Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 11 września 2019 r., wydanym w sprawie z powództwa A. K. przeciwko TUZ Towarzystwu (...) w W. o zapłatę, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1.817,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd I instancji ustalił, że w dniu 25 czerwca 2015 r. została zawarta umowa leasingu finansowego numer (...) pomiędzy (...) we W. (Finansującym) oraz (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w W. (Bankiem) a powodem (Korzystającym), na podstawie której Finansujący (leasingodawca) zobowiązał się nabyć i przekazać powodowi na czas trwania umowy leasingu przedmiot leasingu w postaci samochodu osobowego marki B. (...). Umowa leasingu została zawarta na 36 miesięcy, datę zakończenia umowy określono na dzień 1 lipca 2018 r. W dniu 27 stycznia 2017 r. miał miejsce wypadek komunikacyjny, w wyniku którego pojazd objęty umową uległ uszkodzeniu, a sprawca wypadku miał wtedy zawartą umowę obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych z pozwanym. Powód zgłosił szkodę pozwanemu, oświadczając w dniu 8 lutego 2017 r., że prowadzi działalność gospodarczą, że przedmiotowy pojazd nie jest wykorzystywany w tej działalności, że nie jest płatnikiem podatku VAT i że w związku z rozliczeniem kosztów naprawy pojazdu nie ma możliwości dokonania odliczenia od tego podatku. A. K. oddał samochód do naprawy, a jej koszt wyniósł 27.134,27 zł, w tym 5.073,89 zł tytułem podatku VAT. W dniu 5 czerwca 2017 r. leasingodawca wskazał powoda jako odbiorcę odszkodowania dotyczącego przedmiotowej szkody w pojeździe, zaznaczając, że dyspozycja ta nie dotyczy ona wypłaty odszkodowania z tytułu szkody całkowitej, kasacji lub kradzieży. Decyzją z dnia 4 października 2017 r. pozwany przyznał A. K. kwotę 22.060,38 zł tytułem odszkodowania. Sąd meriti oddalił wnioski dowodowe strony powodowej o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka J. S. oraz wyjaśnień samego powoda na okoliczność niewykorzystywania przedmiotowego pojazdu do celów prywatnych, niemożności odliczenia uiszczonego podatku VAT za rzecz lub usługę konieczną do naprawienia szkody, gdyż okoliczności te w ocenie Sądu nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, zważywszy, że dochodzone roszczenie nie zasługiwało na uwzględnienie co do zasady.

Na gruncie ustalonego w ten sposób stanu faktycznego sprawy Sąd Rejonowy stwierdził, że A. K. jest leasingobiorcą uszkodzonego pojazdu, który jednak stanowi własność leasingodawcy, a zatem szkoda nie została zatem wyrządzona w mieniu powoda, lecz w mieniu innego podmiotu, który nie jest występuje w rozpoznawanej sprawie w charakterze strony. Podniesiono jednak dalej, że A. K. posiadał mimo to w tej sprawie legitymację czynną, ponieważ został przez leasingodawcę wskazany jako odbiorca odszkodowania z tytułu uszkodzenia pojazdu, co uprawnia go do wytoczenia powództwa o odszkodowanie za szkodę wyrządzoną w mieniu innego podmiotu – leasingodawcy. Dla określenia zakresu odpowiedzialności pozwanego nie była w żadnym zakresie miarodajna okoliczność, czy powód jest czy nie jest co do zasady uprawniony do odliczenia podatku VAT, ale to, czy uprawnienie takie przysługuje właścicielowi pojazdu, a skoro leasingodawca takiego uprawnienia nie posiada, żądanie powoda dotyczące zasądzenia na jego rzecz w ramach odszkodowania kwoty uiszczonej tytułem podatku VAT musiało podlegać oddaleniu. Nie zmienia tej oceny rozważenie treści powoływanego przez powoda art. 86a ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 106), gdzie przewidziano uprawnienie podatnika do odliczenia 50 % podatku należnego z tytułu wydatków związanych z używaniem pojazdu na podstawie umowy leasingu, w szczególności kosztów użytkowania pojazdów, w tym kosztów paliwa, czynności obsługowych i podobnych; w ocenie Sądu norma ta nie może natomiast stanowić cywilnoprawnej podstawy dochodzenia roszczeń związanych ze szkodą powstałą w majątku leasingodawcy. O kosztach postępowania rozstrzygnięto na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od tego wyroku złożył powód, zaskarżając go w całości, wnosząc o jego zmianę poprzez uwzględnienie powództwa wraz z zasądzeniem kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, przed Sądami obu instancji i zarzucając naruszenie:

