Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 7 września 2021 roku, wydanym w sprawie z powództwa I. P. (1) i S. B. wspólników (...) I. P. S. (...) spółki cywilnej przeciwko Towarzystwu (...) w W. o zapłatę, Sąd Rejonowy w Pabianicach:

1)  oddalił powództwo;

2)  zasądził od powodów I. P. (1) i S. B. na rzecz pozwanego Towarzystwa (...) w W. kwotę 1 913 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

Apelację od powyższego wyroku wnieśli powodowie, zaskarżając go
w całości. Skarżący wydanemu orzeczeniu zarzucili naruszenie:

1.  art. 233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, polegające na:

a)  pominięciu informacji wynikających z dokumentu: umowy najmu samochodu zastępczego, w której K. G. (1) wskazany został jako strona i złożył własny podpis, bez wskazania by działał w czyimkolwiek imieniu;

b)  ustaleniu faktów na podstawie oceny prawnej (przeświadczenia) świadków P. B. i K. G. (1) względem tego, kto był stroną umowy najmu, a nie na podstawie ich wypowiedzi względem faktów;

c)  ocenie zeznań świadków P. B. i K. G. (1) bez uwzględnienia czasu, jaki upłynął między składaniem wynajęcia pojazdu przez K. G. (1) a datą złożenia zeznań, okoliczności, że pozwani nie dysponowali wiedzą prawniczą (zwłaszcza w kwestii składania oświadczeń woli) oraz wyrażanych przez samych świadków wątpliwości dotyczących tego, kto był stroną umowy;

a w konsekwencji poczynienie sprzecznego z treścią materiału dowodowego ustalenia, iż stroną umowy najmu samochodu zastępczego był P. B., w sytuacji, gdy z materiału dowodowego wynika, że stroną tej umowy był K. G. (1);

2.  art. 60 i 65 k.c. przez dokonanie wadliwej wykładni oświadczeń woli wynikających z umowy najmu pojazdu zastępczego, nie uwzględniające jasno wyrażonej na zewnątrz woli osoby podpisanej na dokumencie, by zawrzeć we własnym imieniu umowę najmu pojazdu, co doprowadziło sąd do błędnego przekonania, że stroną umowy nie był K. G. (1);

3.  art. 509 § 1 k.c. polegające na błędnym uznaniu, że K. G. (1) nie przysługiwała wierzytelność z tytułu odszkodowania w związku z wydatkami poniesionymi na najem samochodu zastępczego, a co za tym idzie nie był on uprawniony do przeniesienia tej wierzytelności na powodów, co w konsekwencji doprowadziło do stwierdzenia braku legitymacji procesowej czynnej powodów i oddalenia powództwa na tej podstawie.

W konkluzji skarżący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanej łącznie na rzecz powodów kwoty 8 191,80 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 7 stycznia 2020 r. do dnia zapłaty oraz o rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów procesu przed sądem I instancji. Nadto wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, za postępowanie drugoinstancyjne według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie na swoją rzecz od powodów zwrotu kosztów postępowania odwoławczego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy poczynił następujące ustalenia:

K. G. (1) użyczał samochód marki M. (...) o nr rej. (...) od ojca P. B.. Był on głównym użytkownikiem uszkodzonego pojazdu oraz samochodu zastępczego. W dniu 1 października K. G. (1) zawarł z I. P. (1) i S. B. umowę wynajęcia samochodu P. (...) o nr rej (...). Strony ustaliły wysokość dobowej stawki czynszu najmu samochodu zastępczego na 180 zł netto. Umowa najmu samochodu zastępczego została zawarta przez K. G. (1) we własnym imieniu – potrzebował on pilnie samochodu. W treści umowy najmu jako strona wskazany jest K. G. (1), który również złożył podpis pod umową. Brak jest jakiejkolwiek adnotacji, która wskazywałaby, że K. G. (1) zawierając reprezentował swojego ojca P. B., do umowy nie zostało też załączone pełnomocnictwo potwierdzające tą okoliczność, także w fakturze VAT (...) również uwidoczniona jest osoba K. G. (1) jako nabywcy usługi.

(dowód umowa wynajęcia samochodu – k. 12-13, protokół wydania i odbioru samochodu – k.14, faktura Vat – k. 16, oświadczenie – k. 19, zeznania K. G. – protokół rozprawy z 14 stycznia 2021 r.)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powodów okazała się zasadna i skutkowała zmianą zaskarżonego rozstrzygnięcia.

