Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 21 kwietnia 2023 r. na podstawie art. 100 § 1 oraz art. 97 § 1, ustawy z 29 sierpnia 1997r. Ordynacja Podatkowa (Dz. U. z 2022r. poz. 2651 ze zm.) w związku z art. 31 i 32 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2022 r., poz. 1009 ze zm.) Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. orzekł że:

1. J. P. jako spadkobierca wraz z A. P. ponosi solidarną odpowiedzialność za zobowiązania spadkodawcy L. P. (1), zmarłego 9.10.2021 r. ostatnio stale zamieszkałego w Ł., al. (...) z tytułu nieopłaconych składek na:

- ubezpieczenia społeczne za okres 09.2011-09.2012 r., 03.2013 - 05.2013 r., 07.2013-

01.2015 r., 03.2015 - 05.2015 r., 07.2015 r., 09.2015 - 02.2016 r. w kwocie: 40.298,12 zł (w tym należność główna w kwocie 24.771,36 zł, odsetki za zwłokę naliczone na 09.10.2021 r. w kwocie 15.518,00 zł, oraz koszty upomnień w kwocie 8,76 zł)

- ubezpieczenie zdrowotne za okres 10.2013 - 11.2013 r., 04.2014 - 01.2015 r., 03.2015-05.2015 r., 07.2015 r., 09.2015 - 02.2016 r., 07.2016 - 11.2016 r. w kwocie: 10.267,11 zł (w tym należność główna w kwocie 6.745,11 zł, odsetki za zwłokę naliczone na 09.10.2021 r. w kwocie 3.435,00 zł, koszty egzekucyjne w kwocie 63,80 zł oraz koszty upomnień w kwocie 23,20 zł)

2. A. P. jako spadkobierca wraz z J. P. ponosi solidarną odpowiedzialność za zobowiązania spadkodawcy L. P. (1), zmarłego 9.10.2021 r. ostatnio stale zamieszkałego w Ł., al. (...) z tytułu nieopłaconych składek na:

- ubezpieczenia społeczne za okres 09.2011-09.2012 r., 03.2013 - 05.2013 r., 07.2013- 01.2015 r., 03.2015 - 05.2015 r., 07.2015 r., 09.2015 - 02.2016 r. w kwocie: 40.298,12 zł (w tym należność główna w kwocie 24.771,36 zł, odsetki za zwłokę naliczone na 09.10.2021 r. w kwocie 15.518,00 zł, oraz koszty upomnień w kwocie 8,76 zł)

- ubezpieczenie zdrowotne za okres 10.2013 - 11.2013 r., 04.2014 - 01.2015 r., 03.2015 -05.2015 r., 07.2015 r., 09.2015 - 02.2016 r., 07.2016 - 11.2016 r. w kwocie: 10.267,11 zł (w tym należność główna w kwocie 6.745,11 zł, odsetki za zwłokę naliczone na 09.10.2021 r. w kwocie 3.435,00 zł, koszty egzekucyjne w kwocie 63,80 zł oraz koszty upomnień w kwocie 23,20 zł)

W uzasadnieniu wskazanego rozstrzygnięcia podniesiono, iż zgodnie z brzmieniem art.46 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, L. P. (2), jako płatnik składek, zobowiązany był do obliczenia, rozliczenia oraz opłacania w terminach określonych ustawą, należnych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy za każdy miesiąc kalendarzowy. Niedopełnienie tego obowiązku spowodowało powstanie na koncie L. P. (1), jako płatnika składek, zadłużenia za wyżej wskazany okres w łącznej kwocie 50.565,23 zł.

L. P. (2) zmarł 9 października 2021 r.

Na podstawie postanowienia sądowego z 15 czerwca 2022 r. spadek po zmarłym na podstawie ustawy z dobrodziejstwem inwentarza nabyła żona J. P. i córka A. P. po ½ części spadku każda z nich.

