Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 13 kwietnia 2016 roku, sprostowanym postanowieniem z dnia 2 listopada 2016 roku w sprawie z powództw A. M. (1), A. M. (2) przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. o zapłatę, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi oddalił powództwa oraz nie obciążył A. M. (1) i A. M. (2) obowiązkiem zwrotu kosztów procesu.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pełnomocnik powodów, zaskarżając go w części, tj. w zakresie pkt. 1. Wyrokowi temu zarzucił:

1.  naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, to jest art. 227 kpc i art. 278 § 1 kpc oraz art. 365 § 1 kpc, polegające na oddaleniu wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego celem ustalenia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie w konsekwencji zignorowania przez Sąd I instancji skutków wynikających dla stron tego postępowania z uprzednio wydanego wobec nich prawomocnego wyroku Sądu powszechnego;

2.  naruszenie prawa materialnego, to jest:

a)  art. 91 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483) poprzez niezastosowanie, art. 3 ust. 1, art. 4 ust. 2, art. 5 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz

b)  art. 385 ¹ § 1 Kodeksu cywilnego poprzez błędną wykładnię przepisu wskazanego art. 385i § 1 i art. 3 ust. 1, art. 4 ust. 2, art. 5 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r., polegającą na przyjęciu, że postanowienie umowne, które pozostawia pozwanemu bankowi całkowitą dowolność i swobodę w określaniu wysokości kursu walutowego, stosowanego przy przeliczaniu raty kredytu oraz które wyklucza nawet możliwość sprawdzenia przez powodów jako konsumentów prawidłowości ustalenia tego kursu nie narusza rażąco interesów powodów, pomimo że zgodnie z wykładnią przyjętą przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku C-26/13 postanowienie umowne musi być wyrażone prostym i zrozumiałym językiem zarówno w sensie gramatycznym, jak i co do opisania mechanizmu wymiany waluty krajowej na obcą w przypadku spłaty rat kredytowych, aby konsument mógł oszacować konsekwencje ekonomiczne, jakie niesie dla niego zastosowanie kursu sprzedaży przy obliczaniu rat kredytu, którymi zostanie ostatecznie obciążony, a w rezultacie także całkowitego kosztu zaciągniętego kredytu.

W oparciu o wskazane zarzuty powodowie wnieśli o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, ewentualnie o zmianę wyroku w tej części i zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów do majątku objętego ich wspólnością majątkową małżeńską kwot: 5 135,28 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 21 lipca 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i dalszymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty; 2 335,02 zł wraz z odsetkami od kwot i terminów wskazanych we wniosku oraz ustalenie, że nie wiążą powodów postanowienia umowy nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...), zawartej w dniu 24 kwietnia 2006 r. Wnieśli także o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości celem stwierdzenia wysokości nienależnego pozwanemu świadczenia, stanowiącego różnicę pomiędzy kwotą odsetek faktycznie zapłaconą a kwotą odsetek, jaka wynikałaby z zastosowania wysokości oprocentowania przewidzianej w § 1 ust. 8 umowy oraz na okoliczność różnicy pomiędzy wysokością rat kredytowych płaconych według kursu franka szwajcarskiego ( (...)), stosowanego przez Bank zgodnie z kwestionowanym postanowieniem umownym, a ratami w wysokości, jaka wynikałaby z zastosowania średniego kursu NBP tej waluty w okresie od 30 maja 2006 r. do 31 sierpnia 2011 r., a także z ostrożności procesowej o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości na okoliczność wysokości racjonalnego
i ekonomicznie uzasadnionego, uwzględniającego weryfikowalne czynniki i odpowiednią repartycję między stronami ryzyka zmian oprocentowania, poziomu tego oprocentowania przy ustalaniu ostatecznego zadłużenia odsetkowego powodów w okresie objętym pozwem, tj. od lipca 2012 r. do czerwca 2014 r. przy uwzględnieniu marży pozwanego banku, stanowiącej minimalne wynagrodzenie pozwanego w uczciwym, konsumenckim obrocie kredytowym.