Zgłoszone przez powodów w apelacji naruszenie przepisów prawa procesowego pozostawało w związku przyczynowym z niewłaściwym zastosowaniem przepisów prawa materialnego i błędnym rozstrzygnięciem sprawy. Bacząc zatem na charakter postępowania apelacyjnego oraz mając na względzie, iż niniejsza sprawa rozpoznawana jest w postępowaniu uproszczonym, Sąd Okręgowy w zakresie podniesionych zarzutów ponownie ocenił dowody, uznając przy tym, że były podstawy do uzupełniania postępowania dowodowego i zmiany ustaleń w zakresie okoliczności dotyczących zawarcia umowy najmu pojazdu zastępczego. W efekcie doszedł do przekonania, że przyjęta przez Sąd I instancji ocena sprawy nie była prawidłowa, co rzutowało na konieczność zreformowania wydanego wyroku.

W przedmiotowej sprawie podniesiono zarzut obrazy art. 233 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie informacji wynikających z umowy najmu samochodu zastępczego przez K. G. (1), dokonania ustaleń na podstawie przeświadczenia świadków P. B. i K. G. (1) względem tego, kto był stroną tej umowy przy fakcie, iż wskazani świadkowie nie posiadali oni wykształcenia prawniczego. W myśl art. 233 § 1 k.p.c., Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według swego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. W orzecznictwie trafnie przyjmuje się, iż jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym - to ocena taka nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów wymaganej normą art. 233 § 1 k.p.c.

W niniejszej sprawie, Sąd I instancji, zdaniem Sądu Okręgowego, w zakreślonym przez powodów zakresie nie wyciągnął wniosków logicznie poprawnych, zgodnych z doświadczeniem życiowym, a tym samym należy uznać, iż przekroczył on zasadę swobodnej oceny dowodów przy dokonywanych ustaleniach. Jak wynika bowiem z poczynionych ustaleń poszkodowanym na skutek kolizji z dnia 25 września 2019 r., był nie tylko P. B., któremu przysługiwało prawo własności uszkodzonego pojazdu, ale także K. G. (1), jako korzystający z użyczonego pojazdu, który na skutek utraty możliwości nieodpłatnego korzystania z niego również poniósł bezpośrednio szkodę, którą kompensował właśnie poprzez najem zastępczego pojazdu. Wynika to wprost z zeznań zarówno K. G. (1), jak i jego ojca P. B., którzy zgodnie zeznali, iż z pojazdu marki M. przez kolizją korzystał nieodpłatnie K. G. (1) oraz, że pojazdu zastępczego pilnie potrzebował K. G. (1). Powyższe zeznania potwierdza zresztą fakt, iż w zdarzeniu drogowym z dnia 25 września 2019 roku, jako kierujący pojazdem M., brał udział K. G. (1), a nie P. B.. Nie powinno więc budzić wątpliwości, iż w umowie najmu pojazdu zastępczego oraz w protokole wydania samochodu jako najmujący pojazd widniał K. G. (1) – gdyż to on w skutek zdarzenia z dnia 25 września 2019 roku był osobą poszkodowaną w zakresie braku możliwości nieodpłatnego korzystania z samochodu należącego do jego ojca P. B.. Z treści przedłożonych do akt dokumentów w postaci umowy najmu pojazdu zastępczego, protokołu jego wydania, wystawionej faktury, a także i umowy cesji jednoznacznie wynika, iż najemcą pojazdu zastępczego był K. G. (1), żaden fragment postanowień umownych nie uzasadniał tezy, iż K. G. (1) przy zawieraniu umowy działał w imieniu P. B.. Rację ma więc skarżący, iż logiczny ciąg zdarzeń, treść postanowień umownych w umowie najmu pojazdu, jak i przelewu wierzytelności, nie uzasadnia twierdzeń Sądu I instancji o działaniu K. G. (1) w imieniu swojego ojca P. B. przy zawieraniu umowy – ani K. G. (1) ani P. B. nie mieli żadnego interesu, aby umowa najmu pojazdu zastępczego została zawarta na rzecz P. B.. Należy przy tym podkreślić, na co zasadnie zwrócili uwagę skarżący, iż świadkowie P. B. i K. G. (1) nie posiadają wiedzy prawniczej, a odpowiedzi udzielane na zadawane przez Sąd I instancji pytania odnośnie pełnomocnictwa udzielonego K. G. (1) wskazywały, iż nie rozumieli oni w pełni znaczenia, mechanizmów działania wskazanej instytucji prawnej tożsamo traktując faktyczną zgodę na najem pojazdu przez K. G. (1) we własnym imieniu z upoważnieniem do działania przez K. G. (1) na rzecz i w imieniu jego ojca P. B.. Trudno w takiej sytuacji przyjąć, iż świadkowie skorzystali w dniach 1 października 2019 roku i 7 listopada 2019 roku z instytucji uregulowanej przepisami w art. 98-109 k.c., jeśli z zeznań na rozprawie, która miała miejsce przecież później – w dniu 14 stycznia 2021 roku, wynikało, iż nie rozumieją oni w pełni znaczenia prawnego tej instytucji. Niezależnie od powyższego należy stanowczo stwierdzić, iż nawet, gdyby takie pełnomocnictwo szczególne zostało udzielone do zawarcia umowy najmu pojazdu, a następnie przelewu wierzytelności, to i tak z treści postanowień umownych wynika, iż ostatecznie K. G. (1) z niego nie skorzystał – obie umowy zawarł we własnym imieniu – przedłożone więc przez powoda dowody w postaci dokumentów w sposób jednoznaczny przeczyły ustaleniom Sądu I instancji opartym na zeznaniach o wątpliwej mocy dowodowej w tym zakresie.

