Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 30 października 2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. stwierdził, że S. K. jako pracownik u płatnika składek A. Ł. P. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom/u: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu od 5 kwietnia 2023 r.

W ocenie Oddziału podpisanie przez ubezpieczoną umowy o pracę z w/w płatnikiem składek na krótko przed niezdolnością do pracy z powodu choroby, przypadającej na okres ciąży miało jedynie na celu uprawdopodobnienie nawiązania z ubezpieczoną stosunku pracy oraz świadczenia pracy na rzecz tego płatnika składek. Sam fakt podpisania umowy o pracę nie świadczy o faktycznym podjęciu i wykonywaniu pracy. Do ustalenia, że doszło do powstania pomiędzy stronami stosunku pracy, nie jest bowiem wystarczające spełnienie warunków formalnych zatrudnienia, takich jak: zawarcie umowy o pracę, zgłoszenie do ubezpieczenia, a konieczne jest ustalenie, że strony mają zamiar wykonywać obowiązki stron stosunku pracy i to czyniły. Zdaniem Zakładu nie bez znaczenia jest również fakt, iż bezpośrednio przed zgłoszeniem S. K. do ubezpieczeń jako pracownika u płatnika składek ubezpieczona nie posiadała tytułu do ubezpieczeń społecznych. Od 4 października 2022 r. do 28 listopada 2022 r. ubezpieczona była zgłoszona do ubezpieczenia zdrowotnego jako osoba bezrobotna niepobierająca zasiłku dla bezrobotnych. Tym samym w/w nie miałaby prawa skorzystać z wypłaty świadczeń z ubezpieczeń społecznych w związku z chorobą czy macierzyństwem

W ocenie Zakładu na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego, ubezpieczona nie wykonywała pracy u płatnika składek (...) Ł. P., a została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych jedynie w celu uzyskania pracowniczego tytułu do ubezpieczeń społecznych i skorzystania z wypłaty zasiłku chorobowego i macierzyńskiego. Wobec tego na podstawie art. 83 § 1 Kodeksu cywilnego w związku z art. 300 Kodeksu pracy stwierdzić należało, że umowa o pracę między ubezpieczoną, a płatnikiem jako zawarta pozoru, jest nieważna, a zatem z tytułu zawartej umowy o pracę nie podlega ona ubezpieczeniom społecznym od 5 kwietnia 2023 r.

(decyzja – k. 31 verte-33 akt ZUS)

Odwołanie od przedmiotowej decyzji złożyła ubezpieczona S. K., uznając ją za krzywdzącą. Zaskarżonej decyzji zarzuciła:

1.  pominięcie przepisów k.p.a. przy przeprowadzaniu postępowania:



pominięcie wskazania, w jaki sposób doszło do wszczęcia postępowania poprzez zasłonienie się stwierdzeniem, że urząd może wszcząć postępowanie z urzędu bez wskazania konkretnych powodów, dlaczego właśnie w sprawie ubezpieczonej wszczęto postępowanie, co rodzi podejrzenie, że do wszczęcia postępowania w sprawach zwolnień lekarskich w trakcie ciąży dochodzi na skutek nacisków z góry, bezprawnych wytycznych, a takie decyzji i postępowania – zainicjowania groźbą – będą nieważne z mocy prawa;



wszczęcie postępowania „w sprawie zgłoszenia do ubezpieczenia …”, a wydanie decyzji „ważność umowy o pracę”, a więc wydanie w innej sprawie niż zostało wszczęte postępowanie, co oznacza wydanie decyzji bez przeprowadzenia postępowania, a tym samym jej nieważność;



przeprowadzenie postępowania dowodowego w sposób sprzeczny z rozumem, na podstawie z góry przyjętych założeń, automatycznie.

W konsekwencji S. K. wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji i ustalenie, że jako pracownik u adw. Ł. P. podlega ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu, ewentualnie – o uchylenie przez Sąd zaskarżonej decyzji, przekazanie jej do organowi rentowemu do ponownego rozpoznania.

(odwołanie – k. 3-9)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, wywodząc jak w zaskarżonej decyzji oraz o zasądzenie na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych od obu stron oddzielnie.

