Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 05.01.2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł., po rozpoznaniu wniosku z 09.11.2023 r., odmówił A. Z. prawa do renty socjalnej, ponieważ orzeczeniem Komisji Lekarskiej ZUS z dnia 03.01.2024 r. stwierdzono, że wnioskodawczyni nie jest całkowicie niezdolna do pracy.

( decyzja – k.8 ZUS)

Odwołanie od w/w decyzji złożyła wnioskodawczyni, wnosząc o jej zmianę poprzez przyznanie prawa do renty socjalnej. W uzasadnieniu podniosła, że stan chorobowy oczu istnieje u niej od urodzenia, wymaga wsparcia ze strony drugiej osoby do codziennego funkcjonowania, nie ma możliwości podjęcia jakiegokolwiek zatrudnienia.

( odwołanie k. 3 – 8)

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując zajęte stanowisko.

( odpowiedź na odwołanie k. 9)

Na terminie rozprawy z dnia 02.04.2025 r. pełnomocnik wnioskodawczyni poparł odwołanie oraz wniósł o przyznanie kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu, oświadczając, że nie zostały one pokryte ani w całości ani w części. Pełnomocnik ZUS wniósł o oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie decyzji, przekazanie sprawy do rozpoznania organowi rentowemu i umorzenie postępowania - z uwagi na nowe okoliczności w sprawie.

( stanowiska stron – e-prot. z 02.04.2025 r.: 00:01:27 - 00:03:45 – płyta CD k.103)

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Wnioskodawczyni – A. Z., urodzona (...) jest uczennicą Technikum masażu dla osób słabowidzących. Została zaliczona do znacznego stopnia niepełnosprawności.

( okoliczności niesporne, nadto orzeczenie – k.8 i zaświadczenie – k.5 dokumentacji orzeczniczej w aktach ZUS )

W dniu 09.11.2023 r. ubezpieczona złożyła wniosek o przyznanie prawa do renty socjalnej.

( wniosek – k.1-3 akt ZUS)

Orzeczeniem z dnia 23.11.2023 r. Lekarz Orzecznik ZUS orzekł, że wnioskodawczyni nie jest całkowicie niezdolna do pracy. U ubezpieczonej Lekarz Orzecznik ZUS rozpoznał niedowidzenie dużego stopnia obu oczu, zaćmę wrodzoną obu oczu – zaćmę dojrzałą OL, oczopląs, stan po operacji zaćmy OP.

( orzeczenie Lekarza Orzecznika ZUS – k.6 akt ZUS, opinia Lekarza Orzecznika ZUS k. 24 dokumentacji orzeczniczej w aktach ZUS)

Na skutek rozpoznania sprzeciwu ubezpieczonej, Komisja Lekarska ZUS orzeczeniem z dnia 03.01.2024 r. także orzekła, że wnioskodawczyni nie jest całkowicie niezdolna do pracy. U ubezpieczonej Komisja Lekarska ZUS rozpoznała niedowidzenie obu oczu znacznego stopnia, wrodzoną zaćmę obu oczu, operację zaćmy oka prawego w 2015 roku, dojrzałą zaćmę oka lewego, oczopląs.

( orzeczenie Komisji Lekarskiej ZUS – k. 7 akt ZUS, opinia Komisji Lekarskiej ZUS k. 50-51 dokumentacji orzeczniczej w aktach ZUS)

W efekcie zaskarżoną decyzją z dnia 05.01.2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. odmówił ubezpieczonej prawa do renty socjalnej.

( decyzja –k.8 akt ZUS)

