Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 22 lutego 2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł., po rozpatrzeniu wniosku z dnia 12 lutego 2024 r., przyznał R. P. zaliczkę na poczet przysługującej emerytury od 1 lutego 2024 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszony wniosek.

Podstawę obliczenia emerytury stanowiła kwota składek zaewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji składki (438287,22 zł) oraz kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego (876011,90 zł). Tak ustaloną podstawę (438287,22 zł + 876011,90 zł) podzielono przez średnie dalsze trwanie życia, dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę (206,50 miesięcy). Wysokość emerytury wyniosła 6364,64 zł. Wypłata emerytury podlegała zawieszeniu, gdyż ubezpieczony kontynuował zatrudnienie. Emerytura ustalona przedmiotową decyzją miała charakter zaliczkowy w powodu kontynuowania zatrudnienia.

Nadto organ wyjaśnił, iż nie doliczono rekompensaty na podstawie art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych, ponieważ ubezpieczony nie udokumentował 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywanej stale i w pełnym wymiarze godzin. Zakład nie uwzględnił do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu od 5 maja 1986 r. do 30 listopada 1986 r., ponieważ świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych z dnia 2 lutego 2003 r. nie spełnia wymogów formalnych. Brak jest powołania na odpowiedni wykaz resortowy.

(decyzja z dnia 22 lutego 2024 r. – k. bez numeru pliku I akt ZUS)

R. P. złożył odwołanie od powyższej decyzji, zaskarżając ją w całości. Zaskarżonej decyzji zarzucił:

1.  naruszenie art. 21 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych poprzez jego niezastosowanie i niedoliczenie rekompensaty na podstawie przywołanej ustawy z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze;

2.  § 2 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że okresy pracy wskazane przez ubezpieczonego nie uzasadniają uznania pracy wykonywanej w szczególnych warunkach i przyznania mu rekompensaty, podczas gdy z przedstawionego świadectwa pracy jednoznacznie wynika, że ubezpieczony wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W konsekwencji ubezpieczony wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie mu prawa do rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych i zobowiązanie ZUS do ustalenia kapitału początkowego z uwzględnieniem powyższego prawa do rekompensaty za pracę w szczególnych warunkach.

W uzasadnieniu wyjaśnił, iż w jego ocenie organ rentowy przy wyliczaniu należnej mu emerytury winien był uwzględnić fakt, iż w trakcie pracy w Przedsiębiorstwie (...) oraz (...) S.A. wykonywał pracę w warunkach szczególnych, co z kolei winno wiązać się z przyznaniem odwołującemu stosownej rekompensaty. Dla ubezpieczonego niezrozumiałe jest stanowisko organu rentowego, ponieważ w przedłożonym świadectwie pracy z dnia 2 lutego 2003 r. pracodawca wprost wymienia wykaz resortowy wskazując, że skarżący pracował na stanowisku monter wod.-kan. spawacz, co odpowiada stanowisku wskazanemu w dziale V poz. 1 wykaz A oraz dziale XIV poz. 12 wykaz A w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

(odwołanie od decyzji z dnia 22 lutego 2024 r. – k. 3-5 akt VIII U 926/24)

Decyzją z dnia 1 marca 2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł., po rozpatrzeniu wniosku z dnia 27 lutego 2024 r., ustalił wysokość i podjął wypłatę emerytury od 1 lutego 2024 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Podstawę obliczenia emerytury stanowiła kwota składek zaewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji składki (438287,22 zł) oraz kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego (876011,90 zł). Tak ustaloną podstawę (438287,22 zł + 876011,90 zł) podzielono przez średnie dalsze trwanie życia, dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę (206,50 miesięcy). Wysokość emerytury wyniosła 6364,64 zł. Emerytura z FUS po waloryzacji przysługuje w kwocie brutto 7136,03 zł. Wysokość świadczenia do wypłaty wynosi miesięcznie 5937,79 zł. (decyzja z dnia 1 marca 2024 r. – k. bez numeru pliku I akt ZUS)

R. P. złożył odwołanie od kolejnej decyzji, zaskarżając ją w całości. Zaskarżonej decyzji zarzucił:

1.  naruszenie art. 21 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych poprzez jego niezastosowanie i niedoliczenie rekompensaty na podstawie przywołanej ustawy z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze;

2.  § 2 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że okresy pracy wskazane przez ubezpieczonego nie uzasadniają uznania pracy wykonywanej w szczególnych warunkach i przyznania mu rekompensaty, podczas gdy z przedstawionego świadectwa pracy jednoznacznie wynika, że ubezpieczony wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracę w szczególnych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W konsekwencji ubezpieczony wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie mu prawa do rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych i zobowiązanie ZUS do ustalenia kapitału początkowego z uwzględnieniem powyższego prawa do rekompensaty za pracę w szczególnych warunkach.

