Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z 30 listopada 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych - (...) Oddział w Ł. stwierdził, że K. S. jako pracownik u płatnika składek P. B. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu od 26 października 2019

Organ rentowy uznał pozorność zatrudnienia K. S., o czym świadczy fakt, że mimo właściwie ciągłej nieobecności ubezpieczonego w pracy na zastępstwo nie została zatrudniona żadna osoba; pracodawca nie przestawił ważnego orzeczenia lekarskiego o braku przeciwskazań do wykonywania pracy, mimo wskazania daty następnego badania okresowego na orzeczeniu lekarskim nr 807/18 na 3 grudnia 2022 r.

Zdaniem organu rentowego nieracjonalne jest również podwyższenie wynagrodzenia K. S. od 1 lipca 2023 r. o kwotę 1000 zł – z uwagi na długie i częste nieobecności pracownika oraz nienajlepszą kondycję finansową pracodawcy.

(decyzja k. 65-69 odwrót akt ZUS).

K. S. odwołał się od powyższej decyzji uznając ją za krzywdzącą (odwołanie k. 3-3 odwrót).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania, a także
o zasądzenie kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych (odpowiedź na odwołanie k. 5-6).

Płatnik składek nie zajął żadnego stanowiska w sprawie. (niesporne)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawca K. S. urodził się (...). W 2017 roku ukończył Technikum w Zespole Szkół nr (...) im. J. K. w P.. (bezsporne, a nadto świadectwo ukończenia technikum k. 37-39)

Płatnik składek P. B. prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...). Przedmiotem prowadzonej przez niego działalności jest m.in. sprzedaż materiałów budowlanych. Powyższą działalność płatnik prowadzi w P. przy ulicy (...). (bezsporne)

W okresie od 4 grudnia 2018 roku do 25 października 2019 roku K. S. odbył u płatnika staż w ramach projektu „(...) (...) (IV)” realizowanego przez Powiatowy Urząd Pracy
w P., w trakcie którego wykonywał pracę na stanowisku sprzedawcy. (zaświadczenie o odbyciu stażu k. 4, zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 25 lipca 2024 r. 00:44:49-00:48:03 w zw. z 00:02:03-00:14:40 – płyta CD k. 56)

Oprócz wnioskodawcy w firmie płatnika staż realizowało jeszcze 5 innych osób. Na mocy umowy zawartej przez płatnika z urzędem pracy, płatnik był zobowiązany do zatrudnienia 1 osoby na okres co najmniej 3 miesięcy na podstawie umowy o pracę w wymiarze co najmniej ½ etatu. (pismo płatnika k. 45)

W dniu 3 grudnia 2018 roku – a więc przed rozpoczęciem realizowania przez wnioskodawcę stażu w firmie płatnika, wobec wnioskodawcy wydano orzeczenie lekarza medycyny pracy, zgodnie z którym był on zdolny do pracy na stanowisku sprzedawcy w firmie płatnika. Termin następnego badania lekarskiego wyznaczono na 3 grudnia 2022 roku. (orzeczenie lekarskie k. 43 akt ZUS)

Wnioskodawca w dniu 25 października 2019 roku podpisał z P. B. umowę, nazwaną „umową o pracę” na czas określony od 26 października 2019 roku do 31 stycznia 2020 roku z wynagrodzeniem 3 200 zł brutto, a następnie w dniu 25 listopada 2019 - na czas określony od 1 lutego 2020 roku do 30 czerwca 2022 roku, przewidując dla wnioskodawcy wynagrodzenie 3 200 zł brutto, zaś od 1 lipca 2022 roku - z wynagrodzeniem 3 700 zł. (umowy k. 45-49 akt ZUS)

Z kolei w dniu 30 czerwca 2023 roku wnioskodawca podpisał z płatnikiem „aneks do umowy o pracę”, na podstawie którego strony określiły wynagrodzenie za pracę na kwotę 4 700 zł brutto. (aneks z 30 czerwca 2023 r. k. 51 akt ZUS)