W związku z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza odpowiedzialność za zobowiązania z tytułu nieopłaconych składek jest ograniczona do wartości ustalonego stanu czynnego spadku, którego łączna wartość została określona w zgłoszeniu SD-Z2 w kwocie 100.000 zł. Wartość nabytych przez spadkobierców praw majątkowych po zmarłym przewyższa zatem wysokość zadłużenia z tytułu składek. Wobec powyższego orzeka się o odpowiedzialności spadkobierców za całą kwotę zadłużenia, które figuruje na koncie zmarłego.

/decyzja w aktach ZUS k 18-19/

Odwołanie od powyżej decyzji wniosła J. P. domagając się jej zmiany i ustalenia, iż wraz z niepełnosprawną córką A. P. nie odpowiada za długi zmarłego męża L. P. (1).

W uzasadnieniu swego stanowiska podniosła, że razem z córką nie zamieszkiwała ze zmarłym mężem, który 20 lat temu się wymeldował i wyprowadził do rodziców. Wskazała, iż zmarły za życia pomagał jej w opiece nad córką, lecz codzienne życie z ciężko chorym dzieckiem go przerosło. Podniosła, iż nie miała z mężem rozwodu ani separacji a spadek po nim wraz z córką przyjęła, ponieważ w skład spadku wchodziło mieszkanie, w którym obie zamieszkują. Podkreśliła, iż nie miała wiedzy o zadłużeniu zmarłego a przy łącznych dochodach jej z emerytury i renty rodzinnej córki w kwocie 5600 zł miesięcznie nie jest w stanie spłacić zadłużenia.

Podkreśliła, iż córka urodziła się z czterokończynowym dziecięcym porażeniem mózgowym, nie chodzi, nie mówi, nie słyszy, jest upośledzona umysłowo. Ona sama opiekując się 38 letnią córką w wieku 69 lat potrzebuje niejednokrotnie pomocy innych osób. Utrzymanie mieszkania, leki, rehabilitacja pochłaniają znaczną cześć budżetu domowego.

Odwołująca wskazała, iż wnosi o rozłożenie ewentualnego zadłużenia na raty poprzez ich potrącanie z emerytury jej i renty córki, prosi też o umorzenie odsetek.

/odwołanie k. 3-4/

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o ich oddalenie jako bezzasadnych nadto o zasądzenie kosztów postępowania wg norm przepisanych podtrzymując stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji. Dodatkowo wskazał, że we wniesionym odwołaniu nie podniesiono żadnych zarzutów co do wysokości i zasadności należności. /odpowiedź na odwołanie k. 7/

Pismem z dnia 8 stycznia 2024 r. ustanowiony w toku procesu na podstawie art. 69 k.p.c. kurator niepełnosprawnej zainteresowanej A. P. wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji i umorzenie postępowania jako wydanego na roszczenia przedawnione, podnosząc jednocześnie zarzut przedawnienia dochodzenia roszczeń objętych decyzją jak również przedawnienia odsetek. Ewentualnie wniósł o ustalenie, iż A. P. nie odpowiada za zobowiązania spadkowe ze względu na zasady współżycia społecznego, a dochodzenie zobowiązań po zmarłym ojcu od osoby upośledzonej i niezdolnej do podejmowania samodzielnych decyzji należy uznać za moralnie naganne i sprzeczne w odbiorze społecznym z normami art. 5 kc. Ponadto wniósł o zasądzenie kosztów reprezentacji strony przez kuratora wg norm prawem przepisanych nie opłaconych w całości ani w części, świadczonych stronie z urzędu.