W uzasadnieniu wyjaśnił, iż w jego ocenie organ rentowy przy wyliczaniu należnej mu emerytury winien był uwzględnić fakt, iż w trakcie pracy w Przedsiębiorstwie (...) oraz (...) S.A. wykonywał pracę w warunkach szczególnych, co z kolei winno wiązać się z przyznaniem odwołującemu stosownej rekompensaty. Dla ubezpieczonego niezrozumiałe jest stanowisko organu rentowego, ponieważ w przedłożonym świadectwie pracy z dnia 2 lutego 2003 r. pracodawca wprost wymienia wykaz resortowy wskazując, że skarżący pracował na stanowisku monter wod.-kan. spawacz, co odpowiada stanowisku wskazanemu w dziale V poz. 1 wykaz A oraz dziale XIV poz. 12 wykaz A w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

(odwołanie od decyzji z dnia 1 marca 2024 r. – k. 3-5 akt VIII U 927/24)

W odpowiedzi na oba odwołania organ rentowy wniósł o ich oddalenie, podtrzymując argumentację zawartą w zaskarżonych decyzjach. (odpowiedź na odwołanie od decyzji z dnia z dnia 22 lutego 2024 r. – k. 15-15 verte akt VIII U 926/24, odpowiedź na odwołanie od decyzji z dnia 1 marca 2024 r. – k. 6-6 verte akt VIII U 927/24)

Postanowieniem z dnia 12 kwietnia 2024 r. tut. Sąd postanowił połączyć sprawę o sygn. akt VIII U 927/24 ze sprawą o sygn. akt VIII U 926/24 i obie sprawy rozpoznawać łącznie pod numerem sprawy o sygn. akt VIII U 926/23. (postanowienie – k. 8 akt VIII U 927/24)

Na rozprawie z dnia 14 listopada 2024 r. – bezpośrednio poprzedzającej wydanie wyroku pełnomocnik wnioskodawcy poparł odwołania oraz wniósł o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Natomiast pełnomocnik organu rentowego wniósł o oddalenie odwołań. (stanowiska końcowe stron na rozprawie z dnia 14 listopada 2024 r. e-protokół (...):13:00-00:15:04 – koperta k. 53)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

R. P. urodził się (...) Z zawodu jest monterem instalacji - spawaczem. Ubezpieczony posiada uprawnienia spawacza od 1983 r. (bezsporne, a nadto świadectwa – k. 41-44 akt osobowych, dyplomy – k. 39-40 akt osobowych, książka spawacza – k. 45 verte-48 akt osobowych)

W spornym okresie od 5 maja 1986 r. do 30 listopada 1986 r. ubezpieczony pracował w B. na W.. To była praca eksportowa. Skarżący wystąpił wówczas o urlop bezpłatny w macierzystym zakładzie pracy. (świadectwo wykonania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – k. 7 pliku I akt ZUS, k. 55 akt osobowych, świadectwo wykonania pracy z okresu zatrudnienia za granicą – k. 7 pliku II akt ZUS, k. 54 akt osobowych, zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu – k. 8-9 verte pliku II akt ZUS, zeznania ubezpieczonego na rozprawie z dnia 14 listopada 2024 r. e-protokół (...):11:53-00:13:00 – koperta k. 53 w związku z wysłuchaniem informacyjnym ubezpieczonego na rozprawie z dnia 14 listopada 2024 r. e - protokół (...):01:33-00:08:12 – koperta k. 60)