Zatrudniona w firmie płatnika na stanowisku kierownika działu sprzedaży - sprzedawcy A. B., otrzymywała wynagrodzenie w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. (wykaz pracowników i osób zatrudnionych k. 46-46 odwrót)

Ubezpieczony cierpi na przewlekłe bóle kręgosłupa we wszystkich odcinkach, zwłaszcza w odcinku lędźwiowym na tle zmian zwyrodnieniowo - dyskopatycznych
z okresowymi zaostrzeniami o charakterze korzeniowym. Poza tym wnioskodawca cierpi na bóle o charakterze zwyrodnieniowo - przeciążeniowym. (dokumentacja medyczna w kopercie k. 44, k. 36-43, zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 25 lipca 2024 r. 00:44:49-00:48:03 w zw. 00:02:03-00:14:40 – płyta CD k. 56)

Wnioskodawca korzystał ze świadczeń medycznych w związku ze schorzeniami kręgosłupa od 16 maja 2018. (dokumentacja medyczna z (...) w kopercie na k. 44)

W okresie, w którym wnioskodawca miał być zatrudniony u płatnika, był niezdolny do pracy w okresach:

- od 27 listopada do 29 grudnia 2019 roku – otrzymywał wówczas wynagrodzenie z tytułu niezdolności do pracy;

- od 30 grudnia do 1 kwietnia 2020 roku – otrzymywał wówczas zasiłek chorobowy;

- od 2 czerwca do 4 lipca 2020 roku – otrzymywał wówczas wynagrodzenie z tytułu niezdolności do pracy;

- od 5 lipca do 30 listopada 2020 roku – otrzymywał wówczas zasiłek chorobowy;

- od 7 grudnia 2020 do 6 czerwca 2021 roku – otrzymywał wówczas zasiłek chorobowy;

- od 19 lipca do 20 sierpnia 2021 roku – otrzymywał wówczas wynagrodzenie z tytułu niezdolności do pracy;

- od 21 sierpnia do 20 grudnia 2021 roku – otrzymywał wówczas zasiłek chorobowy;

- od 23 grudnia 2021 roku do 18 stycznia 2022 roku – otrzymywał wówczas zasiłek chorobowy;

- od 19 stycznia do 9 lutego 2022 roku – był to dla wnioskodawcy okres nieobecności w pracy usprawiedliwiony;

- od 24 lutego do 3 kwietnia 2022 roku – przebywał wówczas na urlopie bezpłatnym;

- od 14 kwietnia do 16 maja 2022 roku – otrzymywał wówczas wynagrodzenie z tytułu niezdolności do pracy;

- od 17 maja do 12 października 2022 roku – otrzymywał wówczas zasiłek chorobowy;

- od 27 października do 18 grudnia 2022 roku – przebywał wówczas na urlopie bezpłatnym;

- od 19 grudnia 2022 roku do 18 czerwca 2023 roku – otrzymywał wówczas zasiłek chorobowy;

- od 25 lipca do 20 sierpnia 2023 roku – przebywał wówczas na urlopie bezpłatnym;

- od 21 sierpnia do 22 września 2023 roku – otrzymywał wówczas wynagrodzenie z tytułu niezdolności do pracy;

- od 23 września do 14 listopada 2023 roku – przebywał wówczas na urlopie bezpłatnym.

(bezsporne)

Ubezpieczony faktycznie był zdolny do pracy tylko w okresach:

- od 26 października do 26 listopada 2019 roku – 1 miesiąc;

- od 2 kwietnia do 1 czerwca 2020 roku – 2 miesiące;

- od 1 grudnia do 6 grudnia 2020 roku – 6 dni;

- od 7 czerwca do 18 lipca 2020 roku – 1 miesiąc i 10 dni;

- od 21 grudnia do 22 grudnia 2021 roku – 2 dni;

- od 10 lutego do 23 lutego 2022 roku – 14 dnia;

- od 12 października do 26 października 2022 roku – 14 dni;

- od 19 czerwca do 24 lipca 2023 roku – 1 miesiąc i 5 dni.

