Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 19 lipca 2022 r., Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi:

zasądził od pozwanej (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powódki M. B. kwotę 18.602,49 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za czas od 15 listopada 2021 roku do dnia zapłaty;

zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 4.617 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

(wyrok k: 259)

Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana, zaskarżając wydane rozstrzygnięcie w całości. Apelująca zaskarżonemu orzeczeniu zarzuciła:

nierozpoznanie istoty sprawy poprzez nieprzeprowadzenie postępowania dowodowego i nieuprawnione oparcie rozstrzygnięcia o treść uzasadnienia orzeczenia zapadłego w innej sprawie, co w konsekwencji prowadzi do konieczności uchylenia zaskarżonego wyroku w całości do ponownego rozpoznania (art. 386§4 kpc);

ewentualnie:

naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj. naruszenie art. 365§1 kpc i art. 366§1 kpc poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że uzasadnienie wyroku stanowi orzeczenie prawomocne w rozumieniu tych przepisów, co doprowadziło do błędnego uznania, że uzasadnienie orzeczenia korzysta z powagi rzeczy osądzonej i ma wpływ na treść rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie.

W konsekwencji podniesionych zarzutów pozwana wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi do ponownego rozpoznania (art. 384§4 kpc), ewentualnie – na wypadek uznania, że w niniejszej sprawie rozpoznana została istota sprawy – o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości, a także o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej pełnego zwrotu kosztów procesu za postępowanie przed Sądem I, jak i II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych (art. 98§1 i 3 kpc).

(apelacja k. 272-274)

W odpowiedzi na apelację powódka wniosła o jej oddalenie całości i zasądzenie od pozwanej na jej rzecz kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

(odpowiedź na apelację – k. 288)

Pismem z dnia 20 października 2023 roku pozwany podniósł zarzut zatrzymania kwoty 18.602,49 zł, do czasu zaoferowania przez powódkę zwrotu świadczenia wzajemnego banku, na które składa się kwota 57.000,04 zł tytułem środków wypłaconego kapitału.

(pismo procesowe pozwanego: k. 301)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie i w konsekwencji należało ją oddalić jako bezzasadną w myśl art. 385 kpc.

W pierwszej kolejności wyjaśnienia wymaga, że niniejsza sprawa była rozpoznawana w postępowaniu uproszczonym, w związku z czym zgodnie z art. 505 ⁹§1 ¹ kpc apelację można oprzeć tylko na zarzutach naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie lub naruszenia przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć wpływ na wynik sprawy. Natomiast stosownie do art. 505 ¹³§2 kpc, jeżeli sąd drugiej instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego, uzasadnienie wyroku powinno zawierać jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Podkreślić należy, iż w postępowaniu uproszczonym apelacja ma charakter ograniczony, a celem postępowania apelacyjnego nie jest tu ponowne rozpoznanie sprawy, ale wyłącznie kontrola wyroku wydanego przez Sąd I instancji w ramach zarzutów podniesionych przez skarżącego. Innymi słowy, apelacja ograniczona wiąże Sąd odwoławczy, a zakres jego kompetencji kontrolnych jest zredukowany do tego, co zarzuci w apelacji skarżący (tak też Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu 7 sędziów z dnia 31 stycznia 2008 roku, OSNC Nr 6 z 2008 r. poz. 55).

Na wstępie dalszych rozważań wskazać należy, iż Sąd II instancji podziela wszelkie ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego oraz dokonaną ocenę dowodów zaprezentowaną w pisemnych motywach rozstrzygnięcia i przyjmuje je za własne, co skutkuje równocześnie ograniczeniem uzasadnienia do rozpoznania przedstawionych w apelacji zarzutów dotyczących prawa procesowego i materialnego (art. 387§2 ¹§1 kpc). Wydane rozstrzygnięcie Sądu I instancji jest prawidłowe pod względem materialnoprawnym, brak jest podstaw do jego zmiany lub uchylenia (art. 387§2 ¹§2 kpc).

