Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 15 lipca 2022 roku, Sąd Rejonowy w Skierniewicach nakazał pozwanemu P. K. opuszczenie i opróżnienie nieruchomości położonej w S., przy ulicy (...), orzekł, że pozwanemu nie przysługuje uprawnienie do zawarcia umowy najmu socjalnego lokalu oraz zasądził od pozwanego na rzecz powódki A. B. kwotę 523,39 złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem kosztów procesu.

Apelację od wyroku wniósł pozwany, zaskarżając orzeczenie w całości.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił:

1)  naruszenie prawa procesowego w postaci:

a)  art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie Kodeksu cywilnego (dalej jako u.o.p.l.) poprzez jego niezastosowanie;

b)  art. 233 § 2 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej i sprzecznej z zasadami logicznego rozumowania i regułami doświadczenia życiowego oceny dowodów poprzez odmowę wiary zeznaniom pozwanego i świadka oraz uznanie za wiarygodne zeznań powódki;

2)  naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci:

a)  art. 688 ² k.c. w związku z § 4 ust. 1 spornej umowy, a także art. 11 ust. 2 pkt 3 u.o.p.l. poprzez ich błędną wykładnię;

b)  art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie.

W konkluzji skarżący wniósł o:

1)  zmianę wyroku w całości i oddalenie powództwa;

2)  ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył:

Apelacja okazała się na tyle zasadna, że skutkuje koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

W pierwszej kolejności – abstrahując od oceny trafności pozostałych zarzutów sformułowanych w wywiedzionym środku odwoławczym – wskazać należy, iż stosownie do treści art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego (t.j. Dz.U. z 2023 roku, poz. 725), jeżeli w sprawie o opróżnienie lokalu okaże się, że w razie uwzględnienia powództwa obowiązane do opróżnienia lokalu mogą być jeszcze inne osoby, które nie występują w sprawie w charakterze pozwanych, sąd wezwie stronę powodową, aby w wyznaczonym terminie oznaczyła te osoby w taki sposób, by ich wezwanie było możliwe, a w razie potrzeby, aby wystąpiła z wnioskiem o ustanowienie kuratora; sąd wezwie te osoby do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanych.