W sądowym badaniu okulistycznym z dnia 20.09.2024 r. u ubezpieczonej rozpoznano niedowidzenie dużego stopnia obu oczu, stan po operacji zaćmy wrodzonej oka prawego, zaćmę wrodzoną, dojrzałą oka lewego, wrodzony oczopląs, zez zbieżny naprzemienny, małoocze wrodzone. W badaniu okulistycznym stwierdzono V. =0.1 w szkłach korekcyjnych własnych, V.=liczy palce do 3 metrów, zez zbieżny naprzemienny. (...): gałki małe, blade, spokojne, rogówki przejrzyste, wszczep sztucznej soczewki do komory tylnej oka prawego, zaćma centralna duża w soczewce oka lewego. Dno oka prawego po T.: tarcza n.(...) bladoróżowa o granicach wyraźnych, naczynia w normie, siatkówka rozrzedzona przylega, dno oka lewego trudne do oceny z powodu dużego zmętnienia soczewki. W ostatnim badaniu okulistycznym ubezpieczonej z dnia 31.10.2023 r. w Szpitalu (...) i z Poradni Okulistycznej z dnia 02.11.2023 r. rozpoznano u niej niedowidzenie dużego stopnia obu oczu, stan po operacji zaćmy oka prawego, zaćmę dojrzałą oka lewego, oczopląs; V.=0.2 (-1) sph+1.5 cyl-0.75 oś 137; V.=0.1 sph-7.0 cyl-2.0 oś 43.

Pole widzenia z dnia 06.08.2024 r. znacznie ograniczone z zachowanym widzeniem centralnym w obu oczach. U wnioskodawczyni od urodzenia występuje znaczne niedowidzenie oka prawego i praktycznie ślepota oka lewego. Zarówno ostrość wzroku badanej w październiku 2023 roku, jak i ostrość wzroku z 20.09.2024 r. upoważniają do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy w świetle obowiązujących przepisów.

Wnioskodawczyni jest całkowicie niezdolna do pracy z powodu stanu narządu wzroku od 02.11.2023 r. – biorąc pod uwagę ostrość wzroku i pole widzenia w przebiegu występujących wrodzonych schorzeń oczu. Niezdolność do pracy jest okresowa do 30 listopada 2026 r. z powodu planowanej operacji zaćmy oka lewego. Całkowita niezdolność do pracy jest związana z naruszeniem sprawności organizmu (narządu wzroku) powstałym przed 18 rokiem życia.

(podstawowa i uzupełniająca pisemna opinia biegłego okulisty Z. Ś. - G. k. 50-51, k. 67-68)

Powyższych ustaleń dokonano na podstawie powołanych dokumentów znajdujących się w załączonych aktach ZUS-owskich, a także na podstawie opinii biegłego lekarza okulisty.

W ocenie Sądu opinie w/w biegłego są w pełni wartościowym materiałem dowodowym, zostały sporządzone przez biegłego posiadającego wiadomości specjalne właściwe z punktu widzenia schorzeń występujących u wnioskodawczyni. Złożone przez tego biegłego opinie są rzetelne, wynikające z nich wnioski końcowe są logiczne i prawidłowo uzasadnione, a ponadto opinie te nie zawierają żadnych braków i wyjaśniają wszystkie istotne dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności z perspektywy posiadanej przez biegłego specjalizacji medycznej. Podkreślić należy, że w uzupełniającej opinii biegła okulista w sposób wyczerpujący odniosła się do zastrzeżeń organu rentowego, wyjaśniając, że ostrość wzroku ubezpieczonej rozpoznana w badaniu okulistycznym z października 2023 r., a więc jeszcze przed badaniem Lekarza Orzecznika i Komisji Lekarskiej ZUS upoważniała do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy. Organ rentowy nie zgodził się z tą oceną, wnosząc o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego okulisty, ewentualnie gdyby Sąd nie dopuścił tego dowodu, to wniósł o uchylenie decyzji, przekazanie sprawy do rozpoznania organowi rentowemu i umorzenie postępowania - z uwagi na nowe okoliczności w sprawie.

Podnoszone przez organ rentowy w toku postępowania argumenty co do sporządzonych w sprawie opinii biegłej okulistki, stanowiły w ocenie Sądu jedynie polemikę z niekorzystnymi dla niej wnioskami końcowymi sformułowanymi w opiniach biegłej, nie zawierały merytorycznych podstaw, aby można było podważyć wartość dowodową opinii złożonych przez biegłą, gdyż ZUS ograniczył się w zasadzie do zaprezentowania własnej subiektywnej oceny, iż stan narządu wzroku ubezpieczonej nie upoważniał w dacie badania przez Komisję Lekarską do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy odwołującej się. Tymczasem biegła wyjaśniła, że badanie wzroku ubezpieczonej wykonane jeszcze przed badaniem przed organem rentowym, jak i wykonane przez samą biegłą upoważniają do oceny całkowitej niezdolności do pracy wnioskodawczyni.