W ocenie Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie nie doszło do nierozpoznania istoty sprawy.

Pojęcie „istoty sprawy”, o którym mowa w art. 386§4 kpc, dotyczy jej aspektu materialno-prawnego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że do nie rozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie Sądu I instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy. W szczególności chodzi zaś tutaj o różnego rodzaju zaniedbania, które w ogólnym rozrachunku polegają na zaniechaniu zbadania materialnej podstawy żądania albo pominięciu merytorycznych zarzutów stron przy jednoczesnym bezpodstawnym przyjęciu, że istnieje przesłanka materialno-prawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (por. wyrok SN z dnia 9 stycznia 1936 r., C 1839/36, Zb. Orz. 1936, poz. 315; postanowienia SN z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, opubl. OSNC Nr 1/1999 poz. 22; z dnia 15 lipca 1998 r., II CKN 838/97, opubl. baza prawna LEX Nr 50750; z dnia 3 lutego 1999 r., III CKN 151/98, opubl. baza prawna LEX Nr 519260 oraz wyroki SN z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, opubl. OSP Nr 3/2003 poz. 36; z dnia 21 października 2005 r., III CK 161/05, opubl. baza prawna LEX Nr 178635.; z dnia 12 listopada 2007 r., I PK 140/07, opubl. OSNP Nr 1-2/2009 poz. 2 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 grudnia 2007 r., I ACa 209/06, opubl. baza prawna LEX nr 516551 i wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 8 listopada 2012 r. sygn. I ACa 486/12). Inaczej mówiąc „nierozpoznanie istoty sprawy” oznacza uchybienie procesowe sądu I instancji polegające na całkowitym zaniechaniu wyjaśnienia istoty lub treści spornego stosunku prawnego, przez co rozumie się nie wniknięcie w podstawę merytoryczną dochodzonego roszczenia, a w konsekwencji pominięcie tej podstawy przy rozstrzyganiu sprawy. Oceny, czy Sąd I instancji rozpoznał istotę sprawy, dokonuje się zaś na podstawie analizy żądań wniosku, stanowisk stron i przepisów prawa materialnego stanowiących podstawę rozstrzygnięcia.

Przekładając powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy należy stwierdzić, że Sąd Rejonowy, wydając zaskarżone rozstrzygnięcie, nie zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania. Rolą Sądu I instancji było rozstrzygnięcie sporu o zapłatę powstałego na tle umowy o tzw. kredyt frankowy. Obowiązek ten został zrealizowany. Sam zaś fakt, iż Sąd nie badał podstawy materialnoprawnej w ścisłym tego słowa znaczeniu było związane jedynie z zaistnieniem przesłanek związania prawomocnym wyrokiem dotyczącym tego samego stosunku prawnego i poddaniem pod osąd dalszej części tego samego świadczenia a zatem przy uwzględnieniu norm art. 365§1 kpc (błędnie nie przywołanej w treści pisemnego uzasadnienia wyroku) w zw. z art. 366 kpc. Prawidłowa ocena związania przy rozstrzyganiu prawomocnym wyrokiem wydanym w innym postępowaniu czyni zupełnie niecelowym prowadzenie w kierunku zasady odpowiedzialności pozwanego ponownego postępowania dowodowego, czy też badania podstaw prawnych zasadności roszczenia.

W tym miejscu niezbędnym jest poczynienie kilku uwag. Zgodnie z art. 365§1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i inne organy państwowe, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby.