Ubezpieczony wykonywał tam roboty wodno-kanalizacyjne, pracował przy budowie rurociągów w głębokich wykopach. Te rurociągi to była układana kanalizacja sanitarna i deszczowa w wykopach o głębokości ok. 3 m. Koparka kopała doły, a ubezpieczony montował rury. Rury były łączone na tzw. mufy z uszczelką w środku. Rury sanitarne miały średnicę 200 φ., a rury deszczowe 400 φ. To była praca wykonywana na zewnątrz. Był robiony węzeł centralnego ogrzewania i spawanie grzejników. Przez pierwsze trzy miesiące skarżący wykonywał roboty zewnętrzne typu łączenie rur na mufy, a później spawał instalacje w środku budynku. Tym samym ubezpieczony najpierw wykonywał prace monterskie, a później spawalnicze. Nie wykonywał tych prac równolegle. W tym okresie ubezpieczony nie był również oddelegowany do żadnych innych prac. (zeznania ubezpieczonego na rozprawie z dnia 14 listopada 2024 r. e-protokół (...):11:53-00:13:00 – koperta k. 53 w związku z wysłuchaniem informacyjnym ubezpieczonego na rozprawie z dnia 14 listopada 2024 r. e-protokół (...):01:33-00:08:12 – koperta k. 60)

Praca była świadczona przez ubezpieczonego w pełnym wymiarze czasu pracy (8h dziennie) przez 5 dni w tygodniu. Do tego dochodziły pracujące soboty. W okresie pracy eksportowej skarżący nie był na zwolnieniach lekarskich. (zeznania ubezpieczonego na rozprawie z dnia 14 listopada 2024 r. e-protokół (...):11:53-00:13:00 – koperta k. 53 w związku z wysłuchaniem informacyjnym ubezpieczonego na rozprawie z dnia 14 listopada 2024 r. e-protokół (...):01:33-00:08:12 – koperta k. 60)

Ubezpieczony miał wypłacane wynagrodzenie przez firmę (...) S.A., która go zatrudniała. Część wynagrodzenia była wypłacana w dewizach. Płacono mu dodatek za warunki szkodliwe. Dodatkowo skarżący otrzymywał posiłki regeneracyjne, jak pracował na zewnątrz. (zeznania ubezpieczonego na rozprawie z dnia 14 listopada 2024 r. e-protokół (...):11:53-00:13:00 – koperta k. 53 w związku z wysłuchaniem informacyjnym ubezpieczonego na rozprawie z dnia 14 listopada 2024 r. e-protokół (...):01:33-00:08:12 – koperta k. 60)

Omawiany zakład pracy wydał ubezpieczonemu świadectwo pracy z okresu zatrudnienia za granicą, z którego wynika, że skarżący był zatrudniony na kontrakcie W.R.L. na stanowisku monter wod.-kan.-spawacz od dnia 5 maja 1986 r. do dnia 30 listopada 1986 r. w pełnym wymiarze czasu pracy. W czasie zatrudnienia za granicą pracownik nie przebył na zwolnieniu lekarskim ani urlopie bezpłatnym. (świadectwo wykonania pracy z okresu zatrudnienia za granicą – k. 7 pliku II akt ZUS, k. 54 akt osobowych)

Wydał wnioskodawcy również świadectwo pracy w warunkach szczególnych, w którym potwierdził, że ubezpieczony był zatrudniony w (...) S.A. od 5 maja 1986 r. do 30 listopada 1986 r. oraz, że w tym czasie od 5 maja 1986 r. do 30 listopada 1986 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę: wykonywanie prac wodno - kanalizacyjnych i spawalniczych na kontrakcie w W.R.L. realizowanym przez (...) K. na stanowisku monter wod.-kan.-spawacz wymienionym w dziale V poz. 1 wykaz A oraz XIV poz. 12 wykaz A rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). (świadectwo wykonania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – k. 7 pliku I akt ZUS, k. 55 akt osobowych)

W dniu 12 lutego 2024 r. ubezpieczony złożył do organu rentowego wniosek o emeryturę wraz z rekompensatą za pracę w warunkach szczególnych. (wniosek z dnia 12 lutego 2024 r. – k. 1-3 verte pliku I akt ZUS)

Zaskarżoną decyzją z dnia 22 lutego 2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł., po rozpatrzeniu wniosku z dnia 12 lutego 2024 r., przyznał R. P. zaliczkę na poczet przysługującej emerytury od 1 lutego 2024 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszony wniosek.

