Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 1.04.2022 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. stwierdził, że J. K. jako pracownik u płatnika składek (...) J. Ż. nie podlega: obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu od dnia 1.01.2022 r.

W ocenie ZUS, J. K. nie wykonywał pracy u płatnika składek od 1.01.2022 r. (sobota) stał się niezdolny do jej wykonywania już od 3.01.2022 r. (poniedziałek) a został zgłoszony do ubezpieczeń jedynie w celu uprawdopodobnienia nawiązania stosunku pracy oraz świadczenia pracy, a w konsekwencji uzyskania tytułu do ubezpieczeń społecznych z zamiarem korzystania z wypłaty zasiłków z ubezpieczenia chorobowego. Zatem zawarta między stronami umowa o pracę miała charakter pozorny jako taka jest nieważna i nie może stanowić tytułu do ubezpieczeń.

/decyzja – k. 52-54 akt ZUS/

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł zarówno J. K. jak i płatnik J. Ż. wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji i ustalenie, iż J. K. podlegał ubezpieczeniom społecznym jako pracownik w spornym okresie. W uzasadnieniu swego stanowiska J. K. wskazał, że umowa o pracę została zawarta 31.12.2021 r. od 1.01. 2022 r. aby utrzymać ciągłość pracy. Był to wyraz docenienia jego wcześniejszej ponad rocznej pracy w ramach umowy zlecenia. Odwołujący wskazał, że co prawda w krótkim czasie bo już 3.01.2022 stał się niezdolny do pracy lecz było to zdarzenie losowe - w nocy z 2-3.01.2022 przeszedł rozległy zawał, z uwagi na który jest nadal niezdolny do pracy. Natomiast J. Ż. podkreślił, iż wychodząc naprzeciw oczekiwaniom pracowników postanowił od (...) zatrudniać pracowników na umowy o pracę i tak w styczniu pozostały na umowę zlecenia (...) osoby a w marcu 2022 nie zatrudniał już pracowników na umowę zlecenia. W grupie osób które otrzymały umowę o pracę był J. K. dla którego zostało złożone zgłoszenie (...) z pełnym ubezpieczeniem.

/ odwołanie k 3-8 akt VIII U767/22 odwołanie k. 3 akt VIII U 1031/22/

W odpowiedziach na odwołania organ rentowy wniósł o oddalenie odwołań i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych podtrzymując argumentację podniesioną w zaskarżonej decyzji.

/ odpowiedź na odwołanie k. 9-10 akt VIII U767/22, odpowiedź na odwołanie k. 5-6 akt VIII U 1031/22/

Zarządzeniem z dnia 9.06.2022 r. sprawy obu ww. odwołań połączono do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia.

/ zarządzenie k. 9 akt VIII U 1031/22/

Ustanowiony w toku procesu pełnomocnik z urzędu wnioskodawcy pismem z dnia 2.09.2022 r. poparł odwołanie.

/ pismo z dnia 2.09.2022 k. 53-57 akt ZUS/

Na rozprawie w dniu 26.09.2023 r. pełnomocnik wnioskodawcy poparł odwołanie, wniósł o przyznanie wynagrodzenia za pomoc prawną z urzędu oświadczając, iż koszty nie zostały w żadnej części uiszczone. Wniósł o ustalenie stawki wg przepisów dotyczących pełnomocników, ale nie ustanowionych z urzędu. Wnioskodawca J. Ż. poparł odwołanie. Pełnomocnik ZUS wniósł o oddalenie odwołań i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie.

/stanowisko procesowe stron protokół z rozprawy z dnia 26.09.2023 r. 00:02:16-00:06:05 i 00:26:57-00:30:21/

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

J. Ż. prowadzi działalność gospodarczą pod firmą ZAKŁAD (...) J. Ż.. Jej przedmiotem jest "rozmnażanie roślin". Płatnik jest m. przedsiębiorcą- zatrudniał do 9 osób w oparciu o umowę o pracę - laborantów i kilka osób na umowę zlecenia (...) w okresie letnim, dwie na stałe w charakterze pomocy ogrodnika. Limit osób zatrudnionych w oparciu o umowę o pracę wyznaczał status małego przedsiębiorcy. Płatnik mógł zatrudnić w oparciu o umowę o pracę kolejna osobę tylko gdy mieściła się w limicie tj. gdy ktoś z pracy rezygnował lub został zwolniony.

