Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 30.01.2025 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...)w Ł. po rozpatrzeniu wniosku A. O. z dnia 14.01.2025 r. odmówił jej prawa do wypłaty niezrealizowanego świadczenia po zmarłym w dniu (...). R. P.. Zakład odmówił ubezpieczonej prawa do niezrealizowanego świadczenia, ponieważ nie należy do kręgu osób wymienionych w art. 136 ust. 1 ustawy emerytalnej.

(decyzja – k. 44 plik III załączonych do sprawy akt organu rentowego)

W odwołaniu od powyższej decyzji A. O. wskazała, że zaskarża ją w całości zarzucając naruszenie:

1)  art. 136 ustawy o emeryturach i rentach z FUS poprzez jego niezastosowanie w sytuacji gdy jako członek rodziny zmarłego R. P., który pozostawał od 2022 r. na jej wyłącznym utrzymaniu spełnia przesłanki do otrzymania wnioskowanego świadczenia po wskazanym zmarłym które nie zostało zrealizowane;

2)  całkowitą dowolność ZUS w wydaniu przedmiotowej decyzji, braku jej merytorycznego uzasadnienia i niezbadaniu stanu faktycznego.

Ubezpieczona wnosiła o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie niezrealizowanego świadczenia emerytalnego po zmarłym R. P. za okres od sierpnia do listopada 2024 roku.

W uzasadnieniu podniosła, że zmarły od 2022 r., kiedy to przeszedł zakażenie COVID – 19, stał się osobą wymagającą opieki i pomocy, w tym także finansowej. Ubezpieczona wyjaśniła, że od tego momentu i z uwagi na rozwijające się u R. P. otępienie, nie był on w stanie już dorabiać jako taksówkarz, samodzielnie się utrzymywać, pozostawał pod stałą pieczą, na wyłącznym utrzymaniu A. O.. Z racji, iż zmarły był osobą bezdzietną i bez rodzeństwa, jedyną bliską mu osobą pozostawała właśnie wnioskodawczyni – córka K. L., która jest siostrą zmarłej już (...)– matki zmarłego R. P.. Skarżąca codziennie odwiedzała R. P., robiła mu zakupy, załatwiała kwestie związane z opłacaniem czynszu, wizytami lekarskimi, organizacją posiłków, wreszcie jego pochówkiem. Wnioskodawczyni nadmieniła też, że pozostaje również jedynym spadkobiercą po w/w zmarłym. Wszystkie te okoliczności zdaniem ubezpieczonej prowadzą do konkluzji, że decyzja organu rentowego z dnia 30.01.2025 r. jest błędna, wydana została bez należytego rozważenia okoliczności dotyczących pozostawania przez R. P. przed jego śmiercią, na wyłącznym utrzymaniu członka jego rodziny – A. O..

(odwołanie – k. 3-4)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie podtrzymując treść zaskarżonej decyzji. Nadto podał, że odmówiono ubezpieczonej prawa do wypłaty niezrealizowanego świadczenia po zmarłym w dniu 28.11.2024 r. R. P., gdyż ubezpieczona nie jest uprawniona do renty rodzinnej po zmarłym kuzynie, a kuzyn pobierając własne świadczenie nie pozostawał na jej utrzymaniu.

(odpowiedź na odwołanie – k. 17-17 verte)

Na rozprawie w dniu 22.05.2025 r. pełnomocnik wnioskodawczyni poparł złożone przez nią odwołanie.

(rozprawa z dnia 22.05.2025 r. e-protokół 00:45:46-00:46:40 – płyta CD – k. 38)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Zmarły R. P., urodzony w dniu (...)., był uprawniony do emerytury, od 28.10.2017 roku.

(decyzja z dnia 7.11.2017 r. – k. 7-8 verte plik III załączonych do sprawy akt organu rentowego)

R. P. zmarł w dniu (...) po okresie nieprzerwanego pobytu w szpitalu od dnia 06.09.2024r.

(okoliczność bezsporna, odpis skrócony aktu zgonu – k. 38 plik III załączonych do sprawy akt organu rentowego, karta informacyjna k: 5)

Zmarły otrzymywał emeryturę, która w ostatnim czasie wynosiła netto – 2257,96 zł. Świadczenie było wypłacane za pośrednictwem Poczty Polskiej na adres jego zamieszkania. Emerytura za 09/2024, 10/2024,11/2024 nie została podjęta.

