezygnował z członkostwa w Kasie i odebrał zgromadzone wkłady w łącznej kwocie 1.785 zł.

M. S. od dnia 2 stycznia 2002 roku do dnia 31 marca 2004 roku pracowała jako sprzedawca w Salonie (...) w Ł.. W okresie od dnia 17 maja 2004 roku do dnia 12 sierpnia 2008 roku była zatrudniona jako monter w (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł., a w okresie od dnia 1 września 2008 roku do dnia 15 stycznia 2011 roku świadczyła pracę jako pracownik biurowy (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł..

W dniu 28 czerwca 2017 roku uczestnik zawarł z (...) Bankiem (...) S.A. umowę pożyczki na kwotę 51.495 zł, która została przeznaczona na spłatę kwoty limitu w rachunku (2.000 zł) i spłatę pożyczki gotówkowej udzielonej w dniu 7 lipca 2014 roku w kwocie 29.000 zł.

Dokonując ustaleń faktycznych Sąd Rejonowy uwzględnił również nieuwierzytelnione kopie dokumentów składanych przez zainteresowanych mając na uwadze, że nie były one wzajemnie kwestionowane (art. 129 § 1 i 2 w zw. z art. 230, art. 308-309 i art. 13 § 2 k.p.c.). Sąd pominął deklarację przystąpienia uczestnika do grupowego ubezpieczenia pracowniczego (k. 73) uznając, że nie stanowi ona dowodu powstania skonkretyzowanej wierzytelności mogącej wchodzić w skład majątku wspólnego. Sąd argumentował, że okoliczność, że składka ubezpieczeniowa (w nieznacznej wysokości) mogła zostać pokryta z funduszy objętych wspólnością ustawową nie oznacza, że został poczyniony nakład lub wydatek na powstanie majątku osobistego uczestnika. Nadto żadne z byłych małżonków nie domagało się rozliczenia z tego tytułu.

Sąd I instancji zaniechał ustalenia, czy kwota 8.000 zł wpłacona przez uczestnika jako wadium w ramach przetargu poprzedzającego nabycie lokalu do jego majątku osobistego została mu przekazana wyłącznie przez jego rodziców, czy także przez rodziców wnioskodawczyni, a następnie małżonkowie zwrócili teściom kwoty po 4.000 zł ze środków uzyskanych jako prezenty ślubne. W ocenie Sądu meriti zgromadzony materiał dowodowy nie daje podstaw do jednoznacznego rozstrzygnięcia w tym zakresie, a okoliczność ta nie ma istotnego znaczenia o tyle, że rozliczeniu podlegają wydatki z majątku wspólnego na spłatę kredytu zaciągniętego przez uczestnika, a nie sposób pokrycia wadium przez zawarciem związku małżeńskiego.

Odnosząc się do ustalenia, że na dzień 30 listopada 2015 roku na koncie rozliczeniowym lokalu wystąpiło zadłużenie w kwocie 439,13 zł (k. 77), Sąd wskazał, że nie zostało wykazane, jakiego okresu zadłużenie dotyczy. Jeżeli uregulowanie zadłużenia nastąpiło przez uczestnika po ustaniu wspólności ustawowej, to uczestnik pokrył je z majątku osobistego na składnik tego majątku, a zatem brak jest podstaw do dokonania rozliczenia z tytułu pokrycia zadłużenia w tej kwocie. Rozliczenie takie byłoby dopuszczalne, gdyby to wnioskodawczyni po ustaniu wspólności uregulowała zadłużenie związane z lokalem należącym do uczestnika z tym, że wówczas to wnioskodawczyni byłaby uprawniona do zwrotu części wydatków z tego tytułu odpowiadającej udziałom w majątku wspólnym.

Wobec cofnięcia przez uczestnika żądania o ustalenie nierównych udziałów byłych małżonków w majątku wspólnym Sąd pominął kopie dokumentów dotyczących wysokości ich dochodów (k. 110-141).

W ocenie Sądu Rejonowego uczestnik nie wykazał, że pralka marki P. uległa awarii i wymianie na nową w listopadzie 2017 roku, na co powoływał się w piśmie procesowym (k. 249). W szczególności nie przedstawiono dokumentacji dotyczącej próby naprawy i utylizacji sprzętu. Wobec tego przedmiotowy składnik majątku wspólnego podlega podziałowi, zgodnie z pierwotnymi ustaleniami zainteresowanych.

Sąd Rejonowy wskazał, że zgodnie z art. 31 § 1 i 2 k.r.o., z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Do majątku wspólnego należą w szczególności: 1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków; 2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków; 3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków; 4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2016 r. poz. 963, z późn. zm.). Zgodnie natomiast z art. 33 pkt 1 k.r.o., do majątku osobistego każdego z małżonków należą m.in. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej. Jak stanowi art. 36 § 1 i 2 k.r.o., oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym i o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny. Każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym, chyba że przepisy poniższe stanowią inaczej. Wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku. W świetle dyspozycji art. 43 § 1 i 2 k.r.o., oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z takim żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji. Art. 45 § 1 k.r.o. stanowi, że każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.

Sąd Rejonowy podkreślił, że w sprawie o podział majątku, jego stan ustala się według stanu z chwili ustania wspólności ustawowej, a jego wartość – na chwilę dokonywania podziału (art. 46 k.r.o. w zw. z art. 212 i art. 1035 k.c., art. 567 § 3 w zw. z art. 684, art. 688 k.p.c. oraz art. 316 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). Art. 567 § 3 odsyłający do odpowiedniego stosowania przepisów postępowania o dziale spadku, a w konsekwencji przepisów postępowania w sprawach o zniesienie współwłasności (art. 688 w zw. z art. 622 § 2 k.p.c.) rozstrzyga, że gdy zainteresowani złożą zgodny wniosek co do sposobu podziału majątku, sąd wyda postanowienie odpowiadające treści wniosku, jeżeli sposób podziału nie sprzeciwia się prawu ani zasadom współżycia społecznego, ani też nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych.

Sąd wskazał, że w niniejszej sprawie skład majątku wspólnego oraz wartość poszczególnych przedmiotów majątkowych zostały zgodnie ustalone przez byłych małżonków. Różnice stanowisk dotyczyły sposobu rozliczenia nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty uczestnika w postaci lokalu mieszkalnego, rozliczenia wydatków na zaspokojenie zobowiązań zaciągniętych w okresie trwania wspólności ustawowej oraz możliwości „waloryzacji” dopłaty na rzecz wnioskodawczyni z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego.

Sąd meriti argumentował, że determinuje to także sposób podziału majątku. Mając to na uwadze Sąd przyznał wnioskodawczyni udział wynoszący ⅔ części w prawie własności samochodu marki R. (...), odtwarzacz DVD marki S. i aparat fotograficzny marki O., a pozostałe ruchomości (w tym stanowiące wyposażenie mieszkania uczestnika) – uczestnikowi.

