Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 6 lipca 2018 roku, wydanym w sprawie o sygn. akt I C 253/18, z powództwa (...) Bank spółki akcyjnej z siedzibą w W. przeciwko R. S. o zapłatę, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 3617 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd I instancji oparł na ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych, które przedstawiają się następująco:

Powód (...) Bank spółka akcyjna w W., reprezentowany przez pracownika, domagał się od pozwanego R. S. kwoty 33.304,73 zł z odsetkami tytułem niespłaconego kredytu udzielonego pozwanemu przez powoda, kwoty 945,35 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie z tytułu odsetek umownych za okres korzystania z kapitału oraz kwoty 342,37 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie z tytułu odsetek za opóźnienie.

Sąd Rejonowy Lublin- Zachód w Lublinie wydał w dniu 20 listopada 2017 roku nakaz zapłaty wobec R. S., nakazując pozwanemu zapłatę powodowi żądanych przez niego kwot. Pozwany złożył sprzeciw od nakazu zapłaty podnosząc brak udowodnienia wysokości roszczenia co do wysokości, jak i co do zasadności. Pozwany zakwestionował powództwo, zarzucając mu nieudowodnienie istnienia, wysokości oraz wymagalności wierzytelności, brak właściwego umocowania osób reprezentujących powoda, brak udowodnienia wysokości roszczenia co do wysokości i zasadności, brak skutecznego wypowiedzenia umowy kredytu oraz brak wymagalności roszczenia.

Sąd Rejonowy dokonując oceny zgromadzonego materiału dowodowego uznał, że nie sposób poczynić żadnych ustaleń przemawiających za zasadnością roszczenia powoda, ponieważ wszelkie dokumenty mające znaczenie dla spornego stosunku, za wyjątkiem dokumentu w postaci wyciągu z ksiąg bankowych, zostały przez powoda złożone w niepotwierdzonych za zgodność kserokopiach. Sąd Rejonowy uznał, iż załączone do pozwu kopie dokumentów nie mogą stanowić dowodu w sprawie.

Samodzielnej mocy dowodowej nie ma natomiast wyciąg z ksiąg rachunkowych banku, bowiem wyciąg z ksiąg banku zawiera złożone w szczególnej formie oświadczenie wiedzy uprawnionych osób, dotyczące danych zaksięgowanych w księgach rachunkowych, w konsekwencji czego może okazać się wystarczający do ustalenia istnienia i wysokości dochodzonej należności tylko w zestawieniu z innymi dowodami. W ocenie sądu I instancji możliwość dokonania ustaleń co do wysokości zobowiązania pozwanego w oparciu o wyciąg z ksiąg jest wyłączona z uwagi na nieprzedstawienie jakichkolwiek innych dowodów.

Sąd Rejonowy dodatkowo wskazał, iż nie można ustalić daty rozpoczęcia biegu terminu wypowiedzenia, a zatem także daty rozwiązania umowy z uwagi na niezłożenie przez powoda dokumentu doręczenia pozwanemu pisma wypowiadającego umowę, a jedynie kserokopię potwierdzenia jego nadania.

Sąd Rejonowy oddalił zatem powództwo jako nieudowodnione. O kosztach postępowania Sąd ten orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zaskarżając rozstrzygnięcie w całości i zarzucając:

1.  naruszenie przepisów prawa procesowego mające wpływ na treść rozstrzygnięcia, to jest przepisu art. 207 k.p.c. poprzez pozbawienie powoda możliwości odniesienia do podniesionych przez pozwanego w piśmie z dnia 07.06.2018 r., doręczonego powodowi w dniu 18.06.2018 r., twierdzeń i zarzutów, a które to twierdzenia i zarzuty zdecydowały o treści wyroku;

2.  w konsekwencji nieważność postępowania w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. poprzez pozbawienie powoda możliwości obrony dochodzonego roszczenia (praw powoda) przed zarzutami pozwanego zawartymi w piśmie z dnia 07 czerwca 2018 r.;

3.  naruszenie prawa procesowego - art. 129 k.p.c. poprzez niewłaściwe zastosowania w sprawie i przyjęcie, iż powód (bez żądania Sądu lub pozwanego) jest zobowiązany do przedłożenia oryginałów dokumentów lub też uwierzytelnionych odpisów dokumentów co pozostaje w sprzeczności z cytowanym powyżej przepisem a materiał dowodowy przedłożony przez powoda w postaci kserokopii dokumentów w ocenie Sądu wyłącza możliwość przeprowadzenia dowodu w tym zakresie co doprowadziło do naruszenia art. 245 k.p.c.,