Podkreślić należy, że przy ocenie opinii biegłych lekarzy Sąd nie może zająć stanowiska odmiennego, niż wyrażone w tych opiniach, na podstawie własnej oceny stanu faktycznego /por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 października 1987 roku, (...) URN 228/87, (...), wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 4 lipca 2018 roku, III AUa 1328/17, Legalis numer 1824314/.

Sposób motywowania oraz stopień stanowczości wniosków wyrażonych w opinii biegłych jest jednym z podstawowych kryteriów oceny dokonywanej przez Sąd, niezależnie od kryteriów zgodności z zasadami wiedzy powszechnej, poziomu wiedzy biegłego oraz podstaw teoretycznych opinii /tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2000 roku, I CKN 1170/98, OSNC 2001 nr 4 poz. 84/.

Tylko brak w opinii fachowego uzasadnienia wniosków końcowych, uniemożliwia prawidłową ocenę jej mocy dowodowej /wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2000 roku, (...) UKN 617/99, OSNAPiUS 2002/1/26/.

Sąd nie jest obowiązany dążyć do sytuacji, aby opinia biegłego (biegłych) przekonała strony sporu. Wystarczy, że opinia jest przekonująca dla sądu, który wiążąco ocenia, czy biegły wyjaśnił wątpliwości zgłoszone przez stronę. Granicę obowiązku prowadzenia przez sąd postępowania dowodowego wyznacza podlegająca kontroli instancyjnej ocena, czy dostatecznie wyjaśniono sporne okoliczności sprawy /wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 września 1997 roku, (...) UKN 271/97, OSNP 1998, Nr 14, poz. 430/.

Zaznaczyć należy, że Sąd nie może dopuszczać kolejnych opinii do czasu, aż strona uzyska satysfakcjonujące ją wnioski z opinii płynące. Jak słusznie wskazuje się w judykaturze, opowiedzenie się za odmiennym stanowiskiem oznaczałoby przyjęcie, że należy przeprowadzić dowód z wszelkich możliwych biegłych, by upewnić się, czy niektórzy z nich nie byliby takiego zdania, jak strona kwestionująca /tak m.in.: wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 28 lutego 2013 roku, III AUa 1180/12, LEX 1294835; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 22 lutego 2013 roku, I ACa 76/12, LEX 1312019/.

Dla sprawy istotne jest to, że biegli wydali niewadliwe i merytorycznie prawidłowo uzasadnione opinie odpowiadając na pytania Sądu w sposób, który umożliwił rozstrzygnięcie sprawy. Sąd nie jest natomiast zobowiązany do dopuszczenia dowodu z opinii innych biegłych w każdym przypadku, kiedy żąda tego strona postępowania. To sąd musi powziąć wątpliwości - czy to sam, czy na skutek stanowisk wyrażonych w toku postępowania przez strony - czy dotychczasowa opinia została sporządzona w sposób prawidłowy, a zatem czy wymaga wyjaśnień lub uzupełnienia, czy też ponowienia przez innych biegłych. Dopuszczenie dowodu z dodatkowej opinii biegłych może być uzasadnione jedynie „w razie potrzeby”, która nie może być wynikiem wyłącznie niezadowolenia strony z niekorzystnej dla niej opinii już przeprowadzonej. Sąd nie jest obowiązany dążyć do sytuacji, aby opinią biegłego zostały przekonane również strony. Wystarczy bowiem, że opinia jest przekonująca dla sądu. Potrzeba powołania innego biegłego powinna wynikać z okoliczności sprawy, a nie z samego niezadowolenia strony, czy jej przeświadczenia, że dalsze opinie pozwolą na udowodnienie korzystnej dla strony tezy dowodowej. Nie sposób też przyjmować założenia, zgodnie z którym sąd zobowiązany jest dopuścić dowód z kolejnych biegłych w każdym przypadku, gdy złożona opinia jest niekorzystna dla strony /por. wyroki Sądu Najwyższego: z 3 dnia kwietnia 2019 roku, III UK 94/18; z dnia 14 marca 2007 roku, I CSK 465/06, z 27 lipca 2010 roku, (...) CSK 119/10 i z dnia 20 marca 2014 roku, II CSK 296/13 oraz wyroki Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 21 listopada 2019 roku, III AUa 271/19, Lex 2956821 i z dnia 1 czerwca 2020 roku, I ACa 1068/16, Lex 3109806 oraz powołane tam dalsze orzecznictwo/.