(bezsporne)

W okresach, gdy wnioskodawca fizycznie był obecny w prowadzonej przez płatnika hurtowni, wydawał towar z magazynu, a także rozwoził go do klientów.
W czasie nieobecności wnioskodawcy, jego obowiązki płatnik wykonywał osobiście, bądź wykonywała je A. B. – w okresie gdy jeszcze pracowała w hurtowni. Oprócz tego wnioskodawca nie wykonywał żadnych innych czynności w magazynie. (zeznania świadka A. B. e-protokół rozprawy z 25 lipca 2024 r. 00:18:09-00:28:44 – płyta CD k. 56, zeznania świadka M. P. e-protokół rozprawy z 00:28:44-00:33:54 – płyta CD k. 56, zeznania świadka S. K. e-protokół rozprawy z 25 lipca 2024 r. 00:34:30-00:42:04 – płyta CD k. 56)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dowody z powołanych dokumentów, a także częściowo w oparciu o zeznania świadków oraz przesłuchanie wnioskodawcy.

Sąd uznał przy tym za niewiarygodne zeznania świadka S. K., który zeznał, że widział wnioskodawcę w pracy w należącej do płatnika hurtowni ok. 30 razy rocznie. Wnioskodawca nie mógł być bowiem widywany tak często, skoro w niektórych latach nie świadczył on nawet pracy przez taką liczbę dni.

Sąd uznał również za niewiarygodne zeznania wnioskodawcy w zakresie, w jakim zeznał, że schorzenia ortopedyczne wystąpiły u niego dopiero po zawarciu
umowy o pracę z płatnikiem i nie występowały w czasie, gdy odbywał on staż
ze skierowania urzędu pracy. Takiemu stanowi rzeczy przeczy dokumentacja medyczna, z której jednoznacznie wynika, że wnioskodawca leczy się na powyższe schorzenia już od maja 2018 roku, a więc nie tylko zanim zawarł pierwszą umowę o pracę z P. B., ale również przed rozpoczęciem odbywania stażu.

Z kolei dokonując analizy wiarygodności zeznań A. B., zaznaczyć trzeba, że
w hurtowni należącej do płatnika pracowała ona do maja lub czerwca 2020 roku, więc nie miała wiedzy na temat nieobecności wnioskodawcy w pracy po tym terminie.

Trzeba także zauważyć, że świadkowie z uwagi na upływ czasu nie byli w stanie wystarczająco precyzyjnie wskazać okresów świadczenia przez wnioskodawcę pracy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie jako niezasadne podlegało oddaleniu.

Zgodnie z treścią art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 8 ust. 1 i art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 ustawy
z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 497), pracownicy, to jest osoby pozostające w stosunku pracy, podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym.

O uznaniu stosunku łączącego dwie osoby za stosunek pracy rozstrzygają przepisy prawa pracy.

Według art. 22 § 1 k.p. przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Do cech pojęciowych pracy stanowiącej przedmiot zobowiązania pracownika w ramach stosunku pracy należą osobiste i odpłatne jej wykonywanie w warunkach podporządkowania. Zgodnie ze stanowiskiem judykatury stosunek ubezpieczeniowy jest następczy wobec stosunku pracy i powstaje tylko wówczas, gdy stosunek pracy jest realizowany. Jeżeli stosunek pracy nie powstał bądź też nie jest realizowany, wówczas nie powstaje stosunek ubezpieczeniowy, nawet jeśli jest odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne. [tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 17 stycznia 2006 roku, III AUa 433/05, Wspólnota (...)]

Podleganie pracowniczemu tytułowi ubezpieczenia społecznego jest uwarunkowane nie tyle opłacaniem składek ubezpieczeniowych, ile legitymowaniem się statusem pracownika rzeczywiście świadczącego pracę w ramach ważnego stosunku pracy. [tak: wyrok Sądu Najwyższego z 18 października 2005 roku, (...) UK 43/05, OSNAPiUS rok 2006/15 – 16/251]

W przedmiotowej sprawie organ rentowy stanął na stanowisku, że umowa o pracę zawarta między ubezpieczonym K. S., a płatnikiem składek P. B. została zawarta dla pozoru celem uzyskania przez ubezpieczonego świadczeń z funduszu ubezpieczeń społecznych – w szczególności zasiłku chorobowego.