Na terminie rozprawy apelacyjnej pełnomocnik powodów podtrzymał dotychczasowe stanowisko procesowe, wnosząc o zasądzenie kosztów postępowania, zaś pełnomocnik pozwanego wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania za II instancję, z ostrożności procesowej podnosząc również zarzut przedawnienia odsetek od kwot dochodzonych tytułem różnicy między kursem sprzedaży franka szwajcarskiego pozwanego banku, a kursem średnim sprzedaży NBP za okresy przypadające przed 21 października 2011 roku.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

apelacja jest zasadna i skutkuje uchyleniem zaskarżonego wyroku oraz przekazaniem sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy podziela dokonane przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne, które stanowiły również podstawę do orzekania w postępowaniu apelacyjnym i przyjmuje je za swoje.

Trafnie strona apelująca zarzuciła, że postępowanie przed Sądem Rejonowym było przeprowadzone z naruszeniem przepisów prawa procesowego, tj. art. 227 k.p.c., oraz art. 278 § 1 k.p.c. To zaś mogło skutkować naruszaniem prawa materialnego i mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia.

W pierwszej kolejności odnosząc się do roszczenia obejmującego zasądzenie solidarnie na rzecz powodów kwoty 5.135, 28 groszy Sąd I instancji słusznie wskazał, że kwestia niedopuszczalności (abuzywności) postanowienia umownego została przesądzona
w prawomocnym wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi w sprawie sygn. akt III Ca 1207/11
z dnia 3 lutego 2012 roku, w którym sąd ustalił, że postanowienie § 10 ust. 2 przedmiotowej umowy jest niedozwolone i nie wiąże powodów. Wyrok wiązał zatem Sąd rozpoznający obecną sprawę. Wskazać należy, że żądanie wskazanego wyżej powództwa dotyczyło zwrotu nienależnego pozwanemu świadczenia, stanowiącego różnicę pomiędzy faktycznie zapłaconą kwotą odsetek, a kwotą należną pozwanemu Bankowi, wynikającą z zastosowania wysokości oprocentowania przewidzianego w § 1 ust. 8 umowy kredytowej. Uwadze Sądu I instancji umknęło przy tym, że wyroku tym oprócz uznania przedmiotowego postanowienia umownego za niewiążące powodów, Sąd Okręgowy zasądził na ich rzecz świadczenie ponad odsetki według stopy 2,35 % rocznie, uznając je za nienależne pozwanemu bankowi,
zaś zasądzona tym wyrokiem kwota obejmowała okres od kwietnia 2007 roku do lutego 2010 roku. W kolejnym toczącym się pomiędzy tymi samymi stronami postępowaniu pod sygn. akt XVIII C 3783/12 Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi i sygn. akt III Ca 1673/13 Sądu Okręgowego w Łodzi również zasądzono na rzecz powodów świadczenie ponad odsetki według stopy 2,35 % rocznie, uznając je za nienależne pozwanemu bankowi. Żądanie pozwu w tej sprawie obejmowało okres od marca 2010 r. do maja 2012 roku.