Podstawę obliczenia emerytury stanowiła kwota składek zaewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji składki (438287,22 zł) oraz kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego (876011,90 zł). Tak ustaloną podstawę (438287,22 zł + 876011,90 zł) podzielono przez średnie dalsze trwanie życia, dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę (206,50 miesięcy). Wysokość emerytury wyniosła 6364,64 zł. Wypłata emerytury podlegała zawieszeniu, gdyż ubezpieczony kontynuuje zatrudnienie. Emerytura ustalona przedmiotową decyzją ma charakter zaliczkowy w powodu kontynuowania zatrudnienia. Nadto organ wyjaśnił, iż nie doliczono rekompensaty na podstawie art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych, ponieważ ubezpieczony nie udokumentował 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywanej stale i w pełnym wymiarze godzin. Zakład nie uwzględnił do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu od 5 maja 1986 r. do 30 listopada 1986 r., ponieważ świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych z dnia 2 lutego 2003 r. nie spełnia wymogów formalnych. Brak jest powołania na odpowiedni wykaz resortowy.

(decyzja z dnia 22 lutego 2024 r. – k. bez numeru pliku I akt ZUS)

W dniu 27 lutego 2024 r. R. P. złożył do organu rentowego wniosek o podjęcie wypłaty świadczenia emerytalnego. (wniosek z dnia 27 lutego 2024 r. – k. 13 pliku I akt ZUS)

Zaskarżoną decyzją z dnia 1 marca 2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł., po rozpatrzeniu wniosku z dnia 27 lutego 2024 r., ustalił wysokość i podjął wypłatę emerytury od 1 lutego 2024 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Podstawę obliczenia emerytury stanowiła kwota składek zaewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji składki (438287,22 zł) oraz kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego (876011,90 zł). Tak ustaloną podstawę (438287,22 zł + 876011,90 zł) podzielono przez średnie dalsze trwanie życia, dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę (206,50 miesięcy). Wysokość emerytury wyniosła 6364,64 zł. Emerytura z FUS po waloryzacji przysługuje w kwocie brutto 7136,03 zł. Wysokość świadczenia do wypłaty wynosi miesięcznie 5937,79 zł. (decyzja z dnia 1 marca 2024 r. – k. bez numeru pliku I akt ZUS)

Do stażu pracy w warunkach szczególnych został zaliczony okres zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) od 1 lutego 1987 r. do 30 kwietnia 2004 r., co łącznie wynosi 14 lat, 11 miesięcy i 21 dni – po wyłączeniu okresów nieskładkowych. (bezsporne, a nadto świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach – k. 6 pliku I akt ZUS)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o całokształt materiału dowodowego zebranego w sprawie, w szczególności o dokumenty zawarte w aktach niniejszej sprawy, w załączonych do akt sprawy aktach ZUS oraz uzyskanych aktach osobowych wnioskodawcy. Zgromadzone dokumenty nie budzą wątpliwości, co do ich wiarygodności i w ocenie Sądu mogą stanowić podstawę rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie. Ponadto Sąd oparł się o zeznania wnioskodawcy – dając im wiarę w całości, albowiem korelowały z w/w dokumentami tworząc spójną, logiczną całość.

Tym samym, zdaniem Sądu, przeprowadzone postępowanie dowodowe umożliwiało wydanie merytorycznego rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Oba odwołania zasługują na uwzględnienie.

Na wstępie należy przypomnieć, iż w myśl art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 164 z późn. zm., dalej: ustawa o emeryturach pomostowych), ustawa określa warunki nabywania prawa do emerytur i rekompensat przez niektórych pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, zwanych „emeryturami pomostowymi”, o których mowa w art. 24 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 504, 1504 i 2461).

Stosownie do treści art. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata jest to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

W myśl art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat.

Przesłanka negatywna została zawarta w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych. Jest nią nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Treść art. 21 ust. 2 omawianej ustawy może budzić wątpliwości i jego interpretacji należy dokonywać przy uwzględnieniu uregulowania zawartego w art. 2 ust. 5 ustawy, zgodnie z którym użyte w ustawie określenie rekompensata oznacza odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Rekompensata jest zatem odszkodowaniem za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które rozpoczęły pracę przed 1 stycznia 1999 r. i nie nabędą prawa do emerytury pomostowej (analogiczne stanowisko zajął Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 25 listopada 2010 roku, K 27/09, OTK-A 2010, Nr 9, poz. 109).

Skoro jak wynika z powyższego, celem rekompensaty jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, to przesłanka negatywna, o której mowa w art. 21 ust. 2 ustawy, na co wskazuje wykładnia funkcjonalna tego przepisu, zachodzi w przypadku pobierania emerytury przyznanej w obniżonym wieku emerytalnym np. na podstawie art. 46 w zw. z art. 32 lub 39, czy też art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 14 grudnia 2015 roku, III AUA 1070/15, Lex nr 1979477).