(korespondencja, dokumenty ZUS – k. 12-20 verte plik III załączonych do sprawy akt organu rentowego)

R. P. mieszkał sam w Ł., przy ul. (...), w mieszkaniu własnościowym. Miał problemy z alkoholem. Był kawalerem. Oprócz otrzymywanej emerytury, dorabiał sobie także okresowo jako taksówkarz. Wnioskodawczyni uzyskuje wynagrodzenie za pracę w wysokości 4500-4800 zł miesięcznie. Jest rozwiedziona. Ma dwie córki. Niepełnoletnia córka pozostaje na jej utrzymaniu. Wszystkie trzy zamieszkują wspólnie w jednym mieszkaniu. Przed śmiercią R. P., wnioskodawczyni pomagała mu finansowo. Miesięcznie przekazywała mu kwotę: 250-300 zł. Te środki ubezpieczona przekazywała zmarłemu pod miejscem jego zamieszkania - blokiem, przy okazji dostarczania mu obiadów 2-4 razy w tygodniu, które przygotowywała samodzielnie. Ich przygotowanie trwało około 20-30 minut. Niekiedy zdarzało się, że posiłki dostarczał R. P. pod jego adres zamieszkania zamiast ubezpieczonej, jej partner – D. K.. Z ubezpieczoną prowadzą oddzielne finanse.

(zeznania wnioskodawczyni na rozprawie w dniu 22.05.2025 r. e-protokół 00:41:08 – 00:45:38 w związku z 00:04:36-00:15:04 – płyta CD – k. 38, zeznania świadka M. S. na rozprawie w dniu 22.05.2025 r. e-protokół 00:21:25-00:28:52 – płyta CD – k. 38, zeznania świadka D. K. na rozprawie w dniu 22.05.2025 r. e-protokół 00:31:27-00:39:26 – płyta CD – k. 38)

Wnioskodawczyni jeździła z R. P. swym prywatnym samochodem na cmentarz, na grób jego matki, podwoziła go gdy ten poprosił ją o to. Pomagała mu także w załatwianiu spraw urzędowych. Ponosiła opłaty za miejsce parkingowe z którego korzystał zmarły. R. P. miał długi. Mieszkanie w którym zamieszkiwał było zadłużone. Po jego śmierci, w tym za czas kiedy przebywał w szpitalu wnioskodawczyni uregulowała wszystkie zaległości, w tym: opłaty za zaległy czynsz, telefon komórkowy, z którego zmarły korzystał. By tego dokonać wnioskodawczyni zaciągnęła pożyczkę w pracy. Skarżąca poniosła też koszty pochówku R. P., zorganizowała jego pogrzeb.

(potwierdzenia przelewów – k. 7-11 i w kopercie – k. 12, zeznania wnioskodawczyni na rozprawie w dniu 22.05.2025 r. e-protokół 00:41:08 – 00:45:38 w związku z 00;09:26-00:15:04 – płyta CD – k. 38, zeznania świadka M. S. na rozprawie w dniu 22.05.2025 r. e-protokół 00:21:25-00:39:26 – płyta CD – k. 38)

Prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego dla Łodzi - Śródmieścia w (...)z dnia 20.03.2025 r. (...), którym stwierdzono, że A. O. nabyła w całości spadek po zmarłym R. P. na podstawie testamentu z dobrodziejstwem inwentarza.

(kopia postanowienia z dnia 20.03.2025 r. – k. 35-35 verte)

Zmarły w okresie od 08.08.2024 r. aż do chwili śmierci przebywał w szpitalu. Cierpiał m.in. na zaburzenia organiczne tj. otępienie, ponadto zespół zależności alkoholowej, nadciśnienie tętnicze, astmę oskrzelową, dnę moczanową, zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa.

(karty informacyjne leczenia szpitalnego - k.5-6)

W dniu 17.12.2024 r. wniosek o świadczenie niezrealizowane złożyła K. L. (ciocia).

(wniosek – k. 21-22 verte plik III załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Prawomocną decyzją ZUS z dnia 27.12.2024 r. odmówiono prawa do świadczenia niezrealizowanego.

(decyzja – k. 39 plik III załączonych do sprawy akt organu rentowego)

W dniu 14.01.2025 r. wnioskodawczyni złożyła wniosek o przyznanie jej niezrealizowanego świadczenia po zmarłym R. P., który był jej kuzynem.

(wniosek – k. 40-41 verte plik III załączonych do sprawy akt organu rentowego)

W dniu 30.01.2025 r. ZUS wydał zaskarżoną decyzję.

(decyzja – k. 44 plik III załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Sąd Okręgowy dokonał następującej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i zważył, co następuje:

Odwołanie jest niezasadne i jako takie podlega oddaleniu.