Zasadność powyższego zarzutu skutkowała więc koniecznością zmodyfikowania w tym zakresie ustaleń faktycznych Sądu I instancji, co też Sąd Okręgowy uczynił zmieniając ustalenia odnośnie okoliczności związanych z zawarciem umowy najmu pojazdu zastępczego i przelewu wierzytelności. W pozostałym zakresie Sąd Okręgowy podzielił poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia i przyjął je za swoje, uznając za zbędne powielanie ich w treści w uzasadnieniu.

Zmiana ustaleń stanu faktycznego skutkowała również uznaniem za zasadne zarzutów naruszenia prawa materialnego podniesionych przez skarżących. Przed przejściem do oceny tych zarzutów należy jednak poczynić rozważania natury ogólnej związane z najem pojazdu zastępczego przez poszkodowanego.

W orzecznictwie nie ulega wątpliwości, iż normalnym następstwem w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. jest niemożność korzystania z samochodu przez każdego z poszkodowanych w sytuacji jego uszkodzenia lub zniszczenia. Jeżeli więc poniesione zostały koszty związane z wynajmem pojazdu zastępczego, to mieszczą się one w granicach skutków szkodowych podlegających wyrównaniu. Postulat pełnego odszkodowania przemawia bowiem za przyjęciem stanowiska o potrzebie zwrotu przez ubezpieczyciela tzw. wydatków koniecznych potrzebnych na czasowe używanie zastępczego środka komunikacji w związku z niemożliwością korzystania z niego wskutek uszkodzenia lub zniszczenia. Termin wydatków koniecznych oznacza przy tym wydatek niezbędny dla korzystania z innego pojazdu w takim samym zakresie, w jakim poszkodowany korzystałby ze swego środka lokomocji, gdyby mu szkody nie wyrządzono (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1997 r. III CZP 14/97 OSNC 1997/8/103). Nie ma przy tym znaczenia, czy poszkodowany miał możliwość korzystania z komunikacji publicznej. W orzecznictwie nie budzi bowiem wątpliwości, że odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadacza pojazdów mechanicznych za uszkodzenie albo zniszczenie pojazdu mechanicznego (...) obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego i nie jest uzależniona od niemożności korzystania przez poszkodowanego z komunikacji zbiorowej (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17.11.2011 t., III CZP 5/11, OSNC 2012/3/28 ). Wskazać także należy, że jeżeli uszkodzony pojazd nadaje się do naprawy w postaci wmontowania do niego nowej części zamiennej, to koszty najmu przez poszkodowanego tzw. samochodu zastępczego obejmować mogą tylko okres konieczny i niezbędny do naprawy pojazdu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 2004 r., II CK 494/03, Biul.SN 2005/3/11). Nadto, powód nie ma obowiązku poszukiwania podmiotów, które oferują swoje usługi najtaniej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2002 r., I CKN 1466/99 dotyczące wprawdzie wysokości szkody na tle umowy autocasco, ale w pełni znajdujące zastosowanie do sprawy niniejszej). Jednakże również z drugiej strony nie oznacza to, że poszkodowany ma pełną dowolność przy wyborze oferty dotyczącej wynajmu pojazdu zastępczego wychodząc z założenia zawsze będzie się należał się zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego w pełnej wysokości, albowiem poszkodowany przy najmowaniu pojazdu zastępczego winien się zachować, jak człowiek sensownie kalkulujący, unikający szczególnie wygórowanych kosztów, które mogłoby doprowadzić do nieuzasadnionego uszczerbku jego majątku. Na poszkodowanym spoczywa obowiązek podejmowania takich działań, które zmierzają do zminimalizowania skutków i zakresu szkody. Niepodjęcie takiego zachowania nie może zwiększać obowiązku odszkodowawczego osoby zobowiązanej do naprawienia szkody (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1997 r., III CZP 14/97, wyrok z dnia 26 listopada 2002 r., I CKN 1993/00 ).