Prawomocność orzeczenia sądu jest podstawą jego mocy wiążącej, która charakteryzuje się tym, że nikt nie może negować faktu istnienia orzeczenia i jego określonej treści. Przepis ten wyraża również tzw. pozytywny aspekt prawomocności materialnej orzeczenia sądowego przejawiający się w jego mocy wiążącej jako określonego przymiotu prawnego rozstrzygnięcia zawartego w treści orzeczenia. Skutek materialno-prawny prawomocnego orzeczenia oznacza, że prawomocne orzeczenie odpowiada rzeczywistemu stanowi prawnemu, potwierdza go i czyni go niewątpliwym. Jeśli zatem dane zagadnienie prawne zostało prawomocnie rozstrzygnięte w pierwszym procesie, stanowi kwestię wstępną (prejudycjalną) w innym procesie, w którym dochodzone jest inne żądanie. Związanie prawomocnym wyrokiem oznacza, że sąd obowiązany jest uznać, iż kwestia prawna, która była już przedmiotem rozstrzygnięcia w innej sprawie, a która ma znaczenie prejudycjalne w sprawie przez niego rozpoznawanej, kształtuje się tak, jak przyjęto w prawomocnym wcześniejszym wyroku i w późniejszym procesie kwestia ta nie może być już ponownie badana (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2003 r., I CKN 263/01, M. Prawn. 2015, nr 2, s. 85).

W uchwale z dnia 29 marca 1994 r., III CZP 29/94 (Biul. SN 1994, nr 3, s. 17), Sąd Najwyższy wskazał, że w procesie o dalszą - ponad prawomocnie uwzględnioną - część świadczenia z tego samego stosunku prawnego, sąd nie może w niezmienionych okolicznościach odmiennie orzec o zasadzie odpowiedzialności pozwanego. Prawomocne orzeczenie sądu opiera swoje znaczenie na prawach podmiotowych, o które proces się toczył, a udzielając ochrony prawnej realizuje również samo prawo do wymiaru sprawiedliwości, mające swoje konstytucyjne źródła. Dopuszczenie do możliwości rozbieżnego oceniania zasadności tego samego roszczenia, w tych samych okolicznościach, w różnych orzeczeniach byłoby zaprzeczeniem społecznie oczekiwanych reguł ochrony prawnej i naruszeniem zasady zaufania do wymiaru sprawiedliwości. Moc wiążąca ma gwarantować poszanowanie prawomocnego orzeczenia sądu, regulującego stosunek prawny będący przedmiotem rozstrzygnięcia. Prawomocny wyrok, z punktu widzenia jego prejudycjalnego znaczenia także w innej sprawie, swą mocą powoduje, że nie tylko nie może być zmieniony lub uchylony, ale że nie jest możliwe odmienne ocenianie i uregulowanie tego samego stosunku prawnego, w tych samych okolicznościach faktycznych i prawnych, między tymi samymi stronami (por. też wyroki Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2006 r., IV CSK 89/05, nie publ., z dnia 6 marca 2014 r., V CSK 203/13, nie publ., z dnia 4 listopada 2016 r., I CSK 736/15, nie publ.).

Według drugiego nurtu orzeczniczego, unormowana w art. 365 § 1 k.p.c. moc wiążąca prawomocnego wyroku dotyczy co do zasady związania treścią jego sentencji, a nie uzasadnienia, zawierającego przedstawienie dowodów i ocenę ich wiarygodności. Przedmiotem prawomocności materialnej jest ostateczny rezultat rozstrzygnięcia, a nie przesłanki, które do niego doprowadziły i sąd nie jest związany zarówno ustaleniami faktycznymi poczynionymi w innej sprawie, jak i poglądami prawnymi wyrażonymi w uzasadnieniu zapadłego w niej wyroku (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2002 r., IV CKN 73/00, nie publ., z dnia 8 czerwca 2005 r., V CK 702/04, nie publ., z dnia 15 listopada 2007 r., II CSK 347/07, nie publ., z dnia 15 stycznia 2015 r., IV CSK 181/14, nie publ.).