/ zestawienie osób zatrudnionych w oparciu o umowę o pracę k. 85,89 zestawienie osób zatrudnionych w oparciu o umowę zlecenia k. 88,90,92, zeznania wnioskodawcy J. K. protokół z rozprawy z dnia 26.09.2023 r. 00:25:20 -00:26:31 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 7.02.2023 r. 00:01:32- 00:09:29 i 00:34:40- 00:39:02, zeznania płatnika J. Ż. protokół z rozprawy z dnia 26.09.2023 r. 00:26:31- (...):31 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 7.02.2023 r. 00:10:16-00:34:40 i 00:39:02-00:43:14, zeznania świadka T. Z. protokół z rozprawy z dnia 26.09.2023 r.00:08:19-00:22:23/

W 2021 roku w zakładzie zatrudnionych było 9 pracowników, z których dwóch zostało zwolnionych odpowiednio z styczniu i lutym 2021 roku. W 2022 roku płatnik zatrudniał 10 osób, włączając w to wnioskodawcę. Jednocześnie uprzednio zatrudniony na podstawie umowy cywilno-prawnej M. J. zatrudniony był początkowo na podstawie umowy zlecenia od 20 września do 31 grudnia 2021 roku i od 1 stycznia do 28 lutego 2022 roku a następnie od 1 marca do 31 października 2022 roku na podstawie umowy o pracę.

/ zestawienie osób zatrudnionych w oparciu o umowę o pracę k. 85,89 zestawienie osób zatrudnionych w oparciu o umowę zlecenia k. 88,90,92/

Wnioskodawca J. K. w okresie od 1.07.2020r. do 31.12.2021r. był zatrudniony u ww. płatnika jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia, w oparciu o szereg kolejnych umów zlecenia, z których ostatnia dotyczyła okresu od 1 XI do 31 XII 2021 roku. Umowy zlecenia z wnioskodawcą zawierano na wykonywanie czynności pomocniczych w gospodarstwie rolno-ogrodniczym. W ramach umowy zlecenia zajmował się przesadzaniem, podlewaniem roślin, załadunkiem i rozładunkiem czasem opryskami. Zajmował się ogrzewaniem i kotłownią, którą obsługiwał sprawniej niż inni pracownicy. Wynagrodzenie było określone w stawce godzinowej i wypłacane gotówką. Od wynagrodzenia nie była potrącana składka na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. Wysokość wynagrodzenia w okresie wykonywania umowy zlecenia kształtowała się w granicach od 816,00 zł. do 1564,00 zł. brutto. Liczba godzin pracy była uzależniona od potrzeb. W okresie październik - grudzień 2021 r. wnioskodawca przepracował u płatnika odpowiednio 60, 47 i 52 godziny miesięcznie. J. K. był zgłoszony przez płatnika do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych bez dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia.

/ bezsporne umowy zlecenia k. 40- 49 akt ZUS, rachunki i wykazy przepracowanych na zlecenie godzin k. 16- 39 akt ZUS, zeznania wnioskodawcy J. K. protokół z rozprawy z dnia 26.09.2023 r. 00:25:20 -00:26:31 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 7.02.2023 r. 00:01:32- 00:09:29 i 00:34:40- 00:39:02 zeznania płatnika J. Ż. protokół z rozprawy z dnia 26.09.2023 r. 00:26:31- (...):31 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 7.02.2023 r. 00:10:16-00:34:40 i 00:39:02-00:43:14, zeznania świadka T. Z. protokół z rozprawy z dnia 26.09.2023 r.00:08:19-00:22:23/

