Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 8 lutego 2024 r. po rozpatrzeniu wniosku z dnia 17.01.2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. odmówił K. M. prawa do rekompensaty z tytułu utraty możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W uzasadnieniu decyzji wskazano, iż zgodnie z art.21 ustawy z dn. 19 grudnia 2008r. rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli przed dniem 1 stycznia 2009 r. między innymi udowodni okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszący co najmniej 15 lat.

Zakład odmówił przyznania rekompensaty wobec nieudowodnienia 15 lat pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Zakład nie zliczył wnioskodawcy okresu zatrudnienia w (...) S.A. na stanowisku II oficera- pracownik wpisany na listę członków załogi statku w okresie od 2 sierpnia 1982 do 17 listopada 1989 r. oraz od 1 kwietnia 1990 do 14 maja 1990 r. ponieważ brak było oryginału dokumentu do wglądu. Ponadto okres ten nie był wystarczający do udokumentowania 15 lat w szczególnych warunkach. Nie zaliczono również okresów wykazanych na zaświadczeniu z firmy (...).E.S. Sp zo.o. z dnia 23 marca 2023 r. ponieważ w ww. okresach wnioskodawca odprowadzał dobrowolne składki na ubezpieczenie społeczne w związku z powyższym nie są to okresy zatrudnienia w charakterze pracownika w ramach stosunku pracy. Charakter pracy w szczególnych warunkach ściśle związany jest z posiadaniem statusu pracownika.

/decyzja w aktach ZUS k. 23v-24/

Odwołanie od powyższej decyzji w całości wniósł K. M. reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika - adwokata.

Zaskarżonej decyzji zarzucił:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 21 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2023 r, poz. 164) w zw. z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43) poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że powodowi nie przysługuje prawo do rekompensaty, ponieważ nie został udokumentowany 15-letni okres wykonywania zatrudnienia w szczególnych warunkach do dnia 31 grudnia 2008 r.

2. błąd w ustaleniach faktycznych i przyjęcie, że okresy zatrudnienia wykazane na zaświadczeniu z firmy (...).E.S. sp. z o.o. z dnia 23 marca 2023 r. nie są okresami zatrudnienia w charakterze pracownika w ramach stosunku pracy z uwagi na fakt, iż w ww. okresach powód odprowadzał dobrowolnie składki na ubezpieczenie społeczne.

Biorąc powyższe pod uwagę, odwołujący wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie K. M. prawa do rekompensaty nadto zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego kosztów procesu , w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

/odwołanie k. 3-9/

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie podtrzymując argumentację podniesioną w zaskarżonej decyzji. Dodatkowo podniesiono, iż w okresie 29.07.1999-28.02.2011 r. wnioskodawca był zgłoszony do ubezpieczeń oraz opłacał składki kodem 1610 jako obywatel polski wykonujący pracę w podmiocie zagranicznym, który nie posiada w Polsce ani siedziby ani przedstawicielstwa. Ponadto zgodnie ze stanowiskiem Ministra Pracy i Polityki Społecznej w celu uznania pracy polskich marynarzy pływających na statkach obcych bander za pracę w szczególnych warunkach wymagane jest łącznie potwierdzenie , że:

- marynarz był oddelegowany do pracy za granicą przez pracodawcę polskiego lub zarejestrowanego w Polsce,

- pozostawał z armatorem w stosunku pracy na statku,

- opłacał lub były opłacane składki na polskie ubezpieczenie,

- wykonywał pracę stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Ponadto brak jest możliwości uwzględnienia zaświadczenia wystawianego przez agencję pośrednictwa pracy ponieważ zaświadczenie zostało wystawione przez podmiot niebędący pracodawcą zatrudniający marynarza w szczególnych warunkach.

/odpowiedź na odwołanie k. 44-45/

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawca K. M., ur. (...) w dniu 17.01.2024 r. wniósł o przyznanie prawa do emerytury z rekompensatą. /bezsporne, wniosek k. 12-14 akt ZUS/

W rozpoznaniu wskazanego wniosku wydano m.in. zaskarżoną decyzję. /bezsporne/

W okresie od 2 sierpnia 1982 r. do 17 listopada 1989 r. oraz od 1 kwietnia 1990 r. do 14 maja 1990 r. wnioskodawca był zatrudniony w (...) S.A. na stanowisku II oficera. Wnioskodawca za wskazany okres zatrudnienia legitymuje się świadectwem wykonywania prac w warunkach szczególnych z dnia 9 stycznia 2001 r., w którym wskazano, iż w okresie tym wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, wykonywał pracę na statkach morskich w żegludze międzynarodowej i w polskim ratownictwie okrętowym - pracownik wpisany na listę członków załogi tych statków - Wykaz A Dział VIII poz. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 - Dz. U nr 8 poz. 43 na stanowisku II oficera wymienionym w wykazie A Dział VIII poz. 4 pkt 1 wykazu stanowiącego załącznik do zarządzenia 24 Ministra - Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15.08.1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu gospodarki morskiej. /świadectwo pracy w warunkach szczególnych k. 16 akt ZUS k. 10 oryginał k. 102/