W uzasadnieniu powyższego podniósł, że zaskarżona decyzja dotyczy zaległości składkowych spadkodawcy z okresu 2011-2016, przed wydaniem decyzji kwoty te nie były dochodzone w żaden sposób od J. P. oraz od A. P.. Okoliczność ta wskazuje na możliwość przedawnienia dochodzonych roszczeń w stosunku do reprezentowanej strony. Nadto treść decyzji nie wskazuje dokładnego wyliczenia należności z podziałem na składki za dane okresy, wyliczonymi od nich ewentualnymi odsetkami, ani okresów naliczania tych odsetek, jak również okresu wszczęcia egzekucji w stosunku do spadkodawcy i wysokości uzyskanych kwot w okresie egzekucji oraz ich rozliczenia. Ewentualnie dokonanych wpłat, czy potrąceń dokonanych za życia spadkodawcy.

Jednoczenie podkreślono, iż należy poddać pod rozwagę, czy w przedmiotowej sprawie w zakresie odpowiedzialności A. P. jest możliwość zastosowania dobrodziejstwa art. 5 k.c. i zwolnienia skarżącej od odpowiedzialności za te zobowiązania na zasadach współżycia społecznego. Podała, że A. P. jest osobą upośledzoną, niepełnosprawną, z bardzo ograniczonym kontaktem ze światem. Nie może mieć żadnego rozeznania w toczących się sprawach a w szczególności sprostać odpowiedzialności za powstałe z mocy prawa zobowiązania. J. P. przyjęła spadek po mężu wraz z córką ze względu na jego udział w mieszkaniu, w którym obie zamieszkują. Skarżące nie posiadają innych nieruchomości, utrzymują się jedynie ze świadczeń związanych z głęboką niepełnosprawnością Pani A.. Skarżąca stale opiekuje się niepełnosprawną i całkowicie niesamodzielną córką. Kwota dochodzonego roszczenia być może nie przewyższa wartości udziału spadkowego, co uniemożliwia ograniczenie tej odpowiedzialności, jednakże nie jest możliwa do pokrycia przez skarżącą i jej córkę. Okoliczności przedmiotowej sprawy są zatem wyjątkowe i wymagają zastosowania wszelkich norm umożliwiających zwolnienie skarżących z odpowiedzialności za zobowiązania składkowe spadkodawcy powstałe w odległym okresie czasowym.

/pismo k. 65-66/

Na rozprawie w dniu 9 kwietnia 2024 r. strony podtrzymały swoje dotychczasowe stanowiska procesowe i wniosły o zasądzenie kosztów procesu. /końcowe stanowiska procesowe stron protokół z rozprawy z dnia 9.04.2024 r. 00:01:17-00:04:19/

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Odwołująca J. P. jest żoną zmarłego w dniu 9 października 2021 r. L. P. (1). Zainteresowana A. P. jest jego córką. /bezsporne odpis aktu zgonu w aktach ZUS/

Zainteresowana A. P. jest osobą niepełnosprawna w stopniu znacznym. Niepełnosprawność istnieje od urodzenia. Nie jest ubezwłasnowolniona, jednakże z uwagi na stan zdrowia nie jest w stanie działać z dostatecznym rozeznaniem. /bezsporne orzeczenie o stopniu niepełnosprawności k. 5 akt ZUS/

L. P. (2) prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą. Z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej jako płatnik składek był zobowiązany do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne. /bezsporne/

Zadłużenie L. P. (1) z tytułu nieopłaconych składek na dzień otwarcia spadku, tj. na dzień 9.10.2021 r. wynosiło:

- na ubezpieczenia społeczne za okres 09.2011-09.2012 r., 03.2013 - 05.2013 r., 07.2013- 01.2015 r., 03.2015 - 05.2015 r., 07.2015 r., 09.2015 - 02.2016 r. w kwocie: 40.298,12 zł (w tym należność główna w kwocie 24.771,36 zł, odsetki za zwłokę naliczone na 09.10.2021 r. w kwocie 15.518,00 zł, oraz koszty upomnień w kwocie 8,76 zł)