Zgodnie z brzmieniem art. 136 ust.1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2024.0.1631) w razie śmierci osoby, która zgłosiła wniosek o świadczenia określone ustawą, świadczenia należne jej do dnia śmierci wypłaca się małżonkowi, dzieciom, z którymi prowadziła wspólne gospodarstwo domowe, a w razie ich braku - małżonkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego, a w razie ich braku - innym członkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawała ta osoba.

Należy wskazać, że art. 136 ustawy, ustanawia odrębne od dziedziczenia następstwo prawne. Treść art. 136 ustawy określa grono osób, którym przysługuje status następcy prawnego zmarłego emeryta lub rencisty. Są to osoby enumeratywnie wymienione w dyspozycji omawianej normy prawnej, a ich krąg nie jest tożsamy z kręgiem spadkobierców. Uprawnionych do niezrealizowanego świadczenia zgrupowano przy tym w trzech kategoriach i uszeregowano w ten sposób, że następstwo prawne osób należących do dalszego kręgu uzależnione jest od braku następców z kręgu wcześniejszego (wyrok SN z dnia 13 stycznia 2015 r., II UK 144/14, Legalis nr 1200472).

Przepis ten wskazuje, że w pierwszej kolejności prawo do tego świadczenia mają małżonek i dzieci, z którymi osoba zmarła prowadziła wspólne gospodarstwo domowe. W razie ich braku prawo do niezrealizowanego świadczenia mają małżonek i dzieci, z którymi osoba zmarła nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego. Dopiero wówczas, gdy brak jest w ogóle osób wymienionych powyżej, otwiera się droga do nabycia niezrealizowanego świadczenia przez innych członków rodziny uprawnionych do renty rodzinnej po osobie zmarłej lub na których utrzymaniu pozostawała osoba zmarła (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 13 listopada 2012 r., III AUa 476/12, legalis nr 734913).

Przechodząc na grunt niniejszej sprawy należy wskazać, że w pierwszej kolejności należy rozważyć, czy wnioskodawczyni należy do kręgu osób wymienionych we wskazanym przepisie. Jak wskazano powyżej w/w art. 136 ust. 1 wymienia różne kategorie osób uprawnionych. Świadczenie przysługuje następującym osobom w podanej kolejności:

- małżonkowi, dzieciom, z którymi prowadziła wspólne gospodarstwo domowe,

- w razie ich braku - małżonkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego,

- w razie ich braku - innym członkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej,

- w razie ich braku - innym członkom rodziny, na których utrzymaniu pozostawała ta osoba.

Należy wskazać, że wnioskodawczyni jest kuzynką zmarłego, a zatem nie jest osobą wprost wskazaną w cytowanym przepisie.

Na mocy art. 67 ust. 1 cytowanej ustawy do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny spełniający warunki określone w art. 68-71:

1) dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione;

2) przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka;

3) małżonek (wdowa i wdowiec);

4) rodzice.

Jak wynika z cytowanego przepisu wnioskodawczyni nie należy także do kręgu osób, które mogłyby ubiegać się o rentę rodzinną po zmarłym. Może zatem domagać się wypłaty niezrealizowanego świadczenia tylko w sytuacji gdyby zmarły pozostawał na jej utrzymaniu.

Ustawa o emeryturach i rentach z FUS nie precyzuje pojęcia „pozostawanie na utrzymaniu innej osoby”. W orzecznictwie za osoby pozostające na utrzymaniu uważa się osoby, które bądź nie posiadają własnych świadczeń z ubezpieczenia społecznego, bądź też pobierają takie świadczenia w najniższej wysokości, a koszt zaspokajania ich usprawiedliwionych potrzeb jest znacznie większy. Podkreśla się także, że wykładni tego pojęcia należy dokonywać z uwzględnieniem indywidualnych okoliczności rozpoznawanej sprawy. (vide wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 4 czerwca 2013 r., III AUa 1278/12, LEX nr 1324660; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 24 kwietnia 2013 r., III AUa 1439/12, LEX nr 1314760 )

Podkreślić przy tym należy, iż pozostawianie na utrzymaniu nie może być utożsamiane z prowadzeniem wspólnego gospodarstwa domowego. O pozostawaniu na utrzymaniu można mówić, wtedy gdy zmarły nie miał środków na własne utrzymanie lub posiadane środki były tak niskie w stosunku do niezbędnych wydatków, że członek rodziny musiał łożyć na utrzymanie osoby zmarłej.