Zgodnie z zasadą dyspozycyjności, o ile charakter dochodzonego roszczenia (np. obejmującego świadczenie podzielne) na to pozwala, strona ma prawo dochodzić jego części, a sąd jest związany zakresem zgłoszonego roszczenia (art. 321 § 1 k.p.c.). Przepisy KPC nie przewidują bowiem zakazu rozdrabniania roszczeń. Jedynie więc powód, jako inicjator procesu, decyduje, których roszczeń i w jakiej części dochodzi. W sytuacji rozdrobnienia roszczeń orzeczenie co do części roszczenia nie ma powagi rzeczy osądzonej co do jego reszty, która nie była przedmiotem orzekania sądu. Nie stanowi także przeszkody do oddzielnego dochodzenia pozostałej reszty. Jednocześnie nie oznacza to - z uwagi na skutki, jakie wywołuje prawomocny wyrok na podstawie art. 365 § 1 k.p.c. - że w kolejnym postępowaniu otwarta pozostaje możliwość odmiennego niż w prawomocnym wyroku rozstrzygnięcia o zasadzie odpowiedzialności pozwanego, chyba że sąd orzeka w zmienionych okolicznościach. Jak już wyżej wskazano, takie stanowisko prezentowane jest w judykaturze, czego wyrazem jest uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 1994 r., III CZP 29/94 (B. (...), nr 3, s.17), stwierdzająca, że w sprawie o dalszą - ponad prawomocnie uwzględnioną - część świadczenia z tego samego stosunku prawnego sąd nie może w niezmienionych okolicznościach odmiennie orzec o zasadzie odpowiedzialności pozwanego (por. także wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 października 1966 r., II RP 123/66, OSNCP 1967, nr 12, poz. 219, z dnia 23 marca 2006 r., IV CSK 89/05, OSNC 2007, nr 1, poz. 15 oraz z dnia 7 marca 2013 r., I PK 181/12, OSNP 2013, nr 23-24, poz. 277).

Przekładając powyższe na grunt przedmiotowej sprawy, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, iż pomimo tego, że uzasadnienie wyroku nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej określonej w art. 365§1 kpc w zw. z art. 366 kpc, w przypadku tzw. roszczeń rozdrobnionych niedopuszczalne jest pominięcie wcześniej zapadłego rozstrzygnięcia wraz ze wskazanymi w jego uzasadnieniu motywami i ponowna, niczym nieograniczona, ocena zasady odpowiedzialności pozwanego. Wskazać należy, że w niniejszej sprawie chodzi o kwestię związaną z prawomocnością wyroku wydanego w procesie częściowym, czyli w takim, w którym doszło do rozdrobnienia przez powódkę - w oparciu o przyjęte przez nią kryteria o charakterze subiektywnym - roszczeń w ten sposób, że dochodzi ona jedynie części z określonej całości, czyli części tego, czego mogłaby się domagać. Są to części na tyle jednorodne, że dochodzone jako całość stanowiłyby, w rzeczy samej, jedno roszczenie. Tzw. procesy częściowe są szczególnym przypadkiem, obejmującym sytuację, w której powód na jednej podstawie faktycznej i prawnej decyduje się na dochodzenie jednego świadczenia w kilku procesach. Biorąc zatem pod uwagę, że powódka mogła dochodzić żądanej kwoty w jednym postępowaniu wraz z kwotą żądaną w postępowaniu w sprawie o sygn. III C 1023/19, bowiem wywodzą się z tej samej podstawy faktycznej i prawnej, ponowna ocena roszczenia pod kątem zasady odpowiedzialności pozwanej jest bezcelowa. Co więcej, każdorazowe, niezależne od wcześniej dokonanych ocen zasadności powództwa, badanie i przesądzanie o zasadzie odpowiedzialności w przypadku roszczeń rozdrobionych groziłoby chaosem orzeczniczym i mogło doprowadzić do niedopuszczalnej sytuacji, w której co do kilku roszczeń wywodzonych z tej samej podstawy faktycznej i prawnej mogłyby zapadać różne, wykluczające się rozstrzygnięcia. W przypadku roszczeń rozdrobnionych nie znajduje żadnego uzasadnienia ponowne badanie zasady odpowiedzialności, która została przesądzona w procesie o inną część jednorodnego świadczenia, zwłaszcza w sytuacji, gdy nie doszło do zmiany okoliczności.