- na ubezpieczenie zdrowotne za okres 10.2013 - 11.2013 r., 04.2014 - 01.2015 r., 03.2015 -05.2015 r., 07.2015 r., 09.2015 - 02.2016 r., 07.2016 - 11.2016 r. w kwocie: 10.267,11 zł (w tym należność główna w kwocie 6.745,11 zł, odsetki za zwłokę naliczone na 09.10.2021 r. w kwocie 3.435,00 zł, koszty egzekucyjne w kwocie 63,80 zł oraz koszty upomnień w kwocie 23,20 zł)

/bezsporne, zestawienie należności z tytułu składek L. P. (1) k. 74/

W stosunku do L. P. (2) była prowadzana egzekucja składek których dotyczy zaskarżona decyzja. Potrącano z jego emerytury należności składkowe względem ZUS m.in. zajęcia z tego tytułu na rachunku bankowym dokonano 19 września 2012 r. L. P. dostarczano sukcesywnie tytuły wykonawcze dotyczące spornych należności. Tytuły wykonawcze dotyczące spornych okresów poczynając od (...) będące następnie podstawą wskazanego zajęcia wystawiono począwszy od dnia 31 lipca 2012 - data potwierdzenia odbioru przez dorosłego domownika zmarłego - jego brata 2 października 2012r. Egzekucja nie została zakończona do dnia śmierci L. P. (2). Nie pokryła kwot dochodzonych zaskarżoną decyzją. /bezsporne dokumenty w aktach egzekucyjnych załączonych do akt sprawy k. nienumerowane/

Na podstawie postanowienia Sadu Rejonowego w Pabianicach z 15 czerwca 2022 r. w sprawie o sygn. akt I Ns 233/22, spadek po zmarłym L. P. na podstawie ustawy z dobrodziejstwem inwentarza nabyła żona J. P. i córka A. P. po ½ części spadku każda z nich.

Ze zgłoszenia o nabyciu własności i praw majątkowych SD -Z2 złożonych przez wnioskodawczynię i zainteresowaną w Urzędzie Skarbowym w P. wynika, iż nabyły one w ramach dziedziczenia po zmarłym po ½ części spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego o powierzchni 15,5 m ² przy ul. (...) w P. o łącznej wartości 100.000 zł.

/bezsporne/

Ostatecznie zadłużenie z tytułu zaległych składek zamarłego L. P. (1) stanowi łącznie kwotę niższą niż wartość stanu czynnego spadku, tj. 100.000 zł. /bezsporne/

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o całokształt materiału dowodowego zebranego w sprawie, w szczególności o dokumenty, w tym zawarte w załączonych do akt sprawy aktach ZUS, których wiarygodność nie była kwestionowana przez żadną ze stron.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.

Stosownie do treści art. 31 ww. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ( t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 497) do należności z tytułu składek stosuje się odpowiednio art. 97 § 1, art. 98 § 1 i § 2 punkt 1, 2, art. 100, art. 101, ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa.

Zgodnie z treścią art. 32 ustawy do składek na Fundusz Pracy, Fundusz Solidarnościowy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych oraz na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie: ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika, odpowiedzialności osób trzecich i spadkobierców oraz stosowania ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne.

Spadkobiercy płatnika (podatnika) co do zasady przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy (art. 97 § 1 Ordynacji podatkowej). Do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania składkowe (podatkowe) spadkodawcy stosuje się przepisy kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe (art. 98 § 1 Ordynacji podatkowej). Przepisy te stosuje się również do odpowiedzialności spadkobierców za zaległości składkowe (podatkowe) i odsetki za zwłokę od zaległości składkowych (podatkowych) spadkodawcy (art. 98 § 1, § 2 punkt 1 i 2 Ordynacji podatkowej). (por. uchwała Sądu Najwyższego z 7 maja 2008 r., II UZP 1/08, OSNP 2008, nr 23-24, poz. 352)

Organ rentowy orzeka w jednej decyzji o zakresie odpowiedzialności lub uprawnień poszczególnych spadkobierców na podstawie decyzji ostatecznych wydanych wobec spadkodawcy oraz jego zobowiązań wynikających z prawidłowych deklaracji (art. 100 § 1 Ordynacji podatkowej). Organ rentowy nalicza odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych spadkodawcy oraz oprocentowanie niezwróconych zaliczek naliczonego podatku od towarów i usług naliczane są do dnia otwarcia spadku (art. 101 § 1 Ordynacji podatkowej).