J. K. w ocenie płatnika był sumiennym i rzetelnym zleceniobiorcą zamierzał kontynuować z nim współpracę .

/ pisemne wyjaśnienia płatnika w postępowaniu przed ZUS k. 9 akt ZUS zeznania płatnika J. Ż. protokół z rozprawy z dnia 26.09.2023 r. 00:26:31- (...):31 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 7.02.2023 r. 00:10:16-00:34:40 i 00:39:02-00:43:14, zeznania wnioskodawcy J. K. protokół z rozprawy z dnia 26.09.2023 r. 00:25:20 -00:26:31 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 7.02.2023 r. 00:01:32- 00:09:29 i 00:34:40- 00:39:02zeznania świadka T. Z. protokół z rozprawy z dnia 26.09.2023 r.00:08:19-00:22:23/

Z datą 31.12.2021 r. (piątek) strony tj. płatnik i wnioskodawca J. K. formalnie zawarły umowę o pracę na czas określony od 1.01.2022 do 30.06.2022 r. w wymiarze czasu pracy pełen etat, z wynagrodzeniem 3010,00 zł brutto. Jako miejsce wykonywania pracy wskazano: Ł.. J. K. został zatrudniony na stanowisko pracownik gospodarczy. Termin rozpoczęcia pracy 01.01.2022 r.

/ umowa o pracę k. 35 akt ZUS/

We dniu 31.12.2021 r. J. K. nie świadczył pracy w oparciu o umowę zlecenia.

/ bezsporne/

Płatnik zgłosił J. K. do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego od 1.01.2022 r. jako pracownika w dniu 3.01.2022 r. Płatnik składek złożył też za ww dokument rozliczeniowy za styczeń 2022 r., w którym wykazał podstawy wymiaru składek w kwocie 100,43 zł.

/ bezsporne, lista płac za 01/2022 r. k. 73/

Od 3 .01.2022 r. J. K. stał się niezdolny do pracy z powodu choroby. W nocy z 2 na 3.01.2022 r. ww doznał rozległego zawału serca. Absencja chorobowa trwa nadal.

/ bezsporne, dokumentacja medyczna k. 28-40, zeznania wnioskodawcy J. K. protokół z rozprawy z dnia 26.09.2023 r. 00:25:20 -00:26:31 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 7.02.2023 r. 00:01:32- 00:09:29 i 00:34:40- 00:39:02/

Wnioskodawca z uwagi na powyższe nie przystąpił do wykonywania obowiązków pracowniczych u płatnika. Nie zdążył podjąć pracy w oparciu o umowę o pracę, w ramach umowy nie wykonywał obowiązków służbowych.

/ pisemne wyjaśnienia wnioskodawcy w postępowaniu przed ZUS k. 15 akt ZUS

Ubezpieczony nie zrobił badań lekarskich oraz szkolenia w zakresie BHP ze względu na powstałą niezdolność do pracy. Skierowanie na badania wstępne wystawiono z datą 31.12.2021 r. Badania lekarskie i szkolenie BHP miały być zaplanowane na dzień 3.01.2022 r.

/ bezsporne, skierowanie na badania k. 50 akt ZUS pisemne wyjaśnienia płatnika w postępowaniu przed ZUS k. 9 akt ZUS zeznania wnioskodawcy J. K. protokół z rozprawy z dnia 26.09.2023 r. 00:25:20 -00:26:31 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 7.02.2023 r. 00:01:32- 00:09:29 i 00:34:40- 00:39:02 /

W miejsce wnioskodawcy nikt nie został zatrudniony ani na umowę o pracę ani na umowę zlecenie. Płatnik nie zatrudnił też nikogo w laboratorium.

/ zestawienie osób zatrudnionych w oparciu o umowę o pracę k. 85,89 zestawienie osób zatrudnionych w oparciu o umowę zlecenia k. 88,90,92, zeznania płatnika J. Ż. protokół z rozprawy z dnia 26.09.2023 r. 00:26:31- (...):31 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 7.02.2023 r. 00:10:16-00:34:40 i 00:39:02-00:43:14/

Płatnik zrezygnował z ogrzewania szklarni z użyciem kotła w październiku 2022 r. przeszedł na ogrzewanie gazowe.

