Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 13 lipca 2022 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi w sprawie o sygn. akt III C 261/22 oddalił powództwo A. B. przeciwko U. Towarzystwu (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą o zapłatę oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz pozwanej spółki kwotę 917 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

W niniejszej sprawie powód w pozwie wniósł o zasądzenie od pozwanego U. Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 2.219,40 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 9 lipca 20220 roku do dnia zapłaty z tytułu pobranej przez pozwanego w trakcie trwania umowy opłaty dystrybucyjnej.

Powód podniósł zarzut abuzywności postanowień umownych dotyczących opłat dystrybucyjnych pobranych przez pozwanego z rachunku powoda, które to zostały określone w § 15 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 OWU oraz pkt I. 3 Tabeli opłat i limitów. Powód wskazał, że zapisy te nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny i zrozumiały dla konsumenta, zatem spełnienie na ich podstawie świadczenia przez powoda nastąpiło bez podstawy prawnej, a w związku z powyższym było świadczeniem nienależnym, podlegającym zwrotowi na podstawie art.410 k.c. w zw. z art.405 k.c. Powód wskazał, że nie miał i nadal nie ma wiedzy na co faktycznie pozwany przeznaczył wszystkie wspomniane opłaty, a warunki umowy w tejże materii nie były ustalane indywidualnie. O wysokości potrąconych kwot powód dowiedział się dopiero w chwili rozwiązania umowy i wypłaceniu środków. Nie podano choćby przybliżonych rzędów wielkości, z których miałyby te potrącenia wynikać. W ten (nieuprawniony) sposób przerzucono na konsumenta koszty poniesione przy zawarciu umowy - tj. koszty akwizycji - a nawet koszty ogólne działalności gospodarczej. Takie działania pozwanego Towarzystwa rażąco naruszyły zarówno interes powoda, jak również dobre obyczaje stosunków zobowiązaniowych, w tym chociażby zasadę przejrzystości, wynikającą z dyrektywy 93/13 EWG. Powód podniósł także, że pozwane Towarzystwo (...) postąpiło nielojalnie nie dopełniając obowiązku pełnej i rzetelnej informacji zarówno przed, jak i na etapie zawarcia umowy. Nie wyjaśniono powodowi na co dokładnie będą pobierane umowne opłaty. Towarzystwo nadużyło zaufania powoda wykorzystując jego niedostateczną wiedzę i brak doświadczenia w zakresie inwestowania, przedstawiając dla niego inwestycje w ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe jako sposób na pomnożenie alokowanych środków, bagatelizując równocześnie czynnik ryzyka. Rażące naruszenie interesów polega również na tym, że Towarzystwo przerzuciło na niego ryzyko i koszty prowadzenia działalności ubezpieczeniowej, w sytuacji, gdyby zdecydował się rozwiązać umowę przed upływem okresu referencyjnego (co ostatecznie nastąpiło). W ocenie powoda przerzucenie kosztów obsługi umowy ubezpieczenia na powoda (w postaci opłat dystrybucyjnych) przy jednoczesnym uzyskiwaniu dochodu przez pozwanego z obrotu środkami przez powoda wpłaconymi ewidentnie kształtuje jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. Zdaniem powoda zapisy OWU sformułowane są na tyle niejasno, że ubezpieczony nie był w stanie określić rzeczywistej wysokości opłat na przestrzeni czasu trwania umowy, a także jaką otrzyma sumę w przypadku rozwiązania umowy z innego powodu niż śmierć czy dożycie. Zamieszczenie w OWU postanowienia, które w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco narusza interesy konsumenta (klauzula niedozwolona), pociąga za sobą sankcję w postaci bezskuteczności nieuczciwej klauzuli w stosunku do konsumenta.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 24 lipca 2017 roku powód zawarł z pozwanym umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...) ( OWU: (...)), potwierdzoną polisą nr (...). Składa została opłacona jednorazowo w wysokości 26.305,92 złote.