4.  naruszenie prawa procesowego - art. 232 k.p.c. oraz 308 k.p.c. poprzez zaniechanie przeprowadzenia dowodów z przedłożonych kserokopii w sytuacji, gdy strona pozwana nie zażądała przedłożenia uwierzytelnionych odpisów dokumentów;

5.  naruszenie przepisów prawa procesowego mające wpływ na wynik sprawy, to jest art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c. poprzez całkowicie dowolną ocenę zgromadzonych i prawidłowo zaoferowanych przez strony dowodów w postaci dokumentów prywatnych, nierzadko wbrew ich treści, z pominięciem ich oceny w powiązaniu z pozostałymi dowodami, w tym wyciągu z ksiąg rachunkowych banku, które przedstawiały saldo zadłużenia pozwanego i brak było dowodów wskazujących, że saldo tam wskazane naliczone było nieprawidłowo;

6.  naruszenie prawa procesowego, a to art. 232 k.p.c. poprzez niezastosowanie i zwolnienie pozwanego z obowiązku przedłożenia przeciwdowodu,

7.  naruszenie prawa materialnego a to art. 6 k.c. poprzez niezastosowanie i zwolnienie pozwanego z obowiązku dowodzenia okoliczności z których wywodzi skutki prawne.

Wobec podniesionych zarzutów skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości, zniesienie postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego;

z ostrożności procesowej na wypadek niepodzielenie poglądu apelującego powoda o nieważności postępowania powód wniósł o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z dokumentów, szczegółowo wskazanych w apelacji, na okoliczność istnienia wymagalności i wysokości roszczenia, w tym należności głównej, wysokości naliczonych odsetek umownych i odsetek umownych podwyższonych, wysokości oprocentowania i jego zmiany, wysokości i terminów dokonanych spłat przez pozwanego, celem dokonania ustalenia stanu faktycznego. Jednocześnie powód wskazał, iż w postępowaniu przed sądem I instancji, w okolicznościach wskazanych w treści pisma, nie miał możliwości powołania i przedłożenia dalszych wniosków dowodowych.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o oddalenie apelacji oraz
o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda jest o tyle zasadna, że skutkuje uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy Sądowi Rejonowemu dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutu nieważności postępowania, należy odnotować, że według orzeczenia Sądu Najwyższego z 21 czerwca 1961r, 3 CR 953/60 (NP. 1963, nr 1, s. 117) pozbawienie strony możności obrony prawa, aby mogło stanowić przyczynę nieważności, musi być całkowite i w sposób bezwzględny wyłączyć możliwość obrony. Podstawa nieważności nie zachodzi w razie utrudnienia jedynie stronie popierania przez sądem dochodzonych roszczeń lub zarzutów. W innym z orzeczeń Sąd Najwyższy stwierdził, że pozbawienie strony możności obrony należy oceniać przez pryzmat konkretnych okoliczności sprawy i nie należy go wiązać wyłącznie z sytuacją całkowitego wyłączenia strony od udziału w postępowaniu (wyrok z 18 grudnia 2003r I PK 117/03 – Wokanda 2004, nr 9, s. 30). Inaczej rzecz ujmując, wolno powiedzieć, że nieważność postępowania występuje wtedy, gdy strona wbrew swej woli zostaje pozbawiona możności działania. Stwierdzenie, czy taki stan nastąpił, wymaga rozważenia, czy w konkretnej sprawie nastąpiło naruszenie przepisów procesowych, czy uchybienie to miało wpływ na możność działania strony oraz czy pomimo zaistnienia tych dwóch przesłanek strona mogła bronić swoich praw. Tylko przy kumulatywnym spełnieniu tych wszystkich przesłanek można mówić o skutkującym nieważnością postępowania pozbawieniu strony możliwości obrony swoich praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.) –por. postanowienie SN z dnia 22-01-2013 I PK 175/12 (L.).

W badanej sprawie mimo oczywistości podnoszonego uchybienia procesowego, wskazane wyżej przesłanki łącznie nie wystąpiły. Powód brał udział w postępowaniu, co nie wyłączyło możliwości popierania przez sądem dochodzonych roszczeń i nie wyłączyło możliwości obrony. Inną rzeczą natomiast jest jakość tej obrony, o czym mowa poniżej.

