Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 25 września 2019 r., wydanym w sprawie z powództwa K. C. przeciwko M. W. i P. W. o zapłatę i uzupełnionym wyrokiem z dnia 20 listopada 2019 r., Sąd Rejonowy w Brzezinach zasądził od M. W. na rzecz powódki kwotę 8.145,00 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2015 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 300,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, oddalił powództwo wobec M. W. w pozostałym zakresie, a wobec P. W. w całości oraz nie obciążył powódki obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz P. W..

Apelację od tego wyroku złożyła M. W., zaskarżając go w zakresie zasądzającym od niej na rzecz powódki należność dochodzoną pozwem wraz z kosztami procesu. Skarżąca zarzuciła, że powódka w pozwie domagała się zwrotu pożyczki, natomiast Sąd I instancji dokonał ustaleń wykraczających poza podstawę faktyczną powództwa, odnosząc się do hipotetycznych sytuacji niepopartych żadnymi dowodami i orzekł o zasadności roszczenia wywodzonego z uzgodnień związanych z planowaną jakoby sprzedażą gospodarstwa rolnego. Dalsze zarzuty autorki apelacji odnosiły się do prawidłowości przeprowadzenia postępowania dowodowego w związku z dopuszczeniem dowodu z zeznań świadka w sprawie o zwrot pożyczki, jak również dotyczyły nieprawidłowej, jej zdaniem, oceny dowodów, w szczególności wyjaśnień powódki, poprzez błędne przyznanie im waloru wiarygodności i nierozważenia całości zgromadzonego materiału dowodowego, zwłaszcza niewzięcia pod uwagę części zeznań świadka A. W.. Skarżąca podniosła też, że prawidłowo dokonane ustalenia faktyczne nie pozwoliłyby przyjąć, iż K. C. przysługuje wobec niej roszczenie o zwrot pożyczki, a tym bardziej, że przekazane przez nią pieniądze były rodzajem zaliczki na poczet kupna nieruchomości.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Złożenie apelacji skutkuje wydaniem orzeczenia kasatoryjnego. Sprawa niniejsza rozpoznana została w postępowaniu uproszczonym, to zaś determinuje konieczność zastosowania określonych dla tego rodzaju spraw regulacji szczególnych; skoro apelację wniesiono w dniu 28 października 2019 r., tj. przed dniem wejścia w życie nowelizacji procedury cywilnej dokonanej na mocy ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 1469), przepisy te zostaną zastosowane w brzmieniu obowiązującym przed nowelizacją, jak wymaga tego art. 9 ust. 4 przywołanej ustawy. Dotyczy to zwłaszcza dyspozycji art. 505 ¹⁰ § 2 k.p.c., w myśl którego sąd może rozpoznać apelację na posiedzeniu niejawnym, chyba że strona w apelacji lub w odpowiedzi na apelację zażądała przeprowadzenia rozprawy oraz art. 505 ¹³ § 2 k.p.c., zgodnie z którym jeżeli sąd drugiej instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego, to uzasadnienie wyroku powinno zawierać jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

Analizując przedstawiony w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przebieg rozumowania Sądu meriti, uznać trzeba, że nie przebiegał on prawidłowo, a Sąd ten nie wypełnił należycie swego zadania polegającego na rozpoznaniu sprawy poddanej przez powódkę pod jego osąd. W toku postępowania procesowego Sąd zobowiązany jest jednoznacznie ustalić – na drodze pozadowodowej oraz w drodze oceny dowodów przedstawionych przez strony – czy zaszły okoliczności składające się na całokształt podstawy faktycznej, z której powód wywodzi swoje roszczenia, po czym odnaleźć właściwe przepisy prawa materialnego, a po ich zastosowaniu