Sąd Rejonowy uzupełnił i zmodyfikował zakres oraz sposób podziału w zakresie środków (jednostek rozrachunkowych uczestnictwa) zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych, a także – co pominęli zainteresowani – w zakresie składek zewidencjonowanych na subkontach w ZUS. Sąd podkreślił, że postulowany przez nich sposób podziału tych środków, tj. przyznanie im wzajemnie po połowie posiadanych jednostek rozrachunkowych oraz składek nie jest uzasadniony, a Sąd nie jest nim związany. W ocenie Sądu I instancji przepisy art. 126 i n. ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 roku o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2017 r., poz. 870) oraz art. 40e ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2017 r., poz. 1778) nie preferują, ani tym bardziej nie narzucają sądowi sposobu podziału jednostek rozrachunkowych oraz składek. Sąd argumentował, że stan tych środków odzwierciedla staż ubezpieczeniowy i stan oszczędności na wypadek osiągnięcia wieku emerytalnego. Ich gromadzenie ma służyć realizacji prawa do zabezpieczenia społecznego zgodnie z art. 67 ust. Konstytucji RP. Celowe jest zatem, aby byli małżonkowie zachowali w całości zgromadzone przez siebie jednostki rozrachunkowe oraz składki tym bardziej, że mogą z nich korzystać w zasadzie dopiero po osiągnięciu wieku emerytalnego. Środkiem wyrównania dysproporcji w zakresie wysokości zgromadzonych środków jest dopłata pieniężna ustalana z uwzględnieniem składek na subkoncie ZUS (w wysokości nominalnej) oraz wartości jednostek rozrachunkowych obliczanej na podstawie liczby jednostek istniejącej na rachunku w okresie ustania wspólności ustawowej z odwołaniem się do wartości jednostki z daty możliwie najbliższej dacie zamknięcia rozprawy. W okresie istnienia wspólności majątkowej, na subkoncie wnioskodawczyni prowadzonym przez ZUS zewidencjonowano składki w kwocie 9.815,47 zł, a na subkoncie uczestnika - składki w kwocie 28.133,47 zł. Wnioskodawczyni zgromadziła 233, (...) jednostek rozrachunkowych w Otwartym Funduszu Emerytalnym prowadzonym przez (...) Polska o wartości 9.840 zł (z uwzględnieniem wartości jednostki w dniu 20 czerwca 2017 roku, tj. wg daty najbliższej dacie zamknięcia rozprawy – 42,16 zł). Uczestnik natomiast zgromadził 565, (...) jednostek rozrachunkowych w Otwartym Funduszu Emerytalnym prowadzonym przez (...) Polska o wartości 23.062,71 zł (z uwzględnieniem wartości jednostki w dniu 24 lutego 2017 roku, tj. wg daty najbliższej dacie zamknięcia rozprawy). Ponieważ zainteresowani ostatecznie uzgodnili, że ich udziały w majątku wspólnym są równe, wysokość dopłaty wynika z porównania wartości składników tego majątku. Wnioskodawczyni przypadły ruchomości oraz jednostki rozrachunkowe uczestnictwa w OFE i składki na subkoncie ZUS o łącznej wartości 22.971, 47 zł (2.666 zł + 150 zł + 500 zł + 9.840 zł + 9.815, 47 zł), a uczestnikowi - ruchomości oraz jednostki rozrachunkowe uczestnictwa w OFE i składki na subkoncie ZUS o łącznej wartości 75.996, 18 zł (19.200 zł + 800 zł + 400 zł + 200 zł + 200 zł + 500 zł + 700 zł + 300 zł + 1.500 zł + 1.000 zł + 28.133, 47 zł + 23.062, 71 zł). Różnica tych wartości wynosi 53.024, 71 zł (75.996, 18 zł – 22.971, 47 zł). Jest to kwota przypadająca od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni jako dopłata wyrównująca dysproporcję majątkową wynikającą z przyznania jej mniejszej liczby składników majątku wspólnego posiadających również niższą wartość.

Sąd Rejonowy wskazał, że o dopłacie i pozostałych roszczeniach zainteresowanych orzekł w odrębnych punktach tworząc dla zainteresowanych odrębne substraty zaskarżenia i ułatwiając w ten sposób kontrolę odwoławczą orzeczenia. Termin płatności dopłaty Sąd określił na 30 dni od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, gdyż jest on wystarczający o tyle, że uczestnik winien był liczyć się z zasądzeniem dopłaty co najmniej od dnia wszczęcia postępowania i poczynić odpowiednie przygotowania do jej uiszczenia. O odsetkach ustawowych za opóźnienie na wypadek uchybienia terminowi płatności Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c.

Sąd Rejonowy argumentował, że nie znalazł podstaw do uwzględnienia żądania wnioskodawczyni dokonania dodatkowej „waloryzacji” dopłaty z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i faktu, że uczestnik posiada prawo do lokalu mieszkalnego znajdującego się w jego majątku osobistym, wskazując, że podstawą roszczenia o zasądzenie lub zwiększenie dopłaty nie mogą być wyłącznie zasady współżycia społecznego, a powołanie się na nie może co najwyżej prowadzić do obniżenia dopłaty lub oddalenia wniosku o jej przyznanie. W ocenie Sądu I instancji wnioskodawczyni w żaden sposób nie wykazała, że dopłata wymaga w szczególności przeprowadzenia tzw. waloryzacji sądowej na podstawie art. 358 ¹ § 3 k.c. z uwagi na istotną zmianę siły nabywczej pieniądza, a także, że nastąpiło to po powstaniu zobowiązania. Podkreślił, że obowiązek uiszczenia dopłaty jako zobowiązanie zaistnieje w obrocie cywilnoprawnym dopiero z chwilą uprawomocnienia się postanowienia kończącego postępowanie o podział majątku wspólnego, nie może więc podlegać waloryzacji przed jego powstaniem. W ocenie Sądu Rejonowego żądanie aby dopłatę powiększyć o ½ wartości mieszkania polega w istocie na całkowicie nieuprawnionej fikcji, że na potrzeby obliczenia dopłaty należy uznać, iż lokal należy do majątku wspólnego. Nie ma zatem podstaw do uznania, że w zakresie obliczenia dopłaty prawo do lokalu należy potraktować jak składnik majątku wspólnego, co oczywiście nie przekreśla potrzeby rozliczenia nakładów i wydatków poczynionych na remont tego lokalu w okresie trwania małżeństwa, na podstawie powołanego już art. 45 § 1 k.r.o. Sąd wskazał, że rozliczenie to nie może dotyczyć regulowania bieżących opłat za korzystanie z lokalu należnych na rzecz spółdzielni mieszkaniowej i – ewentualnie na rzecz wspólnoty mieszkaniowej. Opłaty takie, regulowane środkami wspólnymi, stanowią bowiem wydatki i nakłady zużyte w celu zaspokojenia potrzeb (mieszkaniowych) rodziny w rozumieniu art. 45 § 1 zd. 3 k.r.o., a jednocześnie per se nie zwiększają wartości majątku osobistego uczestnika.

Sąd Rejonowy wskazał, że wysokość rzeczywistego zadłużenia kredytowego powstałego w związku z nabyciem przez uczestnika spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego z uwzględnieniem odsetek umownych, obsługiwanego z środków objętych wspólnością ustawową, wynosiła 39.610,01 zł (całkowita kwota zadłużenia wraz odsetkami wynosiła 40.016,87 zł, jednak winna zostać pomniejszona o spłatę raty w okresie przed powstaniem wspólności w kwocie 406,86 zł). Zgodnie ustalone przez zainteresowanych koszty remontu i urządzenia lokalu wynosiły 7.653,74 zł (8.850 zł – 1.196, 26 zł tytułem zwrotu przez spółdzielnię części kosztów wymiany stolarki okiennej). Wysokość nakładów i wydatków poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty uczestnika i podlegających zasądzeniu od niego na rzecz wnioskodawczyni wynosi zatem 23.631,88 zł [(39.610,01 zł + 7.653,74 zł) : 2]. Termin płatności zasądzonego świadczenia Sąd Rejonowy określił na 30 dni od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, uznając że jest on wystarczający o tyle, że uczestnik winien był liczyć się z zasądzeniem dopłaty co najmniej od dnia wszczęcia postępowania i poczynić odpowiednie przygotowania do jej uiszczenia. O odsetkach ustawowych za opóźnienie na wypadek uchybienia terminowi płatności Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c.

Odnosząc się do spłaty zobowiązań zaciągniętych w okresie trwania wspólności ustawowej Sąd Rejonowy wskazał, że rozliczeniu w ramach podziału majątku podlega tylko spłata dokonywana po ustaniu wspólności ustawowej, a przed dokonaniem podziału majątku. Zapatrywanie to jest na ogół podzielane zarówno w orzecznictwie, jak i w piśmiennictwie. Przykładowo, w postanowieniu SN z dnia 26 stycznia 2017 r. (I CSK 54/16, LEX) wskazano, że jeśli dług zaciągnięty przez jedno z małżonków w czasie trwania wspólności ustawowej został zużyty na majątek wspólny i spłacony w okresie pomiędzy ustaniem wspólności a podziałem majątku wspólnego, to tak spłacona należność przestaje być długiem i przekształca się w roszczenie o zwrot nakładów na rzecz tego małżonka, który dokonał zapłaty. Roszczenie takie podlega rozliczeniu na podstawie art. 45 i 46 k.r.o. Tego rodzaju rozliczeń, dotyczących długów spłaconych do dnia prawomocnego podziału majątku, dotyczy art. 618 § 3 k.p.c.