Zgodnie z art. 83 § 1 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru.

Ujmując najogólniej, z pozornością mamy do czynienia wówczas, gdy strony swobodnie i z rozmysłem tworzą czynność prawną ujawnioną, której treść nie stanowi odzwierciedlenia ich rzeczywistych zamiarów. Strony stwarzają pozór rzeczywistego dokonania czynności prawnej o określonej treści, podczas gdy tak naprawdę nie chcą wywołać żadnych skutków prawnych, lub też wywołać inne, niż w pozornej czynności deklarują. (B. Lewaszkiewicz-Petrykowska [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Część ogólna, wyd. (...), red. P. Księżak, M. Pyziak-Szafnicka, Warszawa 2014, art. 83)

Z czynnością prawną pozorną mamy do czynienia wówczas, gdy występują, łącznie, następujące warunki: oświadczenie woli musi być złożone tylko dla pozoru, oświadczenie woli musi być złożone drugiej stronie, adresat oświadczenia woli musi zgadzać się na dokonanie czynności prawnej jedynie dla pozoru, czyli być aktywnym uczestnikiem stanu pozorności. Pierwsza i zasadnicza cecha czynności pozornej wyraża się brakiem zamiaru wywołania skutków prawnych, jakie prawo łączy z tego typu i treścią złożonego oświadczenia. Jest to zatem z góry świadoma sprzeczność między oświadczonymi a prawdziwymi zamiarami stron, czyli upozorowanie stron na zewnątrz i wytworzenie przeświadczenia dla określonego kręgu (otoczenia), nie wyłączając organów władzy publicznej, że czynność o określonej treści została skutecznie dokonana. Jednakże, nie można przyjąć pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o pracę, gdy pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a pracodawca świadczenie to przyjmował. Nie wyklucza to rozważenia, czy w konkretnym przypadku zawarcie umowy zmierzało do obejścia prawa. (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.) (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 14 marca 2001 roku, III UKN 258/00, OSNAP 2002/21/527)

W art. 353 ¹ k.c. ustawodawca wprowadził wprawdzie swobodę kontraktowania, ale napotyka ona na ograniczenia wynikające z natury stosunku, ustawy, lub zasad współżycia społecznego. Ustawa zakazuje dokonywania pozornych czynności prawnych, lub czynności zmierzających do obejścia prawa. (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 2 grudnia 2021 r., III AUa 376/21, LEX nr 3555377)

O czynności prawnej mającej na celu obejście ustawy można mówić wówczas, gdy czynność taka pozwala na uniknięcie zakazów, nakazów lub obciążeń wynikających z przepisu ustawy i tylko z takim zamiarem została dokonana. Nie jest natomiast obejściem prawa dokonanie czynności prawnej w celu osiągnięcia skutków, jakie ustawa wiąże z tą czynnością prawną. Skoro z zawarciem umowy o pracę ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych wiąże obowiązek ubezpieczenia emerytalno-rentowego, chorobowego i wypadkowego, podjęcie zatrudnienia w celu objęcia ubezpieczeniem i ewentualnego korzystania ze świadczeń z tego ubezpieczenia nie może być kwalifikowane jako obejście prawa w sytuacji, gdy wolą stron zawierających umowę było faktyczne nawiązanie stosunku pracy i doszło do świadczenia pracy za wynagrodzeniem, sama świadomość jednej ze stron umowy, a nawet obu stron, co do wystąpienia w przyszłości zdarzenia uprawniającego do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, nie daje podstawy do uznania, że umowa miała na celu obejście prawa. (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 2 lipca 2008 roku, (...) UK 334/07, OSNP 2009, nr 23-24, poz. 321)

Sąd Okręgowy w całości podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 24 lutego 2010 roku w sprawie o sygn. akt (...) UK 204/09 (LEX nr 590241), iż o tym czy strony istotnie nawiązały stosunek pracy stanowiący tytuł ubezpieczeń społecznych nie decyduje samo formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, wystawienie świadectwa pracy, ale faktyczne i rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy, a wynikających z art. 22 § 1 k.p. Istotne więc jest, aby stosunek pracy zrealizował się przez wykonywanie zatrudnienia
o cechach pracowniczych.