⚫

art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 245 k.p.c. i w związku z art. 227 k.p.c. poprzez dokonanie pobieżnej oceny dowodu z załączonych do pozwu dokumentów w postaci umowy leasingu z dnia 25 czerwca 2015 r., faktury VAT Nr (...), oświadczenia powoda z dnia 8 lutego 2017 r. o braku możliwości odliczenia od podatku VAT, które świadczą, że zasadne było przyznanie odszkodowania w kwocie brutto za szkodę powstałą w wyniku kolizji, gdyż leasingobiorca nie jest płatnikiem podatku VAT;

⚫

art. 361 § 1 k.c. i art. 363 § 1 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i uznanie, że przyznane odszkodowanie nie musi pokrywać w całości poniesionych przez poszkodowanego, udokumentowanych i uzasadnionych, kosztów wynikających z konieczności naprawy pojazdu wskutek zaistniałej szkody, zgodnie z zasadą pełnego odszkodowania, a zasądzona kwota kosztów naprawy netto stanowi odpowiednie odszkodowanie, chociaż poszkodowanym w tej sytuacji pozostaje leasingobiorca zobowiązany do pokrycia kosztów wynikających z faktury VAT za naprawę wraz z naliczonym podatkiem VAT, co nie stanowi realizacji zasady pełnej kompensacji szkody;

⚫

art. 361 § 1 k.c. w związku z art. 5 ust. 1 pkt. 1, art. 7 ust. 1 i 2 oraz art. 86 ust. 1 i art. 86a ust. 2 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 106) poprzez ich niezastosowanie do oceny zasadności roszczenia powoda, a w konsekwencji uznanie, że odszkodowanie z tytułu kosztów naprawy pojazdu winno być przyznane w kwocie netto z powołaniem się na możliwość dokonania odliczeń w zakresie podatku VAT przez leasingodawcę, podczas gdy podatek VAT powstały w transakcji leasingu jest w całości delegowany na leasingobiorcę i to jego sytuacja podatkowa wraz z ewentualną możliwością odliczenia podatku VAT winna być miarodajna dla oceny zasądzenia odszkodowania w kwocie netto lub brutto.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od skarżącego na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda skutkowała wydaniem orzeczenia kasatoryjnego.