/zeznania płatnika J. Ż. protokół z rozprawy z dnia 26.09.2023 r. 00:26:31- (...):31 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 7.02.2023 r. 00:10:16-00:34:40 i 00:39:02-00:43:14/

Wnioskodawca J. K. orzeczeniem Lekarza Orzecznika ZUS z dnia 28.08.2023 r. został uznany za osobę częściowo niezdolną do pracy do 31.12.2024 r. za datę powstania częściowej niezdolności uznano dzień 3.01.2022 r.

/ orzeczenie LO ZUS koperta k. 101/

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych dokumentów, których autentyczności nie kwestionowała żadna ze stron, a Sąd nie znalazł przyczyn by czynić to z urzędu, a ponadto częściowo opierając się na zeznaniach wnioskodawcy, płatnika i świadka T. Z. w takim jedynie zakresie, w jakim zeznania te posłużyły do poczynienia ustaleń w sprawie.

Oceniając zebrany w sprawie materiał dowodowy, Sąd nie dał wiary zeznaniom ww, w zakresie w jakim wskazywali na realność, zawartej w dniu 31.12.2021 r umowy o pracę, fakt podjęcia przez J. K. obowiązków służbowych -palenia przez niego w piecu w dniu 1.01.2022 r. Zdaniem Sądu zeznania ww. wskazujące na fakt realizowania przez wnioskodawcę i płatnika umowy o pracę od tego dnia są niewiarygodne. Podnieść należy, że wnioskodawca i płatnik na etapie postępowania przed ZUS a także w początkowej fazie procesu na tę okoliczność nie wskazywali. Podkreślenia wymaga, iż J. K. składając wyjaśnienia w ZUS /pismo k. 15/ sam wskazywał, że do obowiązków pracowniczych z uwagi na rozległy zawał nie zdążył przystąpić. Również płatnik tłumacząc w procesie/ pismo k. 69/ podstawę wyliczenia składki za ubezpieczonego za styczeń 2022 r. wskazywał że „początek zatrudnienia J. K. 1.01.2022 r. przypadał w sobotę a choroba zaczęła się w poniedziałek. Pierwsze dwa dni były dniami wolnymi od pracy, ale z uwagi na to, że wynagrodzenie jest stałą stawką miesięczną należy wypłacać wynagrodzenie także za dzień wolny od pracy”. Wyjaśnienia te zatem wskazywały, iż z uwagi na dni wolne praca wnioskodawcy nie była wówczas wykonywana. Natomiast zmiany stanowiska w tym przedmiocie płatnik nie umiał sensownie uzasadnić - powoływał się na „przejęzyczenie”. Bez wpływu na powyższą ocenę pozostawały też zeznania świadka T. Z.. WW twierdząc, iż wnioskodawca zastępował go w pracy przy piecu w dniu 1 stycznia mylił lata w jakich miało mieć to miejsce. Utrzymywał że wnioskodawca generalnie w 2022 r. odpowiadał za piec, kiedy co bezsporne z uwagi na chorobę wnioskodawca wówczas pracy u płatnika nie wykonywał. W końcu świadek oświadczył, że sam zajmował się piecem 1.01.2022 i w styczniu 2023 r. Płatnik jest także zupełnie niewiarygodny gdy wskazuje, iż ubezpieczony nie mógł zostać wcześniej zatrudniony a stało się to możliwe gdyż z końcem listopada lub w połowie grudnia 2021 roku odszedł pracownik -M. J. i dzięki temu można było zatrudnić wnioskodawcę. Tymczasem z zestawienia umów złożonego przez płatnika wynika, iż M. J. zatrudniony był w firmie od 20 września 2021 roku na podstawie dwóch umów cywilno-prawnych zawartych odpowiednio do 31 grudnia 2021 roku i 28 lutego 2022 roku a następnie zawarto z nim umowę o pracę od 1 mara 2022 roku, która została rozwiązana z końcem października ale nie jak twierdził płatnik - 2021 roku a 2022 roku czyli na długo po wypadku ubezpieczonego.