Sąd meriti podkreślił, że co do zasady nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny (art. 45 § 1 zd. 3 k.r.o.). Zobowiązania zaciągnięte w okresie trwania wspólności i w tym okresie zaspokajane były bowiem zobowiązaniami wspólnymi małżonków zaciągniętymi na bieżącą konsumpcję (np. na zakup samochodów osobowych, na finansowanie wyjazdów urlopowych), a ich obsługa była obowiązkiem obojga małżonków bez względu na to, czy posiadali wiedzę o zaciągnięciu zobowiązania (art. 37 k.r.o. określa zamknięty katalog czynności prawnych, dla dokonania których niezbędna jest zgoda drugiego małżonka). Rozliczenie spłaty zadłużenia nie może zatem obejmować również spłaty zadłużenia uczestnika w stosunku do Pracowniczej Kasy Zapomogowo-Pożyczkowej Straży Miejskiej, które nastąpiło przed ustaniem wspólności ustawowej (w maju 2014 roku uczestnik zrezygnował z członkostwa w Kasie i podjął zgromadzone wkłady).

Sąd Rejonowy wskazał, że rozliczenie w ramach podziału majątku wydatków na zaspokojenie zobowiązań powstałych w okresie wspólności ustawowej może dotyczyć jedynie wydatków na ich obsługę z majątków osobistych, tj. po ustaniu wspólności, a przed definitywnym podziałem majątku. Podstawą prawną tego rodzaju kompleksowego rozliczenia jest art. 45 § 1 k.r.o. stosowany per analogiam, a także art. 207 w zw. z art. 1035 k.c. i art. 46 k.r.o. Po ustaniu wspólności ustawowej byli małżonkowie nadal regulowali zadłużenie z tytułu umów kredytowych zawartych w okresie trwania wspólności (umowy kredytowe zostały zawarte z bankami (...) S.A., (...) Bank S.A., (...) S.A. (...) Bankiem (...) S.A.). Wnioskodawczyni po ustaniu wspólności ustawowej pokryła zadłużenie w stosunku do (...) Bank S.A. i (...) w łącznej kwocie 15.484,54 zł (2.239, 95 zł + 11.641 zł + 1.603, 59 zł), a kwota ta obciążała byłych małżonków w równych częściach, tj. w kwotach po 7.742,27 zł (15.484, 54 zł : 2). Uczestnik po ustaniu wspólności ustawowej pokrył zadłużenie wobec (...) Bank S.A. (...) Banku (...) S.A. (należności na rzecz Banku (...) zostały zaspokojone przed rozwodem). Zadłużenie podlegające rozliczeniu wynosi zatem 46.267,06 zł [(19.339, 09 zł tytułem spłaty całkowitej kwoty zadłużenia w ramach konsolidacji wcześniej istniejącego zadłużenia przez (...) Bank S.A. – k. 236) + 1.817, 87 zł z tytułu limitu kredytowego przypadającego do spłaty po ustaniu wspólności ustawowej, zgodnie z saldem na dzień 20 listopada 2015 roku – k. 231 + 25.110, 10 zł tytułem spłaty zadłużenia z tytułu umowy pożyczki po dniu 20 listopada 2015 roku w ramach konsolidacji zadłużenia przez (...) Bank (...) S.A. – k. 231]. Spłata zadłużenia dokonania przez uczestnika winna w konsekwencji obciążać byłych małżonków w równych częściach, tj. w kwotach po 23.133,53 zł (46.267, 06 zł : 2). Ogółem zatem to uczestnik po ustaniu wspólności w większym stopniu przyczynił się do spłaty zadłużenia powstałego w okresie jej istnienia. Z tego tytułu Sąd Rejonowy zasądził od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika kwotę 15.634, 14 zł (23.133, 53 zł – 7.742, 27 zł). Sąd ustalił termin płatności wynoszący 30 dni. O odsetkach ustawowych za opóźnienie na wypadek uchybienia terminowi płatności Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c.

Sąd Rejonowy oddalił wniosek w pozostałej części i dalsze wzajemne roszczenia, wskazując, że motywy tego rozstrzygnięcia zaprezentowano powyżej. Dodatkowo odnosząc się do żądania uczestnika rozliczenia spłaty zaległości „czynszowej”, tj. zaległej opłaty z tytułu utrzymania i eksploatacji jego lokalu w kwocie 271, 21 zł argumentował, że żądanie to nie jest uzasadnione. Wskazał, że na dzień 30 listopada 2015 roku na koncie rozliczeniowym lokalu wystąpiło zadłużenie w kwocie 439,13 zł, tym niemniej nie zostało formalnie wykazane, jakiego okresu zadłużenie dotyczy. Argumentował, że wspólność ustawowa byłych małżonków ustała z dniem 20 listopada 2015 roku (data uprawomocnienia się wyroku rozwodowego), wobec czego przyjąć należy, że zaległość musiała jednak dotyczyć okresu istnienia wspólności, kiedy to małżonkowie byli obowiązani do partycypowania w kosztach ich wspólnego utrzymania. Natomiast uczestnik jako wyłącznie uprawniony z tytułu spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu co do zasady winien sam pokrywać wydatki i opłaty związane z lokalem. Jeżeli uregulowanie zadłużenia nastąpiło przez uczestnika po ustaniu wspólności ustawowej, to uznać trzeba, że uczestnik pokrył je z majątku osobistego na składnik tego majątku finansując jednocześnie zadłużenie z tytułu bieżących potrzeb mieszkaniowych rodziny. Stąd też, w świetle art. 45 § 1 zd. 3 k.r.o., brak jest podstaw do dokonania rozliczenia z tytułu pokrycia zadłużenia w tej kwocie. Rozliczenie takie byłoby dopuszczalne, gdyby to wnioskodawczyni po ustaniu wspólności uregulowała zadłużenie związane z lokalem należącym do uczestnika z tym, że wówczas to wnioskodawczyni byłaby uprawniona do zwrotu części wydatków z tego tytułu odpowiadającej udziałom w majątku wspólnym.

Na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 1184) w zw. z § 10 ust. 1 pkt 8, § 8 pkt 5 i § 4 ust. 1-3 obowiązującego w dacie wszczęcia postępowania rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2015 r., poz. 1801) Sąd przyznał i nakazał wypłacenie przez Skarb Państwa-Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi na rzecz pełnomocników zainteresowanych ustanowionych z urzędu kwot po 5.904 zł brutto tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej. Sąd uwzględnił istotny wkład pełnomocników w rozstrzygnięcie sporu pomiędzy byłymi małżonkami, zwłaszcza w zakresie uzgodnienia wartości składników majątku wspólnego, co pozwoliło uniknąć czasochłonnej i kosztownej ich wyceny przez biegłych sądowych. Biorąc to pod uwagę stawki opłat za świadczenie pomocy prawnej zainteresowanym zostały podwyższone do wysokości opłat maksymalnych przewidzianych przez rozporządzenie.

Apelację od postanowienia wniósł uczestnik postępowania, zaskarżając orzeczenie w części tj. w zakresie punktów: 1), 3) i 4). Zaskarżonemu postanowieniu skarżący zarzucił:

1.  w zakresie pkt 1) postanowienia:

a) naruszenie prawa procesowego, które miało istotny wpływ na treść postanowienia (w apelacji błędnie wskazano „wyroku”), tj. art. 567 § 1 i 3 w zw. z art. 684 k.p.c. i art. 230 k.p.c. poprzez przyjęcie, iż do majątku wspólnego wchodzi lodówka o wartości 200 zł, podczas gdy jej wartość w chwili najbliższej orzekania równa jest 0 zł;

2.  w zakresie pkt 3) postanowienia:

a)  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.

