Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 22 czerwca 2021 roku, w sprawie o sygn. akt I C 204/21 toczącej się z powództwa (...) spółki akcyjnej z siedzibą w B. przeciwko K. H., o zapłatę, Sąd Rejonowy w Zgierzu:

Oddalił powództwo

Zasądził od (...) spółki akcyjnej z siedzibą w B. na rzecz K. H. kwotę 3.600 zł (trzy tysiące sześćset złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

Wyżej wskazany wyrok został w całości zaskarżony przez stronę powodową. Skarżący przedmiotowemu rozstrzygnięciu zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego, w szczególności:

• art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 385 ² k.c. w zw. z art. 56 k.c. w zw. z art. 359 k.c. w zw. z art. 36a ust. 2 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim („u.k.k.") poprzez nieuprawnione uznanie, że zapisy umowne w zakresie prowizji i wynagrodzenia za „Twój pakiet” były sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały interesy konsumenta oraz obciążały pozwanego ponad dopuszczalne prawnie limity, przy jednoczesnym pominięciu przez Sąd I instancji w wykładni umowy przepisów o limicie pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego. art. 5 pkt 6a ustawy z dnia 12 maja 2011 o kredycie konsumenckim poprzez jego niezastosowanie, podczas gdy ustawa dopuszcza możliwość umieszczania kosztów pozaodsetkowych w umowie egzekwowania zgodnie z zasadą swobody umów wynikającą z art. 353 ¹ k.c.

• art. 359 §1 kc w zw. z pkt 4.1 i pkt 1.2 umowy pożyczki poprzez przyjęcie, że powódce nie należą się odsetki umowne i za opóźnienie w pełnej wysokości, podczas gdy odsetki te wynikają z czynności prawnej tj. zawartej umowy pożyczki, która została wypowiedziana z winy strony pozwanej,

• art. 720 § 1 k.c. poprzez brak zasądzenia zwrotu pożyczki do wysokości kwoty nominalnej pomimo zobowiązania umownego pozwanego do zwrotu rzeczonej kwoty,

• art. 353 ¹ k.c. poprzez ingerencję przez Sąd 1 instancji w treść stosunku umownego pomiędzy stronami w ten sposób, że Sąd działając bez podstawy prawnej dokonał ustalenia nowej wartości raty z tytułu umowy pożyczki a w oparciu o to stwierdził, że brak było przesłanek do wypowiedzenia przez powoda umowy pożyczki.

W konkluzji skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania, a w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, za obie instancje. Ewentualnie skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji w innym składzie.

Strona pozwana odniosła się do wywiedzionej apelacji, wnosząc o jej oddalenie w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Wywiedziona przez powoda apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy i w całości przyjmuje je za własne, wobec czego bezprzedmiotowym byłoby ich powielanie.

W realiach analizowanego stanu faktycznego nie doszło do skutecznego wypowiedzenia łączącej strony umowy, a co za tym – roszczenie nie zostało postawione w stan wymagalności, a zatem powództwo musiało ulec oddaleniu. Istniejąca między stronami niniejszego postępowania umowa pożyczki nr (...) przewidywała udzielenie pozwanemu pożyczki w kwocie 20.000 zł. Pozwany zobligował się do zapłacenia z tego tytułu kwoty 48.672 zł. Kwota pożyczki obejmowała faktycznie udzielone świadczenie, opłatę przygotowawczą w kwocie 129 zł, wynagrodzenie prowizyjne w kwocie 17.271 zł oraz opłatę z tytułu umożliwienia korzystania z usługi (...) pakiet” w wysokości 2.600 zł a także odsetki w wysokości 9,95% w skali roku.