Następnie wnioskodawca był zatrudniony u armatorów zagranicznych w systemie kontraktowym. Wszystkie okresy zatrudnienia dokumentowane były w kolejno wydawanych (...): Nr (...), Nr (...), Nr (...). /bezsporne książeczki żeglarskie Nr (...) k. 82-87, Nr (...) k. 25-42, Nr (...) k. 13-24/

W dostępnej (...) z Nr (...) wydanej przez (...) w G. w dniu 22.09.1988 udokumentowane są następujące okresy zatrudnienia:

- od dnia 06.06.1991 r. do dnia 4.10.1991 r. powód był zamustrowany na statku M.V. S. L. 2 na stanowisku chief officer;

- od dnia 7.05.1992 r. do dnia 16.07.1992 r. powód był zamustrowany na statku (...). (...) C. L. 2 na stanowisku chief officer;

- od dnia 10.09.1992 r. do dnia 22.10.1992 r. powód był zamustrowany na statku (...) D. C. L. 2 na stanowisku chief officer;

- od dnia 17.12.1992 r. do dnia 18.02.1993 r. powód był zamustrowany na statku (...) D. C. L. 2 na stanowisku chief officer;

- od dnia 22.04.1993 r. do dnia 24.06.1993 r. powód był zamustrowany na statku (...) D. C. L. 2 na stanowisku chief officer;

- od dnia 26.08.1993 r. do dnia 4.11.1993 r. powód był zamustrowany na statku (...) D. C. L. 2 na stanowisku chief officer;

- od dnia 3.01.1994 r. do dnia 16.03.1994 r. powód był zamustrowany na statku (...) D. C. L. 2 na stanowisku chief officer;

- od dnia 16.05.1994 r. do dnia 19.07.1994 r. powód był zamustrowany na statku (...) D. C. L. 2 na stanowisku chief officer;

- od dnia 7.09.1994 r. do dnia 1.11.1994 r. powód był zamustrowany na statku (...) D. C. L. 2 na stanowisku chief officer.

/książeczka żeglarska Nr (...) k. 82-87/

W (...) Nr (...) wydanej przez (...) w G. w dniu 24.11.1994 udokumentowane są m.in. następujące okresy zatrudnienia:

- od dnia 19.12.1994 r. do dnia 1.03.1995 r. powód był zamustrowany na statku (...) D. C. L. na stanowisku chief officer;

- od dnia 4.04.1995 r. do dnia 13.06.1995 r. powód był zamustrowany na statku (...). (...) B. na stanowisku chief officer;

- od dnia 17.07.1995 r. do dnia 3.09.1995 r. powód był zamustrowany na statku (...) D. C. L. na stanowisku chief officer;

- od dnia 12 .02.1996 r. do dnia 23 .04. 1996 r. powód był zamustrowany na statku (...) D. C. L. na stanowisku chief officer;

- od dnia 31.05.1996 r. do dnia 2.08.1996 r. powód był zamustrowany na statku (...). C. na stanowisku chief officer;

- od dnia 10 .09.1996 r. do dnia 10.11.1996 r. powód był zamustrowany na statku (...) D. C. L. na stanowisku chief officer;

- od dnia 16.12.1996 r. do dnia 1.03.1997 r. powód był zamustrowany na statku (...). (...) M. na stanowisku chief officer;

-od dnia 22 .04.1997 r. do dnia 8 .07.1997 r. powód był zamustrowany na statku (...). S. na stanowisku chief officer;

- od dnia 23 .09.1997 r. do dnia 2.03.1998 r. powód był zamustrowany na statku (...). U. na stanowisku chief officer;

- od dnia 22 .06.1998 r. do dnia 22 .10.1998 r. powód był zamustrowany na statku (...). K. na stanowisku chief officer.

/książeczka żeglarska z dnia 24.11.1994 Nr (...) k. 25-30/

Wnioskodawca legitymuje się zaświadczeniem z dnia 23 marca 2023 r. wystawionym przez (...).E.S spółkę z o.o. działającą jako agencja pośrednictwa pracy na podstawie ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. 2004 nr 99 poz 1001 ze zm), w którym wskazano, że wnioskodawca (nie będąc nigdy pracownikiem tej firmy) korzystał z usług pośrednictwa w zakresie znalezienia pracodawcy zagranicznego i był zatrudniony w szczególnych warunkach wykaz A dział VIII poz 4 p. 1 wykazu stanowiącego załącznik do Zarządzenia nr 24 Ministra- Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15.08.1983 w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach resortu gospodarki morskiej przez armatora zagranicznego (...) z siedziba w B. (Niemcy) ( (...) (...) na następujących kontraktach:

Nazwa statku	Długość kontraktu	Stanowisko
(...) (...)	06.01.1999 -23.06.1999	M.
(...) (...)	17.11.1999- 14.05.2000	M.
(...) (...)	15.07.2000- 13.12.2000	M.
(...) (...)	02.02.2001 -22.02.2001	M.
(...)	25.03.2001 - 13.06.2001	M.
(...) (...)	13.06.2001 -09.07.2001	M.
(...)	16.07.2001 -03.08.2001	M.
M. (...)	06.10.2001 -21.01.2002	M.
M. (...)	09.04,2002 -03.08.2002	M.
M. (...)	07.01.2003-08.04.2003	M.
M. (...)	31.05.2003-24.06.2003	M.
M. ITALY	09.08.2003-03.12.2003	M.
M. ITALY	26.02.2004- 18.07.2004	M.
M. (...)	06.10.2004-04.02.2005	M.
P (...)	07.05.2005-04.09.2005	M.
M. (...)	21.11.2005-25.01.2006	M.
M. (...)	14.04.2006-09.08.2006	M.
M. (...)	05.10.2006- 13.02.2007	M.
M. (...)	10.05.2007-31.07.2007	M.
M. (...)	16.09.2007- 10.12.2007	M.
M. (...)	07.02.2008-03.05.2008	M.
M. (...)	15.08.2008-18.10.2008	M.
M. (...)	16.02.2009-05.06.2009	M.
(...)	17.09.2009-21.01.2010	M.
(...)	24.03.2010-29.07.2010	M.
(...)	04.10.2010-27.02.2011	M.
(...)	06.05.2011 -04.08.2011	M.
(...)	17.10.2011 -30.12.2011	M.
(...)	20.05.2012- 10.07.2012	M.
(...)	05.08.2012-07.12.2012	M.
(...)	15.04.2013-25.07.2013	M.
(...)	09.11.2013 - 29.11.2013	M.
(...)	27.01.2014-20.05.2014	M.
(...)	15.08.2014 - 17.12.2014	M.
(...)	29.03.2015-05.08.2015	M.
(...)	27.10.2015-24.03.2016	M.
(...)	18.06.2016-15.10.2016	M.
ARAGONIT	03.02.2017-20.05.2017	M.
(...)	15.09.2017-21.02.2018	M.
(...)	21.09.2018-01.02.2019	M.
(...)	12.06.2019- 17.08.2019	M.
(...)	01.11.2019-03.12.2020	M.
(...)	01.07.2020-30.01.2021	M.
(...)	26.07,2021 -23.08.2021	M.
(...)	29.05.2022-26.10.2022	M.

/zaświadczenie z dnia 23.03.2023 r. k. 15 akt ZUS i k. 11-12/

W świetle wspomnianej (...) Nr (...) wydanej przez (...) w G. w dniu 24.11.1994 w okresach do 31.12.2008 r., objętych zaświadczeniem wnioskodawca był zaokrętowany w dniach:

06.01.1999 -23.06.1999

20.11.1999- 13.05.2000

16.07.2000- 13.12.2000

02.02.2001 -23.02.2001

27.03.2001 - 13.06.2001

13.06.2001 -09.07.2001

16.07.2001 -03.08.2001

08.10.2001 -21.01.2002

10.04.2002 -02.08.2002

08.01.2003-07.04.2003

01.06.2003-23.06.2003

10.08.2003-03.12.2003

27.02.2004- 18.07.2004

06.10.2004-03.02.2005

08.05.2005-04.09.2005

21.11.2005-25.01.2006

18.04.2006-09.08.2006

06.10.2006- 13.02.2007

12.05.2007-30.07.2007

18.09.2007- 10.12.2007

11.02.2008-02.05.2008

15.08.2008-18.10.2008

/książeczka Żeglarska Nr (...) k. 31-42/

Wnioskodawca w okresie pracy w (...) S.A. wykonywał prace na stanowisku II oficera. Natomiast pracując pod obcą banderią u armatorów zagranicznych był kapitanem statku. Wówczas sam odprowadzał składki na ubezpieczenie społeczne. Korzystał z pośrednictwa Agencji (...) najpierw (...) w W. a potem (...).E.S. sp zo.o. Wnioskodawca zawierał umowę z pośrednikiem a potem bezpośrednio umowę o pracę z armatorem. Agencje współpracowały z różnymi armatorami. W okresie współpracy z (...) z siedzibą w B. wnioskodawca był pracownikiem tej firmy. W okresie zatrudnienia organizowanego przez (...) w W. wnioskodawca pełnił funkcję chief oficera -zajmował się załadunkiem statku opieka nad załogą, potem w czasie współpracy z (...).E.S. sp zo.o. stanowisko mastera. Cały czas pracował na statku. Obowiązki służbowe w czasie pływania wypełniał w pełnym wymiarze czasu pracy. W całym okresie zatrudnienia pływał na wszystkich liniach po całym świecie bez ograniczeń. Od momentu podpisania kontraktu do momentu zejścia ze statku był dyspozycyjny przez 24 godziny. Wnioskodawca nie miał przerw w pracy spowodowanych urlopami bezpłatnymi czy zwolnieniami lekarskimi. Pływano w zasadzie tylko z przerwą na wykorzystanie dni wolnych za rejsy, nie było innych przerw w pracy. Wpis w książeczce żeglarskiej jest równoznaczny z wpisem na listę członków załogi danego statku. Po zakończeniu rejsu powrót zajmuje czasem dzień czasem 3. W książeczce żeglarskiej wpisany jest dzień wejścia na statek i zejścia ze statku. Do agencji zgłaszany był dzień wyjazdu i dzień powrotu do domu stąd wynika różnica pomiędzy wpisami w książeczce a zaświadczeniem wystawionym przez agencje pośrednictwa pracy. /zeznania wnioskodawcy protokół z rozprawy z dnia 30.01.2025 00:16:53 -00:21:10 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 28.11.2024 00:04:35-00:21:58, zeznania świadka W. W. protokół z rozprawy z dnia 28.11.2024 00:24:05-00:35:48, zeznania świadka P. P. protokół z rozprawy z dnia 30.01.2025 00:05:18-00:15:52/

Sąd Okręgowy dokonał następującej oceny dowodów

i zważył, co następuje:

Odwołanie jest zasadne.

Zgodnie z art. 21 ust.1 ustawy o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1696) rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat.

Stosownie do treści ust. 2 tego przepisu rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

W myśl art. 23 ust.1 i 2 powołanej ustawy ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę; rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Celem rekompensaty, podobnie jak i emerytury pomostowej, jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych przy pracach w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W przypadku rekompensaty realizacja tego celu polega jednak nie na stworzeniu możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, lecz na odpowiednim zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z FUS, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego (zob. np. M. Zieleniecki, Komentarz do art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych, LEX/el. 2017; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 31.03.2016 r., III AUa 1899/15, LEX 2044406).

Przepisy art. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty, tj.:

1) nienabycie prawa do emerytury pomostowej,

2) osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze do dnia wejścia w życie ustawy tj. do 31.12.2008 r. w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszącego co najmniej 15 lat.

Przesłanką negatywną zawartą w art.21 ust.2 ustawy o emeryturach pomostowych jest nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Skoro zgodnie z art.23 ustawy o emeryturach pomostowych rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, a zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., za których były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 r., to warunek sformułowany w art. 21 ust.2 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia. Analiza układu warunkującego prawo do emerytury pomostowej prowadzi do wniosku, że świadczenie to przysługuje tym pracownikom, którzy osiągnęli co najmniej 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 ust.1 i 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ale nie nabyli prawa do emerytury pomostowej z powodu nieuznania ich pracy za wykonywaną w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych.

W przedmiotowej sprawie bezsporne jest, że odwołujący się nie nabył prawa do emerytury pomostowej, ani prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym w związku z wykonywaniem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Stosownie natomiast do treści art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1631) za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych.

Z kolei przepis art. 32 ust.4 stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust.2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, to jest na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz.43 z późn. zm.).

Z §1 cytowanego rozporządzenia wynika, że jego treść stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, wymienione w §4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia.

Przepis § 2 ust.1 rozporządzenia ustala, że za okresy uzasadniające nabycie prawa do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu uważa się okresy, w których praca w szczególnych warunkach jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

W niniejszym postępowaniu wnioskodawca domagał się ustalenia, że w okresach zatrudnienia od 2.08.1982 r. do 17.11.1989 r. oraz od 1.04.1990 r. do 14.05.1990 r. w (...) S.A. a następnie w okresach zatrudnienia u armatorów zagranicznych w systemie kontraktowym poświadczonych wpisami w (...) oraz zaświadczeniem z dnia 23.03.2023 r. wystawionym przez (...).E.S spółkę zo.o. działającą jako agencja pośrednictwa pracy stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w warunkach szczególnych i tym samym spełnia warunki do przyznania rekompensaty.

Rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43) w § 2 ust. 2 zobowiązuje zakłady pracy do stwierdzenia okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wyłącznie na podstawie posiadanej dokumentacji.

Natomiast rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. z 2011r., Nr 237, poz.1412) określone zostały środki dowodowe, które powinny być dołączone do wniosku, stwierdzające okoliczności uzasadniające przyznanie tego świadczenia.