Z uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2010 roku w sprawie o sygn. akt I UK 43/10 (LEX nr 619658) wynika, że umowa o pracę jest zawarta dla pozoru, a przez to nie stanowi tytułu do objęcia ubezpieczeniami społecznymi, jeżeli przy składaniu oświadczeń woli obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a podmiot wskazany jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy, czyli strony z góry zakładają, iż nie będą realizowały swoich praw i obowiązków wypełniających treść stosunku pracy. Skoro z zawarciem umowy o pracę ustawa z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych wiąże obowiązek ubezpieczenia emerytalnego
i rentowych oraz wypadkowego i chorobowego, to podjęcie zatrudnienia w celu objęcia tymi ubezpieczeniami i ewentualnie korzystania z przewidzianych nimi świadczeń nie jest obejściem prawa.

Ocena czy praca jest wykonywana na podstawie łączącego strony stosunku pracy, zależy przy tym od okoliczności konkretnej sprawy dotyczących celu, do jakiego zmierzały strony oraz zachowania elementów konstrukcyjnych stosunku pracy, w tym w szczególności cechy stałości świadczenia pracy na rzecz pracodawcy, w jasno określonym czasie pracy, a nie jedynie świadczenia pojedynczych czynności na jego rzecz, tak jak miałoby to miejsce np.
w przypadku cywilnoprawnej umowy zlecenia, łączącej zleceniodawcę ze zleceniobiorcą czy w przypadku współpracy, bądź zwykłej pomocy świadczonej na rzecz znajomej osoby.

Stosunek pracy wyróżnia się koniecznością osobistego wykonywania pracy, podporządkowaniem pracownika pracodawcy, stałym wykonywaniem pracy na rzecz pracodawcy na jego ryzyko oraz odpłatnością pracy. Zasada osobistego świadczenia oznacza, że pracownik ma obowiązek wykonywać pracę samodzielnie, osobiście i nie może samowolnie, bez zgody pracodawcy powierzyć pracy innej osobie. Wymóg osobistego świadczenia pracy wiąże się z osobistymi przymiotami pracownika takimi jak kwalifikacje, wiek, doświadczenie itp. Zasada ciągłości świadczenia pracy polega na tym, że pracownik ma obowiązek wykonać określone czynności w powtarzających się odstępach czasu, w okresie istnienia trwałej więzi łączącej go z pracodawcą. Nie chodzi tutaj zatem o sytuację jednorazowego wykonania pewnej czynności lub ich zespołu składającego się na określony rezultat. Właściwym przedmiotem umowy o pracę jest świadczenie pracy w sposób ciągły, powtarzający się i polegający na oddaniu swojej zdolności do pracy do dyspozycji innego podmiotu. (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 14 grudnia 1999 r. I PKN 451/99, OSNP 2001, nr 10, poz. 337)

Przy ocenie pozorności umowy o pracę przesłankami istotnymi dla oceny ważności tej umowy są również: racjonalność zatrudnienia i potrzeba zatrudnienia pracownika. (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 13 września 2022 roku, III AUa 273/22, LEX nr 3507514)

Sąd Najwyższy wielokrotnie stwierdzał, że przy ocenie pozorności umowy o pracę racjonalność zatrudnienia, potrzeba zatrudnienia pracownika są przesłankami istotnymi dla oceny ważności umowy (tak: wyroki Sądu Najwyższego z: 2 lutego 2000 r., (...) UKN 359/99, OSNAP 2001/13/447; 17 marca 1997 r., II UKN 568/97, OSNAP 1999/5/18 oraz z 4 lutego 2000 r., II UKN 362/99, OSNAP 2001/13/449).