W ocenie Sądu Okręgowy w świetle powyższych rozważań poszkodowany K. G. (1) był uprawniony do wynajmu pojazdu zastępczego przez okres 37 dni, w których to został pozbawiony możliwości korzystania z użyczonego samochodu, bowiem wskutek kolizji poszkodowanym może być nie tylko właściciel pojazdu, ale także osoba, która została pozbawiona możliwości korzystania z uszkodzonego pojazdu np. na podstawie użyczenia. W sprawie nie zostało bowiem zaprzeczone, że uszkodzony pojazd służył zarówno właścicielowi jak i przede wszystkim K. G. (1), który dla zaspokojenia potrzeb używał go, co zasadnie przyjął Sąd Rejonowy. W takiej sytuacji jest też rzeczą oczywistą i logiczną, iż najmując pojazd zastępczy K. G. (1) czynił to na własne potrzeby, co niewątpliwie musiało też wpływać na ocenę zamiaru stron i celu tej umowy, który w takiej sytuacji byłyby zgodny z dosłownym brzmieniem umowy (art. 65 § 2 k.c.). Zgodnie zaś z ogólną zasadą interpretacyjną, wykładni poszczególnych wyrażeń zawartych w dokumencie dokonuje się z uwzględnieniem kontekstu, w jakim on występuje. Następnie należy badać związki przyczynowe występujące pomiędzy różnymi postanowieniami zawartymi w tekście - tak aby miały spójny i rozsądny sens. Uwzględnieniu podlegają również okoliczności, w jakich oświadczenie woli zostało złożone, jeżeli dokument obejmuje takie informacje, a także cel oświadczenia woli wskazany w tekście lub zrekonstruowany na podstawie zawartych w nim postanowień, zasady współżycia społecznego i ustalone zwyczaje. (uzasadnienie uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 1995 r., III CZP 66/95, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 2002 r., V CKN 679/00). Sąd Najwyższy stwierdził nadto, że art. 65 § 2 k.c. znajduje zastosowanie nie tylko wówczas, kiedy językowa wykładania umowy nie pozwala na jednoznacznie określenie treści jej postanowień, ale także wówczas kiedy postanowienia tej umowy są jasne. Pomocą w ustaleniu zgodnej woli stron wyrażonej w umowie powinna być analiza podejmowanych przez nie wcześniej czynności i zamiarów komunikowanych drugiej stronie ( tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 września 2007 r., II CSK 189/07; podobnie w wyroku z dnia 19 kwietnia 2007 r., I CSK 17/07). Tymczasem w przedmiotowej sprawie było bezsporne, iż po uszkodzeniu pojazdu P. B. w dniu 25 września 2019 roku to jego syn K. G. (1) był poszkodowanym w zakresie braku możliwości korzystania z tego pojazdu i to właśnie on, na swoją rzecz, wynajął pojazd zastępczy od powodów, co wyraźnie zostało wskazane w treści umowy najmu – przyjęcie więc przez Sąd I instancji, iż umowa najmu została zawarta na rzecz P. B. narusza zasady interpretacyjne wynikające z treści art. 65 § 2 k.c. Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy uznał, iż to K. G. (1) zawarł sporną umowę najmu pojazdu zastępczego, podlegającą refundacji w ramach ubezpieczenia OC sprawcy szkody.

Tym samym należało też przyjąć, iż to K. G. (1), a nie P. B., przysługiwała wierzytelność z tytułu odszkodowania w związku z wydatkami poniesionymi na najem pojazdu zastępczego, był on więc uprawniony do przeniesienia tej wierzytelności, na mocy art. 509 k.c., na rzecz powodów, co uczynił w umowie z dnia 7 listopada 2019 roku.