(odpowiedź na odwołanie – k. 11-11 verte)

Na ostatniej rozprawie z dnia 9 października 2024 r. wnioskodawczyni i płatnik składek nie stawili się, natomiast pełnomocnik organu rentowego wniósł o oddalenie odwołania oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego od obu stron postępowania.

(e-protokół rozprawy z dnia 9 października 2024 r. – koperta k. 79)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Ł. P. od 2014 r. prowadzi działalność gospodarczą pod firmą Kancelaria Adwokacka (...). Przez cały okres prowadzenia działalności nie zgłosił poza ubezpieczoną żadnego pracownika do ubezpieczeń społecznych.

(bezsporne)

S. K. urodziła się (...) Posiada wykształcenie średnie.

(bezsporne, a nadto świadectwo ukończenia Liceum Ogólnokształcącego – k. 20 akt ZUS)

Bezpośrednio przed zgłoszeniem S. K. do ubezpieczeń jako pracownika u płatnika składek adw. Ł. P. ubezpieczona nie posiadała tytułu do ubezpieczeń społecznych. Od 4 października 2022 r. do 28 listopada 2022 r. skarżąca była zgłoszona do ubezpieczenia zdrowotnego jako osoba bezrobotna niepobierająca zasiłku dla bezrobotnych.

(bezsporne)

Ciąża ubezpieczonej została stwierdzona na wizycie lekarskiej w dniu 22 marca 2023 r.

(karta ciąży – k. 69)

W dniu 4 kwietnia 2023 r. pomiędzy adw. Ł. P. prowadzącym działalność gospodarczą pod firmą Kancelaria Adwokacka (...), a S. K. została zawarta umowa o pracę na czas określony od 5 kwietnia 2023 r. do 5 października 2023 r., na mocy której ubezpieczona została zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku pracownik biurowy za wynagrodzeniem 3490,00 zł brutto miesięcznie (a od dnia 1 lipca 2023 r. 3600,00 zł brutto miesięcznie).

(umowa o pracę na czas określony – k. 11-11 verte akt ZUS, k.37)

Z przedłożonego orzeczenia lekarskiego z dnia 30 kwietnia 2023 r. wynikało, że ubezpieczona była zdolna do podjęcia pracy.

(orzeczenie lekarskie – k. 10 akt ZUS, k. 37)

Ubezpieczona nie przeszła szkolenia z zakresu BHP.

(wyjaśnienia płatnika składek – k. 23-26 akt ZUS)

Do obowiązków ubezpieczonej miało należeć obsługiwanie korespondencji firmowej lub urzędowej (w tym za pośrednictwem Internetu), planowanie i organizacja spotkań, konferencji, szkoleń, prowadzenie kalendarza spotkań biznesowych, przyjmowanie i obsługa interesantów, udzielanie informacji interesantom (telefonicznie, e-mailowo), obsługiwanie urządzeń biurowych (szeroko pojmowanych), porządkowanie oraz archiwizowanie dokumentacji firmowej lub urzędowej, organizowanie stanowiska pracy zgodnie z zasadami etyki zawodowej, BHP, ochrony ppoż., ochrony środowiska i wymogami ergonomii, sporządzanie pism (praca przy komputerze) oraz inne zadania wynikające z bieżących potrzeb pracodawcy.

(umowa o pracę na czas określony – k. 11-11 verte akt ZUS, k. 37)

Ubezpieczona otrzymywała wynagrodzenie przelewem na rachunek bankowy.

(potwierdzenia dokonywania przelewów – k. 33-36, listy płacy – k. 37)

Płatnik składek nie prowadził list obecności.

(wyjaśnienia płatnika składek – k. 23-26 akt ZUS)

Od 27 czerwca 2023 r. ubezpieczona stała się niezdolna do pracy z powodu choroby przypadającej w okresie ciąży. Zaświadczenia lekarskie zostały wystawione na łączny okres od 27 czerwca 2023 r. do 16 października 2023 r.

( (...) akta osobowe k. 37)

W dniu 8 listopada 2023 r. ubezpieczona urodziła dziecko.