- art. 31 § 1 pkt 3 k.r.o. w zw. z art. 126 ustawy o organizacji i funkcjonowaniu OFE w zw. z art. 45 k.r.o. poprzez jego niezastosowanie, czego skutkiem był nieprawidłowy podział majątku wspólnego uczestników oraz nieprawidłowe ustalenie wartości dopłat między uczestnikami;

- art. 31 § 1 pkt 3 k.r.o. w zw. z art. 40e ust. 1 i 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez jego niezastosowanie, czego skutkiem był nieprawidłowy podział majątku wspólnego uczestników oraz nieprawidłowe ustalenie wartości dopłat między uczestnikami,

- art. 567 § 3 w zw. z art. 684 w zw. z art. 688 k.p.c. w zw. z art. 212 § 1 k.c. poprzez zasądzenie na rzecz wnioskodawczyni od uczestnika dopłaty pieniężnej przewyższającej wartość jej udziału w majątku wspólnym, podczas gdy udziały stron w majątku wspólnym są równe,

3.  w zakresie pkt 4) postanowienia:

a)  naruszenie art. 320 k.p.c. w zw. z art. 5 k.c. poprzez pominięcie stanu finansowego uczestnika, jego miesięcznych obciążeń z tytułu spłat wspólnie zaciągniętych kredytów i zobowiązanie go do spłaty na rzecz wnioskodawczyni kwot w terminie 30 dni od uprawomocnienia się orzeczenia.

W konsekwencji zgłoszonych zarzutów skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia:

- w punkcie 1g) poprzez ustalenie, iż w skład majątku wspólnego stron wchodzi lodówka marki P. o wartości 0 zł;

- w zakresie punktu 3) poprzez dokonanie podziału majątku wspólnego stron poprzez:

1)  przyznanie na wyłączną własność wnioskodawczyni ruchomości opisanych w pkt 1 a) c) d) postanowienia o łącznej wartości 3.316 zł;

2)  przyznanie na wyłączną własność uczestnika ruchomości opisanych w pkt 1b)e)f)g)h)i)j)k)l)m) postanowienia o łącznej wartości 24.400 zł;

3)  przyznanie na wyłączną własność wnioskodawczyni 116,69 jednostek rozrachunkowych uczestnictwa M. S. zgromadzonych na rachunku Otwartego Funduszu Emerytalnego prowadzonego przez (...) Spółkę Akcyjną w W., zaksięgowanych na rachunku nr (...);

4)  przyznanie na wyłączną własność uczestnika 116,69 jednostek rozrachunkowych uczestnictwa M. S. zgromadzonych na rachunku Otwartego Funduszu Emerytalnego prowadzonego przez (...) Spółkę Akcyjną w W.. zaksięgowanych na rachunku nr (...);

5)  przyznanie na wyłączną własność wnioskodawczyni 282,56 jednostek rozrachunkowych uczestnictwa R. S. zgromadzonych na rachunku Otwartego Funduszu Emerytalnego prowadzonego przez (...) Spółkę Akcyjna w W. zaksięgowanych na rachunku nr (...);

6)  przyznanie na wyłączną własność uczestnika 282,56 jednostek rozrachunkowych uczestnictwa R. S. zgromadzonych na rachunku Otwartego Funduszu Emerytalnego prowadzonego przez (...) Spółkę Akcyjną w W., zaksięgowanych na rachunku nr (...);

7)  przyznanie na wyłączną własność wnioskodawczyni 4.407,50 zł z zaewidencjonowanych składek na subkoncie ZUS składek M. S.;

8)  przyznanie na wyłączną własność uczestnika 4.407,50 zł z zaewidencjonowanych składek na subkoncie ZUS składek M. S.;

9)  przyznanie na wyłączną własność wnioskodawczyni 14.066,73 zł z zaewidencjonowanych składek na subkoncie ZUS składek R. S.,

10)  przyznanie na wyłączną własność uczestnika 14.066,73 zł z zaewidencjonowanych składek na subkoncie ZUS składek R. S.,

11)  zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwoty 10.542 zł tytułem dopłaty do wyrównania jej udziału w majątku wspólnym, płatnej w terminie 3 miesięcy od daty uprawomocnienia się postanowienia wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na wypadek uchybienia terminowi płatności;

oraz w zakresie pkt 4) poprzez zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwoty 23.631,88 zł płatnej w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na wypadek uchybienia terminowi płatności.

Nadto skarżący wniósł o przyznanie ze Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika ustanowionego z urzędu kosztów pomocy prawnej udzielonej uczestnikowi z urzędu przed Sądem II instancji w postępowaniu apelacyjnym. Pełnomocnik uczestnika złożył oświadczenie, że koszty te nie zostały uiszczone ani w całości, ani w części.

Apelację od postanowienia wniosła także wnioskodawczyni, zaskarżając orzeczenie w części tj. w zakresie: - punktu 4) poprzez zasądzenie od R. S. na rzecz M. S. tytułem rozliczenia nakładów oraz wydatków poniesionych z majątku wspólnego na majątek osobisty R. S. kwoty 23.631,88 zł, zamiast kwoty 75.000 zł będącej połową wartości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu; - punktu 6) w części oddalającej wniosek o zasądzenie od R. S. na rzecz M. S. kwoty 51.368,12 zł ponad zasądzoną w pkt 4) orzeczenia kwotę 23.631,88 zł tytułem rozliczenia nakładów z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego R. S.. Zaskarżonemu postanowieniu apelująca zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.: art. 31 § 1 k.r.o., 45 § 1 k.r.o. oraz art. 5 k.c. poprzez nieprawidłowe rozliczenie wartości nakładów z majątku wspólnego stron na majątek osobisty uczestnika poprzez zaniechanie waloryzacji wartości ww. nakładów i nieuwzględnienie przy tym rozliczeniu wartości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, co było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i stanowi niedopuszczalne pokrzywdzenie wnioskodawczyni. W konsekwencji zgłoszonych zarzutów apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez rozliczenie nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty uczestnika z uwzględnieniem wartości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu i zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwoty 51.368,12 zł ponad kwotę zasądzoną w punkcie 4) orzeczenia. Ewentualnie apelująca wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 18 września 2019 roku wnioskodawczyni popierając własną apelację wniosła o zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu oraz o oddalenie apelacji uczestnika. Pełnomocnik wnioskodawczyni złożył oświadczenie, że koszty te nie zostały uiszczone ani w całości ani w części.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 18 września 2019 roku uczestnik popierając własną apelację wniósł o oddalenie apelacji wnioskodawczyni.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Na gruncie obowiązującego kodeksu postępowania cywilnego wyrażono pogląd, że jeżeli chodzi o zarzuty apelacji, to należałoby przyjąć, że są to przesłanki (przyczyny), na których jest oparty wniosek o zmianę lub uchylenie orzeczenia ( T. Ereciński, Apelacja w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2009, s. 77 i n. oraz (w:) Kodeks postępowania cywilnego..., t. 2, red. T. Ereciński, s. 90 i n.; T. Misiuk-Jodłowska (w:) J. Jodłowski, Z. Resich, J. Lapierre, T. Misiuk-Jodłowska, K. Weitz, Postępowanie cywilne, Warszawa 2007, s. 477). W postępowaniu apelacyjnym skarżący ma pełną swobodę w przedstawianiu zarzutów apelacyjnych i może powoływać się na wszelkie powody zaskarżenia, które uważa za pożądane i odpowiednie z punktu widzenia swojego interesu; jedyne ograniczenie stanowią granice kompetencyjne sądu drugiej instancji. W praktyce chodzi o zarzuty związane z uchybieniami, których - w ocenie skarżącego - dopuścił się sąd pierwszej instancji w postępowaniu lub przy rozstrzyganiu sprawy. Rozróżnienie to nawiązuje do tradycyjnego podziału błędów sądu na błędy proceduralne i błędy orzeczenia związane z niewłaściwym zastosowaniem prawa materialnego. Pierwsze z nich związane są z postępowaniem sądu wbrew przepisom prawa procesowego; mogą one powstawać przez cały czas rozpoznawania sprawy. Przy ich rozpatrywaniu - podobnie zresztą jak w odniesieniu do błędów z drugiej grupy - należy zawsze wyjaśnić, czy cechują się one kauzalnością. Inaczej mówiąc, należy stwierdzić istnienie związku przyczynowego pomiędzy naruszeniem przepisu proceduralnego a treścią orzeczenia, poza wypadkami naruszenia przepisów proceduralnych skutkujących nieważnością postępowania.