Z tych też względów uznać należy, iż twierdzenia ww. osób wskazujące na przyczyny zawarcia spornej umowy a także wykonywanie przez J. K. pracy w sobotę 1.01.2022 r. polegającej na paleniu w piecu nastawione były tylko i wyłącznie na uzyskanie pozytywnego wyniku rozstrzygnięcia. Znamiennym jest też, iż nie zostały one potwierdzone w pozostałym zgromadzonym materiale dowodowym. Dlatego należy uznać je za niewiarygodne i niemiarodajne dla rozstrzygnięcia. W ocenie sądu sporna umowa zawarta została po zaistnieniu zawału wnioskodawcy i antydatowana w celu zapewnienia ww ubezpieczeniem chorobowym.

Za niewiarygodną Sąd uznał również miesięczną i roczną ewidencję czasu pracy przedłożoną w procesie. Z dokumentów tych wynikało, iż wnioskodawca miał pracować 2 godziny 1.01.2022 r. Niemniej jednak w światle powyżej wskazanych okoliczności, Sąd doszedł do przekonania, że także wskazana dokumentacja została stworzona wyłącznie po to by uprawdopodobnić fakt wykonywania pracy przez wnioskodawcę w okresie po zawarciu kwestionowanej umowy, podczas gdy faktycznie okoliczność ta nie miała miejsca.

Wątpliwym jest też realne zapotrzebowanie na pracę wnioskodawcy w spornym okresie, które w swych zeznaniach podkreślały strony. Podnieść należy, iż przez blisko dwa lata strony nie widziały potrzeby zmiany modelu współpracy z umowy zlecenia na umowę o pracę. Ponadto w oparciu o zlecenie wnioskodawca świadczył pracę w wymiarze wyraźnie mniejszym niż miałoby to miejsce w oparciu o pełen etat. Strony co prawda wyjaśniały, iż było to spowodowane wyłącznie limitem osób jakie w oparciu o umowę o prace mógł zatrudniać płatnik jako mały przedsiębiorca i okazja ku temu nadążyła się dopiero po tym jak odszedł jeden z laborantów zatrudnionych w oparciu o umowę o pracę, jednakże podkreślenia wymaga, że nikt w miejsce wnioskodawcy na stanowisku pomocy ogrodnika ani w oparciu o umowę o prace ani umowę zlecenia nie został zatrudniony. Płatnik nie zatrudnił też żadnego laboranta. Nie istniały więc żadne przeciwskazania by przy rzeczywistym zapotrzebowaniu na pracę w oparciu o stosunek pracy przy braku wyczerpania limitu osób zatrudnionych przyjąć do pracy inna osobę. Brak zatrudnienia innej osoby przekonuje Sąd, iż zeznania płatnika i wnioskodawcy w tym przedmiocie były niewiarygodne, a zawarcie z wnioskodawcą umowy o prace było narzędziem zastosowanym post factum, które w obliczu nagłej choroby miało zapewnić mu świadczenia z ubezpieczenia chorobowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie jako niezasadne podlegało oddaleniu.

Zgodnie z treścią art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 8 ust. 1 i art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity Dz.U. z 2023 r. poz. 1230 t.j.) pracownicy, to jest osoby pozostające w stosunku pracy, podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym.

O uznaniu stosunku łączącego dwie osoby za stosunek pracy rozstrzygają przepisy prawa pracy.

Według art. 22 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku kodeks pracy, przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Do cech pojęciowych pracy stanowiącej przedmiot zobowiązania pracownika w ramach stosunku pracy należą osobiste i odpłatne jej wykonywanie w warunkach podporządkowania. Zgodnie ze stanowiskiem judykatury stosunek ubezpieczeniowy jest następczy wobec stosunku pracy i powstaje tylko wówczas, gdy stosunek pracy jest realizowany. Jeżeli stosunek pracy nie powstał bądź też nie jest realizowany, wówczas nie powstaje stosunek ubezpieczeniowy, nawet jeśli jest odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia z dnia 17 stycznia 2006 roku III AUa 433/2005, Wspólnota (...)). Podleganie pracowniczemu tytułowi ubezpieczenia społecznego jest uwarunkowane nie tyle opłacaniem składek ubezpieczeniowych, ile legitymowaniem się statusem pracownika rzeczywiście świadczącego pracę w ramach ważnego stosunku pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2005 roku o sygn. akt II UK 43/05, OSNAPiUS rok 2006/15 – 16/251).