W efekcie Sąd uznał, że wszystkie istotne kwestie dla rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy, zostały już w sposób wyczerpujący wyjaśnione, albowiem opinie biegłej okulisty są jednoznaczne co tego, że stwierdzone u wnioskodawczyni schorzenia powodują całkowitą niezdolności do pracy.

Sąd, na podstawie art. 235 [2] §1 pkt 2 i 5 k.p.c., pominął wniosek dowodowy organu rentowego o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego okulisty, uznając, że pierwotna opinia jest kompletna i wyjaśniająca wszystkie istotne okoliczności w sprawie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje :

Odwołanie jest zasadne i podlega uwzględnieniu.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej z 27 czerwca 2003 r. (t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 420 ) renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:

1) przed ukończeniem 18. roku życia;

2) w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej - przed ukończeniem 25. roku życia;

3) w trakcie kształcenia w szkole doktorskiej, studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

W myśl ust. 2 art. 4 w/w ustawy, osobie, która spełnia warunki określone w ust. 1, przysługuje:

1) renta socjalna stała - jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest trwała;

2) renta socjalna okresowa - jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest okresowa.

Stosownie do art. 5 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej, ustalenia całkowitej niezdolności do pracy dokonuje lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na zasadach i w trybie określonych w ustawie z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS.

Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U z 2024 r., poz. 1641, ze zm.) stosowanego na mocy art. 15 cytowanej ustawy o rencie socjalnej niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Przepisy ust. 2 i 3 art. 12 wskazują, że całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy, natomiast częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Natomiast zgodnie z art. 13 ust. 1 przy ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy uwzględnia się stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji, możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.

Dokonując analizy pojęcia „całkowita niezdolność do pracy” należy brać pod uwagę zarówno kryterium biologiczne (stan organizmu dotkniętego schorzeniami naruszającymi jego sprawność w stopniu powodującym całkowitą niezdolność do jakiejkolwiek pracy), jak i ekonomiczne (całkowita utrata zdolności do zarobkowania wykonywaniem jakiejkolwiek pracy). Osobą całkowicie niezdolną do pracy w rozumieniu art. 12 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest więc osoba, która spełniła obydwa te kryteria, a więc jest dotknięta upośledzeniem zarówno biologicznym, jak i ekonomicznym. W orzecznictwie przyjmuje się również, że decydującą dla stwierdzenia niezdolności do pracy jest utrata możliwości wykonywania pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu przy braku rokowania odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Gdy więc biologiczny stan kalectwa lub choroba, nie powodują naruszenia sprawności organizmu w stopniu mającym wpływ na zdolność do pracy dotychczas wykonywanej lub innej mieszczącej się w ramach posiadanych lub możliwych do uzyskania kwalifikacji, to brak jest prawa do tego świadczenia ( por. wyrok SN z 21.12.2004 r., I UK 28/04; LEX nr 979161, wyrok SN z 20.08.2003 r., (...) UK 11/03, LEX nr 585793; wyrok SN z 5.07.2005 r., I UK 222/04, LEX nr 989232). Nie ma wobec tego podstaw do przyznania renty socjalnej osobie, która z medycznego punktu widzenia nie jest całkowicie niezdolna do pracy, choćby nie miała możliwości jej podjęcia z innych przyczyn ( por. wyrok SN z 9.03.2006 r., (...) UK 98/05, OSNP 2007/5-6/77).

