Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 27.02. 2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. odmówił J. F. prawa do rekompensaty z tytułu utraty możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze wobec nieudowodnienia 15 lat pracy w szczególnych warunkach, ponieważ kserokopia świadectwa pracy nie stanowi środka dowodowego, brak jest wskazania numeru uchwały oraz stanowiska pracy, a stanowisko piekarz nie jest zgodne z wykazem, stanowiącym załącznik do zarządzeń resortowych a w świadectwie pracy wskazano, że nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. /decyzja k.61/

W dniu 5 kwietnia 2023 r. J. F. złożył odwołanie od ww. decyzji. W treści odwołania wskazał, że w spornym okresie pracował w warunkach szczególnych na stanowisku piekarza.

/odwołanie k.3/

W odpowiedzi na odwołanie pełnomocnik organu rentowego wniósł o jego oddalenie.

/odpowiedź na odwołanie k.5/

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawca J. F. urodził się (...)

/okoliczność bezsporna/

Decyzją z dnia 25.01.2023 r, Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. przyznał wnioskodawcy emeryturę z urzędu w kwocie zaliczkowej.

/decyzja k.56 akt ZUS/

W dniu 27.01.2023 r ubezpieczony wystąpił z wnioskiem o rekompensatę.

/wniosek – k. 59 akt ZUS/

Zgodnie z duplikatem świadectwem pracy z dnia 11.01.2008 r wnioskodawca był zatrudniony w Gminnej Spółdzielni (...) w B. od dnia 30.08.1977 r do dnia 31.05.1999 r w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku piekarz – ciastowy i nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych.

/świadectwo pracy – k. 6 akt ZUS/

Wnioskodawca w okresie tego zatrudnienia przygotowywał surowce na ciasto, wyrabiał ciasto. Jak nie przyszedł piecowy, to zastępował go przy piecu. Prace wykonywał w pomieszczeniu, gdzie stał piec. Były to stare piece na węgiel. W niedzielę szykował kwasy i produkty. Nie zdarzały się przestoje. Był zatrudniony na stanowiskach pomocnika piekarza, piekarza, starszego piekarza, piekarza stołowego, piekarza – ciastowego. W ostatnim okresie był także brygadzistą/od 1996 r/. W sierpniu 1978 r, sierpniu 1988 r i lipcu 1991 r otrzymał karę porządkową upomnienia za wyprodukowanie pieczywa złej jakości bądź za zaniżone naważki ciasta. Otrzymywał dodatek za pracę w warunkach szkodliwych./aneks z dnia 30.04.1998/ oraz dodatek uzależniony od ilości wypieczonego pieczywa. Do jego obowiązków należało m.in . organizowanie pracy, przyjmowanie i przygotowywanie surowców, sporządzanie rozczynów, zakwasów, kierowanie ciast do produkcji, nadzór nad procesami technologicznymi, szkolenie praktyczne pracowników /zakres obowiązków z 1997 r/.

/przesłuchanie wn-cy e – prot. z dnia 23.06.23 00:01:37 w zw. Z 00:08:16, umowa, angaże, zakres obowiązków – w aktach osobowych zał. do akt/

Zgodnie ze świadectwem wykonywania pracy w warunkach szczególnych wnioskodawca był zatrudniony w Gminnej Spółdzielni (...) w B. od dnia 30.08.1977 do dnia 31.05.1999 r i w tym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace piekarza, na stanowisku wymienionym w wykazie A dział X poz. 11 pkt. 11 wykazu stanowiącego załącznik do uchwały zarządu głównego (...) z dnia 25.08.1983 w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy spółdzielczości rolniczej.

/świadectwo – k. 60 akt ZUS/

Zgodnie z duplikatem świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych wnioskodawca był zatrudniony w Gminnej Spółdzielni (...) w B. od dnia 30.08.1977 do dnia 31.05.1999 r i w tym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace piekarza, na stanowisku piekarza – ciastowego wymienionym w rozp. (...) z dn 1.02.1999 r, wykazie A dział X poz. 11 pkt. 11 wykazu stanowiącego załącznik do uchwały zarządu głównego (...) z dnia 25.08.1983 w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy spółdzielczości rolniczej

/świadectwo – k. 66 akt ZUS/

Sąd Okręgowy dokonał następującej oceny dowodów i zważył, co następuje:

W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

Stosownie do art. 2 pkt. 5 i art.21 ust.1 ustawy o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2022 r. , poz. 1340) rekompensata stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Celem rekompensaty, podobnie jak i emerytury pomostowej, jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych przy pracach w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W przypadku rekompensaty realizacja tego celu polega jednak nie na stworzeniu możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, lecz na odpowiednim zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z FUS, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego ( tak M. Zieleniecki - Komentarz do art.21 ustawy o emeryturach pomostowych, LEX, por. też wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 31.03.2016 r., III AUa 1899/15 – LEX 2044406).