Umowa została rozwiązana w dniu 9 lipca 2020 roku, pozwany zaś wypłacił powodowi po zakończeniu umowy kwotę 25.948,07.

Ze składki podstawowej pobierano tytułem opłaty dystrybucyjnej w trakcie trwania umowy kwotę po 49,32 zł miesięcznie, zaś w ostatnim miesiącu 47,35 zł.

Zgodnie z tabelą opłat i limitów opłata dystrybucyjna należna w pełnej wysokości do dnia zawarcia umowy ubezpieczenia i pobierana zgodnie z poniższymi zasadami: pobierana sukcesywnie w częściach przez pierwsze 3 lata polisy w wysokości 0,1875% składki podstawowej miesięcznie ( co stanowi 2,25% składki podstawowej rocznie).

Zdaniem Sądu Rejonowego powództwo okazało się niezasadne i podlegało oddaleniu.

Na początku rozważań, Sąd pierwszej instancji wskazał, iż stosownie do treści art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. (§ 2 ) Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§3). Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§ 4).

Zatem z treści wyżej wymienionych przepisów wynika, że przesłanki uznania jakiegoś postanowienia umowy zawartej z konsumentem za abuzywne są następujące:

1. postanowienie umowy nie zostało uzgodnione indywidualnie,

2. postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami,

3. postanowienie umowy rażąco narusza jego interesy,

4. postanowienie umowy nie może dotyczyć „głównych świadczeń stron” (chyba, że zostały sformułowane niejednoznacznie).

Sąd Rejonowy podkreślił w tym miejscu, iż niespornym jest że powód ma status konsumenta zatem w tym zakresie zbędnym jest przytoczenie argumentacji na tę okoliczność.

W ocenie sądu pierwszej instancji klauzula dotycząca uprawienia ubezpieczyciela do pobrania opłaty dystrybucyjnej nie była uzgodniona indywidualnie. Podstawą naliczenia tej opłaty są ogólne warunki ubezpieczenia oraz tabela opłat i limitów określająca jej wysokość. Regulacje te stanowią wzorzec do którego powód mógł przystąpić lub nie bez możliwości indywidualnej negocjacji poszczególnych jego postanowień. Jedyny wybór jaki miał sprowadzał się do podjęcia zasadniczej decyzji czy zawiera umowę wyrażając zgodę na te regulacje czy też nie z uprzednią możliwością zapoznania się z ich treścią. Niewątpliwym dla Sądu I instancji było, iż konsument nie mógł skutecznie wpływać na treść tych postanowień czy też prowadzić negocjacje zmierzające do ich modyfikacji.

Przy ocenie drugiej z przesłanek Sąd Rejonowy podkreślił jednak różnicę pomiędzy pobieraną często przez towarzystwa ubezpieczeniowe przy tego rodzaju umowach opłatą likwidacyjną, a zakwestionowaną przez powoda opłatą dystrybucyjną. Ta pierwsza pobierana jest w związku z zakończeniem umowy przed terminem, na który została zawarta. Wielokrotnie w orzecznictwie negatywnie oceniano możliwość potrącania jej ze składek wpłacanych przez klientów. Jednak, zdaniem sądu meriti, inaczej należy ocenić możliwość pobierania opłaty dystrybucyjnej zdefiniowanej tak jak OWU umowy będącej przedmiotem oceny sądu.