Pojęcie „pozostaje na utrzymaniu” nie może być przy tym rozumiane, jako poprawa standardu życia zmarłego. Sytuacja polepszenie poziomu życia może mieć bowiem miejsce także i wtedy, gdy dana osoba ma swoje źródło utrzymania, które zaspokaja jej potrzeby. Zapewnienie utrzymania oznacza nie tyle pomoc finansową (choćby i regularną), ile dostarczanie środków niezbędnych do zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2018 roku, III UK 159/17)

Ponadto świadczenie doraźnej pomocy, a nawet opieki, nie wchodzi w zakres pojęcia "pozostawanie na utrzymaniu"; pojęcie to bowiem ma ściśle materialne znaczenie, a miarą jego jest zapewnianie środków pieniężnych koniecznych do zaspokojenia "usprawiedliwionych potrzeb" osoby, będącej na utrzymaniu. (vide wyroki SA: w Katowicach z 22 marca 2011 r., III AUa 2026/10, LEX nr 1102954 i w Białymstoku z 4 czerwca 2013 r., III AUa 1278/12, LEX nr 1324660).

Świadczenie pomocy w opiece, nie wchodzi w zakres pojęcia „pozostawania na utrzymaniu”. Pojęcie „pozostawania na utrzymaniu" ma bowiem ściśle materialne znaczenie, a jego miarą jest zapewnienie środków pieniężnych koniecznych do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb osoby pozostającej na utrzymaniu. Pojęcie to w rozumieniu art. 136 ustawy emerytalnej musi być rozumiane ściśle jako zapewnienie danej osobie wszelkich środków finansowych i materialnych (wyżywienie, ubranie) niezbędnych do życia. Pozostający na utrzymaniu danej osoby jest od niej w całości uzależniony finansowo i gospodarczo. Powołana wyżej ustawa rozróżnia przy tym pojęcie „pozostawanie na utrzymaniu” i „przyczynianie się do utrzymania”. To ostatnie określenie stanowi przesłankę prawa do renty rodzinnej po zmarłym ubezpieczonym (por. art. 71 ustawy emerytalnej). Należy także podkreślić, że przesłanka „pozostawania na utrzymaniu” ma charakter szerszy, aniżeli opieka. Nie wystarczy być bowiem opiekunem danej osoby (troszczyć się o tę osobę, pomagać jej w codziennych, bieżących sprawach, a nawet wspomagać finansowo), aby uzyskać prawo do świadczeń na podstawie art. 136 ustawy emerytalnej. Samo świadczenie pomocy ubezpieczonemu, a nawet opieka nad nim, nie wchodzi w zakres pojęcia „pozostawania na utrzymaniu” innej osoby (por. por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 stycznia 2014 roku, III AUa 859/13).