Sformułowane przez powoda kolejne zarzuty podważają w szczególności przekonanie Sądu Rejonowego o nieudowodnieniu przez powoda swoich roszczeń wobec przedłożenia jedynie niepoświadczonych za zgodność z oryginałem kserokopii dokumentów, na których oparte było powództwo. Zarzuty te są zasadne, ponieważ kodeks postępowania cywilnego nie wyklucza dokonywania ustaleń faktycznych z wykorzystaniem kserokopii dokumentu, a konsekwencje nieprzedłożenia oryginału na żądanie strony przeciwnej (art. 129 § 1 k.p.c.) podlegają ocenie w płaszczyźnie art. 233 k.p.c., z uwzględnieniem motywów tego zaniechania ( tak też Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 czerwca 2018 r., sygn. I CSK 158/18, publ. Legalis nr 1806523; por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2013 r., II PK 305/12, oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2010 r., III CSK 119/09, i z dnia 17 czerwca 2016 r., IV CSK 669/15). Jest to zatem kwestia okoliczności konkretnej sprawy i dokonywanej w niej oceny dowodów.

Powołane przez stronę dowody z określonych dokumentów załączonych do pozwu lub innego pisma procesowego w formie niepoświadczonych kserokopii wprawdzie nie stanowią dowodów z dokumentów, o których mowa w art. 244 i art. 245 k.p.c., nie są jednak pozbawione mocy dowodowej, w rozumieniu art. 232 w zw. z art. 308 k.p.c.. Dopóki sąd ani strona przeciwna nie zakwestionuje ich i nie zażąda złożenia oryginałów dokumentów, stanowią one jeden ze środków dowodowych, przy pomocy których strona może udowodnić fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Dowody te, jak każde inne, podlegają ocenie sądu na podstawie art. 233 k.p.c.. Dopiero jeżeli sąd zażąda przedstawienia oryginału dokumentu, strona jak również każda inna osoba, która go posiada, obowiązana jest, zgodnie z art. 248 k.p.c., przedstawić oryginał. Obowiązek złożenia oryginału dokumentu powstaje dla strony, która powołuje się na dokument, także w sytuacji wskazanej w art. 129 § 1 k.p.c., a więc wtedy, gdy strona przeciwna zażądała złożenia oryginału dokumentu. Wówczas, zamiast oryginału, strona może złożyć odpis dokumentu, jeżeli jego zgodność z oryginałem została poświadczona przez osoby wskazane w art. 129 § 2 k.p.c., a więc między innymi przez występującego w sprawie pełnomocnika strony, będącego adwokatem lub radcą prawnym. Tak poświadczony odpis ma charakter dokumentu urzędowego (art. 129 § 3 k.p.c.). Natomiast jeżeli jest to uzasadnione okolicznościami sprawy, sąd, na wniosek strony albo z urzędu, może zażądać od strony składającej poświadczony odpis dokumentu, przedłożenia jego oryginału (art. 129 § 4 k.p.c.) (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 listopada 2015 r., sygn. IV CSK 52/15, Legalis nr 1399203, por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2019 r., II PK 12/18, L.).

Złożenie w sprawie sądowej kserokopii dokumentów stanowi w istocie „powołanie się” na dokument, w rozumieniu art. 129 k.p.c.. Zgodnie z art. 129 k.p.c., strona powołująca się w piśmie na dokument obowiązana jest zaś na żądanie przeciwnika złożyć oryginał dokumentu w sądzie jeszcze przed rozprawą. Przepis ten gwarantuje stronie prawo zapoznania się z oryginałem każdego dokumentu, na jaki powołuje się strona przeciwna, w celu zweryfikowania - na podstawie złożonego w sądzie oryginału dokumentu - czy powołana w piśmie lub przedłożona w odpisie treść istotnie odpowiada jego brzmieniu. W judykaturze przyjmuje się, że obowiązek złożenia w sądzie oryginału dokumentu powstaje automatycznie z chwilą zgłoszenia przez stronę przeciwną takiego żądania, a więc bez potrzeby wydawania przez sąd jakichkolwiek rozstrzygnięć w tym przedmiocie. Artykuł 129 k.p.c. nie określa expresis verbis sankcji za niepodporządkowanie się żądaniu przeciwnika. Niewątpliwie jednak zaniechanie obowiązku wynikającego z tego przepisu podlega ocenie przez pryzmat art. 233 § 2 k.p.c. sąd powinien zatem ocenić - na podstawie własnego przekonania i wszechstronnego rozważenia zebranego materiału - jakie znaczenie należy nadać odmowie przedstawienia przez stronę dowodu, uwzględniając również dyrektywy wynikające z art. 3 k.p.c., nakazującego stronom dawanie wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą oraz przedstawianie dowodów. Badając znaczenie odmowy złożenia oryginałów sąd powinien mieć na uwadze, czy została ona podyktowana względami obiektywnymi, czy też zawinionymi przez stronę ( tak też SN w postanowieniu z dnia 11 marca 2013 r., II PK 305/12, Legalis nr 734517).