Sąd Rejonowy uznał, ze postanowienia dotyczące wysokości i możliwości pobierania opłaty dystrybucyjnej ocenianej w tej sprawie nie kształtują praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Jak podnoszono w orzecznictwie, istotą „dobrego obyczaju” jest szeroko rozumiany szacunek do drugiego człowieka. Dobre obyczaje odwołują się do takich wartości, jak uczciwość, szczerość, zaufanie, lojalność, rzetelność i fachowość (por. wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi - II Wydział Cywilny z dnia 19 maja 2022 r. II C 1909/19). Sprzeczne z dobrymi obyczajami będą działania uniemożliwiające realizację tych wartości, w tym również takie, które zmierzają do niedoinformowania, dezinformacji, wykorzystania naiwności lub niewiedzy konsumenta. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że działanie wbrew dobrym obyczajom wyraża się w tworzeniu klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stosunku obligacyjnego i nakładają na konsumenta rażąco wygórowane obowiązki w postaci opłat ( por. wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 7 listopada 2019 r. IV CSK 13/19). Jeśli chodzi o przesłankę „rażącego naruszenia interesów konsumenta” to znaczenie mają nie tylko interesy o charakterze ekonomicznym, lecz także takie dobra konsumenta, jak jego czas, prywatność, wygoda, zdrowie konsumenta i jego bliskich, rzetelne traktowanie, prywatność, poczucie godności osobistej, satysfakcja z zawarcia umowy o określonej treści. Naruszenie jest rażące, jeśli poważnie i znacząco odbiega od sprawiedliwego wyważenia praw i obowiązków stron.

Mając na uwadze powyższe rozważania Sąd Rejonowy uznał, że postanowienia § 15 i 12 w zakresie opłaty dystrybucyjnej, które w sposób ryczałtowy określały możliwość pobierania opłaty nie stanowią klauzul niedozwolonych. Wysokość składki została określona w znanej powodowi w chwili zawarcia umowy tabeli opłat i limitów na kwotę 2,25 % składki podstawowej rocznie tj. 6,75 % w okresie trzech lat. Zatem opłata ta mająca pokryć koszty ponoszone na prowizje pośredników ubezpieczeniowych, wynagrodzenia z narzutami pracowników zajmujących się akwizycją, koszty wystawienia polis, koszty włączenia umowy ubezpieczenia do portfela ubezpieczeń, koszty reklamy i promocji produktów ubezpieczeniowych, koszty ogólne związane z badaniem wniosków i wystawieniem polis nie stanowią wysokości nadmiernej niezgodnej z dobrymi obyczajami, rażąco uszczuplając składkę uiszczoną przez powoda. Sąd pierwszej instancji podkreślił, że opłata ta stanowiła równowartość 2,25 % rocznie. Nadto już w chwili zawarcia umowy wysokość ta była znana powodowi nie tylko co do stosunku procentowego ale także co do wartości w liczbach bezwzględnych. Powód wpłacił całą składkę jednorazowo, a zatem już w chwili jej wpłaty znany był całkowity koszt z tytułu opłaty dystrybucyjnej. Mimo to powód zdecydował się zawrzeć tę umowę i dokonać jednorazowej wpłaty składki. Zdaniem sądu pierwszej instancji nie można wykluczyć z góry możliwości pobierania ryczałtowej opłaty związanej z kosztami ponoszonymi przez ubezpieczyciela. Zarówno z treści OWU jak i tabeli opłat wynikały istotne dane pozwalające konsumentowi na racjonalną ocenę wysokości kosztów, które miały charakter stały przez cały czas trwania umowy i na podjęcie decyzji co do przystąpienia do umowy.