Przy ustalaniu odpowiedzialności spadkobierców za zaległe zobowiązania składkowe, organ rentowy ma obowiązek wziąć pod uwagę m.in. art. 1012 k.c. i art. 1031 § 1 i 2 k.c.

Z art. 1012 k.c. wynika, że spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.

W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza - jak to miało miejsce w rozpoznanej sprawie - spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wysokości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 k.c.).

Ograniczenie odpowiedzialności do masy czynnej spadku dotyczy wszelkich długów spadkowych. Stosownie do treści art. 1032 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym w dacie otwarcia spadku Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacił niektóre długi spadkowe, a nie wiedział i przy dołożeniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za niespłacone długi spadkowe tylko do wysokości różnicy między wartością stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów spadkowych, które spłacił.

Stosownie do treści § 2 art. 1032 k.c. Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacając niektóre długi spadkowe, wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe. Nie dotyczy to spadkobiercy niemającego pełnej zdolności do czynności prawnych oraz spadkobiercy, co do którego istnieje podstawa do jego ubezwłasnowolnienia.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza powoduje, że odpowiedzialność spadkobiercy zostaje ograniczona do wartości stanu czynnego spadku (art. 1031 § 1 i 2 k.c.). Wyczerpanie sumy wyznaczającej granice odpowiedzialności w zasadzie zwalnia spadkobiercę od dalszej odpowiedzialności. Ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy do wartości czynnej spadku oznacza, że wierzyciele spadkowi mogą poszukiwać zaspokojenia nie tylko z przedmiotów i praw wchodzących do spadku, lecz również ze składników majątku osobistego spadkobiercy, byleby łączna wartość roszczeń wierzycieli nie przekraczała wartości udziału spadkowego, jaki otrzymał konkretny spadkobierca. Według art. 1032 § 2 k.c., spadkobierca taki odpowiada względem niezaspokojonych wierzycieli do takiej tylko wysokości, w jakiej byłby zadośćuczynić tym wierzycielom, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe. W literaturze przedmiotu ponoszono także, iż analogiczną odpowiedzialność ponosi spadkobierca, który nie wiedział o istnieniu niektórych długów spadkowych wskutek rażącego niedbalstwa, w szczególności zaś z powodu niezapoznania się ze spisem inwentarza lub zignorowania pozostawionych przez spadkodawcę dokumentów, odzwierciedlających istnienie stosunków zobowiązaniowych oraz wielkość wynikających z nich wierzytelności (Elżbieta Skowrońska-Bocian, Komentarz do kodeksu cywilnego, Wydawnictwo Prawnicze, s. 202).

W sytuacji, gdy spadkobierca nabywa spadek z dobrodziejstwem inwentarza, a jest możliwość, że istnieją inne długi niż zaległości stwierdzane w decyzji, organ administracyjny nie powinien zobowiązywać do wpłaty całej kwoty stanowiącej wartość czynnego spadku, jeśli nawet została ona ustalona, lecz poprzestać na orzeczeniu o zakresie odpowiedzialności spadkobiercy za zobowiązania spadkodawcy.

Stąd też treść decyzji o odpowiedzialności spadkobiercy musi być pełna, tj. w pełni oddawać zakres odpowiedzialności wynikający z przepisów prawa materialnego, w tym z art. 1031 § 1 i 2 k.c. – i tak też prawidłowo postąpił organ rentowy w zaskarżonej decyzji.