Przepis art. 15 ust. 1 ww. ustawy znajduje zastosowanie w sytuacji, gdy w wyniku skutecznego zakwestionowania tytułu prawnego pozwanego do używania lokalu, uprawnienie innych osób do jego używania także zostanie samoistnie zniweczone, a nie występują one w procesie w charakterze strony pozwanej. Celem wprowadzenia ww. regulacji było w szczególności dążenie do ograniczenia przypadków wykonywania orzeczeń eksmisyjnych wobec osób nieuczestniczących w postępowaniu rozpoznawczym i nieobjętych tytułem wykonawczym oraz zagwarantowania, iż sąd rozpoznający sprawę rozstrzygnie o ich uprawnieniu do lokalu socjalnego. W ocenie Sądu drugiej instancji nie można zaaprobować sytuacji, gdy postępowanie egzekucyjne zmierzające do opróżnienia lokalu będzie prowadzone przeciwko osobom, które nie są oznaczone w treści tytułu wykonawczego stosownie do treści art. 791 § 2 k.p.c., pomimo, że ich wezwanie do udziału w sprawie było możliwe, a sąd nie podjął w tym celu żadnych czynności. Za nieprzekonujący uznać należy argument, iż osoby te mogą żądać wstrzymania względem nich czynności egzekucyjnych i wytoczyć powództwo o pozbawienie w stosunku do nich tytułu wykonawczego wykonalności zgodnie z treścią art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c.. Powództwo takie nie chroni bowiem osób wskazanych z treści art. 791 § 1 i 2 k.p.c., jeżeli nie posiadają one skutecznego wobec właściciela tytułu prawnego do lokalu. Wykonalność tytułu wykonawczego mogłaby zostać jedynie ograniczona w czasie do chwili złożenia przez gminę oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego, przy czym dłużnik powinien poza powództwem przeciwegzekucyjnym skierowanym przeciwko wierzycielowi wystąpić także z powództwem o ustalenie uprawnienia do lokalu socjalnego w oparciu o treść art. 189 k.p.c. (por. K. Osajda (red.), Ustawa o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego. Komentarz, Wyd. 1, Legalis). Z treści art. 15 ust. 1 ww. ustawy wynika, iż współuczestnictwo między pozwanym a innymi osobami zamieszkującymi w lokalu, które w razie uwzględnienia powództwa wobec najemcy, będą zobowiązane opuścić i opróżnić lokal, ma charakter współuczestnictwa koniecznego biernego, co ma miejsce wtedy, gdy przeciwko kilku osobom sprawa może toczyć się tylko łącznie (art. 72 § 2 k.p.c.). Swoboda powoda w zakresie określenia strony pozwanej doznaje zatem w tego rodzaju sprawach ograniczeń, a kumulacja podmiotowa w procesie wynika z charakteru powiązań materialnoprawnych. W takim przypadku uwzględnienie powództwa przeciwko któremukolwiek z pozwanych wymaga pełnej legitymacji procesowej biernej, tj. udziału w sprawie wszystkich osób, których udział jest konieczny (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 1998 roku, II CKN 695/97). Dyspozycja wskazanego przepisu obejmuje przykładowo sytuację, gdy pozwanym jest były najemca, któremu wynajmujący złożył oświadczenie o wypowiedzeniu umowy najmu, a w lokalu zamieszkują (i zamieszkiwały przed utratą przez najemcę tytułu prawnego do lokalu) wraz z nim za jego zezwoleniem inne osoby, w tym członkowie jego rodziny, niebędący jednak stronami umowy najmu, która to sytuacja w pełni przystaje do stanu faktycznego rozpoznawanej sprawy. Pozwanym w niniejszym postępowaniu jest bowiem – w świetle oświadczenia powódki – były najemca lokalu mieszkalnego, zaś jak wynika z niekwestionowanych w tym zakresie przez strony ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd pierwszej instancji, pozwany zamieszkiwał w tym lokalu ze swoją obecną żoną, jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego.

W świetle powyższego, w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy na Sądzie Rejonowym spoczywał obowiązek podjęcia stosownych czynności zmierzających do usunięcia braków w pełnej legitymacji procesowej po stronie pozwanej, czego jednak zaniechano. Naruszenie art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego dotyczącego współuczestnictwa koniecznego, podobnie jak i naruszenie art. 195 k.p.c., sąd odwoławczy bierze pod uwagę z urzędu w ramach badania przez sąd pierwszej instancji prawidłowości zastosowania w toku postępowania norm prawa materialnego, bowiem – jak powyżej wskazano – nieusunięcie braku pełnej legitymacji procesowej w przypadku współuczestnictwa koniecznego jest przeszkodą do uwzględnienia powództwa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2010 roku, I CSK 67/10; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2015 roku, II CZ 103/14). W takim przypadku wyrok uwzględniający powództwo – a taki wydany został w niniejszej sprawie – narusza prawo materialne. Uchybienie dyspozycji art. 15 ust. 1 ww. ustawy nie może jednak być sanowane w postępowaniu odwoławczym z uwagi na treść art. 391 § 1 zd. 2 k.p.c.. Zgodnie z treścią wskazanego przepisu, w postępowaniu przed sądem drugiej instancji przepisy art. 194-196 i 198 nie mają zastosowania. W myśl zaś art. 195 § 1 i 2 zd. 1 k.p.c., jeżeli okaże się, że nie występują w charakterze powodów lub pozwanych wszystkie osoby, których łączny udział w sprawie jest konieczny, sąd wezwie stronę powodową, aby oznaczyła w wyznaczonym terminie osoby niebiorące udziału w taki sposób, by ich wezwanie lub zawiadomienie było możliwe, a w razie potrzeby, aby wystąpiła z wnioskiem o ustanowienie kuratora. Sąd wezwie osoby niezapozwane do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanych. O ile stosowanie art. 195 k.p.c. w procesie eksmisyjnym jest wyłączone, z uwagi na uregulowanie kwestii współuczestnictwa koniecznego po stronie pozwanej w treści art. 15 ust. 1 ww. ustawy, mającego węższy zakres zastosowania niż art. 195 k.p.c., o tyle jednak rola art. 15 ust. 1 tej ustawy jest tożsama jak art. 195 k.p.c., a zatem przewidziane w art. 391 § 1 zd. 2 k.p.c. wyłączenie stosowania w postępowaniu drugoinstancyjnym art. 195 k.p.c. rozciąga się również na art. 15 ust. 1 ww. ustawy.