W myśl § 21-23 powołanego rozporządzenia środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia są pisemne zaświadczenia zakładów pracy, wydane na podstawie posiadanych dokumentów, oraz legitymacje ubezpieczeniowe, a także inne dowody z przebiegu ubezpieczenia. W przypadku zaś ubiegania się pracownika o przyznanie emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze, zaświadczenie zakładu pracy powinno stwierdzać charakter i stanowisko pracy w poszczególnych okresach oraz inne okoliczności, od których jest uzależnione przyznanie takiej emerytury lub renty. Wyjątek od zasady ustalonej w powołanym przepisie jest zawarty w § 25 wymienionego rozporządzenia, który przewiduje, że okresy zatrudnienia mogą być udowodnione zeznaniami świadków, gdy zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy.

Tym samym brak świadectwa pracy wykonywanej w warunkach szczególnych lub wydanie świadectwa, które nie spełnia wymagań formalnych nie przekreśla ustalania, że tego rodzaju praca była wykonywana. W szczególności ubezpieczony może wykazywać innymi środkami dowodowymi, że praca świadczona była w warunkach szczególnych. W postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych stosuje się bowiem te same reguły dowodzenia, jak w zwykłym procesie cywilnym. W szczególności zastosowanie mają art. 6 k.c., art. 232 k.p.c. Strony mają też prawo podważać moc dowodową dokumentów, w tym także świadectwa pracy, które jest dokumentem prywatnym i podlega ocenie przez sąd zgodnie z zasadami art. 233 § 1 k.p.c. W postępowaniu sądowym nie jest dopuszczalne oparcie się wyłącznie na zeznaniach świadków, w sytuacji, gdy z dokumentów wynikają okoliczności przeciwne. (tak SA w Szczecinie w wyroku z dnia 20 lipca 2016 r, III AUa 690/15, LEX nr 2121869).

W sprawie o świadczenia z tytułu pracy w warunkach szczególnych, gdzie przedmiotem ustaleń sądu ma być charakter zatrudnienia, dokonywanie ustaleń stanu faktycznego odbywa się z reguły poprzez przeprowadzenie dowodów osobowych oraz - o ile to jest możliwe - dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach osobowych. Osobowe źródła dowodowe (w tym zarówno zeznania świadków, jak i strony procesowej) muszą być skonfrontowane z istniejącą dokumentacją i dopiero uzyskanie przekonania graniczącego z pewnością co do przebiegu zatrudnienia, może pozwolić na pozytywne rozstrzygnięcie o prawie do świadczeń. Ocena osobowych źródeł dowodowych musi być przy tym wolna od jakiejkolwiek dowolności, uwzględniając reguły logiki oraz zasady doświadczenia zawodowego. (tak SA w Szczecinie w wyroku z dnia 27 października 2016 r III AUa 41/16 LEX nr 2151525)

Dla rozstrzygnięcia spornej kwestii zasadnym stało się zatem ustalenie, czy praca wykonywana przez wnioskodawcę we wskazanych okresach w wymienionych podmiotach była pracą wykonywaną w warunkach szczególnych, o jakich mowa w cytowanych wyżej przepisach.

W tym zakresie organ rentowy wskazywał na brak odpowiednich dokumentów potwierdzających taki właśnie charakter pracy nadto brak generalnej możliwości uwzględnienia okresów pracy wnioskodawcy u armatorów zagranicznych w tym wykazanych na zaświadczeniu z firmy (...).E.S. spółki z o.o. z dnia 23 marca 2023 r. ponieważ w ww. okresach wnioskodawca odprowadzał dobrowolne składki na ubezpieczenie społeczne w związku z powyższym nie są to okresy zatrudnienia w charakterze pracownika w ramach stosunku pracy.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do ostatniej ze wskazanych kwestii wskazać należy - co słusznie podnosił już w odwołaniu pełnomocnik wnioskodawcy, że ZUS błędnie uznaje że okresy pracy wnioskodawcy na statkach pod obcą banderą w tym wskazane w zaświadczeniu pośrednika pracy (...).E.S. spółki z o.o. z dnia 23 marca 2023 r. nie są okresami zatrudnienia w charakterze pracownika.

Jak wskazano w wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29 września 2022 r. III AUa 28/22 zaliczenie do okresu pracy w szczególnych warunkach okresów wykonywania za granicą u zagranicznych pracodawców prac wymienionych w wykazach stanowiących załączniki do ustawy o emeryturach pomostowych, zależy od uznania tych okresów za okresy składkowe (por. też wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, (...) i Spraw Publicznych z dnia 5 marca 2003 r. II UK 196/2002 OSNP 2004/8 poz. 144 i wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, (...) i Spraw Publicznych z dnia 1 czerwca 2010 r. II UK 5/10 LexPolonica nr 2352769).