Stosownie do przepisu art. 1034 § 1 k.c. do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Solidarny charakter odpowiedzialności oznacza, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. Wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela.

Jeżeli chodzi o kwestię wydania zaskarżonej decyzji obciążającej stricte wnioskodawczynię i zainteresowaną , to nie było sporu, że decyzja ta w zakresie podmiotowym jest prawidłowa albowiem odpowiedzialność takową ww bezsprzecznie ponoszą, co wprost wynika z postanowienia Sadu Rejonowego w Pabianicach z 15.06.2022 r. sygn. akt I Ns 233/22, które stanowi spadek po zmarłym L. P. na podstawie ustawy z dobrodziejstwem inwentarza nabyła żona J. P. i córka A. P. po ½ części spadku każda z nich.

Zaskarżona decyzja dotyczy przy tym łącznej kwoty zobowiązania, która jest niższa od wartości czynnej spadku, której wielkości strony nie kwestionowały co nie było sporne w niniejszej sprawie.

Możliwość przeniesienia odpowiedzialności na spadkobierców znajduje również jednoznaczne potwierdzenie w orzecznictwie. W uchwale z dnia 7 maja 2008 r. II UZP 1/08 OSNP 2008, nr 23-24, poz. 352, Sąd Najwyższy wprost stwierdził, że niezapłacone w terminie składki na Fundusz Pracy i ubezpieczenie zdrowotne (oraz należności z nimi związane) mogą być pobrane przez organ rentowy od spadkobiercy osoby zobowiązanej do zapłaty takich składek w granicach odpowiedzialności danego spadkobiercy za długi spadku (art. 922 § 1 i § 3 k.c. oraz art. 1030 i następne tego Kodeksu w związku z art. 97 § 1 oraz art. 98 § 1 i § 2 pkt 1, 2, 5 i 7 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 32 tej ustawy). (por. wyrok Sądu Najwyższego z 24 listopada 2009 r., II UK 118/09, LEX nr 564787)

Jednocześnie przy tym nie należy pomijać, że ustalenie czy istnieje spadek pozwalający na zaspokojenie przypadającej od dłużnika należności, należy do postępowania egzekucyjnego. Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, odpowiada za długi spadku tylko do wysokości stanu czynnego spadku, ustalonego w spisie inwentarza. W związku z tym - jeżeli pozwany ponosi odpowiedzialność z określonych przedmiotów majątkowych, albo do wysokości ich wartości, sąd może, nie wymieniając tych przedmiotów, ani ich wartości, uwzględnić powództwo, zastrzegając pozwanemu prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności. (por. wyrok SN z dnia 22 października 1977 r. w sprawie II CR 335/77)

Z przepisów Ordynacji podatkowej nie wynika konieczność dokonania spisu inwentarza jako warunku orzekania o odpowiedzialności podatkowej spadkobierców; jeżeli spis inwentarza zostanie dokonany, to spadkobiercy na jego podstawie będą mogli ustalić granice ponoszonej odpowiedzialności podatkowej; dopóki tego nie uczynią, obowiązują ustalenia dokonane na podstawie zgłoszeń nabycia spadku, czyli takich dowodów, jakimi dysponował organ, wydając decyzję. (por. wyrok WSA w Olsztynie z dnia 11 czerwca 2019 r., I SA/O. 316/10)

Na etapie postępowania dotyczącego przeniesienia odpowiedzialności za długi spadkowe nie bada się więc czy istnieje majątek, z którego zaspokoić się może wierzyciel/ wierzyciele. Istotne natomiast z punktu widzenia decyzji organu rentowego w tym przedmiocie pozostaje jedynie to, kto jest spadkobiercą (lub spadkobiercami) dłużnika oraz jaki jest jego zakres odpowiedzialności za długi spadkowe.