Skoro zgodnie z art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, a zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., za których były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 r., to warunek sformułowany w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia. Analiza układu warunkującego prawo do emerytury pomostowej prowadzi do wniosku, że świadczenie to przysługuje tym pracownikom, którzy osiągnęli co najmniej 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ale nie nabyli prawa do emerytury pomostowej z powodu nieuznania ich pracy za wykonywaną w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych.

W przedmiotowej sprawie bezsporne jest, że ubezpieczony nie nabył prawa do emerytury pomostowej, ani prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym w związku z wykonywaniem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Stosownie natomiast do treści art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1251) za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych.

Z kolei przepis art. 32 ust. 4 stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, to jest na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz.43 z późn. zm.).

Z §1 cytowanego rozporządzenia wynika, że jego treść stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, wymienione w §4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia.

W świetle § 2 ust. 1 rozporządzenia oraz zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przy czym powyższe okoliczności pracownik jest obowiązany udowodnić (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1997 roku, II UKN 417/97, (...) i US (...) i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2000 roku, II UKN 39/00, Prok. i Prawo (...)).

W niniejszym postępowaniu, w ocenie organu rentowego skarżący nie udowodnił 15 lat pracy w warunkach szczególnych, albowiem nie było możliwe uwzględnienie jako pracy w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia od 5 maja 1986 r. do 30 listopada 1986 r., ponieważ świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych z dnia 2 lutego 2023 r. nie spełnia wymogów formalnych. Brak jest powołania w nim na odpowiedni wykaz resortowy.

Należy w tym miejscu zauważyć, że przywołane powyżej rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43) w § 2 ust. 2 zobowiązuje zakłady pracy do stwierdzenia okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wyłącznie na podstawie posiadanej dokumentacji.

Co jednak istotne, świadectwo pracy nie tworzy praw podmiotowych, ani ich nie pozbawia, nie ma też cech wyłączności w zakresie dowodowym w postępowaniu o realizację tych praw oraz że świadectwo pracy traktuje się w postępowaniu sądowym jako dokument prywatny, który stanowi dowód tego, że osoba, która je podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie (art. 245 k.p.c.). W ten sposób wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Warszawie w dniu 25 listopada 1997 r. (sygnatura akt: III AUa 897/97, apel. W - wa 1998/1/4), a także Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 lipca 2009 r . (sygnatura akt II PK 1/09, LEX nr 533086).

W rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. 2011. 237.1412) określone zostały środki dowodowe, które powinny być dołączone do wniosku, stwierdzające okoliczności uzasadniające przyznanie tego świadczenia.

W myśl § 21-23 powołanego rozporządzenia środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia są pisemne zaświadczenia zakładów pracy, wydane na podstawie posiadanych dokumentów, oraz legitymacje ubezpieczeniowe, a także inne dowody z przebiegu ubezpieczenia. W przypadku zaś ubiegania się pracownika o przyznanie emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze, zaświadczenie zakładu pracy powinno stwierdzać charakter i stanowisko pracy w poszczególnych okresach oraz inne okoliczności, od których jest uzależnione przyznanie takiej emerytury lub renty. Wyjątek od zasady ustalonej w powołanym przepisie jest zawarty w § 25 wymienionego rozporządzenia, który przewiduje, że okresy zatrudnienia mogą być udowodnione zeznaniami świadków, gdy zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy.

Tym samym, brak świadectwa pracy wykonywanej w warunkach szczególnych lub wydanie świadectwa, które nie spełnia wymagań formalnych nie przekreśla ustalania, że tego rodzaju praca była wykonywana. W szczególności ubezpieczony może wykazywać innymi środkami dowodowymi, że praca świadczona była w warunkach szczególnych. W postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych stosuje się bowiem te same reguły dowodzenia, jak w zwykłym procesie cywilnym. W szczególności zastosowanie mają art. 6 k.c., art. 232 k.p.c. Strony mają też prawo podważać moc dowodową dokumentów, w tym także świadectwa pracy, które jest dokumentem prywatnym i podlega ocenie przez sąd zgodnie z zasadami art. 233 § 1 k.p.c. W postępowaniu sądowym nie jest dopuszczalne oparcie się wyłącznie na zeznaniach świadków, w sytuacji, gdy z dokumentów wynikają okoliczności przeciwne (tak orzekł - Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 20 lipca 2016 r, III AUa 690/15, LEX nr 2121869).