(karta informacyjna z Wojewódzkiego Szpitala (...) w Z. – k. 64)

Płatnik składek przekazał za ubezpieczoną dokumenty rozliczeniowe za miesiące od kwietnia do września 2023 r., w których wykazał za w/w pełny wymiaru czasu pracy. Płatnik składek obliczył i rozliczył za skarżącą składki na ubezpieczenia społeczne od podstaw ich wymiaru: za kwiecień 2023 r. – 3122,63 zł, za maj 2023 r. – 3490,00 zł, za czerwiec 2023 r. – 3024,67 zł, za lipiec, sierpień i wrzesień 2023 r. – 0,00 zł. Ponadto płatnik wykazał za ubezpieczoną wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy z powodu choroby, finansowe ze środków pracodawcy od 27 czerwca 2023 r. do 29 lipca 2023 r. oraz zasiłek choroby z ubezpieczenia chorobowego od 30 lipca 2023 r. do 30 września 2023 r.

(bezsporne)

Płatnik składek nie zatrudnił nowego pracownika, który miałby zastąpić ubezpieczoną w trakcie jej niezdolności do pracy.

(wyjaśnienia płatnika składek – k. 23-26 akt ZUS)

Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. wszczął postępowanie administracyjne w sprawie prawidłowości zgłoszenia S. K. jako pracownika u płatnika składek adw. Ł. P.. Zakład powiadomił o tym ubezpieczoną i płatnika składek pismem z dnia 30 sierpnia 2023 r. Ubezpieczona odebrała korespondencję w dniu 8 września 2023 r., natomiast płatnik składek w dniu 12 września 2023 r.

(zawiadomienia wraz z potwierdzeniem odbioru – k. 3-8 akt ZUS)

W dniu 30 października 2023 r. Zakład wydał zaskarżoną decyzję.

(decyzja – k. 108 verte-112 akt ZUS)

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o dokumenty zawarte w aktach sprawy, aktach organu rentowego oraz aktach osobowych wnioskodawczyni. Należy przy tym zauważyć, że żadna ze stron spornej umowy nie przedstawiła jakiegokolwiek obiektywnego dowodu świadczącego o wykonywaniu pracy przez odwołującą. Ponadto strony pomimo prawidłowego zawiadomienia nie stawiły się na terminy wyznaczonych rozpraw. W konsekwencji nie został przeprowadzony dowód z ich przesłuchania.

Odnosząc się natomiast do dokumentacji przedłożonej przez płatnika składek w toku trwania postępowania wyjaśniającego przed organem rentowym wskazać należy, iż dokumentacja kadrowa potwierdza jedynie fakt formalnego jej sporządzenia, a nie jest dowodem faktycznego istnienia pomiędzy ubezpieczoną a płatnikiem składek stosunku pracy. W ocenie Sądu Okręgowego załączona dokumentacja osobowa ubezpieczonej jest przejawem formalnego zadośćuczynienia obowiązkowi płatnika jako pracodawcy, natomiast nie przesądza o tym, że praca na warunkach umowy o pracę była przez skarżącą faktycznie wykonywana. Podkreślenia przy wymaga, że w toku trwania postępowania sądowego nie zostały przedłożone przez strony żadne dodatkowe dokumenty.

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. Sąd Okręgowy pominął wniosek ubezpieczonej o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka I. R. zgłoszony w piśmie procesowym z dnia 9 kwietnia 2024 r. Świadek jest pracownikiem organu rentowego, który brał udział w wydaniu zaskarżonej decyzji. Nie posiada zatem wiedzy na temat spornego zatrudnienia ubezpieczonej u płatnika składek. Tym samym dowód ten należało uznać za nieistotny dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje:

Odwołanie jako niezasadne podlega oddaleniu.

Na wstępie należy przypomnieć, iż zgodnie z treścią art. 6 ust.1 punkt 1, art. 8 ust.1 i art.11 ust.1 i art.12 ust.1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 497 z późn. zm., dalej: ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych) pracownicy, to jest osoby pozostające w stosunku pracy, podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym.

Definicja pracownika, na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych, została zawarta w przepisie art.8 ust.1 ww. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który stanowi, iż za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy. Pojęcie stosunku pracy o jakim mowa w art. 8 ust.1 ww. ustawy jest równoznaczne z pojęciem stosunku pracy definiowanym przez art.22 k.p. (wyrok SN z 13.07.2005 r., I UK 296/04, OSNP 2006/9-10/157).