Zgodnie z powszechnie aprobowanym stanowiskiem, głównymi świadczeniami stron umowy pożyczki są: udostępnienie kapitału oraz zwrot tych środków. Umowa pożyczki nie jest umową wzajemną, zatem może mieć charakter tak odpłatny, jak i nieodpłatny. Jeśli jednak strony zawarły umowę odpłatną, obowiązane są one do świadczenia stanowiącego wynagrodzenie dla drugiej strony. Przyjmuje się, że to właśnie odsetki stanowią wynagrodzenie dla pożyczkodawcy za korzystanie przez kredytobiorcę z jego środków finansowych. Umowa pożyczki, aby można było ją uznać za nienaruszającą zasad uczciwego obrotu, powinna też określać, które opłaty i prowizje stanowią zysk pożyczkodawcy, a które są pobierane na pokrycie konkretnych kosztów ponoszonych przez niego w związku z zawartą umową i jej obsługą. Jak wskazuje się w aktualnej linii orzeczniczej, za niedozwolone klauzule umowne, w świetle art. 385 ¹ § 1 k.c., należy więc każdorazowo uznawać te postanowienia umowne, które pod postacią opłaty pobieranej formalnie na poczet pokrycia kosztów konkretnych czynności, w rzeczywistości stanowią dla pożyczkodawcy źródło dodatkowego zysku, ukryte przed konsumentem, pozwalając mu jednocześnie omijać przepisy dotyczące wysokości odsetek maksymalnych oraz niedopuszczalności kary umownej za niespełnienie świadczenia pieniężnego (art. 483 § 1 k.c.). Takie świadczenie, choćby zostało nazwane wynagrodzeniem (prowizja) nie stanowi świadczenia głównego stron (tak SO w Suwałkach z dnia 18.12.2017 r., I Ca 452/17).

Zarzut art. 353 ¹ k.c. jest bezzasadny. Z uwagi na przewidzianą w art. 353 ¹ k.c. zasadę swobody umów nie można co prawda wyłączyć co do zasady prawa do obciążenia kredytobiorcy (pożyczkobiorcy) prowizją, w szczególności w sytuacji, gdy samo korzystanie przez kredytobiorcę z kapitału jest nieoprocentowane. Wysokość prowizji powinna zostać jednak określona w sposób nie powodujący nadmiernego obciążenia konsumenta pozaodsetkowymi kosztami związanymi z zawarciem umowy. Nadto powinna mieć uzasadnienie w nakładzie pracy (w tym związanego z ryzykiem niewykonania lub nienależytego wykonania umowy przez kredytobiorcę), w wydatkach na przygotowanie i realizację umowy, tak aby nie kreowała bezpodstawnego przysporzenia po stronie kredytodawcy. Okoliczności te podlegają badaniu przez Sąd w sporze o zapłatę takich należności i to jak wyjaśniono powyżej z urzędu. Niewątpliwym jest, że powód mógł zasadnie dochodzić od pozwanej spłaty kapitału pożyczki, kapitałowych odsetek umownych za czas korzystania z kapitału oraz opłaty przygotowawczej. Co do tych należności umowa stron nie narusza praw konsumenta. Niedozwolonymi klauzulami umownymi są z kolei regulacje umowne przewidujące prowizję oraz wynagrodzenie z tytułu usługi (...). Mając na uwadze, że wynagrodzeniem za przygotowanie umowy i uruchomienie środków jest opłata przygotowawcza, a wynagrodzeniem za korzystanie z jego środków finansowych są odsetki umowne, to zastrzeżenie dalszego wynagrodzenia – prowizji za udzielenie pożyczki i z tytułu usługi (...) jako nieuzasadnione nakładem pracy i wydatkami, stanowią dla powoda dodatkowe nieuzasadnione źródło zysku, w rzeczywistości zmierzając do obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych. Słusznie bowiem zauważył Sąd I instancji, że zastrzeżona z tego tytułu przez powoda kwota, znacząco przewyższa kwotę ewentualnych odsetek za opóźnienie, jaką pożyczkodawca mógłby naliczyć pożyczkobiorcy w przypadku opóźnienia.

Wysokość opisanych wyżej świadczeń niewątpliwie nie była wspólnie wypracowanym kompromisem będącym efektem indywidualnych uzgodnień stron, lecz była wzorcem umownym. Fakt udzielenia pożyczki stanowi oczywiście następstwo decyzji stron co do zawarcia tego rodzaju umowy, jednakże wynagrodzenie z tego tytułu, że do zawarcia umowy w ogóle doszło, jawi się jako nieuzasadnione, biorąc pod uwagę resztę opłat, które pożyczkobiorca pobrał w tytułu zawartej umowy. Brak tu jakiejkolwiek ekwiwalentności świadczeń. Ekwiwalentności takiej brak również w przypadku opłaty naliczonej tytułem przystąpienia pożyczkobiorcy do usługi (...). Uprawnienia wskazane w warunkach pakietu, trzeba uznać za nieadekwatne do pobranej opłaty. Dodatkowo zważyć trzeba, że powód obciążył pozwanego prowizją oraz dodatkowymi kosztami związanymi z uruchomieniem pakietu nie wskazując podstaw ich wyliczenia. Z tych też względów rację miał Sąd Rejonowy wskazując, że przedmiotowa umowa zawiera klauzule abuzywne. Nie ma wątpliwości, że te postanowienia ukształtowały sytuację pozwanego będącego konsumentem w sposób naruszający równowagę kontrahentów, niezasadnie prowadząc do stanu uprzywilejowania powoda będącego profesjonalistą i otaczającego się pomocą prawną i specjalistami. Konsekwencją tych rozważań jest więc uznanie tych postanowień umowy za niedozwolone i tym samym, niewiążące.