Z dokonanych ustaleń wynika, że skarżąca spełnia podstawowy warunek, od którego uzależnia się przyznanie prawa do renty socjalnej. W świetle poczynionych ustaleń stwierdzić bowiem należy, że opinie biegłej okulisty, są jednoznaczne co do tego, że stwierdzone u wnioskodawczyni schorzenia w dacie wydania zaskarżonej decyzji i aktualnie powodują u niej całkowitą niezdolność do pracy. Zaznaczyć w tym miejscu należy, że przy ocenie biegłych lekarzy Sąd nie może zająć stanowiska odmiennego, niż wyrażone w tej opinii, na podstawie własnej oceny stanu faktycznego ( zob. wyrok SN z 13.10.1987 r., (...) URN 228/87, (...) ).

U ubezpieczonej rozpoznano niedowidzenie dużego stopnia obu oczu, stan po operacji zaćmy wrodzonej oka prawego, zaćmę wrodzoną, dojrzałą oka lewego, wrodzony oczopląs, zez zbieżny naprzemienny, małoocze wrodzone.

U wnioskodawczyni od urodzenia występuje znaczne niedowidzenie oka prawego i praktycznie ślepota oka lewego. Wnioskodawczyni jest całkowicie niezdolna do pracy z powodu stanu narządu wzroku od dnia 02.11.2023 r. – biorąc pod uwagę ostrość wzroku i pole widzenia w przebiegu występujących wrodzonych schorzeń oczu. Niezdolność do pracy jest okresowa do 30 listopada 2026 r. z powodu planowanej operacji zaćmy oka lewego. Całkowita niezdolność do pracy jest związana z naruszeniem sprawności organizmu (narządu wzroku) powstałym przed 18 rokiem życia.

Organ rentowy nie zgodził się z tą opinią biegłej okulisty, wnosząc o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego okulisty, ewentualnie gdyby Sąd nie dopuścił tego dowodu, to wniósł o uchylenie decyzji, przekazanie sprawy do rozpoznania organowi rentowemu i umorzenie postępowania - z uwagi na nowe okoliczności w sprawie.

W tym miejscu należy przytoczyć treść art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c., zgodnie, z którym w sprawie o świadczenie z ubezpieczeń społecznych, do którego prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, a podstawę do wydania decyzji stanowi orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub orzeczenie komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i odwołanie od decyzji opiera się wyłącznie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia, Sąd nie orzeka, co do istoty sprawy na podstawie nowych okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, które powstały po dniu złożenia odwołania od tej decyzji. W tym przypadku Sąd uchyla decyzję, przekazuje sprawę do rozpoznania organowi rentowemu i umarza postępowanie.

W ocenie Sądu Okręgowego powyższa regulacja nie znajduje zastosowanie w niniejszej sprawie.

W pierwszej kolejności warto zauważyć, że decyzje organu rentowego w sprawach dotyczących świadczeń z ubezpieczenia rentowego mają charakter deklaratoryjny. Organ rentowy stwierdza jedynie, czy zostały spełnione ustawowe warunki nabycia prawa do wnioskowanego świadczenia. Postępowanie sądowe w sprawach dotyczących ubezpieczenia rentowego wszczynane jest w wyniku wniesienia przez ubezpieczonego odwołania od decyzji organu rentowego. Jego przedmiotem jest ocena zgodności z prawem - w aspekcie formalnym i materialnym - decyzji wydanej przez organ rentowy. Badanie legalności decyzji i orzekanie o niej jest możliwe tylko przy uwzględnieniu stanu faktycznego i prawnego istniejącego
w chwili wydawania decyzji. Inaczej mówiąc - o zasadności przyznania lub odmowy przyznania świadczenia decydują okoliczności istniejące w chwili ustalania do niego prawa. Postępowanie dowodowe przed sądem jest bowiem postępowaniem sprawdzającym, weryfikującym ustalenia dokonane przez organ rentowy. Biegli sądowi nie zastępują lekarza orzecznika ZUS lub komisji lekarskiej ZUS, a jedynie zgodnie z posiadaną wiedzą specjalistyczną poddają ocenie merytorycznej trafność wydanego orzeczenia o zdolności wnioskodawcy do pracy lub jej braku. Dlatego też późniejsza zmiana stanu zdrowia ubezpieczonego nie może stanowić - co do zasady - podstawy do uznania decyzji za wadliwą i jej zmiany przez Sąd. ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 2007 r. I UK 316/06, opubl.: M. P. Pr. rok 2007, Nr 11, poz. 600).