W myśl przepisu art. 6 ust. 2 pkt 1d ustawy emerytalnej za okresy składkowe uznaje się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy zatrudnienia obywateli polskich za granicą u pracodawców zagranicznych, pod warunkiem że opłacono za nie składki na ubezpieczenie społeczne w Polsce (zob. wyrok SN z 5 marca 2003 r. II UKN 196/02, wyrok SA w Gdańsku z 11 września 2007 r. III AUa 3571/05 Lex 466387).

Również w wyroku z 19 kwietnia 2016 r. (II UK 196/15) Sąd Najwyższy przyjął, że jeśli zatrudnienie ubezpieczonego na statku morskim, u zagranicznego armatora, odbywało się na warunkach wymuszających jego zakwalifikowanie jako stosunku pracy i z tego tytułu opłacane były składki na ubezpieczenia społeczne, to okres tego zatrudnienia należy uznać za okres uprawniający do emerytury pomostowej, tj. okres pracy w szczególnych warunkach - przed dniem 1 stycznia 1999 r. w rozumieniu art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu ubezpieczeń Społecznych (art. 4 pkt 5 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych) i następnie okres pracy w szczególnych warunkach po dniu 31 grudnia 2008 r. w rozumieniu art. 4 pkt 6 ustawy o emeryturach pomostowych; ani ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ani ustawa o emeryturach pomostowych, nie zawierają własnej definicji pojęcia „pracownik”, wobec czego jego znaczenie odczytywać należy zgodnie z treścią art. 22 k.p., z którego wynika, że decydujące znaczenie dla uznania istnienia stosunku pracy ma wykonywanie za wynagrodzeniem pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę - bez względu na nazwę umowy oraz, że nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu powyższych warunków wykonywania pracy; wzajemna relacja między obowiązkiem zgłoszenia pracownika do ubezpieczenia i opłacania składek ciążącym na pracodawcy (ubezpieczeniem obowiązkowym), a pracowniczym statusem ubezpieczonego występuje jedynie w prawie ubezpieczeń społecznych; zależność ta nie może być przenoszona na przepisy Kodeksu pracy; z punktu widzenia przepisów Kodeksu pracy, które mają decydujące znaczenie przy ocenie statusu ubezpieczonego jako pracownika, dobrowolny charakter ubezpieczenia nie ma znaczenia. Zatem zgłoszenie do dobrowolnego ubezpieczenia, nie wyklucza pracowniczego zatrudnienia u zagranicznego pracodawcy (zagranicznego armatora).

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 4 listopada 2020 r., III AUa 1526/20 wskazano, iż kwestia uznania za zatrudnienie tzw. „szczególne” prac wykonywanych przez ubezpieczonych zatrudnionych za pośrednictwem stanowiły już wielokrotnie przedmiot orzecznictwa. Zatrudnienie marynarzy polega na wykonywaniu na statkach morskich odpłatnej pracy szczególnie podporządkowanej, co przesądza o jej pracowniczym charakterze. Sąd Najwyższy (m.in. w wyroku z 19.04.2016 II UK 196/15 oraz w postanowieniu z dnia 3 września 2020 r., II UK 91/19 ,w wyroku z dnia 9 marca 2017 r., II UK 10/16 z dnia 5 kwietnia 2017 r., II UK 85/16, niepublikowany; z dnia 29 stycznia 2014 r., II UK 255/13, oraz E. M., Praca w szczególnych warunkach wykonywana za granicą u pracodawcy zagranicznego, Praca i Zabezpieczenie (...) 2010 nr 9, s. 34-35) wyjaśnił, że taki charakter prawny zatrudnienia marynarzy mógłby być podważony tylko wtedy, gdyby z ustalonych okoliczności sprawy wynikało, iż sporna praca była świadczona nieodpłatnie, np. w ramach uprawiania turystyki albo przy braku pracowniczego podporządkowania (np. na własnym statku morskim lub jako podmiot świadczący usługi artystyczne lub inne). Marynarz zatrudniony na statku morskim (także obcej bandery) nie może wykonywać swoich obowiązków w reżimie innym niż pracowniczy. Co charakterystyczne - w polskim ustawodawstwie była i jest wyłączona inna podstawa zatrudnienia marynarza niż umowa o pracę. Imperatyw ten wynika nie tyle z woli polskiego ustawodawcy (obecnie ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 o pracy na morzu Dz. U z 2023 poz 2257 jak i wcześniej obowiązującej ustawy z dnia 23.05.1991 o pracy na morskich statkach handlowych (Dz. U. 2014 poz 430), ale jest uwarunkowany właśnie sposobem wykonywania pracy na statku, który odpowiada cechom charakterystycznym stosunku pracy. Dla oceny prawa do emerytury pomostowej nie ma przesądzającego znaczenia, że jednostek kierujących obywateli polskich do pracy za granicą nie można uznać za płatnika składek, o którym mowa w art. 2 pkt 2 ustawy pomostowej oraz za podmiot uprawniony do wystawienia zaświadczenia, o jakim mowa w art. 51 tej ustawy. Zaświadczenie takie służy do ustalenia tzw. faktów ubezpieczeniowych - okresów pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przypadających przed dniem 1 stycznia 2009 r. i stanowi podstawę do przyjęcia, że okresy pracy w nim podane są okresami pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przy czym dla uzyskania uprawnienia do emerytury pomostowej istotne znaczenie ma fakt wykazania (udokumentowania) pracy w warunkach szczególnych. To zaświadczenie jest - wśród innych - dowodem, na podstawie którego mogą być w postępowaniu sądowym wykazane okresy pracy w szczególnych warunkach przypadające przed dniem 1 stycznia 2009 r. w sposób równoważny z zaświadczeniem, o którym stanowi art. 51 ustawy pomostowej . (por. też wyroki Sądu Najwyższego z dnia 30 sierpnia 2001 r., II UKN 500/00, OSNP 2003 nr 10, poz. 258; z dnia 10 października 2013 r., II UK 106/13 (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 1996 r., II URN 3/95, OSNAPiUS 1996 nr 16, poz. 239; z dnia 13 stycznia 2009 r., II UK 148/08, OSNP 2010 nr 15-16, poz. 192 i z dnia 22 października 2003 r., II UK 132/03, Służba (...) 1985 nr 11, s. 22). Analogiczne stanowisko zostało wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 11 kwietnia 2018 r.II UK 23/170).