W przedmiotowej sprawie organ rentowy stanął na stanowisku, iż umowa o pracę zawarta między ubezpieczonym J. K. a płatnikiem (...) J. Ż. jest nieważna, bowiem została zawarta dla pozoru.

Zgodnie z art. 83 § 1 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru.

Z czynnością prawną pozorną mamy do czynienia wówczas, gdy występują, łącznie, następujące warunki: oświadczenie woli musi być złożone tylko dla pozoru, oświadczenie woli musi być złożone drugiej stronie, adresat oświadczenia woli musi zgadzać się na dokonanie czynności prawnej jedynie dla pozoru, czyli być aktywnym uczestnikiem stanu pozorności. Pierwsza i zasadnicza cecha czynności pozornej wyraża się brakiem zamiaru wywołania skutków prawnych, jakie prawo łączy z tego typu i treścią złożonego oświadczenia. Jest to zatem z góry świadoma sprzeczność między oświadczonymi a prawdziwymi zamiarami stron, czyli upozorowanie stron na zewnątrz i wytworzenie przeświadczenia dla określonego kręgu (otoczenia), nie wyłączając organów władzy publicznej, że czynność o określonej treści została skutecznie dokonana. Jednakże zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, wyrażonym w wyroku z 14 marca 2001 roku (sygn. akt III UKN 258/00, opubl. OSNAP 2002/21/527), nie można przyjąć pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o pracę, gdy pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a pracodawca świadczenie to przyjmował. Nie wyklucza to rozważenia, czy w konkretnym przypadku zawarcie umowy zmierzało do obejścia prawa (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.).

O czynności prawnej mającej na celu obejście ustawy można mówić wówczas, gdy czynność taka pozwala na uniknięcie zakazów, nakazów lub obciążeń wynikających z przepisu ustawy i tylko z takim zamiarem została dokonana. Nie jest natomiast obejściem prawa dokonanie czynności prawnej w celu osiągnięcia skutków, jakie ustawa wiąże z tą czynnością prawną. Skoro z zawarciem umowy o pracę ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych wiąże obowiązek ubezpieczenia emerytalno-rentowego, chorobowego i wypadkowego, podjęcie zatrudnienia w celu objęcia ubezpieczeniem i ewentualnego korzystania ze świadczeń z tego ubezpieczenia nie może być kwalifikowane jako obejście prawa.

W sytuacji, gdy wolą stron zawierających umowę było faktyczne nawiązanie stosunku pracy i doszło do świadczenia pracy za wynagrodzeniem, sama świadomość jednej ze stron umowy, a nawet obu stron, co do wystąpienia w przyszłości zdarzenia uprawniającego do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, nie daje podstawy do uznania, że umowa miała na celu obejście prawa (wyrok SN z dnia 2 lipca 2008 roku, sygn. akt II UK 334/07, opubl. L.).

Sąd Okręgowy w całości podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 24 lutego 2010 roku w sprawie o sygn. akt II UK 204/09 (lex nr 590241), iż o tym czy strony istotnie nawiązały stosunek pracy stanowiący tytuł ubezpieczeń społecznych nie decyduje samo formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, wystawienie świadectwa pracy, ale faktyczne i rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy, a wynikających z art. 22 § 1 k.p. Istotne więc jest, aby stosunek pracy zrealizował się przez wykonywanie zatrudnienia o cechach pracowniczych. /por też Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 lutego 2023 r., III AUa 666/20/

W uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2010 r. w sprawie o sygn. akt I UK 43/10 (Lex nr 619658) wskazuje się, że umowa o pracę jest zawarta dla pozoru, a przez to nie stanowi tytułu do objęcia ubezpieczeniami społecznymi, jeżeli przy składaniu oświadczeń woli obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a podmiot wskazany jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy, czyli strony z góry zakładają, iż nie będą realizowały swoich praw i obowiązków wypełniających treść stosunku pracy. Skoro z zawarciem umowy o pracę ustawa z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 205, poz. 1585 ze zm.) wiąże obowiązek ubezpieczenia emerytalnego i rentowych oraz wypadkowego i chorobowego, to podjęcie zatrudnienia w celu objęcia tymi ubezpieczeniami i ewentualnie korzystania z przewidzianych nimi świadczeń nie jest obejściem prawa.

