Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 22 lutego 2019 r., wydanym w sprawie z wniosku A. S. z udziałem A. D. o podział majątku wspólnego, Sąd Rejonowy w Brzezinach:

I . ustalił, że w skład majątku wspólnego A. S.
i A. D. wchodzą:

1. nieruchomość położona w J. o powierzchni 1,0100 ha dla której w Sądzie Rejonowym w Brzezinach urządzona jest księga wieczysta (...) oznaczona na planie sporządzonym przez biegłego K. G. w dniu 10 grudnia 2016 r. jako działki o numerach (...) o wartości 639 509 zł;

2. samochód osobowy O. (...) numer rej. (...) o wartości
5 000 zł

wszystko o łącznej wartości 644 509 zł;

II . ustalił, że A. S. przyczynił się w ¼ do powstania majątku wspólnego , a A. D. przyczyniła się w ¾ do powstania majątku wspólnego;

III . dokonał podziału majątku wspólnego A. S. i A. D. w ten sposób, że przyznał:

A.  A. S.

1.  samochód O. (...) numer rej. (...) o wartości 5 000 zł;

2.  działkę położoną w J. o powierzchni 0,2614 ha dla której w Sądzie Rejonowym w Brzezinach urządzona jest księga wieczysta (...) oznaczoną na planie sporządzonym przez biegłego K. G. w dniu 10 grudnia 2016 r. za numerem 986/6
o wartości 106 210zł;

3.  działkę położoną w J. o powierzchni 0,1185 ha dla której w Sądzie Rejonowym w Brzezinach urządzona jest księga wieczysta (...) oznaczoną na planie sporządzonym przez biegłego K. G. w dniu 10 grudnia 2016 r. za numerem 986/9
o wartości 50 850 zł.

B.  A. D. nieruchomość położona w J. o powierzchni 0,6301 ha dla której w Sądzie Rejonowym w Brzezinach urządzona jest księga wieczysta (...) oznaczona na planie sporządzonym przez biegłego K. G. w dniu 10 grudnia 2016 r. jako działki o numerach (...) o wartości 482 449 zł;

IV. zasądził od A. S. na rzecz A. D.
5 767,14 zł tytułem spłaty z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia

V. nakazał ściągnąć od A. D. na rzecz Skarbu Państwa – Sąd Rejonowy w Brzezinach 4 926,78 zł;

VI. ustalił, że każdy z uczestników ponosi koszty związane ze swoim udziałem w sprawie.

VII . plan podziału nieruchomości położonej w J. dla której w Sądzie Rejonowym w Brzezinach urządzona jest księga wieczysta (...) sporządzony przez biegłego K. G. w dniu 10 grudnia 2016 r. uznaję za integralna części niniejszego orzeczenia.

Postanowienie to zapadło w następujących okolicznościach faktycznych:

10 lutego 1996 r. uczestnicy postępowania zawarli związek małżeński, który został rozwiązany przez rozwód wyrokiem Sądu Okręgowego w Łodzi
z dnia 15 października 2012 r., prawomocnym od 13 listopada 2012 r.

Uczestnicy są właścicielami nieruchomości położonej w J. dla której w Sadzie Rejonowym w Brzezinach urządzona jest księga wieczysta (...) o powierzchni 1,01 ha. Nieruchomość tę nabyli w drodze darowizny od rodziców uczestniczki w dniu 4 października 1999 r. Stanowiła ona wówczas dwie niezabudowane działki przeznaczone pod uprawy rolne
o wartości 3 500 zł. Na nieruchomość tej uczestnicy w trakcie małżeństwa wspólnie wybudowali dom mieszkalny.

Budowa domu została częściowo sfinansowana z kredytu udzielonego
w 2004 r. przez (...) na kwotę 70 000 zł. Do chwili ustania małżeństwa uczestnicy spłacili 8 717 zł. kapitału kredytu. Po ustaniu małżeństwa uczestniczka sama spłacała kredyt i do chwili orzeczenia spłaciła wraz
z odsetkami kwotę 11 495,82 zł.

Uczestnicy w czasie małżeństwa kupili samochód O. (...) nr. rej (...). Samochód ten ma wartość 5 000 zł.