W tych okolicznościach rozstrzygnięcie Sądu I instancji i oddalenie powództwa
z uwagi na brak udowodnienia wysokości dochodzonego roszczenia za kolejny okres, tj. od lipca 2012 roku do czerwca 2014 roku było w ocenie Sądu Okręgowego błędne.
W niniejszej sprawie nie mogła znaleźć zastosowania koncepcja wypracowana w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2015 roku, na której oparł się Sąd I instancji. Wskazać bowiem należy, że sytuacja prawa stron procesu została ukształtowana prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Łodzi w sprawie o sygn. akt III Ca 1207/11, uznającym postanowienie § 10 ust. 2 umowy kredytowe za niewiążące powodów w całości, w którym oprócz uznania przedmiotowego postanowienia za abuzywne, Sąd Okręgowy zasądził na ich rzecz świadczenie za okres od kwietnia 2007 roku do lutego 2010 roku. Zatem odmowa udzielenia ochrony prawnej zgłoszonemu przez powodów roszczeniu obejmującego kolejny okres tj. od marca 2010 r. do maja 2012 roku i oddalenie zgłoszonego przez powodów wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego było nieuzasadnione. Przedmiotowy wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego księgowego zmierzał do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla wyjaśnienia sprawy (art. 227 k.p.c.). Sąd Okręgowy nie podziela argumentacji Sądu Rejonowego, która legła u podstaw oddalenia wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego. Skoro w ocenie Sądu Rejonowego wskazana przez pełnomocnika powodów teza dowodowa dla biegłego była nieprzydatna dla rozstrzygnięcia sprawy, nie istniały przeszkody do wezwania pełnomocnika celem jej modyfikacji. Należało bowiem mieć na uwadze, iż dowód ten jest jedyną drogą pozyskania koniecznych do rozstrzygnięcia wiadomości specjalnych i nie mógł być zastąpiony inną czynnością dowodową, zaś oddalenie wniosku dowodowego w następstwie uznania wskazanej tezy dowodowej jako nieprzydatnej dla rozstrzygnięcia sprawy pociąga za sobą daleko idące konsekwencje procesowe, jak to miało miejsce w rozpoznawanej sprawie. W rezultacie bowiem nieuzasadnione przyjęcia przez Sąd I instancji nieudowodnienia przez stronę inicjującą proces wysokości roszczenia z pominięciem przeprowadzenia w tym zakresie dowodu wymagającego wiadomości specjalnych skutkowało oddaleniem powództwa. Oczywistym jest, że obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa przede wszystkim na stronach, przy czym ciężar udowodnienia faktów mających istotne znaczenie spoczywa na tej ze stron, która z faktów tych wywodzi skutki prawne. Sąd nie jest jednak pozbawiony inicjatywy dowodowej, która oparta jest na jego uznaniu, a nie obowiązku ustawowym. Także w obecnym modelu postępowania cywilnego, przy istotnym wzmocnieniu zasady kontradyktoryjności, sąd nie jest zwolniony od przestrzegania form postępowania cywilnego, tak by doprowadziły do prawidłowych ustaleń faktycznych. Zachowany też został cel postępowania cywilnego w postaci dążenia do wydania orzeczenia zgodnego z zastosowaną normą prawną, czyli odpowiadającego rzeczywistym okolicznościom sprawy. Dopuszczenie przez sąd dowodu z urzędu nie może być więc uznane za działanie naruszające zasady bezstronności sądu i równości stron, nie można bowiem sądowi zrzucić, że działając w ramach przysługującego mu uprawnienia, realizuje cel wydania słusznego wyroku, zgodnego z rzeczywistym stanem rzeczy (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2005 r., V CSK 806/04). Zachowana możliwość działania przez sąd z urzędu stanowi gwarancję, że dochodzenie prawdy materialnej nie zostanie pozostawione wyłącznie stronom. Niekiedy powstanie sytuacja procesowa, w której nieprzeprowadzenie przez sąd z urzędu dowodu stanowiącego element "zebranego materiału", stanowiłoby pogwałcenie elementarnych zasad, którymi kieruje się sąd przy wymierzaniu sprawiedliwości. Wskazać także należy, że jeżeli uzyskanie wiadomości specjalnych zapewnia wyłącznie opinia biegłego, to w braku odpowiedniej inicjatywy dowodowej samej strony niedopuszczenie dowodu z takiej opinii stanowi naruszenie art. 232 zd. drugie k.p.c., gdy przeprowadzenie przez sąd z urzędu takiego dowodu stanowi jedyny sposób przeciwdziałania niebezpieczeństwu oczywiście nieprawidłowego rozstrzygnięcia sprawy, podważającego funkcję procesu. Nawet fakt, że strona jest reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, w tej szczególnie uzasadnionej sytuacji nie powinien zwalniać sądu z dążenia do prawidłowego wyjaśnienia sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 7 marca 2013 roku, II CSK 422/12, Legalis numer 661550; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2011 roku, Lex numer 864025, a także wyrok Sadu Najwyższego z dnia 20 maja 20911 roku, II UK 339/10, Lex numer 898704 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie - VI Wydział Cywilny z dnia 20 czerwca 2013 r., VI ACa 1614/12, Legalis numer 1049466). Jeśli zatem sąd pierwszej instancji uznał zatem, że żądanie jest usprawiedliwione co do zasady, winien był - dążąc do prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy - dopuścić wskazany dowód z opinii biegłego wyznaczając pełnomocnikowi powodów termin do sprecyzowania wskazanej tezy dowodowej lub jej modyfikacji z urzędu, którą to aktywność dowodową nie można uznać za naruszenie prawa stron do bezstronnego sądu i zasady równego traktowania.

