Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 19 kwietnia 2021 r., wydanym w sprawie z wniosku Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta Ł. o założenie księgi wieczystej dla nieruchomości o powierzchni 1786 m ², oznaczonej w ewidencji gruntów jako położona w Ł. działka Nr (...) w obrębie B-32 oraz o wpis prawa własności na rzecz Skarbu Państwa w dziale II nowozakładanej księgi wieczystej, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi oddalił wniosek.

W uzasadnieniu wydanego rozstrzygnięcia Sąd I instancji wskazał, że zgodnie z treścią art. 713 Kodeksu N. dobra niemające właściciela należały do państwa i zaznaczył, że przepis ten nadal może stanowić podstawę do ujawnienia prawa własności Skarbu Państwa w księdze wieczystej. Wywiódł dalej, że norma ta znajdzie zastosowanie w razie wykazania przez Skarb Państwa okoliczności faktycznych przedstawiających stan faktyczny i prawny nieruchomości w okresie obowiązywania art. 713 Kodeksu N., tj. w okresie od 22 lipca 1807 r. do 31 grudnia 1946 r., jednak w ocenie Sądu meriti załączone do wniosku dowody nie są wystarczające dla wykazania okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, w szczególności nie pozwalają stwierdzić, że w czasie obowiązywania Kodeksu Napoleona objęta wnioskiem nieruchomość nie stanowiła niczyjej własności, co umożliwiłoby zastosowanie do niej art. 713 tego Kodeksu.

Apelację tego orzeczenia złożył wnioskodawca, zaskarżając je w całości, domagając się jego zmiany poprzez uwzględnienie żądania objętego wnioskiem i zarzucając, że Sąd Rejonowy niesłusznie uznał, iż załączone do wniosku opracowanie geodezyjno-prawne nie może stanowić podstawy założenia księgi wieczystej oraz wpisu do niej prawa własności na rzecz Skarbu Państwa, skoro zostało sporządzone przez uprawnionego geodetę w oparciu o dokumentację geodezyjną, stanowiącą z mocy art. 76 k.p.a. dokument urzędowy, któremu przysługuje domniemanie prawdziwości i zgodności z prawdą i w którym stwierdzono, że w okresie obowiązywania art. 713 Kodeksu N., tj. pomiędzy dniem 1 maja 1808 r. i dniem 31 grudnia 1946 r., działka objęta wnioskiem nie miała właściciela.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja podlegała oddaleniu jako całkowicie bezzasadna.

W judykaturze i doktrynie jednoznacznie przesądzono, że art. 713 Kodeksu N. może stanowić samodzielną podstawę dokonania wpisu w księdze wieczystej prawa własności nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa, podnosząc przy tym, że argumenty systemowe i funkcjonalne przemawiają za szerszą wykładnią tego przepisu, z której będzie wynikać, iż dotyczył on nie tylko nieruchomości niczyich, ale odnosił się również do sytuacji, w których właściciel nieruchomości był nieznany (tak np. w uchwale SN z dnia 27 czerwca 2013 r., III CZP 29/13, OSNC Nr 1 z 2014 r., poz. 5 i w wielu innych orzeczeniach). Rozpoznając wniosek o założenie księgi wieczystej przez dokonanie w niej pierwszego wpisu, Sąd wprawdzie tak samo jak przy rozpoznawaniu wniosku o wpis bada, w myśl art. 626 ⁸ § 2 k.p.c., jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej (tak np. w postanowieniu SN z dnia 30 stycznia 2015 r., III CSK 145/14, OSNC Nr 2 z 2016 r., poz. 22), niemniej w związku z podstawą nabycia prawa własności i dokonania wpisu powoływaną we wniosku nie mogą w takim wypadku – ze względu na to, że bezpośrednią podstawę wpisu ma w tym wypadku stanowić przepis ustawy – wchodzić w rachubę dokumenty, o których mowa w art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 2204), czyli wskazujące wprost na tytuł własności. W orzecznictwie wyrażono jednak słuszny pogląd, że treść art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. nie stawia przeszkód, by podstawą dokonania wpisu były dokumenty, które wskazują na spełnienie wymagań koniecznych dla dokonania konkretnego wpisu, a więc wykazujące istnienie okoliczności faktycznych, z którymi określony przepis wiąże skutki prawne w postaci nabycia prawa własności nieruchomości, jak również okoliczności faktycznych stanowiących podstawę domniemania prawnego, z którego wnioskodawca wywodzi swoje prawo własności. Skarb Państwa, składający wniosek o założenie księgi wieczystej i wpisanie jego prawa własności do nieruchomości na podstawie art. 713 Kodeksu N., powinien zatem wykazać tymi dokumentami, że w określonym momencie obowiązywania tego przepisu, najpóźniej w dniu 31 grudnia 1946 r., przedmiotowa nieruchomość była nieruchomością niemającą właściciela lub że jej właściciel był wówczas nieznany (tak w postanowieniu SN z dnia 28 stycznia 2010 r., I CSK 222/09, OSNC-ZD nr C z 2010 r., poz. 93, w postanowieniu SN z dnia 20 czerwca 2012 r., I CSK 220/12, OSNC-ZD nr B z 2013 r., poz. 41, w postanowieniu SN z dnia 11 kwietnia 2013 r., II CSK 447/12, niepubl. lub w postanowieniu SN z dnia 15 stycznia 2014 r., I CSK 204/13, niepubl.).