Dodatkowo Sąd Rejonowy zauważył, że brak podstaw do podzielenia zarzutów, że opłata ta stanowi główne świadczenie stron. Jak przyjmuje się literaturze są to te składniki treści czynności cywilnoprawnej, które określają typ tej czynności (w szczególności typ umowy) i charakter wynikającego z niej stosunku prawnego. Ze względu na swój zasadniczy dla czynności prawnej charakter, konstytuujący tę czynność, zwane są właśnie składnikami przedmiotowo istotnymi. Umowa ubezpieczenia na życie jest umową nazwaną, do której zastosowanie mają przepisy znajdujące się w szczególności w tytule XXVII, dziale I i III Kodeksu cywilnego. Umowa ubezpieczenia na życie ma charakter umowy dwustronnie zobowiązującej i odpłatnej – po obu stronach powstają określone prawa oraz obowiązki. Stronami analizowanej umowy są ubezpieczyciel i ubezpieczający. Zgodnie z treścią art. 805 § 1 KC przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Będąca przedmiotem sporu w niniejszej sprawie umowa ubezpieczenia jest niewątpliwie umową mieszaną, z elementami klasycznego modelu umowy ubezpieczenia na życie i postanowieniami charakterystycznymi dla umów, których celem jest inwestowanie kapitału. W ocenie Sądu Rejonowego w niniejszej sprawie, strony umowy, w której jedna z nich jest zakładem ubezpieczeń, w samej umowie jasno sprecyzowały jednak, jaki jest nadrzędny cel oraz przedmiot zawieranej umowy, którym jest przede wszystkim ubezpieczenie życia powoda. Z tego względu, pomimo wprowadzenia do umowy ubezpieczenia na życie aspektu kapitałowego, nie doszło do zmiany jej charakteru, gdyż zostały zachowane w niej wymogi dotyczące minimalnej treści tego stosunku określone w uregulowaniach ustawowych regulujących elementy przedmiotowo istotne umowy ubezpieczenia. Zatem świadczeniem głównym ze strony powoda było opłacanie składki, zaś świadczeniem głównym strony pozwanego była wypłata określonych sum pieniężnych w razie śmierci ubezpieczonego w okresie ubezpieczenia. To właśnie te powyżej wskazane postanowienia umowne w ocenie Sądu meriti określają główne świadczenia strony pozwanej, stanowiąc elementy przedmiotowo istotne podpisanej umowy ubezpieczenia. Pozostałe postanowienia umowne, w tym określające wysokość opłaty dystrybucyjnej, nie stanowią świadczeń głównych w rozumieniu powołanych powyżej przepisów, a co za tym idzie mogą być oceniane w kontekście art. 385 ¹ § 1 k. c.

Finalnie Sąd Rejonowy uznał, iż mimo że kwestionowane postanowienia umowne nie dotyczą świadczeń głównych stron, nie stanowią klauzul niedozwolonych, o których mowa w art. 385 ¹ § 1 k.c. Wobec czego, za zasadne należało uznać pobranie w trakcie trwania umowy kwoty opłaty dystrybucyjnej przez ubezpieczyciela.

Apelację od wydanego wyroku wniósł powód, zaskarżając orzeczenie w całości.

Skarżący zarzucił wydanemu rozstrzygnięciu:

Obrazę przepisów prawa procesowego co mogło mieć wpływ na treść wydanego wyroku, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodu i uznanie, że:

Suma ubezpieczenia nie miała charakteru fikcyjnego

Postanowienia OWU w zakresie odnoszącym się do opłaty dystrybucyjnej były sporządzone w sposób jasny i zrozumiały i nie kształtowały praw i obowiązków powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy

Obrazę przepisów prawa materialnego, a to art. 385 § 2 k.c., art. 385 ¹ § 1 k.c., art. 385 ² k.c. poprzez ich niezastosowanie i nieuznanie zapisów OWU o opłacie dystrybucyjnej za abuzywne w sytuacji, gdy zapisy umowne dotyczące powyższej opłaty nie były indywidulanie uzgodnione z powodem i kształtowały jego prawa i obowiązki sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy

W związku z tak postawionymi zarzutami skarżący wniósł o:

Zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 2.219,40 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie oraz o zmianę zaskarżonego orzeczenia w zakresie kosztów postępowania przez Sądem I instancji

Zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów zastępstwa adwokackiego przed Sądem II instancji wg norm przepisanych

W odpowiedzi na apelację strona pozwana wniosła o jej oddalenie w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda okazała się częściowo zasadna i jako taka skutkowała zmianą zapadłego rozstrzygnięcia. Jednocześnie Sąd Okręgowy podziela w całości ustalenia faktyczne Sądu I instancji i przyjmuje je za własne.