Przechodząc do oceny rozstrzygnięcia Sądu I instancji w zakresie zgłoszonego powództwa o ustalenie że nie wiążą powodów postanowienia umowy nr (...) zawarte w § 11 ust. 4, § 25 ust. 2, § 25 ust. 3 umowy, a także zasądzenia na swoją rzecz kwoty 2 634,00 zł z ustawowymi odsetkami wskazać należy, że również nie było ono prawidłowe. Rozważania Sądu I instancji w tym zakresie są przy tym bardzo lakoniczne i ogólne i sprowadzają się li tylko do stwierdzenia, że choć kwestionowane postanowienia umowne naruszają dobre obyczaje, gdyż nie zostały sformułowane jednoznacznie i nie pozwalają konsumentom przewidzieć kosztów kredytu, to nie naruszają rażąco interesów powodów jako konsumentów. W tym zakresie Sąd Rejonowy poza samym wskazaniem, iż naruszenie równowagi stron mogło znajdować swoje usprawiedliwienie w ”automatycznym” pobieraniu rat kapitałowo-odsetkowych przez bank, nie podał wyczerpujących motywów dla wsparcia przyjętego stanowiska, które wymagało pogłębionej analizy w kontekście przesłanek art. 385 ¹ k.c. poprzedzonej dokonaniem odpowiednich ustaleń. Dla rozstrzygnięcia sprawy istotne jest bowiem ustalenie, czy wskazana przez powodów klauzula umowna kształtowała ich obowiązki w trakcie trwania umowy w sposób rażąco niekorzystny – przy uwzględnieniu ekonomicznego składnika pojęcia interesu, czy rzeczywiście na skutek takiego, a nie innego jej sformułowania, powodowie musieli ponieść wyższe koszty kredytowe, niż gdyby umowa kredytowa została sformułowana w inny sposób.
W szczególności istniała konieczność ustalenia, czy Bank prawidłowo kształtował oprocentowanie kredytu powodów, tj. czy był uprawniony do pobierania odsetek kapitałowych, ewentualnie w jakim rozmiarze i w jakim cyklu czasowym, a w wypadku negatywnym, czy i w jakim zakresie w związku z tym doszło do naruszenia postanowień umów kredytowych, czy zmiana taka następowała arbitralnie, stawiając powodów w gorszej pozycji niż klientów innych banków udzielających kredyty hipoteczne, czy też pozwany wprowadził procedury wewnętrzne powodujące dostosowanie aktualnego oprocentowania kredytów do sytuacji gospodarczej w sposób uwzględniający interesy obu stron umowy. Brak poczynienia ustaleń w tym kierunku nie dawał podstaw do oceny roszczenia na gruncie prawa materialnego.

W tej sytuacji, w ocenie Sądu Okręgowego obydwa rozstrzygnięcia Sądu I instancji
w przedmiotowej sprawie było nieprawidłowe. Oddalenie przez Sąd Rejonowy wniosku dowodowego złożonego przez stronę powodową uniemożliwiło dokonanie jakichkolwiek ustaleń faktycznych w zakresie pierwszego zgłoszonego roszczenia, co w konsekwencji doprowadziło do nierozpoznania istoty niniejszej sprawy. Ponadto brak dokonania odpowiednich ustaleń faktycznych odnośnie drugiego ze zgłoszonych roszczeń pozbawiło możliwości jego weryfikacji oraz wydania w tym zakresie rozstrzygnięcia.

Dlatego też zasadne było na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania o czym zostało orzeczone w sentencji, pozostawiając również temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd pierwszej instancji winien przeprowadzić dowód z opinii biegłego wskazany przez stronę powodową, po uprzednim wezwaniu strony do modyfikacji tezy dowodowej, a następnie w zależności od jego wyniku dokonać ustaleń w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. W zakresie zaś drugiego powództwa, Sąd I instancji powinien dokonać odpowiednich ustaleń faktycznych, a wnioski tej analizy powinien zawrzeć w uzasadnieniu wyroku.