Według art. 22 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku kodeks pracy (dalej: k.p.), przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

W nawiązaniu do przepisu kodeksu pracy w literaturze i judykaturze z zakresu prawa pracy przyjęto wykładnię pojęcia „praca” z art. 22 § 1 k.p. rozumianego jako działalność:

1) zarobkowa (tj. wykonywana za wynagrodzeniem);

2) wykonywana przez pracownika osobiście;

3) mająca charakter powtarzalny, wykonywana na ogół codziennie, ewentualnie

– w dłuższych odstępach czasu, nie będąca więc jednorazowym wytworem

4) wykonywana na ryzyko pracodawcy, który na ogół dostarcza pracownikowi narzędzi do wykonywania pracy, ale też ponosi ujemne konsekwencje niezawinionych błędów popełnianych przez pracownika (tzw. ryzyko osobowe), jak również ponosi ryzyko gospodarcze i ekonomiczne związane z prowadzoną działalnością (na ogół jest to działalność gospodarcza) – musi więc np. płacić pracownikom za niezawinione przez nich przestoje, wypłacać odprawy w przypadku likwidacji stanowisk pracy z przyczyn nie dotyczących pracowników itp.;

5) wykonywana pod kierownictwem pracodawcy.

Najważniejszą cechą charakteryzującą pracę świadczoną w ramach stosunku pracy jest jej podporządkowanie. Została ona wyrażona w przepisie art. 22 § 1 k.p. przede wszystkim za pomocą parametru "kierownictwa pracodawcy". Ponadto ustawodawca wskazał na dodatkowy element, jakim jest wyznaczenie przez pracodawcę miejsca i czasu świadczenia pracy. Można więc przyjąć, że zobowiązanie się pracownika do wykonywania pracy podporządkowanej oznacza poddanie się przez niego kierownictwu pracodawcy. Granice owego kierownictwa (podporządkowania) wyznacza umówiony rodzaj pracy. Istotą kierownictwa pracodawcy jest prawo wydawania pracownikowi wiążących poleceń. Jednym z podstawowych obowiązków pracowniczych - poza sumiennym i starannym wykonywaniem pracy - jest oczywiście stosowanie się do poleceń przełożonych, które dotyczą umówionej pracy i nie są sprzeczne z prawem (art. 100 § 1 k.p.). Pracowniczego podporządkowania nie można utożsamiać z permanentnym nadzorem (obserwacją) przełożonego nad sposobem czy też właściwym tempem wykonywanych czynności. Wystarczy bowiem wskazanie zadania i zakreślenie terminu jego wykonania, a następnie kontrola jakości i terminowości wykonanej pracy. Istotne natomiast jest to, że pracownik nie ma samodzielności w określaniu bieżących zadań, ponieważ to należy do sfery pracodawcy organizującego proces pracy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 2 marca 2017 r., sygn. akt III AUa 1656/15).

K. cech z art. 22 § 1 k.p. odbywa się metodą typologiczną. Sąd ocenia, czy zebrane dowody ujawniają właściwości świadczenia pracy. W sytuacji, gdy dostrzega atypowe formy wykonywania pracy (brak podporządkowania, ciągłości świadczenia pracy), to zanegowanie tytułu pracowniczego ubezpieczenia nie tylko nie sprzeciwia się prawu, ale odpowiada jego treści (zob. postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 9 lutego 2022 r., (...) 484/21).

Do cech pojęciowych pracy stanowiącej przedmiot zobowiązania pracownika w ramach stosunku pracy należą osobiste i odpłatne jej wykonywanie w warunkach podporządkowania. Zgodnie ze stanowiskiem judykatury stosunek ubezpieczeniowy jest następczy wobec stosunku pracy i powstaje tylko wówczas, gdy stosunek pracy jest realizowany. Jeżeli stosunek pracy nie powstał bądź też nie jest realizowany, wówczas nie powstaje stosunek ubezpieczeniowy, nawet jeśli jest odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia z dnia 17 stycznia 2006 roku III AUa 433/2005, Wspólnota (...)).