W ocenie Sądu odwoławczego, Sąd Rejonowy ocenił sporne zapisy umowy, dotyczące opłaty dystrybucyjnej w oderwaniu od pozostałych postanowień dotyczących opłat uiszczanych przez powódkę w związku z zawartą umową. Oprócz opłaty dystrybucyjnej rachunek powódki obciążany był innymi opłatami – opłatą administracyjną, opłatą za ryzyko ubezpieczeniowe, opłatą za zarządzanie z tytułu zarządzania funduszami, opłatą transakcyjną z tytułu realizacji zleceń. Opłata dystrybucyjna pobierana jest z tytułu kosztów akwizycji związanych z zawarciem umowy ubezpieczenia. Nie jest to główne świadczenie stron umowy i nie zostało indywidualnie uzgodnione.

Sąd Okręgowy zauważył, że opłata dystrybucyjna, mająca odpowiadać kosztom związanym z zawarciem umowy ubezpieczenia (a więc z czynnościami stanowiącymi przedmiot działalności pozwanej) w istocie służy obciążeniu konsumenta kosztami/ryzykiem prowadzonej działalności gospodarczej. Jednocześnie opłata dystrybucyjna, w świetle postanowień umownych, stanowi sankcję za wcześniejsze rozwiązanie umowy. Takie jej rozumienie uznać należy za sprzeczne z dobrymi obyczajami. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 listopada 2015 roku, sygn. I CSK 945/14, przez działanie wbrew dobrym obyczajom - przy kształtowaniu treści stosunku zobowiązaniowego - należy rozumieć wprowadzanie do wzorca klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron tego stosunku; rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza zaś nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków stron, wynikających z umowy, na niekorzyść konsumenta.

Mając na uwadze powyższe należy uznać, że sporne postanowienia OWU dotyczące opłaty dystrybucyjnej stanowią niedozwolone postanowienia umowne, w więc zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. - nie wiążą konsumenta. Jednocześnie kwestią drugorzędną jest wysokość pobranej opłaty w kontekście jej ewentualnego rażącego wygórowania.

Także sposób obliczenia świadczenia wykupu niezwiązany z żadnymi realnymi kosztami poniesionych przez pozwaną, jak również obciążenie powoda opłatą z tytułu technicznej czynności przekazania zgromadzonych środków w sposób oczywisty prowadzi do rażącego naruszenia interesów konsumenta. W niniejszej sprawie Powód jest uprawniony do otrzymania świadczenia niepomniejszonego w oparciu o niedozwolone postanowienia zawarte w OWU dotyczące opłaty dystrybucyjnej.

Uznając roszczenie powoda za uzasadnione, Sąd orzekł od obowiązku zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 2219,40 zł od dnia 12 czerwca 2021 roku do dnia zapłaty, mając na uwadze wymagalność roszczenia wynikającą z wezwania do zapłaty ww. kwoty w ciągu 7 dni od doręczenia wezwania pozwanej, co miało miejsce 5 czerwca 2021 roku.

Konsekwencją merytorycznej zmiany orzeczenia Sądu I instancji jest zmiana zawartego w nim rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów postępowania. Wobec uwzględnienia powództwa co do całości roszczenia , o kosztach postępowania pierwszoinstancyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c., zasądzając od pozwanej na rzecz powoda kwotę 1117 złotych, w tym 200 złotych tytułem zwrotu opłaty od pozwu.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. nakładając na pozwaną obowiązek zwrotu powodowi kwoty 650 złotych, na którą złożyła się kwota 200 zł tytułem opłaty od apelacji oraz wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika w kwocie 450 zł, ustalone na podstawie § 2 pkt 3 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1964 z późn. zm.). O odsetkach ustawowych za opóźnienie od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.