Decyzja organu rentowego ma charakter konstytutywny i jest pierwszym krokiem, zmierzającym do egzekucji należności, albowiem jest konieczna, aby żądać od spadkobiercy ich zapłaty. Oznacza to zarazem, że pozostałe okoliczności faktyczne, które mogą w jakikolwiek sposób wpływać na możliwość uiszczenia zaległych składek (jak np. brak wystarczającego majątku) nie mają dla wydania przedmiotowej decyzji znaczenia, gdyż mogą wpłynąć jedynie na możliwość rzeczywistego pokrycia zaległości.

W związku z tym w sprawie uznać należało, że sam fakt potwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu spadkobrania przez odwołującą się i zainteresowaną po zmarłym płatniku, uzasadniał po stronie ZUS wydanie stosownej decyzji, stwierdzającej, że ponoszą one częściową odpowiedzialność za nieopłacone składki. Przy czym ostatecznie niekwestionowanym było iż zadłużenie zmarłego z tytułu składek istocie było takie jak określone w zaskarżonej decyzji.

Kwestią wymagającą dalszej oceny jurydycznej było rozstrzygnięcie o tym czy zaległe należności składkowe nie uległy przedawnieniu.

Sąd Okręgowy zwraca uwagę, że ZUS jest jednostką wykonującą zadania administracji publicznej, toteż obowiązany jest działać na podstawie i w granicach prawa. Organ rentowy w świetle przepisów Ordynacji podatkowej miał nie tylko prawo, ale i obowiązek wydania decyzji, o której mowa w art. 97 § 1 Ordynacji, a elementem koniecznym decyzji w myśl art. 100 § 1 Ordynacji było określenie zobowiązań zmarłego spadkodawcy. Wymaga też zaznaczenia, że w toczącym się procesie ciężar dowodu spoczywał na odwołującej/ zainteresowanej, które miały obowiązek wykazania zasadności podnoszonych przez siebie argumentów. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 8 września 2015 r., III AUa 472/15, LEX nr 1820450; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 13 marca 2012 r., III AUa 789/11, LEX nr 1298252/

Odnosząc się do zarzutu przedawnienia należności z tytułu zaległych składek objętych zaskarżoną decyzją Sąd nie znalazł podstaw do jego uwzględnienia.

Kwestię przedawnienia należności na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy zawarto w art. 24 ust. 5-6 o systemie. Przepis ten znajduje zastosowanie wprost do składek na ubezpieczenia społeczne, zaś odpowiednio do składek na ubezpieczenie zdrowotne (art. 93 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki z zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, Fundusz Pracy, a także Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (art. 32 ustawy systemowej).

Obecne brzmienie art. 24 ust. 4 zostało nadane przez ustawę z 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2011 r. nr 138, poz. 808) zmieniającą ustawy systemowej z dniem 20 lipca 2011 r., a następnie przez ustawę z 16 września 2011 r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców (Dz.U. z 2011 r., nr 232, poz. 1378, dalej: u.r.n.o.) z dniem 1 stycznia 2012 r.

Od 1 stycznia 2012 r. należności te ulegają więc przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne.

Co do należności wcześniejszych należnych w rozpoznawanym przypadku od września 2011 - zgodnie z dyspozycją art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych – w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2011 roku należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne, z zastrzeżeniem ust. 5-5d.

Z dniem 1 stycznia 2012 r., na podstawie art. 11 pkt 1 ustawy o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców (Dz.U Nr 232, poz.1378 z późn.zm.) zmieniającego treść art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, skrócony został więc okres przedawnienia składek na ubezpieczenia społeczne z 10 do 5 lat.

Ponieważ bieg przedawnienia części spornych należności składkowych z tytułu ubezpieczenia rozpoczął się przed dniem 1 stycznia 2012 r., dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy kluczowe znaczenie ma też art.27 powyższej ustawy regulujący zagadnienia intertemporalne. Zgodnie z jego ust.1, do przedawnienia należności z tytułu składek, o którym mowa w art.24 ust.4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, którego bieg rozpoczął się przed dniem 1 stycznia 2012 r., stosuje się przepisy w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, z tym że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia 1 stycznia 2012 r.