Podleganie pracowniczemu tytułowi ubezpieczenia społecznego jest uwarunkowane nie tyle opłacaniem składek ubezpieczeniowych, ile legitymowaniem się statusem pracownika rzeczywiście świadczącego pracę w ramach ważnego stosunku pracy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2005 roku o sygn. akt II UK 43/05, OSNAPiUS rok 2006/15 – 16/251, wyrok SA w Lublinie z 17.01.2006 r. III AUa 433/2005, Wspólnota (...), wyrok SN z 18.10.2005 r., II UK 43/05, OSNAPiUS 2006/15 – 16/251).

Przy tym bezwzględnie należy mieć na uwadze, iż prawo nie zabrania zatrudniania kobiet w ciąży, a sama ciąża nie powoduje automatycznie niezdolności do pracy. Fakt pozostawania w ciąży w kontekście pozorności umowy może mieć znaczenie jedynie wtedy, gdyby ciąża w momencie zawarcia umowy o pracę w sposób oczywisty wykluczałaby możliwość świadczenia pracy przez pracownicę (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 10 lutego 2016 r. III AUa 859/15).

Zawarcie umowy o pracę w okresie ciąży, nawet jeśli głównym powodem jest chęć uzyskania zasiłku macierzyńskiego bądź odpowiednio wysokiego zasiłku, nie jest naganne ani tym bardziej sprzeczne z prawem, jeśli umowa faktycznie jest realizowana (por. wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi - VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 25 października 2022 r., VIII U 1950/21, LEX nr 3431805, Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 30 czerwca 2022 r., III AUa 62/21, LEX nr 3397866).

W niniejszej sprawie organ rentowy podważał skuteczność umowy o pracę zawartej między S. K. a adw. Ł. P., wskazując na jej pozorny charakter. W ocenie organu rentowego dokonane przez płatnika składek zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych ubezpieczonej od 4 kwietnia 2023 r. jako pracownika, na krótko przed niezdolnością z powodu choroby przypadającej w okresie ciąży, miało jedynie na celu uprawdopodobnienie nawiązania z ubezpieczoną stosunku pracy oraz świadczenia pracy na rzecz płatnika składek.

Zadaniem Sądu było zatem rozważenie, czy w istocie umowa o pracę z dnia 4 kwietnia 2023 r. powinna zostać uznana za pozorną, zgodnie z powołanym przez ZUS w zaskarżonej decyzji art. 83 § 1 k.c., czy też zgłoszenie do ubezpieczeń jak podnosi ubezpieczona miało jednak realne odzwierciedlenie w zaistniałym stanie faktycznym – tj. w wykonywaniu przez skarżącą obowiązków wynikających z umowy o pracę zawartej z adw. Ł. P..

Zgodnie z treścią art. 83 k.c. w związku z art. 300 k.p. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru.

Zamiar nawiązania stosunku ubezpieczenia społecznego bez rzeczywistego wykonywania umowy o pracę świadczy o pozorności stosunku pracy w rozumieniu art. 83 k.c. oraz o fikcyjności zgłoszenia do pracowniczego ubezpieczenia społecznego. Jednocześnie nie można stwierdzić pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o pracę, w sytuacji, gdy pracownik podjął pracę i ją rzeczywiście wykonywał, a pracodawca pracę tę przyjmował. Innymi słowy to nie cel zawarcia umowy o pracę, a jej rzeczywiste wykonywanie determinuje istnienie stosunku pracy (por. wyrok Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie - VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 8 września 2022 r., VII U 4369/19).

Pozorność umowy o pracę zachodzi tylko wówczas, gdy strony formalnie łączą się więzią pracowniczą, jednak od samego początku nie mają one zamiaru jej realizować albo gdy deklarują, że łączy je umowa o pracę, a faktycznie realizują inny wzorzec umowny, np. umowę zlecenia. Reasumując, znaczenie ma faktyczne niewykonywanie pracy albo jej wykonywanie jednak w realiach nie korespondujących z właściwościami pracowniczymi (zob. wyrok Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie - VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 sierpnia 2022 r., VII U 323/22).