W trakcie małżeństwa uczestnicy zaczęli wznosić na nieruchomości budynek gospodarczy. W związku z budową budynku gospodarczego uczestniczka dostała od rodziców: 25 czerwca 2012 r. darowiznę 9 850 zł,
a w dniu 2 października 2012 r. kolejną darowiznę 3 870 zł. Kolejną darowiznę otrzymała już po ustaniu małżeństwa w 2013 r. W związku z tą budową, w dniu 11 października 2012 r., uczestniczka zawarła umową pożyczki na kwotę
11 200 zł z bankiem (...) Spółka Akcyjna na okres 3 lat, którą spłaciła.

Rodzice wnioskodawcy również dali dwie darowizny na budowę budynku gospodarczego łącznie 15 000 zł.

Rodzice uczestniczki pomagali jej cały czas w trakcie małżeństwa i po rozpadzie związku.

Budowa budynku gospodarczego zaczęła się 1 września 2012 r.,
25 października 2012 r. zaczęto stawianie murów parteru, które zakończono stawiać 14 listopada 2012 r.

Nieruchomość uczestników z uwagi na względy prawidłowej gospodarki rolnej może być podzielona, a podział na 3 – 4 działki jest najbardziej uzasadniony, choć dopuszczalny jest podział zakładający, stworzenie z działki (...) trzech działek o powierzchni ponad 2 500 metrów kwadratowych każda oraz podział działki (...) na dwie części o powierzchni ponad 1 000 metrów kwadratowych każda. Nieruchomość ta jest w planie zagospodarowania przestrzennego przeznaczona pod tereny zabudowy jednorodzinnej i usługi.

Wartość nakładów w postaci budynku mieszkalnego wynosi 255 610 zł, a wraz z działka (...), na której się znajduje ten budynek, wartość wynosi
315 770 zł. Wartość nakładów w postaci budynku gospodarczego w stanie ukończonym wynosi 51 300 zł. Wartość fundamentów wraz z izolacjami stanowi 11,9% wartości budynku. Wartość ścian konstrukcyjnych wynosi 16,8% wartości budynku. Wartość działki (...) o powierzchni 2 614 m2 wynosi
106 210 zł. Wartość działki (...) o powierzchni 2 566 m2 wynosi 93 040 zł. Wartość działki (...) o powierzchni 1 185 m2 wynosi 50 850 zł. Wartość działki (...) o powierzchni 1 076 m2 wynosi 31 310 zł.

W rozważaniach prawnych Sąd Rejonowy zajął się przede wszystkim zgłoszonym przez uczestniczkę żądaniem ustalenia nierównych udziałów
w majątku wspólnym, stwierdzając spełnienie przesłanek z art. 43 § 2 k.r. i o. Majątek dorobkowy uczestników w przeważającej mierze powstał z darowizny rodziców uczestniczki. Wnioskodawca, gdyby uczestniczka nie zawarła z nim związku małżeńskiego, nie uzyskałby tego przysporzenia majątkowego. Z tych względów przyjęto, że wnioskodawca w mniejszym stopniu przyczynił się do powstania majątku wspólnego. Zaistniały też ważne powody przemawiające za ustaleniem nierówności udziałów. Nie ma bowiem żadnego powodu, aby wnioskodawca po rozpadzie małżeństwa czerpał korzyści finansowe z dorobku rodziny jego byłej żony. Małżeństwo się rozpadło i przyczyna darowizny już nie istnieje. Darowana została nieruchomość o powierzchni ponad 1 hektara, gdyż wymagały tego wówczas względy prawne /zakaz podziału gospodarstwa rolnego/ i obecnie sama wartość ziemi stanowi ponad połowę wartości majątku. W tej sytuacji przyjęcie równego przyczynienia się do powstania majątku wspólnego byłoby oczywistą niesprawiedliwością wobec uczestniczki, która musiałaby spłacać wnioskodawcy ziemię, która była własnością jej rodziców, kwotami niemożliwymi dla niej do uzyskania. Nie ma żadnego powodu, aby wnioskodawca czerpał po rozpadzie małżeństwa korzyści z majątku, który wniosła do jego małżeństwa rodzina byłej żony. Nieruchomość stanowiła własność rodziny uczestniczki i wnioskodawca otrzymał w niej udział wyłącznie z tego tytułu, że był jej mężem. Skoro przestał nim być, to nie ma prawa do dalszego czerpania korzyści z tego przysporzenia majątkowego, którego celem było wyłącznie dobro małżeństwa, a nie powiększenie indywidualnego majątku wnioskodawcy .