Wobec powyższego wskazać należy, że Sąd Rejonowy zasadnie nie badał ponownie zasady odpowiedzialności pozwanej, a rozważania swe ograniczył do analizy zasadności dochodzonego roszczenia co do wysokości. Oparcie się w tym zakresie na rozstrzygnięciach w sprawach o sygn. akt III C 1023/21 i III Ca 130/21 było w pełni uzasadnione. Niemniej, Sąd Okręgowy w niniejszym składzie stoi na stanowisku, że wzięcie pod uwagę przez Sąd Rejonowy obu wyroków wraz z uzasadnieniami (I- instancyjnego i II- instancyjnego) było błędne. Zważyć należy, co również dostrzegł Sąd Rejonowy, że uzasadnienia wyroku Sądu Rejonowego w sprawie III C 1023/21 i Sądu Okręgowego w sprawie III Ca 130/21 wzajemnie częściowo się wykluczają, bowiem przyjmują inną podstawę prawną wydanego rozstrzygnięcia. Tym samym Sąd meriti winien był opowiedzieć się za jednym ze stanowisk wyrażonych w uzasadnieniach tych orzeczeń, a biorąc pod uwagę nie tylko kwestię nadrzędności orzeczenia Sądu Okręgowego wydanego w trybie kontroli instancyjnej, ale również dominującej linii orzeczniczej w orzecznictwie sądów powszechnych w podobnych sprawach, uznać za podstawę roszczenia nieważność umowy, a w konsekwencji zwrot nienależnego świadczenia. Niemniej, z uwagi na wskazane w uzasadnieniu wyroku niefunkcjonowanie w obrocie prawnym jako ważnej umowy zawartej pomiędzy stronami, a w konsekwencji powstanie po stronie pozwanej nienależnego świadczenia, którego zwrotu w niniejszym postępowaniu dochodzi powódka, rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego jest prawidłowe pomimo błędów uzasadnienia wyroku.

Podsumowując, oparcie się na motywach rozstrzygnięcia w sprawie o część roszczenia rozdrobnionego i nieprzeprowadzenie w tym zakresie postępowania dowodowego nie prowadziło do nierozpoznania istoty sprawy, a zarzut w tym zakresie jest nietrafny.

Jak już wyżej zasygnalizowano, powaga rzeczy osądzonej nie rozciąga się na uzasadnienie orzeczenia, zatem zarzut naruszenia art. 365§1 kpc w zw. z art. 366§1 kpc jest zasadny, jednakże nie ma wpływu na treść rozstrzygnięcia. Wskazać należy, że Sąd Rejonowy, opierając się na motywach rozstrzygnięcia w sprawie III C 1023/21 i III Ca 130/21 w zakresie ustalenia zasady odpowiedzialności pozwanej nieprawidłowo powołał się na powagę rzeczy osądzonej. Wpływ wydanych orzeczeń na treść rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie w zakresie oceny roszczenia co do zasady nie wynika bowiem z powagi rzeczy osądzonej, a z faktu rozpoznawania dalszej części roszczenia rozdrobnionego, wynikającego z tej samej podstawy faktycznej i prawnej, co w sprawie III C 1023/21 i III Ca 130/21.

Z uwagi na bezzasadność podniesionych zarzutów i prawidłowość kontrolowanego rozstrzygnięcia apelacja pozwanej podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 kpc.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98§1 kpc w zw. z art. 391§1 kpc oraz w zw. z § 2 pkt 5 i w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, zasądzając na rzecz powódki zwrot kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 1.800 zł. Odsetki ustawowe za opóźnienie naliczane od kosztów procesu zostały zasądzone od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty stosownie do dyspozycji art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

W związku z powyższym orzeczono jak w sentencji wyroku.