W sprawie o świadczenia z tytułu pracy w warunkach szczególnych, gdzie przedmiotem ustaleń sądu ma być charakter zatrudnienia, dokonywanie ustaleń stanu faktycznego odbywa się z reguły poprzez przeprowadzenie dowodów osobowych oraz - o ile to jest możliwe - dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach osobowych. Osobowe źródła dowodowe (w tym zarówno zeznania świadków, jak i strony procesowej) muszą być skonfrontowane z istniejącą dokumentacją i dopiero uzyskanie przekonania graniczącego z pewnością co do przebiegu zatrudnienia, może pozwolić na pozytywne rozstrzygnięcie o prawie do świadczeń. Ocena osobowych źródeł dowodowych musi być przy tym wolna od jakiejkolwiek dowolności, uwzględniając reguły logiki oraz zasady doświadczenia zawodowego (por. Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 27 października 2016 r., III AUa 41/16 LEX nr 2151525).

Dla rozstrzygnięcia spornej kwestii zasadnym stało się zatem ustalenie, czy praca wykonywana przez wnioskodawcę w spornym okresie była pracą wykonywaną w warunkach szczególnych, o jakich mowa w cytowanych wyżej przepisach.

Wynikające z wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przyporządkowanie danego rodzaju pracy do określonej branży ma istotne znaczenie dla jej kwalifikacji jako pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 11 czerwca 2013 r. III AUa 1370/12 LEX nr 1339369).

Pełne zatrudnienie w warunkach szczególnych pojmowane jest jako bezwzględna cecha tego zatrudnienia jako uprawniającego do świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego. Możliwe jest przy tym łączenie w przebiegu dniówki prac o różnym charakterze polegające na wykonywaniu nie jednego, lecz kilku rodzajów prac w szczególnych warunkach, wymienionych w wykazie. W takim wypadku do czasu pracy w warunkach szczególnych zlicza się czas równolegle wykonywanych czynności tylko wtedy, gdy różne prace wszystkie łącznie lub każda z osobna odpowiadają pracom w szczególnych warunkach i wszystkie razem wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy (tak: SA w Ł. w wyroku z dnia z dnia 2 czerwca 2016 r., III AUa 1687/15, LEX nr 2062050).

Przy ustalaniu okresów pracy w szczególnych warunkach, wymaganych do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, nie jest natomiast dopuszczalne zaliczanie innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika w stopniu powodującym wcześniejszą utratę zdolności do zatrudnienia i nie zostały wymienione w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2014 r., II UK 395/13, Lex Nr 1455235).

Tylko okresy zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy kreują i wypełniają weryfikowalne kryterium uznania pracy o cechach znacznej szkodliwości dla zdrowia lub znacznego stopnia uciążliwości, lub wymagającej wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Taki sam warunek odnosi się do wymagania stałego wykonywania takich prac, co oznacza, że krótsze dobowo (nie w pełnym wymiarze obowiązującego czasu pracy na danym stanowisku), i nie stałe świadczenie pracy wyklucza dopuszczalność uznania pracy za świadczoną w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wskutek niespełnienia warunku stałej znacznej szkodliwości dla zdrowia lub stałego znacznego stopnia uciążliwości wykonywanego zatrudnienia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 11 maja 2016 r., III AUa 101/16, LEX nr 2107442).

Przy czym, należy pamiętać, iż o określonych skutkach prawnych wykonywania pracy w warunkach szczególnych, stanowi ustawa oraz utrzymane jej przepisami (art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej) rozporządzenie z dnia 7 lutego 1983 r. Zarządzenia resortowe traktowane są tylko jako wykazy prac wykonywanych w szczególnych warunkach i mają one znaczenie, o ile są dostosowane do treści załącznika do rozporządzenia i stanowią jego uszczegółowienie, poprzez bardziej ścisłe ustalenie stanowisk pracy (por wyroki SN: z dnia 20 października 2005 r., I UK 41/05, OSNP 2006/19-20/306, z dnia 9 maja 2006 r., II UK 183/05, LEX nr 1001301).

Przedkładając powyższe rozważania na grunt sprawy niniejszej należy stwierdzić, że z ustaleń poczynionych w postępowaniu w oparciu o dostępną dokumentację osobową i zeznania skarżącego wynika, iż ubezpieczony w okresie od dnia 5 maja 1986 r. do dnia 30 listopada 1986 r. był zatrudniony przez (...) S.A. na kontrakcie W.R.L. na stanowisku monter wodno – kanalizacyjny – spawacz, w pełnym wymiarze czasu pracy.