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 sierpnia 2010 r. w sprawie o sygn. akt I UK 74/10 (lex numer 653664) stwierdzono zaś, że podstawą ubezpieczenia społecznego jest rzeczywiste zatrudnienie, a nie sama umowa o pracę (art. 22 k.p., art. 6 ust. 1 pkt 1 i art. 13 pkt 1 w/w ustawy). Umowa o pracę nie jest czynnością wyłącznie kauzalną, gdyż w zatrudnieniu pracowniczym chodzi o wykonywanie pracy. Brak pracy podważa sens istnienia umowy o pracę. Innymi słowy jej formalna strona, nawet połączona ze zgłoszeniem do ubezpieczenia społecznego, nie stanowi podstawy takiego ubezpieczenia.

Z powyższego jednoznacznie wynika, że motywacja skłaniająca do zawarcia umowy o pracę nie ma znaczenia dla jej ważności przy tym wszak założeniu, że nastąpiło rzeczywiste jej świadczenia zgodnie z warunkami określonymi w art. 22 § 1 k.p. Tym samym nie można byłoby czynić stronie odwołującej zarzutów, że zawarła umowę o pracę jedynie w celu uzyskania świadczeń z ubezpieczeń społecznych/ bądź innych korzyści z tym związanych, pod tym wszakże warunkiem, że na podstawie kwestionowanej umowy realizowałaby zatrudnienie o cechach pracowniczych.

Mając na uwadze dotychczas poczynione rozważania prawne należy podkreślić, że w realiach niniejszej sprawy Sąd Okręgowy w celu dokonania kontroli prawidłowości zaskarżonej decyzji organu rentowego musiał zatem badać, czy pomiędzy wnioskodawcą a płatnikiem składek istotnie doszło do nawiązania i realizacji stosunku pracy w warunkach określonych w art. 22 § 1 k.p.

W tej sytuacji do Sądu należało przeprowadzenie oceny, czy analizowany stosunek prawny nosił konstytutywne cechy stosunku pracy.

W tym celu Sąd zbadał, czy odwołujący się osobiście świadczył pracę podporządkowaną pracodawcy (pod kierownictwem pracodawcy) w sposób ciągły, odpłatny, na rzecz i ryzyko pracodawcy. Dokonanie powyższego ustalenia miało bowiem znaczenie dla objęcia wnioskodawcy obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi: emerytalnym, rentowymi, chorobowym oraz wypadkowym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę.

Zdaniem Sądu, analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego prowadzi do wniosku, że sporna umowa zawarta została po dacie w niej określonej w celu zapewnienia wnioskodawcy ubezpieczenia. Z tych względów ubezpieczony nie mógł wykonywać żadnej pracy na rzecz płatnika składek w spornym okresie. Wyżej wymieniony miał wykonywać pracę pomocnika ogrodnika w pełnym wymiarze czasu pracy, jednak zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie pozwala ustalić, aby jakiekolwiek czynności na rzecz płatnika wnioskodawca podjął. Jak już podniesiono zeznania stron i świadka co do tych okoliczności są niewiarygodne, nie ma też żadnej dokumentacji czy innych dowodów mogących potwierdzać wykonywanie pracy przez wnioskodawcę w dniu 1.01.2022 r.

Stosunek pracy jest stosunkiem zobowiązaniowym uzewnętrzniającym wolę umawiających się stron, po stronie pracownika musi zatem istnieć chęć świadczenia pracy oraz obiektywna możliwość jej świadczenia, a po stronie pracodawcy potrzeba zatrudnienia i korzystania z tej pracy za wynagrodzeniem. Jeśli obiektywnie ze względów zdrowotnych praca przez wnioskodawcę nigdy nie została podjęta istnienie stosunku pracy musi być kontestowane.