Wnioskodawca w wyniku podziału majątku wspólnego otrzymał dwie działki i samochód o łącznej wartości 162 060 zł, a więc uwzględniając wysokość jego udziału powinien uiścić na rzecz uczestniczki 19,23 zł. Uczestniczka spłaciła jednakże po ustaniu małżeństwa część kredytu zaciągniętego w 2004 r. na budowę domu. Wnioskodawca winien jej zwrócić połowę tej kwoty, czyli 5 747,91 zł, co łącznie z dopłatą daje to kwotę 5 767,14 zł.

Apelację od powyższego postanowienia złożył wnioskodawca, który zaskarżył orzeczenie w zakresie rozstrzygnięć z punktów II, III A. 2 i 3, III B oraz IV. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił obrazę art. 43 § 2 k.r. i o przez błędną interpretację przesłanek jego zastosowania, naruszenie art. 31 § 1 k.r. i o. oraz art. 33 § 1 pkt 2 k.r. i o. przez bezpodstawne przyjęcie, że po rozwodzie skarżący nie może korzystać z przysporzenia majątkowego uzyskanego kosztem majątku rodziców byłej żony, a także obrazę art. 233 § 1 k.r. i o. przez sprzeczne
z materiałem dowodowym przyjęcie, że rozliczenie majątku musi wiązać się ze spłatą, a nie z zaspokojeniem roszczeń skarżącego w ramach podziału fizycznego nieruchomości.

Na powyższych podstawach skarżący sformułował wniosek o zmianę zaskarżonego orzeczenia: w punkcie II przez ustalenie równych udziałów uczestników w majątku wspólnym, w punkcie III przez przyznanie wnioskodawcy na wyłączna własność także działek o numerach (...) o wartości 124 350 zł oraz w punkcie IV przez zasądzenie na jego rzecz od uczestniczki kwoty 30 077,50 zł tytułem dopłaty. Nadto skarżący wniósł
o zasądzenie od uczestniczki na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

apelacja okazała się zasadna.

Stan faktyczny sprawy należy uznać za bezsporny. Skarżący postawił wprawdzie zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. (stosowanego w postępowaniu nieprocesowym z mocy odesłania z art. 13 § 2 k.p.c.), ale bez powiązania ze stanem faktycznym, choć ocena dowodów dokonywana jest na użytek zbudowania podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. W rzeczywistości zarzut ten dotyczy prawa materialnego, sposobu podziału majątku wspólnego, i będzie omówiony zgodnie z jego istotą. Wobec bezsporności stanu faktycznego, Sąd odwoławczy przyjął ustalenia poczynione przez Sąd Rejonowy za własne. Nie można jednak nie dostrzec, że w ustaleniach tych jest wiele drobnych przeinaczeń, pomyłek i nieścisłości. Pomyłki te nie dyskwalifikują jednak merytorycznej wartości ustaleń. Z tym zastrzeżeniem, ustalenia te uznano za dostateczną podstawę faktyczną rozstrzygnięcia.