W rozpoznawanej sprawie wnioskodawca załączył do wniosku dowód z dokumentu w postaci opracowania geodezyjno-prawnego, zawierającego wnioski sformułowane przez sporządzającego mapę uprawnionego geodetę, z których wynika, że poszukiwał on obecnie dostępnych dokumentów obrazujących stan prawny działki gruntu objętej wnioskiem i że okazało się niemożliwe odnalezienie takowych, w szczególności brak jest dokumentów stanowiących podstawę jej nabycia przez Skarb Państwa, inną osobę prawną lub osobę fizyczną. W ocenie Sądu odwoławczego, treść tego dokumentu nie pozwala jednak uznać go za dowód zdolny wykazać okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia wniosku, a więc dowieść faktów wskazujących na istnienie takiego stanu faktycznego i prawnego nieruchomości w okresie obowiązywania art. 713 Kodeksu N., który mógłby posłużyć jako podstawa wynikającego z tego unormowania domniemania, iż prawo własności przedmiotowej nieruchomości przysługuje Skarbowi Państwa. Sąd odwoławczy bynajmniej nie kwestionuje prawdziwości i zgodności z prawdą przedłożonego dokumentu urzędowego, zauważa jednak, że nie zawarto w nim bynajmniej – jak o tym stara się przekonać Sąd odwoławczy autor apelacji – stwierdzenia, iż w czasie w czasie obowiązywania art. 713 Kodeksu N. działki objęte wnioskiem nie miały właściciela. W rzeczywistości autorowi mapy udało się stwierdzić jedynie, że nie jest możliwe ustalenie właściciela nieruchomości na podstawie badania ksiąg wieczystych i analizy aktualnie dostępnych dokumentów z okresu obowiązywania Kodeksu Napoleona, gdyż nie odnaleziono dokumentów pochodzących z okresu od 1 maja 1808 r. do 31 grudnia 1946 r., które stanowiłyby podstawę nabycia własności przedmiotowej nieruchomości przez Skarb Państwa, inną osobę prawną lub osobę fizyczną. W żadnym razie nie zawarto tam stwierdzenia, że dokumenty takie w ogóle nie istniały lub ewentualnie nie były znane także we wskazanym okresie obowiązywania art. 713 Kodeksu N. i że w związku z tym także właściciel nieruchomości nie był wówczas znany. Także w oparciu o analizowaną przez uprawnionego geodetę dokumentacji, która została włączona do złożonego wraz z wnioskiem opracowania, nie sposób stwierdzić w sposób jednoznaczny, aby przed 31 grudnia 1946 r. zachodził stan rzeczy skutkujący możliwością uznania przez Sąd, że wówczas nie było możliwe ustalenie praw własności do nieruchomości. Oznacza to niewątpliwie, że właściciel nieruchomości jest nieznany w chwili obecnej i według wszelkiego prawdopodobieństwa także niemożliwy do ustalenia., skarżący winien dostrzec jednak, że aktualnie nie obowiązuje już ani art. 713 Kodeks N., ani żaden inny przepis, który wiązałby nabycie własności przez Skarb Państwa z zaistnieniem tego rodzaju stanu rzeczy w chwili obecnej, zaś istotą nabycia prawa własności przez Skarb Państwa z mocy powołanego przepisu jest istnienie opisanego w załączonym operacie stanu rzeczy nie obecnie, ale w czasie, kiedy ten przepis posiadał moc obowiązującą. Nie sposób skutecznie wywieść, opierając się wyłącznie na bezspornej okoliczności, że obecnie zachodzą istotne trudności z ustaleniem stanu prawnego nieruchomości sprzed lat kilkudziesięciu (a nawet jest to zupełnie niemożliwe), domniemania faktycznego, że taki stan rzeczy z pewnością istniał również przed dniem 31 grudnia 1946 r., ani też na takim domniemaniu oprzeć wpisu praw do księgi wieczystej.