do ustalonego stanu faktycznego sprawy winien kategorycznie wypowiedzieć się, czy roszczenie objęte pozwem istnieje, w jakim rozmiarze i czy możliwe jest udzielenie mu ochrony prawnej – co ostatecznie znajduje swoje odzwierciedlenie w treści wyroku. Inaczej natomiast postąpił Sąd Rejonowy w rozpoznawanej sprawie. Treść uzasadnienia pozwu nie budzi wątpliwości, że K. C. przywołała tam fakty, które w jej ocenie świadczyły o skutecznym zawarciu z pozwaną umowy pożyczki, w szczególności wywodziła, że M. W. poprosiła ją o pożyczenie określonej kwoty pieniędzy, wskazując termin i inne warunki zwrotu pożyczonej kwoty, jak również że ona sama wyraziła na to zgodę – a więc, jeśli rzecz ująć, posługując się językiem prawniczym, podała, że strony złożyły zgodne oświadczenia woli skutkujące nawiązaniem między nimi stosunku prawnego pożyczki, z którego wynika zobowiązanie pozwanej odpowiadające roszczeniom dochodzonym obecnie przez powódkę. Tymczasem z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że Sąd I instancji nie dokonał ustaleń w tej – zasadniczej dla rozstrzygnięcia sprawy – kwestii, ograniczając się w zasadzie do stwierdzenia faktu dokonania przelewów w określonych kwotach pomiędzy stronami. Pozostałe ustalenia faktyczne odnoszą się do kwestii łączących K. C. i M. W. stosunków towarzyskich oraz do wypowiedzi powódki kierowanych do świadka, spośród których jakikolwiek związek z podstawą faktyczną powództwa może mieć jedynie stwierdzenie, iż powódka wywodziła, że pozwana powinna jej dać pieniądze, choć nie mówiła, z jakiego tytułu. Nie sposób odnaleźć w treści uzasadnienia jakichkolwiek ustaleń co do prawdziwości twierdzeń powódki co do okoliczności kluczowych dla rozstrzygnięcia sprawy, a mianowicie co do tego, czy zostały przez strony złożone oświadczenia woli o zawarciu umowy pożyczki, ewentualnie czy – w wypadku, gdyby oświadczenie powódki w tym przedmiocie nie zostało złożone wprost – miała ona wolę udzielenia pożyczki i czy dokonywane przez nią przelewy stanowią zachowanie ujawniające tę wolę w sposób dostateczny (art. 60 k.c.). Sąd, dokonując ustaleń co do okoliczności składających się na podstawę faktyczną powództwa, zobowiązany był zająć jednoznacznie ustalić, czy całokształt materiału dowodowego daje podstawę do potwierdzenia tych okoliczności, czy też nie jest jednak on wystarczający, by przyjąć, że twierdzenia powódki w tym przedmiocie są zgodne z prawdą – co stanowiłoby konieczny warunek dla rozstrzygnięcia o zasadności roszczeń wywodzonych z takiej podstawy faktycznej.

W efekcie braku takich ustaleń Sąd meriti – zamiast przystąpić do wywiązania się z powyższego obowiązku – uciekł się do skonstruowania alternatywnej, nieobjętej pozwem, podstawy faktycznej powództwa (notabene również bez poczynienia jednoznacznych ustaleń faktycznych, które by ją potwierdzały), po czym, nie dokonując wyboru pomiędzy obydwiema podstawami, wywiódł – po przywołaniu przepisów prawa materialnego – że żądanie pozwu potencjalnie mogłoby być zasadne w określonym zakresie na gruncie każdej z nich, nie przesądzając jednak, który właściwie z alternatywnych stanów faktycznych w rzeczywistości zaistniał. Przyjąć więc trzeba, że Sąd ten nie ustalił w sposób wiążący stanu faktycznego sprawy, wywodząc swoje rozstrzygnięcie z ustalonych faktów i wypływających z nich w sposób logiczny wniosków, ale de facto oparł się na wątpliwościach co do tego, jakie właściwie okoliczności zaszły oraz czy i jakie właściwie stosunki prawne zostały nawiązane między stronami (w kwestii