Na gruncie rozpoznawanej sprawy z ustaleń poczynionych w toku niniejszego postepowania - na podstawie wpisów zamieszczonych w przedłożonych przez ubezpieczonego: kopiach książeczek żeglarskich, zaświadczenia (...).E.S. spółki z o.o. z dnia 23 marca 2023 r. wynika, że ubezpieczony K. M. w okresie od czerwca 1991 r. do grudnia 2008 roku (z przerwami), był zatrudniony u armatorów zagranicznych, na statkach żeglugi międzynarodowej i w związku z wykonywaniem tej pracy zgłosił się w Polsce do dobrowolnego ubezpieczenia społecznego w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych i opłacił należne składki na te ubezpieczenia. Fakt dobrowolnego opłacenia składek na ubezpieczenie społeczne przez wnioskodawcę nie jest przez ZUS kwestionowany.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy uznał, że ubezpieczony w okresach pracy u zagranicznych armatorów, wynikających ze wskazanych dokumentów w okresach zgłoszenia do dobrowolnego ubezpieczenia społecznego i opłacania z tego tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, w tym ubezpieczenie emerytalne, posiadał (do końca 2008 roku) status pracownika.

Co do zaś stricte charakteru wykonywanych wówczas prac wskazać należy, że dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2011 r., (...) UK 393/10).

Pełne zatrudnienie w warunkach szczególnych pojmowane jest jako bezwzględna cecha tego zatrudnienia jako uprawniającego do świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego. Tylko okresy zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy kreują i wypełniają weryfikowalne kryterium uznania pracy o cechach znacznej szkodliwości dla zdrowia lub znacznego stopnia uciążliwości, lub wymagającej wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Taki sam warunek odnosi się do wymagania stałego wykonywania takich prac, co oznacza, że krótsze dobowo (nie w pełnym wymiarze obowiązującego czasu pracy na danym stanowisku), i nie stałe świadczenie pracy wyklucza dopuszczalność uznania pracy za świadczoną w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wskutek niespełnienia warunku stałej znacznej szkodliwości dla zdrowia lub stałego znacznego stopnia uciążliwości wykonywanego zatrudnienia . (wyrok SA Gdańsk z dnia 11 maja 2016 roku, III AUa 101/16)

Przy czym należy pamiętać, iż o określonych skutkach prawnych wykonywania pracy w warunkach szczególnych stanowi ustawa oraz utrzymane jej przepisami (art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) rozporządzenie z dnia 7 lutego 1983 r. Zarządzenia resortowe traktowane są tylko jako wykazy prac wykonywanych w szczególnych warunkach i mają one znaczenie, o ile są dostosowane do treści załącznika do rozporządzenia i stanowią jego uszczegółowienie, poprzez bardziej ścisłe ustalenie stanowisk pracy (por wyroki SN: z dnia 20 października 2005 r., (...) UK 41/05, OSNP 2006/19-20/306, z dnia 9 maja 2006 r., II UK 183/05, LEX nr 1001301).