Celem pracodawcy nie jest bowiem zatrudnienie pracownika dla samego zatrudnienia czy objęcia go ubezpieczeniami społecznymi, a zaspokojenie istniejącej po jego stronie rzeczywistej gospodarczej potrzeby zatrudnienia go w danym wymiarze czasu pracy.

Mając na uwadze dotychczas poczynione rozważania prawne należy podkreślić, że
w realiach niniejszej sprawy Sąd Okręgowy w celu dokonania kontroli prawidłowości zaskarżonej decyzji organu rentowego musiał zatem badać, czy pomiędzy ubezpieczonym
a płatnikiem składek w spornym okresie od 26 października 2019 roku istotnie doszło do nawiązania i realizacji stosunku pracy w warunkach określonych w art. 22 § 1 k.p., w tym czy po stronie płatnika istniała realna potrzeba zatrudnienia wnioskodawcy na stanowisku magazyniera w pełnym wymiarze czasu pracy.

W tym kontekście za nieracjonalną należy uznać tezę, by po stronie pracodawcy – P. B. była rzeczywista potrzeba zatrudnienia wnioskodawcy na stanowisku magazyniera w pełnym wymiarze czasu pracy, ponieważ w okresie od początku jego rzekomego zatrudnienia w dniu 26 października 2019 roku do dnia 14 listopada 2023 roku, K. S. wykonywał pracę u płatnika wyłącznie w okresach: od 26 października do 26 listopada 2019 roku, od 2 kwietnia do 1 czerwca 2020 roku, od 1 grudnia do 6 grudnia 2020 roku, od 7 czerwca do 18 lipca 2021 roku, od 21 grudnia do 22 grudnia 2021 roku, od 10 lutego do 23 lutego 2022 roku, od 12 października do 26 października 2022 roku, od 19 czerwca do 24 lipca 2023 roku.

Z powyższego wynika więc, że w ciągu ponad 4 lat rzekomego zatrudnienia u płatnika, przez przytłaczającą większość czasu skarżący przebywał na długotrwałych zwolnieniach lekarskich oraz urlopach bezpłatnych, bądź był nieobecny w pracy z przyczyn usprawiedliwionych. Przez ten czas (ponad 48 miesięcy) wnioskodawca w rzeczywistości wykonywał pracę jedynie przez około 6 i pół miesiąca.

Warto w tym miejscu zwrócić także uwagę na pewien schemat działania wnioskodawcy, który najpierw długotrwale (nawet do 6 miesięcy) korzystał ze zwolnienia lekarskiego, następnie na krótki czas wracał do pracy, a następnie korzystał z urlopu bezpłatnego, po którym znów rozpoczynał korzystanie z długotrwałego zwolnienia lekarskiego, po którym schemat się powtarzał. Powyższe działania wnioskodawcy doprowadziły m.in. do tego, że w trwającym ponad rok okresie od 2 czerwca 2020 roku do7 czerwca 2021 roku K. S. był obecny w pracy jedynie przez 6 dni w grudniu 2020 roku.

Trudno zatem uznać, by po stronie płatnika składek istniała jakakolwiek potrzeba zatrudnienia wnioskodawcy, który tak rzadko pojawiał się w pracy.

Uprawnionym jest więc przypuszczenie, że brak było potrzeby utworzenia w należącym do płatnika zakładzie pracy stanowiska magazyniera, skoro przez prawie 7/8 czteroletniego okresu zatrudnienia wnioskodawcy, firma płatnika funkcjonowała bez osoby pracującej na takim stanowisku – czynności związane z wydawaniem towaru z powodzeniem realizował wówczas samodzielnie P. B. oraz zatrudniona przez niego A. B.. Jak wynika bowiem z zeznań A. B. poza wydawaniem materiałów z magazynu, w samym magazynie wnioskodawca nie wykonywał żadnych innych dodatkowych czynności magazyniera.