niedopuszczalności takiego postępowania wypowiedział się Sąd Najwyższy już w wyroku z dnia 26 września 1973 r., III PRN 43/73, niepubl.); co więcej, nie sposób jednoznacznie określić na podstawie uzasadnienia zaskarżonego wyroku, co właściwie było przedmiotem tego rozstrzygnięcia. Zważywszy, że przedmiotem postępowania jest roszczenie procesowe w ujęciu dwuczłonowym, a więc składające się z żądania (twierdzenia) i podstawy faktycznej, czyli okoliczności uzasadniających to żądanie, stwierdzić trzeba, że w sprawie niniejszej Sąd prowadził de facto postępowanie co do dwóch jego przedmiotów – z których tylko jeden został poddany jego osądowi przez powódkę – natomiast bezsprzecznie zawarte w wyroku rozstrzygnięcie z konieczności odnosić się musi tylko co do jednego z nich. W ocenie Sądu odwoławczego treść uzasadnienia wyroku musi dawać niebudzącą wątpliwości odpowiedź na pytanie, czy Sąd niższej instancji orzekał co do przedmiotu postępowania określonego w pozwie, a także – jeśli, jak w sprawie niniejszej, analizował z takich czy innych przyczyn również kwestię zasadności kilku roszczeń – którego z nich dotyczy merytoryczne rozstrzygnięcie – tymczasem w tym wypadku, w związku z niedostatkami uzasadnienia zaskarżonego wyroku, nie sposób w ramach kontroli instancyjnej rozstrzygnąć tych kwestii. Reasumując, Sąd Rejonowy nie tylko nie ustalił okoliczności składających się na wskazaną w pozwie podstawę faktyczną powództwa K. C., ale także nie jest możliwe stwierdzenie przez Sąd II instancji, czy ostatecznie wyrokowano co do przedmiotu postępowania, którego element ta podstawa faktyczna stanowi. Rację ma zatem skarżąca, iż rozważaniami Sądu została objęta zupełnie hipotetyczna i niepoddana przez powódkę pod jego osąd sytuacja, przy czym zaniechanie jednoznacznego wskazania w treści uzasadnienia, czy zasądzenie określonej kwoty pieniężnej od pozwanej jest efektem ustalenia, że K. C. przysługuje dochodzone pozwem roszczenie z tytułu pożyczki, czy też nastąpiło w wyniku przyjęcia, iż służy jej zupełnie odmienne roszczenie, wywiedzione z samowolnie skonstruowanej przez Sąd podstawy faktycznej, sprawia, że zaskarżony wyrok nie poddaje się merytorycznej kontroli instancyjnej.

Zdaniem Sądu II instancji, skoro nie sposób stwierdzić, czy Sąd meriti orzekał co do istoty sprawy, jedynym słusznym rozstrzygnięciem w przedmiocie złożonej apelacji jest uchylenie zaskarżonego orzeczenia w części objętej zakresem zaskarżenia i przekazanie sprawy Sądowi niższej instancji do ponownego rozpoznania w tejże części; ponadto nawet gdyby przyjąć – do czego nie ma wystarczających podstaw – że Sąd ten wyrokował w przedmiocie objętego pozwem roszczenia z tytułu umowy pożyczki, to – jak już odnotowano powyżej – w toku postępowania pierwszoinstancyjnego nie przeprowadzono postępowania dowodowego zmierzającego do ustalenia okoliczności istotnych dla stwierdzenia jego zasadności. Uzasadnia to wydanie orzeczenia kasatoryjnego na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. i powoduje bezprzedmiotowość rozważania pozostałych zarzutów apelacyjnych, odnoszących się do prawidłowości przeprowadzonego postępowania dowodowego, gdyż Sąd Rejonowy w toku dalszego postępowania zobowiązany będzie do ponownej oceny dowodów zgłoszonych przez strony i dokonania na ich podstawie ustaleń dotyczących okoliczności składających się na podstawę faktyczną powództwa K. C.. Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego pozostawiono Sądowi I instancji, zgodnie z treścią art. 108 § 2 k.p.c.