Zgodnie z art.21 ust.1 ustawy o emeryturach pomostowych rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Stosownie do treści ust. 2 tego przepisu rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

W myśl art. 23 ust.1 i 2 powołanej ustawy ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę; rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Artykuł 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty, tj.:

1) nienabycie prawa do emerytury pomostowej,

2) osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszącego co najmniej 15 lat.

Przesłanką negatywną zawartą w art. 21 ust.2 ustawy o emeryturach pomostowych jest nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

W literaturze podkreśla się, że wykładnia przepisu art. 21 ust.2 ustawy o emeryturach pomostowych nie może prowadzić do absurdalnego wniosku, że prawo do rekompensaty przysługuje wyłącznie tym osobom, które nie nabyły prawa do jakiejkolwiek emerytury z FUS. Skoro zgodnie z art.23 ustawy o emeryturach pomostowych rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, a zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., za których były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 r., to warunek sformułowany w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia. Przyjąć tym samym również należy, że rekompensata nie przysługuje tym ubezpieczonym, którzy zostali objęci ubezpieczeniem społecznym lub rozpoczęli służbę po 31 grudnia 1998 roku.

Analiza układu warunkującego prawo do emerytury pomostowej prowadzi do wniosku, że świadczenie to przysługuje tym pracownikom, którzy osiągnęli co najmniej 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art.32 ust.1 i 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ale nie nabyli prawa do emerytury pomostowej z powodu nieuznania ich pracy za wykonywaną w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych (tak M. Zieleniecki - Komentarz do art.21 ustawy o emeryturach pomostowych, LEX).

Stosownie natomiast do treści art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( tj. Dz. U. z 2022 r. , poz. 504 ), za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych.

Z kolei art. 32 ust.4 ustawy emerytalnej stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, to jest na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz.43 ze zm.).

Z § 1 cytowanego rozporządzenia wynika, że jego treść stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia. Przepis § 2 ust.1 rozporządzenia ustala, że za okresy uzasadniające nabycie prawa do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu uważa się okresy, w których praca w szczególnych warunkach jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

W świetle § 2 ust. 1 wskazanego rozporządzenia oraz zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przy czym powyższe okoliczności pracownik jest obowiązany udowodnić ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 15 grudnia 1997 r. II UKN 417/97 – (...) i US (...) i wyrok Sądu Najwyższego z 15 listopada 2000 r. II UKN 39/00 Prok. i Prawo (...) ).

W niniejszym postępowaniu wnioskodawca domagał się ustalenia, że Gminnej Spółdzielni (...) w B. od dnia 30.08.1977 r do dnia 31.05.1999 r w pełnym wymiarze czasu pracy pracował w warunkach szczególnych na stanowisku piekarz – ciastowy i tym samym spełnia warunki do przyznania rekompensaty.

Rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43) w § 2 ust. 2 zobowiązuje zakłady pracy do stwierdzenia okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wyłącznie na podstawie posiadanej dokumentacji.

Brak takiego świadectwa lub jego zakwestionowanie przez organ rentowy nie wyklucza jednak dokonania ustalenia zatrudnienia w warunkach szczególnych innymi środkami dowodowymi w toku postępowania sądowego.

Należy wskazać, że świadectwo pracy w warunkach szczególnych wydane pracownikowi przez pracodawcę z zachowaniem warunków przewidzianych normą § 2 ww. rozporządzenia stanowi domniemanie i podstawę do przyjęcia, iż okres pracy w nim podany jest okresem pracy w warunkach szczególnych. Samo jednakże posiadanie świadectwa pracy potwierdzającego wykonywanie zatrudnienia w warunkach szczególnych organu rentowego nie wiąże i nie przesądza automatycznie o przyznaniu świadczenia emerytalnego na podstawie art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach w postępowaniu sądowym traktuje się jako dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c., który stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Dokument taki może być więc weryfikowany pod kątem prawdziwości wskazanych w nim faktów (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 4 listopada 2008 roku sygn. III AUa 3113/08, Lex nr 552003; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 30 listopada 2006 roku sygn. III AUa 466/06, opubl: Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Katowicach rok 2007, Nr 3, poz. 8; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 24 września 2008 roku sygn. III AUa 795/08, opubl: Orzecznictwo Sądów Apelacji B. rok 2008, Nr 4, str. 60). Sąd nie jest zatem w żaden sposób związany oceną charakteru zatrudnienia pracownika dokonaną przez pracodawcę w wystawionym pracownikowi świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Ma ono służyć jedynie celom dowodowym. Dokument ten podlega co do swojej wiarygodności i mocy dowodowej takiej samej ocenie, jak każdy inny dowód (art. 233 § 1 k.p.c.) – vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 2009 r., sygn. I UK 316/08, LEX nr 707858, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2011 r., sygn. akt III UK 213/10, LEX nr 950436).

Okresy pracy w warunkach szczególnych wskazane w powołanym wyżej rozporządzeniu w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach mogą być wykazywane przez zainteresowanego, przed Sądem wszelkimi środkami dowodowymi, a przewidzianymi przez kodeks postępowania cywilnego, a w szczególności dokumentami z osobowych akt pracowniczych, zeznaniami świadków, przesłuchaniem stron. Przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków przed organem rentowym nie jest dopuszczalne (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 1985 roku - III UZP 5/85 LEX nr 14635, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1984 roku - (...)LEX nr 14630 uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1984 roku - III UZP 6/84 LEX nr 14625).