Wszystkie te względy przemawiają za uznaniem, że wyłącznym celem zawartych umów o pracę było objęcie skarżącego ubezpieczeniem społecznym – w tym istotnym z perspektywy wnioskodawcy ubezpieczeniem chorobowym, a nie realna gospodarcza potrzeba zatrudnienia magazyniera w hurtowni należącej do płatnika. W firmie płatnika nie było bowiem potrzeby utworzenia odrębnego stanowiska magazyniera i zatrudnienia na tym stanowisku pracownika w pełnym wymiarze czasu pracy.

Nie bez znaczenia dla oceny charakteru zatrudnienia wnioskodawcy jako pozornego
i mającego na celu wyłącznie objęcie wnioskodawcy ochroną ubezpieczeniową już od momentu zawarcia pierwszej umowy o pracę w dniu 25 października 2019 roku jest to, iż wnioskodawca rozpoczął korzystanie z pierwszego zwolnienia lekarskiego już od 27 listopada 2019 roku, a więc 31 dnia zatrudnienia, tj. pierwszego dnia w którym wnioskodawca nabył prawo do zasiłku chorobowego – zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r. poz. 2780).

Przy tym trzeba mieć na uwadze, że wnioskodawca w momencie zawierania umowy
o pracę z 25 października 2019, jak i kolejnych dwóch umów musiał mieć świadomość swoich problemów z kręgosłupem oraz tego, że przez te problemy nie będzie mógł on wykonywać pracy magazyniera. Wbrew temu co wnioskodawca twierdził podczas rozprawy, na wskazane schorzenia leczył się on już od maja 2018 roku – a więc na ponad rok przed zawarciem pierwszej umowy o pracę z płatnikiem, a nawet przed zawarciem umowy stażowej. Strony spornych „umów o pracę” miały więc świadomość, iż schorzenia, na które cierpi wnioskodawca mogą stanowić przeszkodę w wykonywaniu pracy na stanowisku, na którym praca polega na dźwiganiu, podnoszeniu i ładowaniu do samochodów materiałów budowlanych ważących nawet 25-30 kg.

Jak słusznie zauważa Sąd Najwyższy umowa o pracę zawarta w sytuacji, gdy strony od początku wiedziały, że pracownik np. ze względu na stan swojego zdrowia nie będzie w stanie wywiązać się z obowiązków pracowniczych - jako pozorna - jest nieważna (art. 83 KC). (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 2 lutego 2000 r., (...) UKN 359/99, OSNP 2001, nr 13, poz. 447, wyrok Sądu Najwyższego z 29 września 2000 r., II UKN 749/99, LEX nr 1165867)

Jednocześnie skarżący – z uwagi na problemy zdrowotne musiał być zainteresowany objęciem ochroną ubezpieczeniową, która wiąże się ze stosunkiem pracy – w szczególności ubezpieczeniem chorobowym, z którego dobrodziejstwa, jak się później okazało bardzo często korzystał.

W opinii Sądu Okręgowego argumentem za pozornością umowy – mającej na celu uzyskanie wyłącznie ochrony ubezpieczeniowej jest również nieuzasadnione podniesienie wynagrodzenia wnioskodawcy z 3700 zł na 4700 zł – co strony uczyniły na mocy aneksu z 30 czerwca 2023 roku. Trudno racjonalnie bowiem wytłumaczyć motyw działania pracodawcy, który podwyższa w sposób znaczny wynagrodzenie szeregowemu pracownikowi, który sporadycznie pojawia się w pracy, tym bardziej, że jak wskazał sam płatnik w zeznaniu złożonym na etapie postępowania przed ZUS, kondycja finansowa firmy nie była najlepsza.

Co więcej – na spadek obrotów firmy płatnika wskazał nawet odwołujący w odwołaniu.