Odnotować trzeba bowiem, że A. K. dochodził roszczenia odszkodowawczego przeciwko ubezpieczycielowi, powołując się na to, że zdarzenie szkodzące, za które odpowiedzialność ponosi pozwany, spowodowało szkodę w jego własnym majątku polegającą na wydatkowaniu kosztów naprawy leasingowanego pojazdu, natomiast Sąd I instancji nie poddał kwestii zasadności tego roszczenia jakiejkolwiek głębszej analizie, przesądzając arbitralnie i bez rozważenia tego zagadnienia w jakiejkolwiek mierze, że szkoda została wyrządzona wyłącznie w majątku leasingodawcy. Całość w zasadzie rozważań zawartych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku poświęcona jest kwestii rozpoznania roszczenia w ogóle nieobjętego podstawą faktyczną powództwa, a mianowicie zagadnieniu istnienia i wysokości roszczenia przysługującemu leasingodawcy o naprawienie szkody wyrządzonej w jego majątku poprzez zapłatę kosztów przywrócenia uszkodzonej rzeczy do stanu poprzedniego, do którego dochodzenia skądinąd, w ocenie Sądu, uprawniony jest powód w związku z upoważnieniem otrzymanym od poszkodowanego. Są to bezsprzecznie dwa odmienne roszczenia, oparte na różnych podstawach faktycznych, gdyż powód poddał pod ocenę Sądu to, czy sam poniósł szkodę wskutek bezspornego zdarzenia szkodzącego i jaki jest jej ewentualny rozmiar, w szczególności czy do jej zakresu należy zaliczyć także wydatek poniesiony przez niego na pokrycie zawartego w uiszczonej cenie dokonanej naprawy podatku od towarów i usług. Sąd nie zajął się kwestią poddaną pod jego osąd, oddalając zawarte w pozwie wnioski dowodowe zgłoszone w celu wykazania faktów składających się na podstawę faktyczną tego powództwa, a zamiast tego ustalił okoliczności nieobjęte tą podstawą, choć możliwe do wywiedzenia ze zgromadzonego materiału dowodowego, badając istnienie i rozmiar szkody w majątku osoby trzeciej, o co A. K. bynajmniej nie wnosił. W efekcie Sąd zdecydował się na oparcie swojego rozstrzygnięcia o inną podstawę faktyczną niż podana w pozwie, co jest równoznaczne z dokonaniem samowolnej zmiany powództwa, do czego Sąd bezsprzecznie nie jest uprawniony. Nie sposób też uznać, że Sąd Rejonowy przeprowadził jakiekolwiek merytoryczne rozważania w przedmiocie zasadności roszczenia faktycznie objętego pozwem, gdyż w ocenie Sądu odwoławczego nie można uznać za takowe lakonicznego i nieopatrzonego żadną argumentacją stwierdzenia, iż powód nie poniósł żadnej szkody w swoim majątku z tej tylko przyczyny, że uszkodzony samochód jest własnością innej osoby. Jak wynika z treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku, konstatacja taka skutkowała uznaniem, że w zakresie dochodzonego roszczenia A. K. nie posiada legitymacji czynnej i rozpoznaniem zasadności innego roszczenia, w którego wypadku legitymacja powoda wynikała z faktu upoważnienia go przez leasingodawcę do dochodzenia wierzytelności przysługującej temu ostatniemu podmiotowi.