Sąd drugiej instancji rozpoznając sprawę na skutek apelacji, nie jest związany podniesionymi w niej zarzutami naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego ( por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008, Nr 6, poz. 55).

Podkreślić należy, że w obecnym modelu procedury cywilnej sąd odwoławczy nie ogranicza się bowiem wyłącznie do kontroli orzeczenia sądu pierwszej instancji, lecz bada ponownie całą sprawę, a kontrolując prawidłowość zaskarżonego orzeczenia, pełni również funkcję sądu merytorycznego, który może rozpoznać sprawę od początku, uzupełnić materiał dowodowy lub powtórzyć już przeprowadzone dowody, a także poczynić samodzielnie ustalenia na podstawie materiału zebranego w sprawie. Dokonanie ustaleń faktycznych umożliwia bowiem sądowi drugiej instancji ustalenie podstawy prawnej orzeczenia, a więc dobór właściwego przepisu prawa materialnego, jego wykładnię oraz dokonanie aktu subsumcji. Tym samym postępowanie apelacyjne - choć odwoławcze - ma charakter merytoryczny ( zob. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 1999 roku, sygn. III CZP 59/98, publ. OSNC 1999/7-8/124; uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008, Nr 6, poz. 55 i powołane tam orzecznictwo).

Przed omówieniem i odniesieniem się do złożonych przez strony apelacji należy poczynić kilka uwag natury ogólnej związanych z przedstawieniem zasad rządzących przebiegiem postępowania w sprawie o podział majątku wspólnego. Przepisem regulującym ustalenie składu majątku wspólnego jest art. 567 k.p.c. W jego § 3 ustawodawca nakazuje odpowiednie stosowanie przepisów postępowania o dziale spadku, które to z kolei odsyłają do odpowiedniego stosowania przepisów o zniesieniu współwłasności (art. 688 k.p.c.). Mając na uwadze to podwójne odesłanie w postępowaniu o podział majątku wspólnego małżonków sąd rozstrzyga o przynależności poszczególnych przedmiotów do dorobku, do oddzielnych mas majątkowych, o tym jakie wydatki i nakłady z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego – i odwrotnie – podlegają zwrotowi, o roszczeniach z tytułu posiadania rzeczy, pobranych pożytkach, długach i wierzytelnościach ( tak: Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 19 maja 1989r., III CZP 52/89, opubl. OSNC Nr 4-5/1990 poz. 60). Jest ugruntowaną zasadą, że przedmiotem podziału mogą być jedynie przedmioty majątkowe, które były objęte wspólnością ustawową małżeńską w chwili jej ustania i które nadal znajdują się w majątku małżonków (byłych małżonków), objęte ich współuprawnieniem w częściach ułamkowych. Rozliczeniu podlega więc całość stosunków majątkowych według stanu na dzień ustania wspólności ustawowej, natomiast podziałowi podlega stan czynny masy majątkowej w chwili dokonywania podziału ( por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2004r., IV CSK 356/04, LEX nr 750006).

Nie ulega wątpliwości, że w orzecznictwie i doktrynie wypracowano zasadę integralności rozstrzygnięć działowych, która znajduje zastosowanie także w sprawach o podział majątku wspólnego i która przewiduje odstępstwa od wynikającego z art. 378 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zakazu wykraczania przez sąd poza granice zaskarżenia. Polega ona na tym, że w razie uzasadnionego zaskarżenia jednego z rozstrzygnięć zawartych w orzeczeniu działowym wydanym przez sąd I instancji sąd odwoławczy może zmienić lub uchylić także inne rozstrzygnięcie, jeżeli jest ono z tym pierwszym rozstrzygnięciem niepodzielnie związane – w tym sensie, że nie można dokonać korekty zaskarżonego rozstrzygnięcia bez odpowiedniej modyfikacji drugiego ( tak np. w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 1977r., III CZP 7/77, OSNC Nr 1 z 1977r., poz. 205). Podkreśla się, że taki nierozerwalny związek zachodzi zwłaszcza pomiędzy rozstrzygnięciami o sposobie podziału oraz o spłatach lub dopłatach, a wadliwość jednego z nich skutkuje koniecznością uchylenia lub zmiany orzeczenia działowego także co do drugiego – jasne jest bowiem, że ewentualna konieczność skorygowania sposobu rozdzielenia składników majątkowych spowoduje potrzebę modyfikacji wysokości ewentualnej spłaty czy dopłaty (a nawet zasądzenia jej od zupełnie innych uczestników) i odwrotnie, uwzględnienie apelacji zmierzającej do zmiany wysokości spłaty zwykle ma istotny wpływ na sposób podziału. Podobnie na rozstrzygnięcie o sposobie podziału składników majątkowych i o wysokości spłaty ma oczywisty wpływ skuteczne zakwestionowanie w postępowaniu apelacyjnym składu majątku czy też wartości poszczególnych jego składników.

Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I instancji, przyjmując je za własne, z uzupełnieniem, o którym będzie mowa w dalszej części uzasadnienia.

Odnośnie apelacji uczestnika:

Apelację uczestnika jest zasadna w przeważającej części.

Uczestnik postępowania zaskarżył postanowienie Sądu Rejonowego w zakresie punktów: 1), 3) i 4).

Zaskarżając punkt 1) postanowienia apelujący zarzucił naruszenie prawa procesowego, które miało istotny wpływ na treść wyroku, tj. art. 567 § 1 i 3 w zw. z art. 684 k.p.c. i art. 230 k.p.c. poprzez przyjęcie, że do majątku wspólnego wchodzi lodówka o wartości 200 zł, podczas gdy jej wartość w chwili najbliższej orzekania w ocenie uczestnika równa jest 0 zł.

W świetle art. 684 k.p.c. w zw. z art. 567 § 3 k.p.c. sąd ma obowiązek ustalić z urzędu skład i wartość podlegającego podziałowi majątku wspólnego. Należy zarazem jednak podkreślić, że znaczenie powołanych przepisów dla postępowania o podział majątku wspólnego polega na tym, że sąd powinien zwrócić uwagę małżonków na potrzebę wskazania całego majątku podlegającego podziałowi oraz że nie jest związany wnioskami małżonków, jeżeli z oświadczeń ich wyniknie, iż istnieje inny jeszcze majątek wspólny wymagający podziału.

W niniejszej sprawie uczestnik wskazał, że w skład majątku wspólnego wchodzi m.in. lodówka marki P. o wartości 200 zł (k. 181 odwrót). Wartości tej nie kwestionowała wnioskodawczyni, która wartość tego składnika majątkowego również określiła na kwotę 200 zł (k. 252). Dopiero w piśmie z dnia 17 maja 2018 roku (k. 248-251) uczestnik wniósł o pominięcie w podziale majątku lodówki Polar o wartości 200 zł ze składników majątku wspólnego z uwagi na awarię i zakup nowej lodówki. Uczestnik nie wykazał jednak - jak trafnie wskazał Sąd meriti - zarówno faktu awarii tej lodówki jak i zakupu nowej.

W uzasadnieniu apelacji uczestnik podaje, że lodówka z powodu zużycia przestała działać i została wyrzucona kilka miesięcy po rozwodzie. Przypomnieć należy, że rozwód stron został orzeczony wyrokiem Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 29 października 2015 roku, a tymczasem w piśmie z dnia 27 czerwca 2017 roku uczestnik jako składnik majątku wspólnego wskazuje lodówkę marki P., określając jej wartość na kwotę 200 zł (k. 181-182 odwrót). Nadto uczestnik nie wykazał aby dokonał utylizacji sprzętu, podjął próby jego naprawy, czy też nabył nowy sprzęt. Zatem Sąd meriti prawidłowo ustalił, że w skład majątku wspólnego wchodzi lodówka marki P., której wartość była wskazywana przez strony na kwotę 200 zł. Nie było więc potrzeby ustalania wartości lodówki na podstawie wyceny przez rzeczoznawcę, zwłaszcza, że uczestnik nie złożył żadnych wniosków w tym zakresie. Uprawniło to Sąd I instancji do zastosowania art. 230 k.p.c. i uznania wartości wszystkich przedmiotów wyposażenia mieszkania za przyznaną.

W tych okolicznościach zarzut naruszenia art. 567 § 1 i 3 w zw. z art. 684 k.p.c. i art. 230 k.p.c. jest chybiony.

Apelujący domagał się zmiany pkt 3) postanowienia zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 31 § 1 pkt 3 k.r.o. w zw. z art. 126 ustawy o organizacji i funkcjonowaniu OFE w zw. z art. 45 k.r.o. poprzez jego niezastosowanie, czego skutkiem był nieprawidłowy podział majątku wspólnego uczestników oraz nieprawidłowe ustalenie wartości dopłat między uczestnikami; art. 31 § 1 pkt 3 k.r.o. w zw. z art. 40e ust. 1 i 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez jego niezastosowanie, czego skutkiem był nieprawidłowy podział majątku wspólnego uczestników oraz nieprawidłowe ustalenie wartości dopłat między uczestnikami.

Zarzut ten okazał się zasadny.

W ocenie Sądu Okręgowego Sąd I instancji dokonał nieprawidłowego rozliczenia środków zgromadzonych w OFE. Na podstawie art. 31 § 2 pkt 3 k.r.o. środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków należą do majątku wspólnego. Z regulacji art. 126 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 roku o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2018 r. poz. 1906, z późn. zm.) wynika, że w przypadku rozwiązania małżeństwa przez rozwód lub jego unieważnienia, środki zgromadzone na rachunku członka funduszu, przypadające byłemu współmałżonkowi w wyniku podziału majątku wspólnego, są przekazywane w ramach wypłaty transferowej na rachunek byłego współmałżonka w otwartym funduszu. Celem gromadzenia środków na rachunku otwartego funduszu emerytalnego jest zabezpieczenie w przyszłości odpowiedniej wysokości świadczenia emerytalnego. Wypłata transferowa – jak stanowi art. 127 wyżej wymienionej ustawy – jest dokonywana przez otwarty fundusz w terminie, o którym mowa w art. 122, po przedstawieniu funduszowi dowodu, że środki zgromadzone na rachunku członka funduszu przypadły byłemu współmałżonkowi. Z kolei zgodnie z art. 128 ustawy, jeżeli były współmałżonek uprawniony nie posiada rachunku w otwartym funduszu i w terminie 2 miesięcy od dnia przedstawienia dowodu, o którym mowa w art. 127, nie wskaże rachunku w jakimkolwiek otwartym funduszu, otwarty fundusz, do którego należy drugi z byłych współmałżonków, niezwłocznie otworzy rachunek na nazwisko byłego współmałżonka uprawnionego i przekaże na ten rachunek, w ramach wypłaty transferowej, przypadające mu środki zgromadzone na rachunku jego byłego współmałżonka. Z chwilą otwarcia rachunku były współmałżonek uprawniony uzyskuje członkostwo w funduszu. Fundusz niezwłocznie potwierdza na piśmie warunki członkostwa uprawnionego współmałżonka.

W świetle powyższych przepisów wydaje się jednoznaczne, że w ramach postępowania o podział majątku wspólnego podział jednostek zgromadzonych na otwartym funduszu emerytalnym powinien nastąpić poprzez przyznanie każdemu z małżonków liczby jednostek odpowiadającej ich udziałowi w majątku wspólnym. Za takim stanowiskiem przemawia fakt, że wartość jednostek w otwartym funduszu emerytalnym ma charakter zmienny i z tego względu celowe jest, aby w przypadku ustania wspólności majątkowej małżeńskiej przyznać byłym małżonkom taką samą liczbę jednostek uczestnictwa, a nie obciążać któregokolwiek z nich obowiązkiem spłaty lub dopłaty, która nie uwzględni realnej wartości tych jednostek podlegających spieniężeniu, co do zasady, dopiero w momencie realizacji prawa do emerytury (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2016 r., V CSK 323/15, LEX nr 2020483).

Analogicznie przedstawia się sytuacja co do posiadanych przez byłych małżonków środków na subkoncie ZUS, stanowiących zewidencjonowane tam składki. Zgodnie z art. 31 § 2 pkt 4 k.r. o. do majątku wspólnego należą kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2016 r. poz. 963, z późn. zm.). Z kolei zgodnie z art. 40e ust. 1 ustawy z 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2016 r. poz. 963, z późn. zm.), zwaloryzowane kwoty składek, środków, odsetek za zwłokę i opłaty prolongacyjnej, zewidencjonowane na subkoncie, podlegają podziałowi m.in. w razie rozwodu. Podział ma być dokonany na zasadach określonych w przepisach o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, dotyczących podziału środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym w razie rozwodu, unieważnienia małżeństwa albo śmierci. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych odsyła zatem w tym zakresie do ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 roku o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2018 r. poz. 1906, z późn. zm.), która w szczególności w art. 126 stanowi, że w razie rozwiązania małżeństwa członka otwartego funduszu emerytalnego przez rozwód, środki zgromadzone na rachunku członka funduszu, przypadające byłemu współmałżonkowi w wyniku podziału majątku wspólnego małżonków, są przekazywane w ramach wypłaty transferowej na rachunek byłego współmałżonka w otwartym funduszu. W świetle przywołanych przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych dotyczy to również składek zgromadzonych na subkoncie w ZUS (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 2019 roku, V CSK 22/18, LEX nr 2642744).

Natomiast Sąd Rejonowy rozstrzygnął to zagadnienie inaczej, albowiem zdecydował się na pozostawienie przy uczestniku zgromadzonych przez niego jednostek rozrachunkowych w OFE oraz na pozostawienie przy wnioskodawczyni zgromadzonych przez nią jednostek rozrachunkowych w OFE i analogicznie rozstrzygnął w zakresie składek zgromadzonych na subkoncie w ZUS każdego z małżonków, orzekając o stosownej dopłacie.

Powyższe rozliczenie, jak słusznie podnosi uczestnik postępowania, prowadzi do nieuzasadnionej dopłaty na rzecz wnioskodawczyni ponad jej udział w majątku wspólnym (co czyni w tym kontekście zasadnym zarzut naruszenia art. art. 567 § 3 w zw. z art. 684 w zw. z art. 688 k.p.c. w zw. z art. 212 § 1 k.c.).

Wnioskodawczyni przypadły ruchomości o łącznej wartości 3.316 zł (2.666 zł + 150 zł + 500 zł), a uczestnikowi ruchomości o łącznej wartości 24.800 zł (19.200 zł + 800 zł + 400 zł + 200 zł + 200 zł + 500 zł + 700 zł + 300 zł + 1.000 zł + 1.500 zł). Powyższe oznacza, że uczestnik winien tytułem dopłaty zapłacić na rzecz wnioskodawczyni kwotę 10.742 zł.

Z przyczyn podanych w dalszej części uzasadnienia częściowo bezzasadny (co do spłaty dotyczącej ruchomości podlegających podziałowi) okazał się zarzut naruszenia art. 320 k.p.c. w zw. z art. 5 k.c. W ramach tego zarzutu apelujący domaga się zmiany terminu płatności zasądzonych od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwot z 30 dni od uprawomocnienia się orzeczenia na termin wynoszący 3 miesiące od uprawomocnienia się orzeczenia wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na wypadek uchybienia terminowi płatności. W uzasadnieniu apelacji skarżący podnosi, że po spłaceniu wszystkich rat kredytowych i opłat czynszowych na życie pozostaje mu 700 zł, więc wskazany przez Sąd Rejonowy termin 30 dni od uprawomocnienia się orzeczenia jest terminem zbyt krótkim.

Przed przystąpieniem do oceny podniesionej przez skarżącego argumentacji, na wstępie wyjaśnić należy, że w niniejszej sprawie (w zakresie dotyczącym spłaty z ruchomości będących przedmiotem postępowania) nie znajduje zastosowania art. 320 k.p.c. w zw. z art. 5 k.c. Treść art. 212 § 3 k.p.c. w związku z art. 1035 k.p.c. i w związku z art. 567 § 3 k.p.c. wyłącza możliwość rozłożenia należności z tytułu spłat i dopłat czy też odroczenia terminu płatności spłaty zasądzanej w postępowaniu podziałowym na podstawie art. 320 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c., choć oczywiście nie można wykluczyć stosowania tego ostatniego unormowania do innych należności zasądzanych w orzeczeniach działowych ( postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2013r., V CSK 79/12, LEX nr 1296718., postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2016r., V CSK 254/15, LEX nr 2032329). W konsekwencji zarzuty apelacyjne odnoszące się do naruszenia art. 320 k.p.c. w zw. z art. 5 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie w zakresie dotyczącym spłat z ruchomości będących przedmiotem postępowania w rzeczywistości o tyle nie są zasadne, że przepis ten w ogóle nie powinien być stosowany; w konsekwencji treść tych zarzutów i powołana na ich uzasadnienie argumentacja może zostać zbadana przez Sąd odwoławczy jedynie w odniesieniu do kwestii naruszenia art. 212 § 3 k.c. w związku z (...) k.c. i w związku z art. 46 k.r.o.

W myśl art. 212 § 3 k.c. w związku z art. 1035 k.c. i w związku z art. 46 k.r.o., jeżeli w ramach podziału majątku wspólnego ustalona zostanie dopłata, sąd oznaczy termin i sposób jej uiszczenia, wysokość i termin zapłaty odsetek, przy czym w razie rozłożenia dopłaty na raty terminy ich uiszczenia nie mogą łącznie przekraczać lat dziesięciu. Stosując ten przepis, sąd powinien mieć na uwadze, że rozłożenie na raty należnego świadczenia i tym samym udzielenie osobie, której przyznano przedmiot objęty postępowaniem działowym, ochrony ze względu na jej sytuację majątkową i osobistą powinno nastąpić z jak najmniejszym uszczerbkiem dla ochrony interesów osoby uprawnionej do otrzymania spłaty, której nie przyznano przedmiotu objętego postępowaniem podziałowym, ma ona bowiem prawo do niezwłocznego otrzymania w ramach spłaty czy dopłaty świadczenia stanowiącego dla niej realną wartość. Do zachwiania dysproporcji w interesach obu tych osób nie powinno dochodzić zwłaszcza w sytuacji, gdy zobowiązanemu do spłaty przyznano na własność te przedmioty należące do majątku wspólnego, których domagał się w toku postępowania, bowiem, składając taki wniosek, musiał się on liczyć z koniecznością dokonania spłaty wartości udziału w tych rzeczach.

Odnosząc te uwagi do realiów niniejszej sprawy, należy uwzględnić, zdaniem Sądu odwoławczego, postulowaną przez uczestnika możliwość odroczenia terminu płatności. W uzasadnieniu apelacji skarżący twierdzi, że po spłaceniu wszystkich rat kredytowych i opłat czynszowych na życie pozostaje mu kwota 700 zł. Jednocześnie uczestnik zabiega o termin dłuższy jedynie o 2 miesiące. Zatem uwzględnienie postulowanego przez uczestnika terminu nie pozbawi wnioskodawczyni otrzymania dopłaty w rozsądnym terminie. Należy mieć na uwadze, że apelujący w celu dobrowolnego wywiązania się z obowiązku dopłaty może starać się o uzyskanie kredytu bankowego, co niewątpliwie wymaga odpowiedniego czasu na procedurę związaną z ubieganiem się o kredyt. W ocenie Sądu Okręgowego powyższe okoliczności, biorąc pod uwagę uzyskiwane przez uczestnika wynagrodzenie za prace w kwocie 3.300 zł netto miesięcznie oraz wysokość ponoszonych miesięcznie obciążeń - 2.400 zł (k. 294-298) uzasadnia uwzględnienie jego wniosku, gdyż wnioskowany przez skarżącego termin spłaty jest stosunkowo krótki, a jednocześnie pozwoli uczestnikowi na podjęcie działań celem uzyskania kredytu, ewentualnie osiągnięcia środków pieniężnych z innego źródła np. sprzedaży posiadanego lokalu.

Z tych samych względów Sąd Okręgowy uwzględnił apelację uczestnika, co do terminu zapłaty określonego w punkcie 4) zaskarżonego postanowienia, uznając, że zarzut naruszenia art. 320 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i w zw. z art. 5 k.c. jest zasadny. Zastosowanie art. 320 k.p.c. jest możliwe „w szczególnie uzasadnionych wypadkach", czyli takich, które bardzo, ponadprzeciętnie lub w sposób nadzwyczajny uzasadniają albo nawet nakazują zmodyfikowanie skutków wymagalności dochodzonego roszczenia. Okoliczności pozwalające na zakwalifikowanie określonego wypadku jako szczególnie uzasadnionego mogą wynikać głównie ze stanu majątkowego stron, ich sytuacji rodzinnej lub zdrowotnej oraz z doraźnych - stwierdzonych przez sąd - trudności ze spełnieniem świadczenia w terminie wynikającym z treści roszczenia. Chodzi zwłaszcza o wypadki, w których spełnienie zasądzonego świadczenia byłoby dla strony zobowiązanej niemożliwe do wykonania albo bardzo utrudnione lub narażałoby jego bądź jego bliskich na niepowetowane szkody. W piśmiennictwie przyjmuje się, że szczególnie uzasadniony wypadek może wynikać także z potrzeby usprawnienia i urealnienia wykonalności orzeczenia oraz uniknięcia egzekucji oraz jej dolegliwości i kosztów, a przez to zwiększenia szansy wierzyciela na uzyskanie zaspokojenia ( A. Ratajczak, Prawo sędziowskie przewidziane w art. 320 k.p.c. jako podstawa orzekania w postępowaniu cywilnym (w:) A. Doczekalska (red.), Z zagadnień współczesnego prawa polskiego, Warszawa 2011, s. 381; E. Gapska, Glosa do uchwały SN z dnia 15 grudnia 2006 r., III CZP 126/06, OSP 2010, z. 4, poz. 44). Artykuł 320 k.p.c. umocowujący sąd tylko do rozkładania dłużnikowi na raty świadczenia pieniężnego, nie wyłącza możliwości odroczenia zapłaty całej należności w powołaniu się na silniejszą ochronę materialnoprawną dłużnika, która wynika z art. 5 k.c. ( wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 26 stycznia 2000r. I ACa 19/00, OSA 2002/12/58). W ocenie Sądu Okręgowego przedstawione przez uczestnika okoliczności pozwalają na ingerencję sądu w termin wymagalności należnego wnioskodawczyni świadczenia, z przyczyn wskazanych wyżej.

W konsekwencji Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie w punkcie 3), orzekając jak w punkcie II.1. oraz w punkcie 4), orzekając jak w punkcie II.2 postanowienia, a w pozostałym zakresie oddalił apelację uczestnika na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. jako bezzasadną.

Z uwagi na fakt, że uczestnik był reprezentowany w postępowaniu apelacyjnym przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu Sąd Okręgowy przyznał i nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi na rzecz adwokata M. B. tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej uczestnikowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym wraz z należnym podatkiem VAT kwotę 1.476 zł na podstawie § 16 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 10 pkt 8 w zw. z § 8 pkt 5 w zw. z § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2016 roku, poz. 1714).

Odnośnie apelacji wnioskodawczyni:

Apelacja wnioskodawczyni okazała się zasadna w przeważającej części.

W złożonej apelacji wnioskodawczyni zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.: art. 31 § 1 k.r.o., 45 § 1 k.r.o. oraz art. 5 k.c. poprzez nieprawidłowe rozliczenie wartości nakładów z majątku wspólnego stron na majątek osobisty uczestnika poprzez zaniechanie waloryzacji wartości ww. nakładów i nieuwzględnienie przy tym rozliczeniu wartości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, co jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i stanowi niedopuszczalne pokrzywdzenie wnioskodawczyni. W uzasadnieniu apelacji wnioskodawczyni podniosła, że dzięki nakładom z majątku wspólnego stron w wysokości 47.263,75 zł powstał majątek o wielokrotnie większej wartości tj. 130.000 zł - spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. Argumentowała, że uczestnik stanął do przetargu i wygrał go dwa miesiące przed zawarciem małżeństwa, a zatem działał w celu uzyskania mieszkania dla rodziny, którą strony zamierzały założyć. Podnosiła, że strony wspólnie spłacały kredyt zaciągnięty na pokrycie wymaganego wkładu budowlanego. W tych okolicznościach - w ocenie skarżącej - Sąd winien uznać, że na rzecz każdej ze stron powinno przypaść po 75.000 zł i taką kwotę winien zasądzić tytułem spłaty poniesionych nakładów z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni. W tej sytuacji - w ocenie apelującej - rozliczenie stron winno nastąpić z uwzględnieniem wartości lokalu tj. 130.000 zł.

Na wstępie wskazać należy, że w oparciu o treść art. 45 § 1 k.r.o. każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Kodeks rodzinny i opiekuńczy posługując się w art. 45 pojęciami „nakładów" i „wydatków" nie określa ich desygnatów. W piśmiennictwie przyjmuje się, że nakłady i wydatki w rozumieniu tego przepisu, obejmują wszystkie przysporzenia na rzecz jednej masy majątkowej, dokonane z uszczerbkiem dla drugiej masy majątkowej. Podstawą przysporzenia może być czynność faktyczna jak i jakiekolwiek inne zdarzenie. Jednocześnie § 2 tego artykułu stanowi, że zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny. Rozliczenie wydatków, nakładów i innych świadczeń z majątku wspólnego na rzecz majątku odrębnego lub odwrotnie, a także rozliczenie długów jednego z małżonków zaspokojonych z majątku wspólnego następuje w postępowaniu nieprocesowym wówczas, gdy toczy się postępowanie o podział majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej przewidziane w przepisach art. 567 k.p.c. Rozstrzygając kwestię nakładów poczynionych z majątku wspólnego stron na majątek odrębny uczestnika w pierwszej kolejności zauważyć należy, że istotą ustroju wspólności ustawowej jest włączenie do majątku wspólnego małżonków dochodów, jakie każde z nich osiągnęło w czasie trwania wspólności majątkowej i to także z majątku odrębnego ( postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2010 r., sygn. akt III CSK 274/09, LEX nr 611827).

Jak wynika ze zgromadzonego materiału dowodowego wymagany wkład budowlany na spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w Ł. przy Al. (...) wynosił łącznie 38.500 zł. Aktualna wartość spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu wynosi 130.000 zł. Uczestnik wniósł na poczet wymaganego wkładu budowlanego w formie wadium kwotę 8.000 zł, a pozostała część w kwocie 30.500 zł została pokryta z kredytu. Uczestnik z majątku osobistego spłacił jedynie pierwszą ratę w kwocie 406,86 zł, zaś pozostała część kredytu wraz z należnymi odsetkami została spłacona z majątku wspólnego byłych małżonków. W ocenie Sądu Okręgowego wiarygodne są zeznania wnioskodawczyni, że po ślubie kwota 8.000 zł została zwrócona rodzicom po 4.000 zł (k. 215). Jak bowiem zgodnie podały strony na rozprawie w dniu 16 maja 2017 roku „pieniądze na wadium w kwocie 8.000 zł były pożyczone od rodziców uczestników w kwotach po 4.000 zł i zostały rodzicom oddane po ślubie” (k. 177). W tym też zakresie Sąd Okręgowy uzupełnił ustalony przez Sąd I instancji stan faktyczny na podstawie art. 382 k.p.c. W tych okolicznościach wskazać należy, że z majątku wspólnego pokryto 98,95 % wkładu budowlanego, a jedynie 1,05 % tego wkładu została pokryta z majątku osobistego uczestnika (rata kredytu w kwocie 406,86 zł). Wskazać należy, że roszczenie o zwrot nakładu jest roszczeniem o zwrot jego wartości. Chodzi tu o wartość nie w chwili dokonywania nakładu, ale w chwili orzekania o zwrocie nakładu. Przyjąć więc trzeba, że wartość nakładu z majątku wspólnego małżonków na majątek odrębny uczestnika, odpowiada w chwili podziału tego majątku takiej części wartości spółdzielczego prawa do lokalu, jaką część stanowił ten nakład w stosunku do wartości lokalu. Zwrot nakładu tylko w wysokości jego sumy nominalnej prowadziłby bowiem do rażącego pokrzywdzenia tego z małżonków, który dokonał nakładu i uzyskania niczym nieuzasadnionej korzyści przez drugiego z małżonków ( por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 5 października 1990 r., III CZP 55/90, OSNC 1991, nr 4, poz. 48). Wartość lokalu z chwili zakupu wynosiła 38.500 zł, a z chwili dokonywania podziału 130.000 zł. Nakład z majątku wspólnego stron na pokrycie ceny zakupu przez uczestnika własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu wynosił 128.635 zł. Uwzględniając, że udziały byłych małżonków w majątku wspólnym są równe uzyskano zasądzoną kwotę 64.317,50 zł. Sposób rozliczania poczynionych nakładów z majątku wspólnego na majątek odrębny znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który wskazał, że w sytuacji gdy małżonkowie w trakcie trwania wspólności ustawowej wspólnie zbudowali dom na gruncie jednego z nich, wartość nakładów określa się w ten sposób, że najpierw ustala się ułamkowy udział nakładów małżonka w wartości domu według cen rynkowych z czasu jego budowy, a następnie oblicza się ten sam ułamkowy udział w wartości domu według cen rynkowych z chwili rozliczenia majątku wspólnego lub rozliczenia nakładów ( por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1980 r. III CZP 46/1980, LEX Polonica 303623; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 października 2008 r., II CSK 203/08, LEX nr 548801; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 1989 r., III CZP 31/89, LEX nr 146220). Sposób obliczenia nakładów przez Sąd Okręgowy odpowiada powyższej zasadzie. Z tych względów w rozliczeniu zostały pominięte koszty remontu lokalu w kwocie 7.653,74 zł. Wartość lokalu określona na kwotę 130.000 zł uwzględnia bowiem jego standard po remoncie (wykonanym bezpośrednio po nabyciu lokalu). Podkreślić należy, że brak było podstaw do przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego, skoro wartości, które miałby ustalać biegły nie były pomiędzy stronami sporne. Odnosi się to do wartości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu określonej zgodnie przez byłych małżonków na kwotę 130.000 zł.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie w punkcie 4), w ten sposób, że zasądzoną kwotę 23.631,88 zł podwyższył do kwoty 64.317,50 zł, a w pozostałym zakresie na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oddalił apelację wnioskodawczyni jako bezzasadną.

Z uwagi na fakt, że wnioskodawczyni była reprezentowana w postępowaniu apelacyjnym przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu Sąd Okręgowy przyznał i nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi na rzecz adwokata M. P. tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawczyni z urzędu w postępowaniu apelacyjnym wraz z należnym podatkiem VAT kwotę 2.214 zł – na podstawie § 16 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 10 pkt 8 w zw. z § 8 pkt 6 w zw. z § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2016 roku, poz. 1714).