Wskazany powyżej pogląd, dotyczący kognicji sądu w zakresie kontroli decyzji organu rentowego, doznaje jednakże istotnego wyjątku w postaci dyspozycji art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c., który obliguje Sąd do uchylenia decyzji i przekazania sprawy do rozpoznania organowi rentowemu w przypadku ujawnienia się nowej okoliczności dotyczącej stanu zdrowia ubezpieczonego, wpływającej na możność przyznania określonego świadczenia, po wydaniu decyzji przez ZUS, a przed zakończeniem postępowania sądowego. Warto zwrócić przy tym uwagę na fakt, iż w dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego wykładnia pojęcia „nowa okoliczność” kształtowała się niejednolicie.

W wyroku z dnia 12 stycznia 2012 r. Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż „nowe okoliczności” to schorzenia istniejące przed wydaniem decyzji, lecz wykazane przez ubezpieczonego dopiero po wniesieniu odwołania do sądu albo ujawnione na podstawie badań lekarskich w trakcie postępowania sądowego i których nie oceniał ani lekarz orzecznik, ani komisja lekarska organu rentowego. Jeśli ujawnią się one w postępowaniu przed sądem
I instancji, sprawa „wraca” na etap postępowania przed organem rentowym po to zasadniczo, aby organy orzecznicze ZUS mogły dokonać ponownej oceny stanu zdrowia z ich uwzględnieniem. W przypadku zaś, gdy z przeprowadzonych w postępowaniu sądowym dowodów (opinii biegłych), wynika, iż niezdolność do pracy powstała dopiero po wniesieniu odwołania do sądu, należy uznać, że zaskarżona decyzja, a wcześniej - orzeczenie komisji lekarskiej, nie były wadliwe, a zatem nie ma racjonalnego powodu, aby niewadliwa decyzja miała podlegać uchyleniu na podstawie art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c. W ocenie Sądu Najwyższego stan zdrowia jest wartością zmienną. Przyjęcie koncepcji, że „nowe okoliczności”, które zobowiązują Sąd do uchylenia zaskarżonej decyzji, przekazania sprawy do rozpoznania organowi rentowemu i umorzenie postępowania (a więc zakończenia sprawy przed sądem), to także okoliczności dotyczące pogorszenia stanu zdrowia po wniesieniu odwołania, spowodowałoby brak możliwości zakończenia sprawy o rentę. Pojawienie się po każdorazowej negatywnej decyzji organu rentowego tak rozumianych „nowych okoliczności” prowadziłoby do konieczności jej uchylenia i w efekcie do trwającego w nieskończoność stanu „niezałatwienia wniosku o rentę” (por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 12 stycznia 2012 roku, (...) UK 79/11, opubl. MoPr 2012 nr 5, str. 261).

Zasadność powyższego stanowiska może budzić wątpliwości z dwojakiego rodzaju przyczyn. Po pierwsze Sąd Najwyższy podejmując rozstrzygnięcie w sprawie (...) UK 79/11 nie był jednomyślny, czego wyrazem jest złożenie zdania odrębnego przez sędziego Sądu Najwyższego – Z. M.. Po wtóre wykładania art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c. zaprezentowania w przytoczonym wyroku odbiega od wykładni gramatycznej niniejszego przepisu, co powinno mieć miejsce jedynie wyjątkowo i znajdować uzasadnienie w wynikach wykładni celowościowej, funkcjonalnej, systemowej albo w świetle innych ważnych okoliczności.