Należy również zauważyć, że wynagrodzenie wnioskodawcy (4 700 zł przy minimalnym wynagrodzeniu za pracę od 1 lipca do 31 grudnia 2023 r. na poziomie 3600 zł) po podwyżce było nadzwyczaj wysokie w porównaniu choćby z wynagrodzeniem zatrudnionej na stanowisku kierownika działu sprzedaży A. B., która otrzymywała wynagrodzenie w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę.

W ocenie Sądu, formalne podwyższenie wynagrodzenia miało więc na celu jedynie zwiększenie wymiaru podstawy składek na ubezpieczenie chorobowe w celu uzyskiwania przez wnioskodawcę w przyszłości wyższych kwot zasiłku chorobowego.

Nietrafna jest przy tym argumentacja wnioskodawcy o tym, że płatnik musiał zatrudnić go po zakończeniu stażu z urzędu pracy – a zatem stosunek pracy był rzeczywisty. Na mocy umowy zawartej przez płatnika z urzędem pracy, płatnik był zobowiązany bowiem do zatrudnienia tylko 1 osoby na okres co najmniej 3 miesięcy na podstawie umowy o pracę w wymiarze co najmniej ½ etatu – przy czym zauważyć trzeba, iż oprócz wnioskodawcy w firmie płatnika staż realizowało jeszcze 5 innych osób. Zatrudnienie K. S. przez okres ponad 4 lat w pełnym wymiarze czasu pracy, nie było więc obowiązkiem płatnika wynikającym z umowy zawartej z urzędem pracy.

Nawiązanie pozorne spornego stosunku pracy – bez zamiaru ciągłego i stałego wykonywania pracy przez ubezpieczonego nie mogło stanowić zatem podstawy do objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami. Intencjonalne kreowanie sytuacji i jej wykorzystywanie, tak jak to ma miejsce w niniejszej sprawie, stwarza poczucie nieuczciwego wykorzystania, bycia oszukanymi i naiwnymi w osobach, które w swoim życiu zawodowym latami budują ten fundusz bez zamiaru wykorzystania sytuacji, co oceniać należy także jako niezgodne
z zasadami współżycia społecznego. W niniejszej sprawie strony zawierały pozorne umowy
o pracę, których wykonywanie z jednej strony nie było możliwe z uwagi na stan zdrowia skarżącego, a z drugiej strony nieuzasadnione rozmiarem prowadzonej przez płatnika działalności i jej kondycją finansową. Działania stron nie zasługują zatem na ochronę z punktu widzenia ubezpieczeń społecznych, bo jedyną przyczyną i celem działania nie było świadczenie pracy – realne wykonywanie przez ubezpieczonego pracy magazyniera w pełnym wymiarze czasu pracy, a jedynie nabycie przez ubezpieczonego prawa do świadczeń z tytułu choroby.

W konkluzji stwierdzić należy, iż organ rentowy zasadnie stwierdził w zaskarżonej decyzji, iż ubezpieczony od 26 października 2019 roku nie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu jako pracownik
i można było jej współpracę przy działalności gospodarczej męża uznać za pozorną i fikcyjną, zaś wynikające z tego zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych za niezasadne i mające na celu uzyskanie jedynie ubezpieczeniowej ochrony prawnej.

Każde postanowienie umowy o pracę, zmierzające do wyłudzenia świadczeń
z ubezpieczenia społecznego, należy ocenić jako nieważne wobec istnienia zamiaru obejścia prawa albo przez swą sprzeczność z zasadami współżycia społecznego, wyrażającą się np. niegodziwością celu albo zderzeniem się z prawem innych ubezpieczonych.
Z dotychczasowego orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika dopuszczalność stosowania przez ZUS art. 58 k.c. oraz art. 83 § 1 k.c. do oceny ważności czynności prawnych w sferze prawa ubezpieczeń społecznych. [tak: postanowienie Sądu Najwyższego z 12 stycznia 2022 roku, (...) 557/21, LEX: 3324587]

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c.w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 1935).

Zgodnie z art. 98 § 1 ¹ k.p.c. od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu należą się odsetki, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty.

SSO Paulina Kuźma