Nie ma racji skarżący powołując się na art. 36a ust.2 ustawy o kredycie konsumenckim. Przywołane unormowanie stanowi co następuje: „P. koszty kredytu w całym okresie kredytowania nie mogą być wyższe od całkowitej kwoty kredytu”. W razie ziszczenia się niniejszych dyrektyw, postanowienia umowy odnoszące się do dodatkowych opłat mogą być uznane za abuzywne. Brak przekroczenia przez pozaodsetkowe koszty kredytu limitu wynikającego ze wzoru matematycznego z art. 36a ust. 1 u.k.k., nie wyklucza oceny postanowień umownych je przewidujących w sytuacji, gdy nie są to jednoznacznie określone świadczenia główne, pod kątem ich abuzywności, a obowiązek dokonania tej oceny w procesie z udziałem konsumenta, jak wskazano wcześniej, spoczywa na sądzie orzekającym z urzędu. Przepis art. 36a ust. 1 u.k.k. nie wyłącza bowiem stosowania art. 385 ¹ k.c. Brak jest też relacji między tymi przepisami o charakterze przepis ogólny – przepis szczególny. Art. 36a u.k.k. dotyczy wszelkich pozaodsetkowych kosztów kredytu, zarówno tych, które są sformułowanymi w sposób jednoznaczny świadczeniami głównymi, jak i tych, które charakteru takiego nie mają. Z kolei abuzywność dotyczy wyłączanie tych świadczeń, które nie są głównymi sformułowanymi w sposób jednoznaczny. Zestawienie powyższych przepisów wskazuje na to, że pozaodsetkowe koszty będące świadczeniami głównymi, nawet jeśli są sformułowane jednoznacznie, nie mogą przekroczyć wartości określonych w treści przepisu art. 36a ust. 1 u.k.k., z kolei jeśli takimi świadczeniami nie są, to nie tylko nie mogą przekroczyć limitu z art. 36a ust. 1 u.k.k., lecz również nie mogą stanowić rozwiązań ocenianych negatywnie z punktu widzenia art. 385 ¹ k.c. Podkreślić trzeba, że przepis art. 36a ust. 1 u.k.k., w swoim założeniu miał pozytywnie wpłynąć na sytuację konsumenta poprzez wprowadzenie rozwiązań polepszających ochronę jego interesów jako podmiotu mniej uprzywilejowanego w stosunku do pożyczkodawców, będących z reguły wysoce sprofesjonalizowanymi uczestnikami obrotu gospodarczego. Odmienne postrzeganie problemu w istocie prowadziłoby do sytuacji sprzeciwiającej się pierwotnej woli ustawodawcy przyświecającej wprowadzeniu jej do polskiego porządku prawnego. Z tych też względów nie można uznać za poprawny tok rozumowania skarżącego zarzucającego obrazę przepisów prawa materialnego, a to art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 36a ust.2 u.k.k., a ponadto odrzucić należało stanowisko powoda jakoby w realiach niniejszej sprawy doszło do naruszenia art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 61 § 1 k.c. Faktem jest bowiem, że strony umowy mają prawo kształtować swój stosunek w sposób dowolny przy poszanowaniu przepisów prawa, zasad współżycia społecznego, oraz naturze stosunku. Realia przedmiotowej sprawy opisane wyżej wyraźnie jednak wskazują, że w istocie doszło do naruszeń prawa oraz sprzeniewierzenia się zasadom współżycia społecznego, które to doprowadziło do pokrzywdzenia pozwanego.

Na marginesie zauważyć też należy, że omawiana problematyka została poddana ocenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Na gruncie sprawy C-779/18 (...) uznało, że z zakresu stosowania dyrektywy 93/13 nie jest wyłączony warunek umowny, w którym ustala się całkowite pozaodsetkowe koszty kredytu z poszanowaniem maksymalnego pułapu przewidzianego w przepisie krajowym, niekoniecznie biorąc przy tym pod uwagę rzeczywiście ponoszone koszty. W konsekwencji uznać więc należy, że powodowi należne były jedynie kwoty z tytułu kapitału udzielonej pożyczki i opłaty przygotowawczej z wyłączeniem prowizji oraz opłaty za uruchomienie usługi (...) pakiet”.