Pozorność umowy o pracę (art. 83 k.c. w zw. z art. 300 k.p.) ma miejsce nie tylko wówczas, gdy mimo jej zawarcia praca w ogóle nie jest świadczona, ale również wtedy, gdy jest faktycznie świadczona, lecz na innej podstawie niż umowa o pracę (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 3 listopada 2021 r., III AUa 1713/21).

Nie można przyjąć pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o pracę, gdy pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a pracodawca świadczenie to przyjmował. Zarazem jednak nie wystarcza jakakolwiek praca, gdyż znaczenie ma dopiero praca przewidziana dla stosunku pracy, a nie stanowią takiej pracy czynności faktyczne pozorujące realizację umowy o pracę. Pozorność umowy o pracę zachodzi także wówczas, gdy praca nie jest realizowana w warunkach zatrudnienia pracowniczego (art. 22 § 1 KP). Przy dokonywaniu oceny charakteru łączącego strony stosunku prawnego w postępowaniach dotyczących ubezpieczeń społecznych bierze się pod uwagę również takie czynniki jak: charakter prowadzonej przez pracodawcę działalności gospodarczej, jakie jest zapotrzebowanie pracodawcy na zatrudnienie pracownika na danym stanowisku, jakie są dochody pracodawcy, jakie braki występują w dokumentacji pracowniczej, jak ta dokumentacja jest prowadzona, czy pracodawca zatrudniał wcześniej lub później pracownika na danym stanowisku (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 30 czerwca 2022 r., III AUa 62/21).

Strony mogą dowolnie ustalać wzajemne stosunki prawne i układać relacje, jednak zasada swobody zawieranych umów doznaje ograniczenia w sytuacji, w której zawarcie postanowień umownych prowadzi do obejścia obowiązujących przepisów prawa, do nadużycia prawa, jego naruszenia, czy wreszcie naruszenia zasad sprawiedliwości społecznej. O tym, czy strony prawidłowo układają i realizują stosunek pracy, stanowiący tytuł ubezpieczeń społecznych, nie decyduje formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, ale faktyczna realizacja umowy, zgodnie z jej treścią i w warunkach charakterystycznych dla tego stosunku prawnego (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 8 czerwca 2022 r., III AUa 444/21).

Zamiana tytułu ubezpieczenia jest dopuszczalna i możliwa w każdym czasie. Jednakże zmiana tytułu w okresie przed zgłoszeniem jej organowi może być dotkniętą pozornością i w związku z tym nieważną na podstawie art. 83 § 1 KC, a jak wiadomo co do zasady tylko ważny i realny tytuł, a nie jedynie deklarowany wywiera skutki w prawie ubezpieczeń. Umowa zawarta dla pozoru nie stanowi tytułu do objęcia ubezpieczeniami społecznymi (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 lutego 2022 r., III AUa 1145/21).

Każde postanowienie umowy o pracę, zmierzające do wyłudzenia świadczeń z ubezpieczenia społecznego, należy ocenić jako nieważne wobec istnienia zamiaru obejścia prawa albo przez swą sprzeczność z zasadami współżycia społecznego, wyrażającą się np. niegodziwością celu albo zderzeniem się z prawem innych ubezpieczonych. Z dotychczasowego orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika dopuszczalność stosowania przez ZUS art. 58 k.c. oraz art. 83 § 1 k.c. do oceny ważności czynności prawnych w sferze prawa ubezpieczeń społecznych (por. postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 12 stycznia 2022 r., (...) 557/21).

W ocenie Sądu poczynione w sprawie ustalenia uzasadniają stwierdzenie,
że zakwestionowana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych umowa o pracę została zawarta dla pozoru, to jest bez zamiaru realizacji obowiązków z niej wynikających, a jedynie w celu uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Na wstępie należy zauważyć, iż aktywność procesowa skarżącej sprowadzała się jedynie do bezzasadnego kwestionowania prawidłowości działań organu rentowego. W tym miejscu zauważenia bowiem wymaga, że organ rentowy ma prawo do badania, a także kwestionowania podstaw ubezpieczenia w tym umów o pracę, ponieważ rodzą one skutki w dziedzinie ubezpieczeń społecznych.