Powtórzyć warto, że aby Skarb Państwa mógł skutecznie ubiegać się o założenie księgi wieczystej i wpis prawa własności na swoją rzecz, musi uprzednio wykazać odpowiednimi dokumentami, że właściciela nie było lub był on nieznany w czasie obowiązywania tego przepisu, a więc w dowolnej chwili w okresie od 22 lipca 1807 r. do 31 grudnia 1946 r., gdyż tylko takie okoliczności mogą stanowić podstawę faktyczną domniemania prawnego z art. 713 Kodeksu N.. Na gruncie rozpoznawanej sprawy okoliczności takich nie sposób jednak ustalić w oparciu o dokumentację załączoną do wniosku, gdyż z wykazanego za jej pomocą faktu, iż w chwili obecnej brak pochodzących z tego okresu dokumentów stwierdzających przysługujący komukolwiek tytuł własności do nieruchomości objętej wnioskiem, nie wynika bynajmniej w sposób niewątpliwy, że także w czasie obowiązywania Kodeksu Napoleona takie dokumenty nie istniały, a tym samym, że również wówczas właściciela tej nieruchomości nie było lub nie był on znany. Jak niejednokrotnie podnoszono w orzecznictwie, brak informacji o właścicielu w dostępnej obecnie dokumentacji, nie jest wystarczającą podstawą do stwierdzenia, że Skarb Państwa stał się właścicielem nieruchomości na podstawie art. 713 Kodeksu N., gdyż dowody te odnoszą się do obecnej sytuacji nieruchomości, a nie do stanu faktycznego przed dniem 1 stycznia 1947 r. (tak np. w postanowieniu SN z dnia 20 czerwca 2012 r., I CSK 220/12, OSNC-ZD nr B z 2013 r., poz. 41 lub w postanowieniu SN z dnia 11 marca 2016 r., I CSK 120/15, niepubl.). Okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy w kontekście hipotezy normy zawartej w art. 713 Kodeksu N. mogą być udowodnione wszelkimi dokumentami archiwalnymi, jednak z dokumentacji takiej musi wynikać, że objęta wnioskiem działka w dowolnym momencie z okresu od 22 lipca 1807 r. do 31 grudnia 1946 r. stanowiła nieruchomość niemającą ustalonego właścicielu lub uznawaną za skarbową, choć Skarb Państwa nie dysponował i nie posiadał w stosunku do niej dokumentu potwierdzającego jego własność, natomiast nie sposób tego wykazać jedynie poprzez stwierdzenie braku w chwili obecnej stanowiących tytuł własności dokumentów pochodzących z okresu obowiązywania Kodeksu Napoleona.

W efekcie zaskarżone postanowienie należy uznać za prawidłowe, gdyż niedołączenie do wniosku dowodów zdolnych wykazać powołane przez wnioskodawcę podstawy wpisu stanowi podstawę do oddalenia a limine w oparciu o art. 626 ⁹ k.p.c. wniosku o założenie księgi wieczystej i ujawnienie w niej prawa własności wnioskodawcy. Apelacja okazała się bezzasadna, a tym samym musi zostać oddalona na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.