Należy zauważyć, że legitymacja procesowa jest szczególnym uprawnieniem wynikającym z określonej sytuacji materialnoprawnej i oznacza, że dany podmiot jest uprawniony, czyli legitymowany do występowania w charakterze strony w konkretnym procesie w stosunku do jego przedmiotu. Dany podmiot zatem, aby móc wystąpić w danym procesie w charakterze strony, musi być podmiotem do tego właściwym, tzn. musi posiadać szczególną kwalifikację pozwalającą na wystąpienie z danym powództwem właśnie przez niego. Aby zatem ochrona prawna w drodze konkretyzacji norm prawa materialnego mogła być przez sąd udzielona, musi ona być żądana na rzecz osoby, której służy dane uprawnienie materialne wobec innej osoby, a nadto z żądaniem udzielenia tej ochrony musi wystąpić osoba do tego uprawniona. Sprawa dotycząca określonego stosunku prawnego nie może być zatem wszczęta przez jakikolwiek podmiot, lecz jedynie przez podmiot określony, któremu służy do tego uprawnienie. O istnieniu czy braku legitymacji procesowej decyduje prawo materialne na podstawie podanego w pozwie stanu faktycznego. W przypadku powodów, którzy wytoczyli powództwo w stosunku do pozwanej z tytułu zwrotu kosztów najmu pojazdu zastępczego, legitymacja procesowa czynna wbrew stanowisku Sądu I instancji przysługiwała powodom, gdyż doszło do konkretyzacji normy wynikającej z tejże podstawy. Powodowie wykazali bowiem, iż doszło do przelewu wierzytelności wskazanej w pozwie przedkładając umowę z dnia 7 listopada 2019 roku oraz, że przysługiwała ona K. G. (1) (a nie P. B.), jako użytkownikowi uszkodzonego pojazdu wobec pozwanej, zatem w niniejszej przysługuje im uprawnienie do dochodzenia tej wierzytelności. Wobec konstatacji zaś, że legitymacja procesowa występuje, Sąd Okręgowy władny był wydać orzeczenie reformatoryjne.

Mając powyższe na uwadze, uwzględniając apelację powodów, zgodnie z art. 386 § 1 k.p.c., Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyroku, w ten sposób, że zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 8 191,80 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 7 stycznia 2020 r. do dnia zapłaty. W kontekście bowiem wyżyj poczynionych rozważań należało wskazać, że K. G. (1) zakończył najem pojazdu zastępczego niezwłocznie po uzyskaniu informacji o przyznaniu odszkodowania i zakwalifikowaniu szkody jako całkowitej tj. w dniu 7 listopada 2019 r., czyli po 37 dniach najmu. Długość najmu została zaś wykazana przez powodów przedstawioną fakturą, protokołem wydania pojazdu, a w związku z powyższym okres najmu pojazdu należało uznać za uzasadniony w całości, bowiem czas niemożności korzystania przez poszkodowanego z użyczanego pojazdu był uzasadniony trwającym postepowaniem likwidacji szkody. Tym samym wysokość należnego powodom odszkodowania z tytułu poniesionych kosztów wynajmu pojazdu zastępczego, którzy nabyli wierzytelność z tego tytułu od K. G. (1), wynosi 8 191,80 zł (37 dni x 221,40 zł brutto) i taką winien im zwrócić na mocy art. 822 k.c. pozwany zakład ubezpieczeń. Mając zaś na uwadze, iż majątek spółki cywilnej stanowi współwłasność łączną wspólników tej spółki, to wobec powyższego wierzytelność przysługująca wspólnikom spółki cywilnej powinna być zasądzona na rzecz wspólników spółki łącznie („do niepodzielnej ręki”) a nie podzielnie, co też Sąd Okręgowy uczynił w rozstrzygnięciu.

Zmiana orzeczenia w zakresie roszczenia głównego skutkować musiała również zmianą rozstrzygnięcia o kosztach procesu. Zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sporu (art. 98 k.p.c.) zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 2 846 zł. Na kwotę tą złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika powodów, ustalone stosownie do § 2 pkt 4) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych ( Dz. U. z 2018 roku, poz. 265), w wysokości 1.800 zł, opłata od pełnomocnictw 34 zł, opłata od pozwu w wysokości 500 zł oraz spożytkowana kwota 512 zł zaliczki na opinię biegłego.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł zgodnie z wyrażoną w art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. zasadą odpowiedzialności za wynik sporu i zasądził od przegrywającego spór pozwanego na rzecz powodów kwotę 1400 zł. Na kwotę tą złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika powodów, ustalone stosownie do § 2 pkt 4) w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych ( Dz. U. z 2018 roku, poz. 265). w wysokości 900 zł oraz opłata od apelacji w wysokości 500 zł.