Sąd Okręgowy dostrzega przy tym, że piśmiennictwie prezentowany był, jakkolwiek odosobniony, pogląd przeciwny, zaprezentowany przez Sąd Rejonowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Z przyczyn wskazanych jednak wyżej, pogląd ten nie zasługuje na aprobatę.

Skoro zatem Sąd drugiej instancji zobowiązany jest wziąć pod uwagę z urzędu naruszenie art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego w ramach kontroli prawidłowości zastosowania przez Sąd pierwszej instancji norm prawa materialnego, a uchybienie to nie może zostać usunięcie w toku postępowania apelacyjnego, uznać należy, iż Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty niniejszej sprawy, co uzasadnia uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu. W postanowieniu z dnia 26 listopada 2012 roku (III SZ 3/12) Sąd Najwyższy wskazał, że nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi wówczas, gdy sąd pierwszej instancji: rozstrzygnął nie o tym, co było przedmiotem sprawy, zaniechał w ogóle zbadania materialnej podstawy żądania, pominął całkowicie merytoryczne zarzuty zgłoszone przez stronę, rozstrzygnął o zgłoszonym żądaniu na innej podstawie faktycznej i prawnej niż zgłoszona w pozwie/wniosku, nie uwzględnił (nie rozważył) wszystkich zarzutów dotyczących kwestii faktycznych, czy prawnych rzutujących na zasadność powództwa (por. także orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 roku, II CKN 897/97; z dnia 20 lipca 2006 roku, V CSK 140/06; z dnia 7 maja 2009 roku, I CSK 513/09). Sąd Okręgowy w pełni podziela pogląd wyrażony w postanowieniu Sadu Najwyższego z dnia 6 lutego 2015 roku (II CZ 103/14), iż w myśl reguły argumentum a minori ad maius należy przyjąć, że skoro brak zbadania przez Sąd merytorycznych zarzutów strony uzasadnia wniosek o nierozpoznaniu istoty sprawy, to tym bardziej zachodzi taka sytuacja, gdy Sąd zaniecha dokonania analizy merytorycznego aspektu dochodzonego roszczenia pod kątem przepisów, które jest zobowiązany wziąć pod uwagę z urzędu.

Z uwagi na powyższe bezcelowe jest zatem odnoszenie się do pozostałych zarzutów sformułowanych przez skarżącego w wywiedzionym środku odwoławczym, co nie oznacza jednak, iż ponownie rozpoznając niniejszą sprawę Sąd pierwszej instancji nie powinien baczyć na ich treść.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. należało orzec jak w sentencji wyroku.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd pierwszej instancji w pierwszej kolejności winien zobowiązać stronę powodową do oznaczenia osób, które zajmują wraz z pozwanym lokal mieszkalny, co do którego zgłoszono żądanie jego opróżnienia, w taki sposób, by ich wezwanie do wzięcia udziału w sprawie było możliwe, mając w szczególności na uwadze upływ czasu od chwili ostatniego określenia w toku niniejszego postępowania, jakie osoby zamieszkują wraz z pozwanym oraz do złożenia odpisów pozwu dla tych osób. Następnie Sąd Rejonowy winien wezwać te osoby do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanych, przesyłając im odpowiednie dokumenty, podjąć dalsze wymagane przepisami prawa czynności i rozpoznać sprawę merytorycznie.