Jednak w takiej sytuacji to na organie rentowym spoczywa obowiązek udowodnienia pozorności umowy lub jej sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, w myśl art. 6 k.c. Stanowisko takie zajął także Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z dnia 15 lutego 2007 r., I UK 269/06, OSNP 2008 nr 5 - 6, poz. 78 oraz w wyroku z dnia 24 sierpnia 2010 r. I UK 74/10, w którym stwierdził, iż:

„1. Na organie rentowym, który przyjął zgłoszenie do ubezpieczenia pracowniczego i nie kwestionował tytułu tego zgłoszenia oraz przyjmował składki, spoczywa ciężar dowodu, że strony umowy o pracę złożyły fikcyjne oświadczenia woli.

2. Podstawą ubezpieczenia społecznego jest rzeczywiste zatrudnienie, a nie sama umowa o pracę (art. 22 k.p., art. 6 ust. 1 pkt 1 i art. 13 pkt 1 ustawy z 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych). Umowa o pracę nie jest czynnością wyłącznie kauzalną, gdyż w zatrudnieniu pracowniczym chodzi o wykonywanie pracy. Brak pracy podważa umowę o pracę. Innymi słowy jej formalna strona, nawet połączona ze zgłoszeniem do ubezpieczenia społecznego, nie stanowi podstawy takiego ubezpieczenia” (LEX nr 653664).

Nie oznacza to jednak, iż pozostałe strony procesu mogą pozostać całkowicie bierne, ograniczając się przykładowo jedynie do przedstawienia formalnych dokumentów związanych ze stosunkiem pracy, w szczególności w sytuacji, gdy okoliczności zawarcia umowy mogą budzić uzasadnione wątpliwości co do jej realności. Z taką właśnie sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie.

Stanowisko takie uzasadniają ustalone okoliczności faktyczne, w szczególności brak dowodów potwierdzających stawianie się w pracy wnioskodawczyni oraz wykonywanie przez nią pracy w siedzibie firmy oraz poza nią, niezdolność do pracy wnioskodawczyni przez większość czasu trwania umowy czy chociażby brak szkolenia z zakresu BHP. Umowa o pracę nie może być jedynym dowodem wykonywania pracy przez wnioskodawczynię. Nie przedstawiono innych dowodów na potwierdzenie, że ubezpieczona wypełniała obowiązki wynikające z zakresu obowiązków. W ocenie Sądu Okręgowego musi zostać także zakwestionowana potrzeba zatrudnienia ubezpieczonej. W dniu zawierania umowy o pracę odwołująca wiedziała, że jest w ciąży. Natomiast płatnik składek przez cały okres prowadzenia działalności gospodarczej (tj. od 2014 r.) nie zgłosił nikogo poza ubezpieczoną do ubezpieczeń społecznych. Co więcej, nikt nie został zatrudniony w miejsce ubezpieczonej.

Podkreślenia przy tym wymaga, iż płatnik składek w toku trwania postępowania wyjaśniającego przez organem rentowym konsekwentnie zasłaniał się tajemnicą adwokacką, nie przekładając żadnych dowodów potwierdzających faktyczne realizowanie umowy o pracę przez ubezpieczoną. W tym miejscu należy wskazać, iż Sąd Okręgowy zdaje sobie sprawę z powagi tajemnicy adwokackiej. Nie ma ona jednak nic wspólnego z faktem, iż ubezpieczona nie przeszła szkolenia z zakresu BHP, nie podpisywała się na listach obecności, a także nie przedstawiono chociażby jednego dowodu, który wskazywałby na to, że ubezpieczona rzeczywiście wykonywała powierzone jej obowiązki. Tym bardziej, iż zakres tych obowiązków był obszerny. Na marginesie należy również zaznaczyć, że płatnik składek jako profesjonalny pełnomocnik powinien wiedzieć, na jakich zasadach opiera się zatrudnienie w reżimie stosunku pracy.

Znamiennym jest również, że strony nie stawiły się na żadnym terminie rozprawy pomimo, iż zostały prawidłowo powiadomione. Tym samym nie mógł zostać przeprowadzony dowód z ich zeznań.