Powyższe prowadziło do konieczności przeliczenia rat kredytu i na tej podstawie, dokonania oceny czy istniały podstawy do wypełnienia weksla i wypowiedzenia umowy. Obliczenia poczynione jeszcze na etapie postępowania pierwszoinstancyjnego wyraźnie wskazały, że nie albowiem w momencie skierowania właściwego oświadczenia w tym przedmiocie, pozwany posiadał nadpłatę swego zobowiązania, która winna być zaliczona na poczet kolejnych rat. Słusznie zatem uznał Sąd Rejonowy za nieskuteczne skierowane oświadczenie, a co za tym – wypełnienie weksla i dochodzenie roszczeń na drodze sądowej albowiem nie ziściły się ku temu odpowiednie przesłanki wynikające tak z umowy, jak i deklaracji wekslowej. Ostatecznie należało więc uznać, że nie ma racji skarżący podnosząc, że Sąd dokonał nieuprawnionej ingerencji w stosunek prawny łączący strony albowiem w ocenie Sądu II instancji powyższa ingerencja była w pełni zasadna i odpowiadająca przepisom prawa. Tym bardziej na kanwie tego stanu faktycznego brak jest podstaw do mówienia o arbitralności Sądu w tym zakresie. Należało zatem odrzucić zarzut obrazy przepisów prawa materialnego, a to art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 385 ² k.c. w zw. z art. 56 k.c. w zw. z art. 359 k.c. w zw. z art. 36a ust. 2 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim oraz art. 359 §1 kc w zw. z pkt 4.1 i pkt 1.2.

Należy zauważyć, że rozkład ciężaru dowodu w procesie, w którym powód dochodzi należności z weksla, a dłużnik wekslowy broni się zarzutami nawiązującymi do stosunku podstawowego, który określa zasady wypełnienia weksla, jest konsekwencją podstaw zgłaszanych żądań. Powód dochodzący roszczenia na podstawie weksla nie ma obowiązku dowodzenia poza wekslowej podstawy swojego żądania. Ciężar dowiedzenia okoliczności wskazanych w art. 10 pr. weksl. w celu zwolnienia się ze zobowiązania wekslowego ciąży na dłużniku (tak SN w wyrokach z dnia 23 października 2008 r., V CSK 71/08, z dnia 26 września 2013 r., II CSK 719/12, z dnia 23 maja 2018 r., IV CSK 267/17). Kluczowym jednak na gruncie tego stanu faktycznego jest to, że powód kwestionował również postanowienia związane ze stosunkiem podstawowym. W konsekwencji ich zbadania doszło jednak do wykrycia nieprawidłowości związanych z postanowieniami stosunku podstawowego, co w konsekwencji doprowadziło do przeniesienia sporu na płaszczyznę prawa cywilnego, nie zaś wekslowego. W konsekwencji zatem, nie miały zastosowania – w tych konkretnych okolicznościach, zasady ciężaru dowodowego istniejące na gruncie przepisów wekslowych.

Na zaaprobowanie nie zasługiwał nadto zarzut naruszenia art. 720 § 1 k.c. Zgodnie z jego treścią, przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Powód dopatrywał się naruszenia niniejszej regulacji z uwagi na brak zasądzenia zwrotu pożyczki do wysokości kwoty nominalnej wraz z wynagrodzeniem powoda mimo, iż pozwany był zobligowany do zwrotu umówionej kwoty. Rację należało jednak przyznać Sądowi Rejonowemu, który słusznie uznał, że wobec nadpłaty kredytu nie było podstaw do wypowiedzenia umowy i wypełnienia weksla, a w konsekwencji umowa nadal obowiązuje, aż do upływu terminu na jaki została zawarta. Z tych też względów zarzut ten oceniono jako chybiony.

Z tych też powodów, apelacja powoda nie mogła się ostać i podlegała oddaleniu na zasadzie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto w oparciu o zasadę odpowiedzialności za wynik procesu, określoną w art. 98 § 1 i 3 k.p.c. Z tych też względów od powoda, który przegrał postępowanie apelacyjne w całości, na rzecz pozwanego zostały zasądzone koszty poniesione na wynagrodzenie pełnomocnika powoda ustalone na podstawie w zw. z § 10 ust. 1 pkt. 1 w zw. z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. - Dz.U. z 2018 r., poz. 265).