Według treści § 3 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.) za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury, zwany dalej „wymaganym okresem zatrudniania” uważa się okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia. Pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn;

ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Powołany wykaz wskazuje wszystkie te prace w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego.

W wykazie tym do pracy w szczególnych warunkach zostały zaliczone prace w postaci prac przy wypieku pieczywa ( wykaz A dział X punkt 11).

Podkreślenia, wymaga w niniejszej sprawie stanowisko Sądu Najwyższego, który to w wyroku z dnia 15 marca 2017 r. I UK 120/16 zaznaczył, iż: „prace przy wypieku pieczywa” należy rozumieć w ten sposób, że jego zakresem objęte są zarówno czynności przygotowawcze do wypieku takie jak pobranie mąki, jej ważenia, wyrabiania i formowania ciasta, jak i czynności podejmowane na etapie wypieku pieczywa w piecu, a więc wkładanie uformowanego ciasta do pieca, pieczenie i wyjmowanie pieczywa z pieca (podobnie wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2015 r., I UK 336/14, wyrok SN z dnia 2.03.2022 r, (...) 116/21). Za takim rozumieniem wskazanego sformułowania przemawia ponadto użycie w nim przyimka, „przy”, który łączy z „wypiekiem pieczywa” związane z nim czynności poprzedzające i przygotowawcze.(…)”

Chodzi o wszelkie czynności piekarzy wykonywane w jednym integralnym procesie technologicznym (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2017 r., , III UK/71/16/

Uzasadnieniem dla uznania za pracę w szczególnych warunkach szerokiego zakresu prac "przy wypieku pieczywa" jest fakt występujących w trakcie ich wykonywania uciążliwości (w szczególności w małych i niezmechanizowanych piekarniach) związanych z niekorzystnymi warunkami mikroklimatycznymi (temperatura na stanowisku pracy), znacznym zakresem ciężkich fizycznych prac ręcznych, pracą wielozmianową, w tym nocną, zapyleniem z powodu pyłów pochodzenia organicznego, głównie mąki./tak SA w Gdańsku z dnia 4.11.2021 r, III AUa 1011/20/

Nie jest dopuszczalne ograniczenie szczególnego charakteru zatrudnienia "przy wypieku chleba" wyłącznie do podawania i wybierania pieczywa z pieców piekarniczych, gdyż uciążliwy charakter pracy piekarzy w żadnym razie nie ogranicza się ani nie wynika wyłącznie z "wysokiej temperatury" środowiska pracy, która oddziałuje w większy lub mniejszy sposób nie tylko na piekarzy "piecowych", ale na wszystkich piekarzy zatrudnionych w piekarniach./tak SN w wyroku z dnia 9.02.2017 r, III UK 71/16/

Z poczynionych, na podstawie zeznań wnioskodawcy i jego dokumentacji osobowo płacowej, których strony w żaden sposób nie zakwestionowały, w sprawie ustaleń, wynika, że wnioskodawca w okresie spornego zatrudnienia przygotowywał surowce na ciasto, wyrabiał ciasto. Jak nie przyszedł piecowy, to zastępował go przy piecu. Prace wykonywał w pomieszczeniu, gdzie stał piec. Były to stare piece na węgiel. W niedzielę szykował kwasy i produkty. Nie zdarzały się przestoje. Był zatrudniony na stanowiskach pomocnika piekarza, piekarza, starszego piekarza, piekarza stołowego, piekarza – ciastowego. Dopiero w ostatnim okresie był także brygadzistą/od 1996 r/. Jednocześnie był karany karami porządkowymi za wyprodukowanie pieczywa złej jakości bądź za zaniżone naważki ciasta i otrzymywał dodatek za pracę w warunkach szkodliwych oraz dodatek uzależniony od ilości wypieczonego pieczywa. Dopiero od 1997 r do jego obowiązków należało m.in . organizowanie pracy, przyjmowanie i przygotowywanie surowców, sporządzanie rozczynów, zakwasów, kierowanie ciast do produkcji, nadzór nad procesami technologicznymi, szkolenie praktyczne pracowników.

Wnioskodawca zatem w sposób niewątpliwy wykazał więc przed Sądem, że w spornym okresie (co najmniej do 1996 roku, gdy otrzymał stanowisko brygadzisty) czasu pracował w pełnym wymiarze czasu pracy przy wypieku pieczywa, a więc wykonywał prace wynikające z wykazu A dział X punkt 1, stanowiącego załącznik do ww. rozporządzenia.

Mając na uwadze powyższe nie ulega wątpliwości, że wnioskodawca pracował w szczególnych warunkach przez ponad 15 lat oraz że spełnione zostały wszystkie pozostałe przesłanki do nabycia prawa do rekompensaty przewidzianej w art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł jak w sentencji wyroku.