Odnosząc się zatem co do generalnej możliwości zakwalifikowania pracy wnioskodawcy w poszczególnych okresach zatrudnienia do pracy w szczególnych warunkach wskazać należy, iż analiza treści wykazu A do powołanego rozporządzenia z dnia 7 lipca 1987 r. wskazuje, że wymienione dziale VIII w transporcie i łączności poz.4 „Prace na statkach morskich w żegludze międzynarodowej i polskim ratownictwie okrętowym” – wskazuje, że pracownicy wpisani na listę członków załogi tych statków wykonują pracę w szczególnych warunkach. Przepisy tego rozporządzenia nie wymagają zatem aby taka praca była świadczona na polskich statkach morskich w żegludze międzynarodowej.

Ponadto pracą w warunkach szczególnych zgodnie z wykazem stanowiącym załącznik do zarządzenie nr 24 Ministra-Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15 sierpnia 1983r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach resortu gospodarki morskiej jest praca wymieniona w wykazie A, dziale VIII ( w transporcie i łączności) w poz. 4 „Prace na statkach morskich w żegludze międzynarodowej i polskim ratownictwie okrętowym” pkt 1- pracownicy wpisani na listę członków załogi tych statków na stanowisku II oficera.

Odnosząc powyższe do rozpatrywanego przypadku należy stwierdzić, że z ustaleń poczynionych w procesie w oparciu o dostępną dokumentację oraz przesłuchania ubezpieczonego i świadków dotyczących wszystkich spornych okresów jednoznacznie wynika, iż wnioskodawca zarówno pracując pod polską banderą jak i dla armatorów zagranicznych stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace na statkach morskich w żegludze międzynarodowej i był wpisany jako pracownik na listę członków załogi tych statków - pracował na stanowisku II oficera lub pełnił funkcje kapitana na stanowiskach M., chief oficer. Obowiązki służbowe w czasie pływania wypełniał w pełnym wymiarze czasu pracy. Od momentu podpisania kontraktu do momentu zejścia ze statku był dyspozycyjny przez 24 godziny. Wnioskodawca nie miał przerw w pracy spowodowanych urlopami bezpłatnymi czy zwolnieniami lekarskimi. Wnioskodawca w całym spornym okresie czy to u polskiego pracodawcy jak i korzystając z pośrednictwa pracy w agencjach przy zatrudnieniu u armatorów zagranicznych pracował na analogicznych zasadach w tych samych warunkach w tej samej formie. Twierdzenia wnioskodawcy w tym przedmiocie są spójne i logiczne, nadto korespondują z wpisami w książeczkach żeglarskich oraz wystawionym przez pośrednika zaświadczeniem oraz z zeznaniami świadków.

Tym samym pomimo mankamentów wydanych wnioskodawcy dokumentów i braku świadectwa pracy w warunkach szczególnych za okresy pracy u armatorów zagranicznych przy bezspornym fakcie opłacenia składek uznać należy, iż pracę w warunkach szczególnych w spornym okresie wnioskodawca jednak wykonywał.

Skoro zaś ubezpieczony także od 1991 do 2008 r. świadczył pracę w międzynarodowej żegludze morskiej jako członek załóg statków armatorów zagranicznych, był wciągnięty na listę załóg tych statków, wykonywał pracę w szczególnych warunkach oraz udokumentował opłacanie składek na pracownicze ubezpieczenie społeczne w Polsce, to nie może budzić wątpliwości, że jego okresy pracy u armatorów zagranicznych były okresami wykonywania zatrudnienia w szczególnych warunkach o takim samym charakterze prawnym i o takich samych konsekwencjach w zakresie uprawnień emerytalnych, jak okresy wykonywania pracy marynarzy u armatorów polskich (tak też uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 1 czerwca 2010 r., II UK 51/10).

Tym samym zarówno okres zatrudnienia od 2 sierpnia 1982 r. do 17 listopada 1989 r. oraz od 1 kwietnia 1990 r. do 14 maja 1990 r. w (...) S.A. jak i u armatorów zagranicznych w zakresie potwierdzonym w (...) winny być kwalifikowane jako praca w warunkach szczególnych.

Reasumując - stwierdzić należy, że po uwzględnieniu do okresu pracy w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia wnioskodawcy we wszystkich tych okresach z uwzględnieniem świadectwa pracy w szczególnych warunkach i wszystkich wpisów w (...) za okres od 6 czerwca 1991 r. do 31 grudnia 2008 r. K. M., legitymując się stażem 17 lat 5 miesięcy i 9 dni, niewątpliwie spełnia wymóg posiadania 15-letniego okresu pracy w takim charakterze. Tym samym wnioskodawcy przysługuje prawo do rekompensaty.

W myśl art. 100 ust. 1. ustawy o emeryturach i rentach z FUS prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa.

Na mocy art. 129 ust. 1 cytowanej ustawy świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu.

Z tych wszystkich względów Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do rekompensaty z tytułu utraty możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. i zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w Ł. na rzecz wnioskodawcy kwotę 360 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego - § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1964) wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

SSO Paulina Kuźma