Rację ma skarżący, że doszło do naruszenia art. 43 § 2 k.r. i o., zgodnie z którym odstępstwem od zasady, że oboje małżonkowie mają równe udziały
w majątku wspólnym, jest ustalenie udziałów w majątku wspólnym
z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Takie orzeczenie może być wydane tylko w przypadku istnienia ważnych powodów. Zastosowanie omawianej instytucji prawa materialnego musi uwzględniać prawidłowo rozumiana ogólną zasadę, zgodnie z którą od chwili ustania wspólności majątkowej małżeńskiej małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym, bez względu na to, w jakim stopniu każde
z małżonków przyczyniło się do jego powstania (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 24 października1996 r., II CKU 10/96, Prok. i Pr. 1997, Nr 2, poz. 33). Odstępstwo od tej zasady wymaga łącznego spełnienia wskazanych wyżej przesłanek ustalenia nierównych udziałów w majątku, które pozostają do siebie w takim wzajemnym stosunku, że żadne "ważne powody" nie stanowią podstawy takiego orzeczenia, jeżeli stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego jest równy, a jednocześnie - nawet różny stopień przyczynienia się małżonków do powstania tego majątku nie stanowi podstawy ustalenia nierównych udziałów, jeżeli nie przemawiają za tym "ważne powody". Innymi słowy, wyróżnienie przez ustawodawcę tych dwu przesłanek sprawia, że sam nierówny stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego nie może być uznany za ważny powód w rozumieniu komentowanego przepisu (tak, słusznie Sąd Najwyższy w postanowieniu
z 8 lutego 2018 r. II CNP 11/17, (...) Przy czym zastosowanie art. 43
§ 2 k.r. i o. możliwe jest wyjątkowo dopiero wówczas, gdy małżonek, przeciwko któremu skierowane jest żądanie ustalenia nierównego udziału, w sposób rażący lub uporczywy nie przyczynia się do powstania dorobku stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 15 maja 2020 roku, IV CSK 474/19, (...) W konsekwencji takiego rozumienia stopnia przyczyniania się do powstania majątku wspólnego, przy ocenie przesłanek ustalenia nierównych udziałów, znaczenie ma wina odnoszona do nieprzyczyniania się lub przyczyniania się w mniejszym stopniu niż to wynika z możliwości małżonka do powstania tego majątku (szerzej patrz: postanowienie Sądu Najwyższego z 10 stycznia 2019 r., II CSK 337/18, L., którego uzasadnienie zawiera przykładowe wyliczenie sytuacji spełniających warunki omawianego zawinionego zachowania byłego małżonka). Można mieć wątpliwości, jak w rozliczeniach traktować korzyści uzyskane przez małżonków od osób trzecich. Z pewnością przysporzenia takie należy uznać przyczynianie się małżonka do powstania majątku wspólnego, ale w przypadku darowizny zawartej z obydwoma małżonkami z zastrzeżeniem wejścia przedmiotu darowizny do majątku wspólnego nie można mówić o istnieniu możliwości żądania ustalenia nierównych udziałów na korzyść małżonka spokrewnionego z darczyńcą. Właściwe do rozwiązania przypadków, w których zasady współżycia społecznego przemawiają na rzecz pozbawienia korzyści jednego
z obdarowanych, są instrumenty takie jak odwołanie darowizny (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 17 maja 2002 r., I CKN 643/00, L.).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy widać, że sposób rozumowania Sądu I instancji nie nawiązuje do prawidłowo rozumianej istoty instytucji nierównych udziałów w majątku wspólnym. Sąd ten uznał, że darowizna od rodziców uczestniczki wystarcza do przyjęcia, że skarżący nie przyczynił się w odpowiednim stopniu do powstania majątku wspólnego. Jednocześnie darowizna ta stanowić miała ważny powód do ustalenia nierównych udziałów, gdyż skarżący mógł korzystać z tego przysporzenia wyłącznie w czasie trwania małżeństwa. Oczekiwanie skarżącego, aby była żona rozliczyła się z tego składnika majątkowego uznano za nieetyczne. Z takim podejściem nie można się zgodzić. W stanie faktycznym tej sprawy nie widać żadnej okoliczności, którą można rozpatrywać w kategoriach niewykorzystywania przez skarżącego posiadanych przez niego możliwości przyczynienia się do powstania majątku wspólnego. Uczestnicy dorabiali się wspólnie, budowali dom i korzystali ze wsparcia swoich rodzin. Sam fakt, że nieruchomość, uzyskana przez nich w drodze darowizny, zyskała na wartości wskutek zmiany uwarunkowań ekonomicznych nie może działać na niekorzyść jednego z obdarowanych. Wzrost wartości składnika majątkowego zasila majątek wspólny. Odmienne rozumowanie Sądu Rejonowego uzasadnia podniesiony przez skarżącego zarzut naruszenia art. 31 § 1 k.r. i o. (art. 33 pkt 4 k.r. i o. przywołano w apelacji w ramach rozumowania a contrario). Żadna
z przesłanek zastosowania art. 43 § 2 k.r. i o. nie została spełniona, a więc oczywiste było, że trzeba przyjąć zasadę ogólną z art. 43 § 1 k.r. i o.

W konsekwencji zmiany wysokości udziałów uczestników w majątku wspólnym należało skorygować sposób podziału majątku wspólnego. Okoliczność tę słusznie dostrzegł skarżący, ale wadliwie opisał ją od strony sposobu oceny materiału dowodowego. Niemniej, realizując obowiązek oceny prawidłowości zastosowania prawa materialnego, Sąd odwoławczy musiał dostrzec, że ustawodawca preferuje wyjście ze współwłasności przez podział fizyczny rzeczy wspólnej (art. 46 k.r. i o w zw. art. 1035 k.c. i art. 211 k.c.,
a także art. 688 k.p.c. w zw. z art. 623 k.p.c.). W niniejszej sprawie podział taki jest nie tylko możliwy, ale i pożądany przez współwłaścicieli. Spór dotyczył wyłącznie sposobu podziału. Z tego względu należało wybrać koncepcję podziału odpowiadającą interesom społeczno-gospodarczym i minimalizującą wysokość dopłaty.

Nie było wątpliwości, że uczestniczce powinna przypaść działka zabudowana. Zważywszy na wartość wydzielanej w ten sposób nieruchomości, wnioskodawca powinien uzyskać pozostałe działki, gdyż tylko w ten sposób można było zminimalizować dopłatę, uczynić jej pokrycie możliwym dla uczestniczki. Ten sposób podziału spełnia warunki z art. 623 k.p.c.

Trzeba podkreślić, że ustalone przez Sąd I instancji wartości składników majątkowych nie były kwestionowane. Materiał dowodowy sprawy wymagał uzupełnienia tylko w zakresie sporządzenia mapy geodezyjnej, która umożliwia podział fizyczny nieruchomości. Nie wystarczał szkic, którym dysponował Sąd Rejonowy. Nie można dopuścić do sytuacji, w której orzeczenie sądowe, będące tytułem własności, może nie spełniać warunków wpisu do księgi wieczystej (art. 621 k.p.c.).

W konsekwencji powyższych rozważań dokonano następujących rozliczeń. Wartość majątku wspólnego wynosiła 679 740 zł, ale od tej wartości należało odjąć nakład uczestniczki związany z dokończeniem budowy budynku gospodarczego – 36 576,90 zł, gdyż wzięto od uwagę stan nieruchomości na datę ustania wspólności i uwzględniono okoliczność, że z nakładów tych korzysta wyłącznie uczestniczka. Z tych względów udział każdego
z uczestników miał wartość 326 581,55 zł (679 740 – 36 576,90 = 653 163,10; 653 163,10 : 2 = 326 581,55). Wnioskodawca uzyskał składniki majątkowe
o łącznej wartości 286 410 zł (5 000 + 106 210 + 93 040 + 50 850 + 31 310),
a uczestniczka otrzymała zabudowana nieruchomość o wartości 366 753,10 zł. Dopłata na rzecz wnioskodawcy powinna wynieść 40 172,35 zł. Z drugiej strony uczestniczce należał się zwrot połowy spłaconego wspólnego długu – kredytu zaciągniętego na budowę domu, a więc kwoty 5 747,91 zł. Wnioskodawca mógł liczyć na świadczenie w kwocie 34 424,44 zł (40 172,35 – 5 747,91), ale
w apelacji oczekiwał tylko 30 077,50 zł, a więc taką kwotę zasądzono na jego rzecz. Jednocześnie termin zapłaty, zgodnie z uprawnieniem wynikającym z art. 212 § 3 k.c., został oznaczony na rok od uprawomocnienia się orzeczenia, gdyż należało zapewnić uczestniczce możliwość zgromadzenia oczekiwanej od niej kwoty (czas na poczynienie oszczędności lub zaciągnięcie pożyczki czy kredytu). Termin zapłaty został określony bez zastrzeżenia odsetek, gdyż skarżący tak określił swoje żądanie zapłaty.

Z tych wszystkich przyczyn apelacja prowadziła do opisanej w sentencji zmiany zaskarżonego postanowienia (art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). Bezzasadne było tylko oczekiwanie skarżącego zasądzenia dopłaty bez odroczenia terminu płatności.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. z uwzględnieniem okoliczności, że uczestnicy mieli wspólne interesy. Oboje chcieli wyjść ze wspólności praw i w tym sensie nie mieli sprzecznych interesów.

O nieuiszczonych kosztach sądowych w postaci wydatków na wynagrodzenie biegłego w kwocie 1 653 zł orzeczono nakazując pobranie ich stosownie do wysokości udziałów w majątku wspólnym – art. 83 ust. 2 w zw.
z art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 755).