Materiał dowodowy zgromadzony w niniejszym postępowaniu nie budzi wątpliwości, że w okresie tym ubezpieczony pracował w B. na W. w ramach pracy eksportowej, podczas której wykonywał roboty wodno-kanalizacyjne przy budowie rurociągów w głębokich wykopach o głębokości ok. 3 m.; przez pierwsze trzy miesiące skarżący wykonywał roboty zewnętrzne typu łączenie rur na mufy, a później spawał instalacje w środku budynku. Tym samym ubezpieczony najpierw wykonywał prace monterskie w głębokich wykopach, a następnie - prace spawalnicze - nie wykonywał tych prac równolegle. W tym okresie ubezpieczony nie był również oddelegowany do żadnych innych prac; praca była świadczona przez ubezpieczonego w pełnym wymiarze czasu pracy (8h dziennie) przez 5 dni w tygodniu; do tego dochodziły pracujące soboty. W czasie zatrudnienia za granicą pracownik nie przebył na zwolnieniu lekarskim ani urlopie bezpłatnym; płacono mu dodatek za warunki szkodliwe. Dodatkowo skarżący otrzymywał posiłki regeneracyjne, jak pracował na zewnątrz.

Reasumując należy stwierdzić, iż ubezpieczony w okresie pracy eksportowej najpierw przez 3 miesiące wykonywał prace wodno-kanalizacyjne monterskie w głębokich wykopach, a następnie prace spawalnicze. Nie budzi również wątpliwości, iż skarżący świadczył pracę stale i w pewnym wymiarze czasu pracy.

W związku z tym wskazać należy, iż analiza treści wykazu A działu V – prace w budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych do powołanego rozporządzenia z dnia 7 lipca 1987 r. wskazuje, że wymienione w poz. 1 roboty wodnokanalizacyjne oraz budowa rurociągów w głębokich wykopach, są pracami w szczególnych warunkach.

Ponadto w świetle załącznika Nr 1 do zarządzenia Nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1983 w sprawie wykazu stanowisk pracy w zakładach pracy nadzorowanych przez (...), na których, są wykonywane prace w szczególnych warunkach uprawniające do wcześniejszego przejścia na emeryturę oraz wzrostu emerytury lub renty (Dz.Urz. MB i (...) Nr 3 poz. 6) pracą w takich warunkach jest praca w budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych tj. roboty wodno-kanalizacyjne oraz budowa rurociągów w głębokich wykopach na stanowisku 6. monter instalacji sanitarnych i grzewczych - wykaz A, dział V poz. 1 pkt. 6.

Pracę spawacza należy również zaliczyć do prac w warunkach szczególnych. Analiza treści wykazu A do powołanego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku wskazuje bowiem, że wymienione w pkt 12 Działu XIV - prace różne – prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomotowodorowym są pracami w szczególnych warunkach.

Pomocnicze znaczenie w tym zakresie ma wykaz zawarty w załączniku nr 1 do zarządzenia Nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1983 roku w sprawie wykazu stanowisk pracy w zakładach pracy nadzorowanych przez Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach uprawniające do wcześniejszego przejścia na emeryturę oraz do wzrostu emerytury lub renty (Dziennik Urzędowy Ministerstwa Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z 1983r., Nr 3, poz. 6) – wykaz A, dział XIV, poz. 12 w pkt 1 - prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowodorowym (pkt 1 – spawacz elektryczny i gazowy).

W konsekwencji w ocenie Sądu wnioskodawca w sposób niewątpliwy wykazał więc przed Sądem, że przepracował ponad 15 lat w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – 14 lat, 11 miesięcy i 21 dni (uznane przez organ rentowy) oraz 6 miesięcy i 25 dni (okres pracy za granicą nie zaliczony przez organ rentowy),. Wnioskodawca spełnia także wszystkie pozostałe wymagane przepisami prawa przesłanki.

Z tych względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżone decyzje i przyznał wnioskodawcy prawo do rekompensaty z tytułu utraty możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach (pkt 1 sentencji wyroku).

Orzeczenie o kosztach zapadło na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1935) – mając na względzie fakt uwzględnienia odwołań od dwóch decyzji. O odsetkach ustawowych za opóźnienie od zasądzonej kwoty orzeczono na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c. (pkt 2 sentencji wyroku).

SSO Paulina Kuźma