W tym miejscu należy zauważyć, że swoboda kontraktowa stron nie jest wartością absolutną. Strony mogą łączyć się dowolną więzią prawną, w tym umową o pracę, ale wybierając ten model zatrudnienia zobowiązane są przestrzegać jego cech charakterystycznych. Wybór przez strony formy zatrudnienia ma daleko idące konsekwencje. Połączenie się stron zobowiązaniem pracowniczym skutkuje koniecznością przestrzegania reguł określonych w Kodeksie pracy i innych aktach prawa pracy. O wykreowaniu stosunku pracy nie decyduje wyłącznie wola stron. Jest ona nieodzowna przy nawiązaniu zatrudnienia pracowniczego, jednak w sytuacji, gdy strony realizują więź prawną w oderwaniu od jej konstrukcyjnych cech, możliwe i konieczne jest zweryfikowanie charakteru prawnego zobowiązania. Zapatrywanie to wynika z przyjęcia założenia, że o rodzaju umowy decydują w pierwszej kolejności przepisy prawa.

Czynność prawna – jaką jest w realiach niniejszej sprawy umowa o pracę zawarta przez strony – jest sprzeczna z ustawą tzn. przepisem art. 22 § 1 k.p. w tym znaczeniu, że strony zawarły i realizowały w istocie inne zobowiązanie, którego przedmiotem było wykonywanie przez ubezpieczoną pewnych czynności na rzecz firmy płatnika składek, ale nie w reżimie stosunku pracy.

Jeszcze raz podnieść należy, że zawarcie umowy o pracę i jej realizacja muszą odpowiadać w/w ustawowym kryteriom tej umowy, bowiem właśnie przez te kryteria jest definiowana istota umowy o pracę. Natomiast zgłoszenie do ubezpieczenia społecznego i podleganie ubezpieczeniom są pochodne w stosunku do zawartej i realizowanej umowy. Bez umowy o pracę nie ma podstaw do ubezpieczenia. Zatem jeżeli umowa o pracę, mimo zgłoszenia do ubezpieczenia jest wykonywana w taki sposób, że nie realizuje ustawowych przesłanek, czyli nie realizuje się co do istoty, to nie można mówić o legalnym istnieniu umowy o pracę, a to oznacza że nie ma formalnoprawnych podstaw do objęcia ubezpieczeniem społecznym. Przy takim rozumieniu istoty umowy o pracę nie można więc legalnie wywodzić, że celem tego rodzaju umowy może być już tylko objęcie ubezpieczeniem społecznym. Ubezpieczenie społeczne, przysługuje nie tym podmiotom, które kreują doraźne podstawy faktyczno-prawne tylko po to, by przy znikomym nakładzie własnym na system ubezpieczenia społecznego pozyskać rażąco nadmierne korzyści, lecz tym podmiotom które dysponują realnym tytułem ubezpieczenia, w związku z którym systematycznie i sumiennie opłacają składki, czyli w istocie budują ten system, a nie tylko konsumują (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 listopada 2021 r. III AUa 332/21, LEX nr 3329720).

W świetle poczynionych ustaleń faktycznych, wątpliwości organu rentowego, co do rzeczywistego celu i zamiaru stron nawiązujących ten stosunek prawny były uzasadnione, a zatem zaskarżona decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odpowiada prawu.

Mając na względzie powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art.477 ¹⁴§ 1 k.p.c. oddalił odwołanie jako bezzasadne (pkt I sentencji wyroku).

W konsekwencji Sąd Okręgowy na podstawie art. art. 98 k.p.c. zasądził od S. K. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w Ł. kwotę 180 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego. Wysokość wynagrodzenia pełnomocnika organu rentowego Sąd Okręgowy ustalił zgodnie z §9 ust.2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2023 r., poz.1935). O odsetkach ustawowych za opóźnienie od zasądzonej kwoty orzeczono na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c. (pkt 2 sentencji wyroku).

Jednocześnie Sąd Okręgowy postanowił nie obciążać płatnika składek Ł. P. kosztami zastępstwa procesowego mając na względzie, iż w/w nie złożył odwołania od decyzji organu rentowego i nie zajął merytorycznego stanowiska w sprawie. (pkt 3 sentencji wyroku).