Ważką jest też ocena racjonalności postępowania - potrzeby zatrudnienia konkretnej osoby na konkretnym stanowisku i na określonych warunkach. W ocenie sądu w tym przypadku także racjonalność nawiązania stosunku pracy z wnioskodawcą jest wątpliwa skoro płatnik przez blisko dwa lata współpracy nie widział takiej potrzeby, nadto w obliczu choroby wnioskodawcy i długotrwałej jego nieobecności w pracy spowodowanej chorobą nie zatrudnił nikogo na jego miejsce. Zapotrzebowanie na pracę wnioskodawcy na warunkach umowy o pracę nie było zatem realne.

Przy tym do ustalenia, że doszło do powstania pomiędzy stronami stosunku pracy nie jest zatem wystarczające spełnienie warunków formalnych zatrudnienia, takich jak zawarcie umowy o pracę, zgłoszenie do ubezpieczenia, a konieczne jest ustalenie, że strony miały rzeczywisty zamiar (wolę) wykonywać obowiązki stron stosunku pracy i to czyniły. Nie może bowiem być tolerowana sytuacja, w której osoba zainteresowana w uzyskaniu świadczeń z ubezpieczenia społecznego, do których nie ma tytułu, z pomocą płatnika składek wytwarza dokumenty służące wyłącznie do tego celu. /Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 9 lutego 2023 r., III AUa 92/20/

Sąd Najwyższy wielokrotnie zwracał uwagę, że umowa o pracę, która nie wiąże się z rzeczywistym jej wykonywaniem, a zgłoszenie do ubezpieczenia następuje tylko pod pozorem istnienia tytułu ubezpieczenia w postaci stosunku pracy, nie rodzi skutków w sferze prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. /Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 25 stycznia 2023 r., I (...) 147/21/

O pozorności umowy o pracę można mówić gdy nie doszło w ogóle do świadczenia pracy w sposób odpowiadający treści zawartej umowy, a jedynie stworzono pozory w postaci zgłoszenia do ubezpieczenia, opodatkowania, opłacenia składek ubezpieczeniowych i np. sporządzenia list płac i obecności. /Wyrok Sądu Okręgowego w Kaliszu - V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 grudnia 2022 r., V U 652/22/

Zdaniem Sądu Okręgowego, analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego prowadzi do wniosku, że w sprawie niniejszej nie zostały spełnione wskazane omówione powyżej elementy określone w art. 22 kp świadczące o istnieniu stosunku pracy. Okoliczności sprawy jednoznacznie wskazują, że celem podjętych przez płatnika i ubezpieczonego działań było wyłącznie objęcie wnioskodawcy ubezpieczeniem chorobowym post factum w obliczu zdarzenia powodującego jego długotrwałą niezdolność do pracy. Fikcyjne, czyli tylko pozorne zawarcie umowy o pracę nie mogło stanowić zaś podstawy do objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami pracowników.

Wobec powyższego Sąd uznał, że zaskarżona decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ustalająca niepodleganie przez J. K. ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę jako pracownika u płatnika (...) J. Ż. odpowiada prawu i na podstawie art.477 ¹⁴§1 k.p.c. oddalił odwołanie.

O kosztach pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy z urzędu orzeczono stosownie do treści § 15 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U. z 2019 r. poz. 68 t.j.) mając na uwadze wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 23 kwietnia 2020 roku, wydanego w sprawie SK 66/19. Wartość przyznanego wynagrodzenia zwiększono nadto o kwotę podatku od towarów i usług wyliczoną według stawki podatku obowiązującej dla tego rodzaju czynności (§ 4 ust.3).

Sąd zasądził od obu wnioskodawców na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kwoty po 180 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego wraz z ustawowymi odsetkami za opoxnienie zgodnie z wnioskiem i w oparciu o art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1804 ze zm.) – zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu.