Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 2 stycznia 2024 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych - I Oddział w Ł. po rozpatrzeniu skargi J. Ś. o wznowienie postępowania wniesionej w dniu 14 grudnia 2023 r., na podstawie art. 83b ustawy systemowej w zw. z art. 149 § 3 k.p.a. odmówił wznowienia postępowania.

W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 15 listopada 2023 r. orzekł, że artykuł 17 ustawy zmieniającej z dnia 24 czerwca 2021 r. związku z art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy emerytalnej z dnia 17 grudnia 1998 r., w zakresie, w jakim pomija emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021 r., jest niezgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Wskazano, że opisany wyrok Trybunału Konstytucyjnego dotyczy wyłącznie emerytów, którzy zgłosili wniosek o ponowne ustalenie wysokości emerytury na podstawie art.17 ustawy zmieniającej i którym ZUS odmówił ponownego ustalenia wysokości emerytury na podstawie tego przepisu, a zatem ubezpieczony nie jest osobą, której dotyczy ten wyrok, w związku z czym brak jest podstaw do wznowienia postępowania w sprawie jego emerytury na podstawie art. 145a k.p.a.

(decyzja – k. 91 załączonych do sprawy akt organu rentowego)

J. Ś. odwoła ł się od powyższej decyzji wskazując, iż ZUS w sposób nieuprawniony odmówił mu ponownego przeliczenia emerytury w związku z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 listopada 2023 r. W ocenie odwołującego wskazana decyzja ZUS jest krzywdząca dla niego, została wydana z rażącym naruszeniem prawa. W takiej sytuacji, jak podawał w uzasadnieniu odwołania, decyzja ta nie mogła być zatem ani skuteczna, ani wiążąca. (odwołanie – k. 3)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy podtrzymał stanowisko zawarte w uzasadnieniu decyzji i wniósł o oddalenie odwołania. (odpowiedź na odwołanie – k. 4-4 verte)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

J. Ś. urodził się w dniu (...) (okoliczność bezsporna)

W dniu 30 maja 2014 r. złożył wniosek o przyznanie emerytury (wniosek – k. nieponumerowane strony załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Decyzją z dnia 25 czerwca 2014 r. organ rentowy przyznał wnioskodawcy emeryturę od dnia 23 czerwca 2014 r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego. W decyzji tej ZUS wskazał, że wypłata emerytury została zawieszona z uwagi na kontynuowanie przez ubezpieczonego zatrudnienia. (decyzja – k. 63-66 załączonych do sprawy akt organu rentowego)

W dniu 4 lipca 2014 r. wnioskodawca wniósł o podjęcie wypłaty emerytury, przedkładając świadectwo pracy. (wniosek – k. 69 załączonych do sprawy akt organu rentowego)

W związku z powyższym decyzją z dnia 31 lipca 2014 r. organ rentowy ponownie ustalił wysokość emerytury ubezpieczonego i podjął jej wypłatę od 1 lipca 2014 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. (decyzja – k. 76-77 verte załączonych do sprawy akt organu rentowego)

W dniu 14.12.2023 r. ubezpieczony złożył skargę o wznowienie postępowania w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 listopada 2023 r. (wniosek – k. 90 załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Stan faktyczny, w niniejszej sprawie jest bezsporny i został ustalony na podstawie zebranego materiału dowodowego, w postaci dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie jest niezasadne i podlega oddaleniu.

Na wstępie wskazać należy, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych kognicję sądu ubezpieczeń społecznych określa art. 476 § 2 w zw. z art. 477 ⁹ k.p.c. Stąd zakres rozpoznania i orzeczenia (przedmiot sporu) w tych sprawach wyznaczony jest w pierwszej kolejności przedmiotem decyzji organu rentowego zaskarżonej do sądu ubezpieczeń społecznych, a w drugim rzędzie przedmiotem postępowania sądowego determinowanego zakresem odwołania od tej decyzji (postanowienie SN z 20 stycznia 2021 r., (...) 33/21).

Związek zachodzący między żądaniem pozwu a rozstrzygnięciem sądu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych należy wiązać z tożsamością zachodzącą między treścią decyzji a granicami rozstrzygnięcia sądu, bowiem zgodnie z systemem orzekania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w postępowaniu wywołanym odwołaniem do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych sąd rozstrzyga o prawidłowości zaskarżonej decyzji (art. 477 ¹⁴ KPC) w granicach jej treści i przedmiotu.

Niniejsza sprawa została zainicjowana wnioskiem złożonym przez wnioskodawcę dnia 14 grudnia 2023 r., w którym wnosił o przeliczenie wysokości swej emerytury zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 15 listopada 2023 r. (sygn. akt P 7/22).

Zgodnie z art. 145a § 1 k.p.a. można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja.

W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych stosuje się kodeks postępowania administracyjnego, chyba że przepisy dotyczące ubezpieczeń ustalają odmienne zasady postępowania w tych sprawach. Procedura wznowienia postępowania wobec wydania decyzji organu rentowego w oparciu o akt normatywny uznany orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego za niezgodny z Konstytucją, następuje w sposób uregulowany art. 145a i nast. k.p.a, wobec braku stosownej procedury w przepisach dotyczących ubezpieczeń społecznych, natomiast orzekanie merytoryczne po uchyleniu decyzji odbywa się z zastosowaniem właściwych regulacji dotyczących tych ubezpieczeń (zob. wyrok Sądu Okręgowego w Łomży - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 12 września 2019 r., III U 321/19)

R. legis istnienia instytucji wznowienia postępowania administracyjnego wynika z faktu, że po podjęciu decyzji ostatecznej może wyjść na jaw wadliwość postępowania, w którym orzeczenie takie zapadło albo też mogą pojawić się okoliczności podważające znaczenie przesłanek, na których oparto rozstrzygnięcie sprawy. Wznowienie postępowania ma ściśle określone granice, wyznaczone treścią decyzji ostatecznej oraz podstawą wznowienia (zob. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 lipca 2020 r., I OSK (...)).

Przepis art. 190 ust. 4 Konstytucji RP stanowi, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.

Przepis ten wprost odnosi się do możliwości wzruszania w trybach nadzwyczajnych prawomocnych orzeczeń sądowych, ostatecznych decyzji administracyjnych lub rozstrzygnięć w innych sprawach.

Wprawdzie art. 190 ust. 4 Konstytucji RP odnosi się wprost do postępowań prawomocnie zakończonych, ale skoro nawet prawomocne rozstrzygnięcia sądowe powinny podlegać weryfikacji z tego powodu, to tym bardziej sąd powinien uwzględnić istniejący stan niekonstytucyjności w postępowaniu niezakończonym prawomocnym rozstrzygnięciem (zob. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 28 marca 2018 r, . (...) 855/16/).

W zakresie interpretacji art. 190 ust. 3 Konstytucji RP trzeba rozróżnić kwestie obowiązywania aktu od jego stosowania oraz utraty domniemania konstytucyjności aktu, o którym Trybunał Konstytucyjny orzekł o jego niekonstytucyjności, choć pozostawił go w obrocie prawnym. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego w zakresie obowiązywania prawa materialnego wywiera skutki na przyszłość, lecz w zakresie stosowania odnosi skutek retroaktywny, wsteczny, wpływając na ocenę prawną stanów faktycznych powstałych w okresie poprzedzającym wejście w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Związane jest to z tym - po pierwsze - że w art. 190 ust. 3 Konstytucji RP zawarta jest zasada wyłączenia z obrotu prawnego niekonstytucyjnego przepisu ustawy od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stwierdzającego tą niekonstytucyjność. Po drugie, skoro według art. 190 ust. 4 Konstytucji RP, orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego jest podstawą do wznowienia postępowania w sprawie zakończonej decyzją ostateczną wydaną przy zastosowaniu przepisu ustawy uznanego za niekonstytucyjny (art. 145a k.p.a.) i do uchylenia przez wojewódzki sąd administracyjny takiej decyzji [art. 145 § 1 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1302 ze zm.)] oraz do wznowienia postępowania w sprawie prawomocnie rozstrzygniętej wyrokiem sądu administracyjnego w oparciu o taki przepis ustawy (art. 272 § 1 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnym), to także w toczącym się postępowaniu przepis taki nie może mieć już (od daty urzędowej publikacji wyroku Trybunału Konstytucyjnego) zastosowania. (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w O. z dnia 18 września 2018 r., (...) SA/Op 256/18)

Retroaktywny skutek orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego derogujących konkretne przepisy jako niezgodne z Konstytucją RP, należy rozumieć w ten sposób, że uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją przepis prawa nie może być stosowany przez sądy i inne organy w odniesieniu do stanów faktycznych sprzed ogłoszenia orzeczenia Trybunału ( por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 7 grudnia 2000 r., III ZP 27/00, OSNAPiUS 2001 Nr 10, poz. 331 i z dnia 10 stycznia 2014 r., III UZP 3/13, LEX nr 1455747 oraz wyroki: z dnia 5 września 2001 r., II UKN 542/00, OSNP 2003 nr 2, poz. 36; z dnia 12 czerwca 2002 r., II UKN 419/01, OSNAPiUS 2002 Nr 23, poz. 58; z dnia 27 września 2002 r., II UKN 581/01, OSNP 2003 Nr 23, poz. 581; z dnia 18 grudnia 2002 r., I PKN 668/01, OSNP 2004 Nr 3, poz. 47, z dnia 24 stycznia 2006 r., I PK 116/05, OSNP 2006 nr 23-24, poz. 353; z dnia 4 lipca 2012 r., III UK 132/11, LEX nr 1288700)./por . w tym zakresie wyrok SN z dnia 26.10.2016, III UK 5/16 wraz z uzasadnieniem)

Przy tym należy mieć na uwadze, iż orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego może dotyczyć też tzw. pominięć prawodawczych, to jest sytuacji, gdy zakres regulacji jest zbyt wąski lub gdy w określonym akcie normatywnym występuje pominięcie istotnych kwestii mających znaczenie z perspektywy koniecznego poszanowania zasad i wartości konstytucyjnych. Zarzut niekonstytucyjności może bowiem dotyczyć zarówno tego, co ustawodawca w danym akcie unormował, jak i tego, co w nim pominął, a powinien unormować, mając na względzie wymogi ustawy zasadniczej. W tych przypadkach Trybunał wydaje wyrok afirmatywny i postanowienie sygnalizacyjne. Wyrok zakresowy o pominięciu prawodawczym nie powoduje - jak w przypadkach wyżej wymienionych - zmiany normatywnej, w szczególności nie oznacza derogacji przepisu (wyeliminowania z obrotu prawnego zdyskwalifikowanych konstytucyjnie regulacji). Do wykonania wyroku Trybunału Konstytucyjnego niezbędna jest ingerencja ustawodawcy. Nie leży zaś w kompetencji ani organów administracji, ani sądu rozszerzenie zakwestionowanego przez Trybunał unormowania. (por. decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego we W. z dnia 22 marca 2017 r. SKO (...))

W konsekwencji wyrok Trybunału Konstytucyjny o pominięciu ustawodawczym, nie ma skutku derogacyjnego (przepis pozostaje w mocy) i zasadniczo ogranicza się do skutku zobowiązującego – zobowiązuje ustawodawcę do wydania przepisów odpowiednio chroniących procesowe prawa obywateli.

W przypadku pominięć prawodawczych nawet wyrok TK stwierdzający niekonstytucyjność pominięcia nie zmienia stanu normatywnego. Bez odpowiedniej reakcji prawodawcy sąd i tak będzie musiał zastosować ten przepis. (por. T. P., Wpływ przesłanki funkcjonalnej na sposób rozpoznania pytania prawnego przez Trybunał Konstytucyjny PS 2017/6/7-22)

W doktrynie prawa konstytucyjnego wskazuje się, że "orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stwierdzające zaniechanie (pominięcie) prawodawcze mają przede wszystkim skutek ustalający. (decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego w K. z dnia 10 marca 2016 r. SKO. (...), OwSS (...)-45)

W dniu 15 listopada 2023 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok (sygn. P 7/22), w którym Trybunał Konstytucyjny odpowiadając na pytanie Sądu Okręgowego w Elblągu "czy art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 504) w związku z art. 17 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1621) w zakresie, w jakim przepisy te nie przyznają prawa do obliczenia emerytury z uwzględnieniem art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a ustawy z 17 grudnia 1998 r. tym osobom, które wniosek o emeryturę zgłosiły przed 1 czerwca 2021 r., są zgodne z art. 2, art. 32 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji" orzekł, że artykuł 17 ustawy z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1621) w związku z art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251, z późn. zm.) w zakresie, w jakim pomija emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021 r., jest niezgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

W uzasadnieniu wskazanego rozstrzygnięcia Trybunał stwierdził, że nie sam mechanizm waloryzacji kwartalnej tzw. emerytur czerwcowych jest nieodpowiedni, lecz zbyt wąskie ujęcie art. 17 ustawy nowelizującej z 2021 r. Przepis ten rozstrzyga, że nowe – wprowadzone ustawą nowelizującą z 2021 r. – zasady waloryzacji składek w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu mają zastosowanie nie tylko na przyszłość, lecz także do sytuacji sprzed wejścia w życie ustawy, przy czym tylko do niektórych z nich, a mianowicie do emerytur przyznanych na wniosek zgłoszony po 31 maja 2021 r. lub przyznanych na podstawie art. 24a ustawy o emeryturach i rentach z FUS osobom, które wiek emerytalny ukończyły po 31 maja 2021 r. Tymczasem, takiej samej sytuacji, jak emeryci, którzy zgłosili wniosek w czerwcu 2021 r. lub którym, w tym miesiącu, przyznano emeryturę z urzędu, są także osoby, które wystąpiły z wnioskiem lub którym przyznano emeryturę z urzędu, w czerwcu, w latach poprzednich (Rzecznik wskazuje na lata 2009-2019). To podobieństwo sytuacji powoduje, że nowy mechanizm waloryzacji kwartalnej „emerytur czerwcowych” powinien mieć szersze, niż przyjęto, zastosowanie do sytuacji (zdarzeń) przeszłych.

W obrębie wyróżnionej wyżej grupy podmiotów – wskutek postanowienia wyrażonego w art. 17 ust. 1 i 2 ustawy nowelizującej z 2021 r. – doszło do zróżnicowania: część osób uzyskała możliwość przeliczenia wcześniej przyznanej emerytury z uwzględnieniem nowego korzystniejszego sposobu waloryzacji kwartalnej, natomiast części osób takiej możliwości od-mówiono.

Zdaniem Trybunału oceniane rozwiązanie nie ma charakteru relewantnego, ponieważ nie pozostaje w bezpośrednim związku z deklarowanym celem jego wprowadzenia, którym były naprawa wcześniej obowiązującego stanu prawnego i przyjęcie jednolitych zasad waloryzacji składek także dla osób, które występują z wnioskiem o emeryturę w czerwcu, w szczególności wobec osób, które z takim wnioskiem wystąpiły również przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z 2021 r.

Sąd Okręgowy mając na uwadze powyższe zważył, że omawiany wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 listopada 2023 roku wydany w sprawie o sygn. akt P 7/22, ma charakter wyroku zakresowego i dotyczy pominięcia prawodawczego, a zatem skutkiem tego typu wyroku nie jest choćby częściowa utrata mocy obowiązującej przepisu art. 17 ustawy nowelizującej z 2021 r. Utrata mocy obowiązującej, jako skutek orzeczenia negatoryjnego w tym przypadku, nie dotyka całego przepisu, który nadal pozostaje elementem ustawy ( zob. np. wyr. TK z 18.12.2008 r., K 19/07, OTK-A 2008, Nr 10, poz. 182).