Pojęcie nierozpoznania istoty sprawy interpretowane jest jako wadliwość rozstrzygnięcia polegająca na wydaniu przez Sąd I instancji orzeczenia, które nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, bądź na zaniechaniu zbadania materialnej podstawy żądania. W rozpoznawanej sprawie Sąd orzekł o tym, czy do zakresu szkody poniesionej przez leasingodawcę zalicza się podatek VAT uiszczony przez leasingobiorcę w ramach ceny naprawy uszkodzonego pojazdu, a w dalszej kolejności – czy leasingodawcy przysługiwało roszczenie odszkodowawcze o zwrot tej kwoty i czy w związku z tym powód upoważniony był do jego dochodzenia. Jak wyżej wyjaśniono, przedmiot sprawy poddany w pozwie pod osąd Sądu meriti był jednak zupełnie inny, a Sąd odmówił de facto jego rozpoznania oraz ustalenia okoliczności składających się na podstawę faktyczną dochodzonego powództwa, jak również przeprowadzenia dowodów wnioskowanych przez powoda w celu ustalenia tych faktów i – w dalszej kolejności – zbadania materialnoprawnej podstawy roszczenia na nich opartego. Należy też zwrócić uwagę, iż arbitralna konstatacja Sądu Rejonowego, że fakt, iż uszkodzona rzecz nie jest własnością powoda, wyklucza sam w sobie ewentualność poniesienia przez niego szkody pozostającej w związku przyczynowym z faktem uszkodzenia i legitymację do dochodzenia jej wyrównania poprzez zapłatę odszkodowania, nie ma rzeczowego oparcia w obowiązujących przepisach prawa. Oczywiste jest, że czyn niedozwolony w postaci uszkodzenia rzeczy – niezależnie od poniesienia uszczerbku majątkowego przez właściciela – może być z powodzeniem także przyczyną szkody w majątku innej osoby, a obowiązujące przepisy prawa nie stawiają w tym zakresie żadnych przeszkód, wymagając jedynie, by doznana szkoda była normalnym następstwem działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła (art. 361 § 1 k.c.); słusznie zatem skarżący podniósł w swej apelacji zarzut naruszenia tego przepisu. Dość przywołać w tym kontekście tytułem przykładu choćby szkodę, jaką poniesie posiadacz zależny uprawniony do używania pojazdu na podstawie umowy zawartej z właścicielem, jeśli w związku z uszkodzeniem tego samochodu nie będzie mógł z niego korzystać i zmuszony będzie do pokrycia kosztów wynajmu pojazdu zastępczego, co niewątpliwie spowoduje w jego majątku uszczerbek pozostający w adekwatnym związku przyczynowym z deliktem popełnionym przez sprawcę uszkodzenia auta. Podobnie, nie jest wykluczone potraktowanie jako poszkodowanego osoby, która poniosła następczo koszty naprawy uszkodzonego samochodu, będąc do tego zobowiązana w ramach stosunku prawnego łączącego go z właścicielem rzeczy, gdyż wówczas szkoda powstanie w majątku tej właśnie osoby, a nie właściciela rzeczy (tak w uchwale SN z dnia 11 września 2020 r., III CZP 90/19, OSNC Nr 2 z 2021 r., poz. 10). Trafnie w swej apelacji zwrócił uwagę skarżący, że konsekwencją rozstrzygnięcia przez Sąd wyłącznie o rozmiarze szkody poniesionej przez leasingodawcę było zaniechanie rozważenia, czy opisywana pozwem szkoda poniesiona przez leasingobiorcę obejmuje swoim zakresem wydatki dokonane w związku z zapłatą przez niego zawartego w cenie naprawy samochodu podatku od towarów i usług. Chybiony jest natomiast apelacyjny zarzut dotyczący kwestii oceny dowodów w zakresie ustalenia, czy A. K. jest podatnikiem podatku VAT, zważywszy że Sąd I instancji nie tyle dokonał błędnej oceny przeprowadzonych dowodów z naruszeniem art. 233 § 1 k.p.c., ile w ogóle zaniechał ustalania tej okoliczności, uznając ją z góry za nieistotną dla rozstrzygnięcia sprawy.

Wobec nierozpoznania istoty sprawy przez Sąd meriti zaskarżony wyrok musi podlegać uchyleniu na podstawie art. 386 § 4 k.p.c., a sama sprawa przekazana zostaje do ponownego rozpoznania przez Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi. Sąd ten zobowiązany jest przede wszystkim do rozpoznania roszczenia objętego żądaniem pozwu, w tym określoną tam podstawą faktyczną żądania. Łączyć się to będzie musiało z koniecznością przeprowadzenia głębszej niż dotychczas analizy tego, czy powstały w majątku powoda uszczerbek, związany z poczynieniem wydatków na naprawę uszkodzonego pojazdu, pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z deliktem popełnionym przez ubezpieczonego sprawcę, a jeśli wynik tego badania okaże się pozytywny, to niezbędne będzie także określenie, czy do zakresu tej szkody należy zaliczyć podatek od towarów i usług zawarty w uiszczonej cenie. Jeśli Sąd dojdzie do wniosku, że dla przesądzenia tej kwestii niezbędne będzie ustalenie, czy A. K. może obniżyć należny od niego podatek od towarów i usług o kwotę podatku zapłaconego, to winien przeprowadzić dowody zaoferowane przez powoda dla wykazania niemożności takiego obniżenia. Rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej pozostawiono Sądowi I instancji, jak wymaga tego art. 108 § 2 k.p.c.