W konsekwencji przyjęcia przez Sąd Rejonowy niesłusznego stanowiska o braku możliwości oparcia ustaleń faktycznych o niepoświadczone za zgodność z oryginałem kserokopie dokumentów, Sąd ten nie rozpoznał istoty sprawy, odniósł się jedynie do kwestii wyciągów z ksiąg rachunkowych banku, dokonując oceny tego dowodu. Sąd pierwszej instancji nie ocenił natomiast okoliczności powstania zobowiązania, zasadności roszczenia i nie ocenił dowodów na poparcie twierdzeń o wysokości dochodzonego pozwem roszczenia.

W okolicznościach badanej sprawy podkreślenia wymaga, że pozwany podniósł zarzut wadliwości złożonych kserokopii, kwestionował treść i prawdziwość skopiowanych dokumentów, zaś strona powodowa po zapoznaniu się z pismem pozwanego zawierającym podniesione zarzuty, które zostało doręczone powodowi w dniu 18 czerwca 2018 roku, wystąpiła do sądu z wnioskiem o odroczenie terminu rozprawy wyznaczonej na 27 czerwca 2018 roku. Powód swój wniosek motywował tym, iż odroczenie rozprawy umożliwiłoby złożenia pisma procesowego ustosunkowującego się do twierdzeń pozwanego, a także przedłożenie oryginałów lub notarialnie uwierzytelnionych dokumentów stanowiących załączniki do pozwu, co nie jest możliwe przed wyznaczonym terminem rozpraw z uwagi na krótką odległość czasową. Wniosek powoda nie został uwzględniony, co pozbawiło tę stronę prawa dowodzenia okoliczności faktycznych na podstawie oryginałów dokumentów, których zaczątek stanowiły przedłożone kserokopie. Tym samym kwestionowane orzeczenie jako przedwczesne podlegało uchyleniu, wobec zasadności zarzutów naruszenia prawa procesowego.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c.
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowania apelacyjnego.

Podejmując taką decyzję procesową, Sąd Okręgowy kierował się obowiązkiem zapewnienia stronie dwuinstancyjnego postępowania. Sąd drugoinstancyjny nie może bowiem zastępować sądu pierwszej instancji w takim zakresie, w jakim rozstrzygnięcie sprawy stałoby się w rezultacie jednoinstancyjne ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2014 r., sygn. akt II CZ 8/14, publ. LEX nr 1483949).

W przedmiotowej sprawie nie można było wydać merytorycznego rozstrzygnięcia, gdyż zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, dokonania ponownej oceny żądania pozwu i rozstrzygnięcia o istocie sprawy. Pomimo, że zgodnie z treścią art. 382 k.p.c. postępowanie apelacyjne ma charakter merytoryczny i w tym znaczeniu jest przedłużeniem postępowania przeprowadzonego przed sądem pierwszej instancji, jednakże z pola widzenia nie może schodzić wymóg zachowania instancyjności, o której stanowi art. 176 ust. 1 Konstytucji RP. Dodać przy tym należy, że przed sądem drugiej instancji, w ramach zasady pełnej apelacji można uzupełnić postępowanie dowodowe, ale nie powinno to prowadzić do zastępowania w tym sądu pierwszoinstancyjnego ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2014 r., sygn. V Cz 80/13, publ. LEX nr 1433618).

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy powinien ponownie ocenić materiał dowodowy, w postaci uzupełnionej przy skardze apelacyjnej oraz umożliwić powodowi złożenie pozostałych oryginałów dokumentów, aby następnie rozstrzygnąć w przedmiocie roszczenia pozwu, odnosząc się przy tym do wszystkich wskazywanych przez powoda i wymienionych wyżej okoliczności, wskazujących na podstawę dochodzonego roszczenia.