Analiza treści złożonego w sprawie (...) UK 79/11 zdania odrębnego prowadzi do wniosku, iż brak jest podstaw do odstąpienia od zasad wykładni językowej w przypadku art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c. Prawidłowe zastosowanie przedmiotowego przepisu powoduje, że nie dochodzi do wydania orzeczenia, co do istoty sprawy, zaś Sąd ma obowiązek uchylenia zaskarżonej decyzji, przekazania sprawy do rozpoznania organowi rentowemu i umorzenia dotychczasowego postępowania sądowego. W wyniku wydania takiego orzeczenia o naturze „kasacyjnej”, które nie jest orzeczeniem co do istoty sprawy, nie dochodzi do prawomocnego osądu odwołania od decyzji, która została uchylona, i dopiero nowa decyzja może być kwestionowana także w zakresie jej aspektów wynikających z decyzji poprzednio uchylonej w trybie art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c., np. dotyczącym dat przyznania świadczeń rentowych kolejną (nową) deklaratoryjną i zaskarżalną decyzją organu rentowego.

Stanowisko wyrażone w zdaniu odrębnym do wyroku Sądu Najwyższego w sprawie
(...) UK 79/11 znalazło odzwierciedlenie w późniejszym orzecznictwie. W wyroku z dnia
17 stycznia 2012 roku Sąd Najwyższy uznał, że art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c. znajduje zastosowanie nie tylko wtedy, gdy nowa okoliczność istniała (dotyczyła stanu zdrowia) już w dacie wydania zaskarżonej decyzji rentowej (por. wyrok SN z dnia 16 maja 2008 r., I UK 385/07, OSNP 2009 nr 17-18, poz. 240), ale także wtedy, gdy powstała - w kontekście wymagającym zbadania jej jako „nowości” dotyczącej stwierdzenia „potencjalnej” niezdolności do pracy - po dniu złożenia odwołania od zaskarżonej decyzji, ale przed wydaniem wyroku przez Sąd pierwszej instancji (por. wyrok SN z dnia 17 stycznia 2012 r., I UK 190/11, L.).

Tożsamy pogląd wyrażony został w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 maja
2012 r., zgodnie z którym art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c. jest wyjątkiem od zasady, według której Sąd pierwszej instancji kontroluje tylko stan rzeczy - faktyczny i prawny - istniejący w chwili wydania decyzji przez organ rentowy. Wyjątek ten przewiduje możliwość uchylenia przez Sąd decyzji organu rentowego, przekazania sprawy do rozpoznania (i ewentualnego wydania nowej decyzji) organowi rentowemu, z jednoczesnym umorzeniem postępowania sądowego. Jest to możliwe wówczas, gdy w toku postępowania przed sądem pierwszej instancji doszło do ujawnienia się nowych okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, które powstały po dniu złożenia odwołania od tej decyzji. Ujawnienie się tego rodzaju nowych okoliczności może wpłynąć na sposób rozstrzygnięcia sprawy przez Sąd pierwszej instancji. Muszą one jednak ujawnić się przed zamknięciem rozprawy w tym sądzie. Inaczej mówiąc, w sprawie o stwierdzenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy możliwe jest uchylenie decyzji organu rentowego
i przekazanie sprawy temu organowi do ponownego rozpoznania, jednak tylko wtedy, gdy zmiana w stanie zdrowia wnioskodawcy wpływająca na stwierdzenie jego niezdolności do pracy nastąpiła do chwili zamknięcia rozprawy przed sądem pierwszej instancji (por. wyrok SN z dnia 11 maja 2012 r., I UK 411/11, L.).

W przypadku opiniowanej nie doszło w ocenie Sądu do ujawnienia nowych okoliczności dotyczących stanu zdrowia dopiero na etapie postępowania sądowego. Jak wynika z opinii biegłej okulisty zarówno ostrość wzroku badanej w październiku 2023 roku, jak i ostrość wzroku z 20.09.2024 r. (data badania przez biegłą) upoważniały do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy, w świetle obowiązujących przepisów. Nie pojawiły się zatem żadne nowe okoliczności, których nie oceniał ani lekarz orzecznik, ani komisja lekarska organu rentowego.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał odwołującej prawo do okresowej renty socjalnej od dnia
2 listopada 2023 roku do dnia 30 listopada 2026 roku, o czym orzeczono, jak w sentencji wyroku.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawczyni przez pełnomocnika z urzędu, Sąd orzekł na podstawie § 15 ust. 2 w zw. z § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 maja 2014 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (t.j. Dz. U. z 2024 r., poz. 764).