Zakresowe wyeliminowanie ograniczeń o charakterze podmiotowym (nie tylko co do emerytur przyznanych na wniosek zgłoszony po 31 maja 2021 r.) nie powoduje dysfunkcjonalności ustawy, gdyż możliwe jest odnalezienie w treści art. 17 ustawy nowelizującej i przepisów z nim skorelowanych wszystkich elementów podmiotowych, przedmiotowych i czasowych koniecznych dla zrekonstruowania normy (norm) prawnej określającej prawo do określonego mechanizmu waloryzacji .

Treść tego wyroku przede wszystkim jest skierowana do ustawodawcy, którego obowiązkiem jest znowelizowanie przepisu, którego treść Trybunał Konstytucyjny uznał za niepełną (art. 17 ustawy z dnia 24 czerwca 2021 o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ). Sam wyrok nie spowodował żadnej zmiany normatywnej, a jedynie spowodował nałożenie na ustawodawcę obowiązku uzupełnienia wskazanej luki prawnej. W szczególności z wyroku nie wynika, iż mechanizm waloryzacji przewidziany w art. 17 może być wprost zastosowany do emerytur przyznanych na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021 r.

Kwestia przyznawania tzw. emerytur czerwcowych została uregulowana, o czym była już powyżej w ustawie z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw. Zmiany te weszły w życie z dniem 18 września 2021 r. i dotyczyły emerytur ustalonych w czerwcu 2021 r. oraz miały obowiązywać na przyszłość. W ustawie tej nie przewidziano jednak regulacji, które dawałyby możliwość ustalenia na nowo wysokości emerytury (z uwzględnieniem zmian dotyczących sposobu waloryzacji składek emerytalnych oraz kapitału początkowego), osobom którym już ustalono wysokość emerytury w czerwcu w latach poprzednich (lata 2009-2019) – taką osobą jest ubezpieczony, gdyż przyjęto generalną zasadę, że proponowane przepisy dotyczą jedynie osób przechodzących na emeryturę, począwszy od czerwca 2021 r.

Na gruncie rozpoznawanej sprawy wnioskodawca domagał się ponownego przeliczenia emerytury w związku z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 listopada 2023 r. Skarżący wskazywał, iż emerytura powszechna została przyznana mu decyzją ZUS z dnia 25 czerwca 2014 r., od 23 czerwca 2014 r., a więc w latach 2009-2019. Zdaniem odwołującego, w tym kontekście drugorzędne znaczenie miało to, że dopiero decyzją z dnia 31 lipca 2014 r. faktycznie podjęto jej wypłatę. Czynność ta w ocenie odwołującego miała charakter wyłącznie techniczny, bowiem to decyzją z dnia 25 czerwca 2014 r. ustalono mu prawo do emerytury. Wobec tego jego świadczenie winno zostać przeliczone co uzasadniało wznowienie postępowania .

Porządkując fakty stwierdzić w niniejszej sprawie należy, że w istocie decyzją z dnia 25 czerwca 2014 r. organ rentowy przyznał wnioskodawcy emeryturę od dnia 23 czerwca 2014r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego. Jednakże w decyzji tej ZUS wskazał również, że wypłata emerytury została zawieszona z uwagi na kontynuowanie przez ubezpieczonego zatrudnienia. Dopiero w dniu 4 lipca 2014 r. wnioskodawca wniósł o podjęcie wypłaty emerytury, przedkładając świadectwo pracy. W związku z powyższym decyzją z dnia 31 lipca 2014 r. organ rentowy ponownie ustalił wysokość emerytury wnioskodawcy i podjął jej wypłatę od 1 lipca 2014 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek.

W tym zakresie należy pamiętać, iż prawo do emerytury w kontekście art. 108 ustawy emerytalnej nabywa się tylko raz w ciągu życia, a ubezpieczony nie znajduje się - co słusznie zaznaczył ZUS- w kręgu osób, których dotyczy orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 listopada 2023 r.

Nie budzi zatem wątpliwości, że zaskarżona decyzja ZUS jest prawidłowa.

Z tych wszystkich względów na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. Sąd oddalił odwołanie.

SSO Paulina Kuźma