Reasumując, dla zaistnienia sytuacji, którą można określić, jako „pozostawanie na utrzymaniu”, konieczna jest bez wątpienia stałość świadczeń oraz silna ekonomiczna zależność od osoby utrzymującej. „Bycie na utrzymaniu” (w rozumieniu art. 136 ust. 1 ustawy emerytalnej) odnieść należy do sytuacji, w której środki utrzymania zapewnia wyłącznie inna osoba. Partycypowanie w kosztach utrzymania, opieka, pomoc okazywana przez osoby spokrewnione, może co najwyżej być uznana za przyczynianie się do utrzymania w rozumieniu art. 71 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, lecz nie odpowiada z pewnością definicji pozostawania na utrzymywaniu. Przepisy ubezpieczeniowe - w tym wypadku ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - mają charakter bezwzględnie obowiązujących, wykładane muszą być ściśle, co oznacza, że wszelka interpretacja rozszerzająca jest niedopuszczalna.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpatrywanej sprawy, Sąd Okręgowy przyjął, że materiał dowodowy zgromadzony w toku postępowania nie daje podstaw do przyjęcia, że zmarły R. P. pozostawał na utrzymaniu odwołującej. A. O. nie zdołała więc wykazać, aby jej kuzyn do daty śmierci pozostawał z nią w takiej relacji ekonomicznej, że jego podstawowe potrzeby nie zostałyby zaspokojone bez materialnego wsparcia odwołującej. Przede wszystkim podkreślić należało, że R. P. miał stałe źródło dochodu – emeryturę. Z ustalonego w sprawie stanu faktycznego wynika, że odwołująca w ostatnich latach życia R. P. świadczyła na jego rzecz doraźną pomoc w bieżących sprawach życia codziennego. Wnioskodawczyni zawoziła R. P. swym samochodem na cmentarz, na grób jego matki lub w inne miejsce, na jego prośbę. Jak zeznała, pomagała mu w załatwianiu spraw urzędowych, a po jego śmierci, w tym w czasie kiedy przebywał w szpitalu uregulowała wszystkie niezbędne należności dot. jego mieszkania: opłaciła zaległy czynsz oraz ponosiła opłaty za korzystanie przez niego z telefonu komórkowego. Do odwołania wnioskodawczyni załączyła szereg dokumentów, w skład których wchodziły potwierdzenia przelewów bankowych dokonanych z jej konta opiewające na poszczególne kwoty tytułem opłat za parking za sierpień i wrzesień 2024 r., październik 2024 r., opłaty za telefon komórkowy, opłaty za zaległy czynsz, w którym zmarły zamieszkiwał. Dodatkowo, powoływała się ona na konieczność pokrycia kosztów pogrzebu zmarłego. Powyższe okoliczności zdaniem sądu nie wyczerpują jednak pojęcia „utrzymywania innej osoby”. Taki stan ma miejsce wówczas, gdy ubiegający się o świadczenie ponosi wydatki na utrzymanie innej osoby w wysokości przekraczającej świadczenie własne tej osoby, a także dodatkowo poświęca swój wolny czas na pielęgnację i inne niezbędne czynności. Pamiętać przy tym należy, a co sąd ustalił w niniejszym procesie, że ubezpieczona przygotowywała wspólne posiłki, a zatem kwoty wydatków na wyżywienie stanowiły wydatki także na jej utrzymanie. Opisany stan faktyczny mógłby ewentualnie zostać uznany za prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego, gdyby nie fakt osobnego zamieszkiwania kuzynostwa. Jednak prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego nie stanowi w przypadku kuzyna osoby zmarłej przesłanki do przyznania niezrealizowanego świadczenia. Pomoc w utrzymaniu osoby zmarłej, także finansowa, nie stanowi przesłanki do przyznania prawa do świadczenia, o ile osoba ta nie finansuje w znacznej części usprawiedliwionych wydatków zmarłego. W niniejszej sprawie ewentualna pomoc finansowa, nie jest wystarczająca do uznania, iż zmarły pozostawał na utrzymaniu. Wnioskodawczyni doraźnie pomagała R. P. finansowo. Miesięcznie przekazywała mu kwotę: 250-300 zł. Sam fakt pokrycia części zobowiązań zmarłego w okresie bezpośrednio poprzedzającym jego zgon również nie uzasadnia przyjęcia utrzymywania zmarłego a jedynie pomoc w załatwieniu jego bieżących spraw w związku z pobytem w szpitalu od dnia 06 września 2024 roku do dnia zgonu.

Podnieść także należy, iż brak podstaw do przyznania świadczenia z uwagi na to, że wnioskodawczyni jest jedynym spadkobiercą po zmarłym R. P. na podstawie testamentu. Bezsprzecznie argumenty odnoszące się do zasad współżycia społecznego pozostają bez wpływu na uzyskanie świadczeń bądź uprawnień z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych. Prawo to opiera się bowiem na normach bezwzględnie obowiązujących, to jest ściśle określających warunki otrzymania poszczególnych uprawnień i wykluczających odwołanie do zasad słuszności. Podstawą przyznania świadczeń z ubezpieczenia społecznego mogą być tylko przepisy prawa, a nie zasady współżycia społecznego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 15.12.1998 r., II UKN 379/98, Legalis Numer 45844).

Dodatkowo, należy podnieść, iż fakt wyłożenia przez ubezpieczoną sumy potrzebnej na opłacenie kosztów pogrzebu R. P. nie mógł zostać uwzględniony w toku niniejszego postępowania. Kwestia ta staje się bowiem przedmiotem ewentualnego postępowania przed właściwym Sądem o przyznanie prawa do zasiłku pogrzebowego, który jest świadczeniem jednorazowym przysługującym w razie śmierci danej osoby, przynajmniej częściowo rekompensującym poniesione koszty pochówku. Koszt pogrzebu, nie mógł stanowić zainteresowania tut. Sądu w ramach toczącego się postępowania o wypłatę niezrealizowanego świadczenia.

Reasumując, w stanie faktycznym niniejszej sprawy nie ma zatem podstaw do stwierdzenia, że R. P. był silnie uzależniony w zakresie ekonomicznym od odwołującej. Ocena wszystkich wymienionych wyżej okoliczności nie pozwala uznać, iż wnioskodawczyni utrzymywała R. P.. W przedmiotowej sprawie brak jest na to jakichkolwiek dowodów zwłaszcza, że zmarły jak już nadmieniono wyżej posiadał własne źródło dochodu.

Mając na uwadze wszystkie poczynione rozważania Sąd Okręgowy ocenił, że w sprawie nie zachodzą przesłanki pozwalające na wypłatę niezrealizowanego świadczenia po zmarłym R. P..

Z tychże względów, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie, o czym orzekł jak w sentencji wyroku.

SSO Paweł Wojas