Wedle zatem zasady wynikającej z tego przepisu do należności składkowych nieprzedawnionych do 1 stycznia 2012 r. (wedle starych zasad z zastosowaniem 10-letniego okresu przedawnienia) ma zastosowanie 5-letni termin przedawnienia, z tym jednakże bardzo istotnym zastrzeżeniem, że liczy się go nie od daty ich wymagalności, tak jak o tym stanowi art.24 ust.4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ale od dnia 1 stycznia 2012 r.

Wyjątek od tej zasady ustanawia ust. 2 przywołanego przepisu, stosownie do którego jeżeli przedawnienie rozpoczęte przed dniem 1 stycznia 2012 r. nastąpiłoby zgodnie z przepisami dotychczasowymi wcześniej, przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. Powołana regulacja oznacza, że wybór odpowiedniego terminu przedawnienia 5-letniego (liczonego od dnia 1 stycznia 2012 r.) lub 10-letniego (liczonego od daty wymagalności składki) - zależy od tego, który z nich upłynie wcześniej. (por. wyrok SN z dnia 29 maja 2013 roku I UK 613/12, opubl. LEX nr 1438529, wyrok S.A. w Poznaniu z dnia 24 czerwca 2014 roku IIIAua (...), opubl. LEX nr 1567055)

Niezależnie od tego wskazać należy, że termin przedawnienia należności w przypadkach określonych w art. 24 ust. 5a-6 ustawy systemowej ulega przerwaniu lub zawieszeniu. Przerwanie biegu przedawnienia ma ten skutek, że po ustaniu okoliczności powodującej przerwanie biegu przedawnienia, termin przedawnienia biegnie od nowa. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia sprawia zaś, że w terminie przedawnienia nie uwzględnia się co prawda okresu, w którym bieg przedawnienia był zawieszony, ale uwzględnia się okres przedawnienia, który poprzedzał okres zawieszenia. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z 17 lipca 2014 r., III AUa 175/14, LEX nr 1496038)

Zmiana stanu prawnego wprowadzona od 1 stycznia 2003 r. przez dodanie art. 24 ust. 5b ustawy systemowej dotyczyła zawieszenia terminu przedawnienia. Przepis ten przewidywał zawieszenie biegu terminu przedawnienia, od dnia wszczęcia do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego oraz sądowego, z wyłączeniem wcześniejszych faz postępowania. Na skutek kolejnej nowelizacji przepisów od 1 lipca 2004 r. ustawodawca rozszerzył zakres zawieszenia biegu terminu przedawnienia na okres od podjęcia pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego.

Należy zauważyć, że stosownie do treści art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej termin wymagalności składek to odpowiednio każdy następny dzień po terminie płatności.

Stosownie do obowiązującego art. 24 ust. 5b ustawy systemowej bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od dnia podjęcia pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego.

Zawieszenie biegu terminu przedawnienia może być dłuższe niż okres przedawnienia należności z tytułu składek, określony w art. 24 ust. 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Ponadto przepis art. 24 ust. 6 powyższej ustawy stanowi, iż bieg terminu przedawnienia, o którym mowa w ust. 4 cytowanego przepisu, ulega zawieszeniu od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłynęły 2 lata od śmierci spadkodawcy. (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 19 maja 2021 r., (...), LEX nr 3182574)

Przepis art.24 ust. 5b ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie daje w swojej warstwie językowej wystarczających wskazówek do stwierdzenia kiedy najwcześniej może dojść do podjęcia pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności, ani czyja to może być czynność. Z treści tego przepisu można byłoby na pierwszy rzut oka wnosić, że czynność ta nie musi być czynnością organu egzekucyjnego, egzekutora lub poborcy skarbowego, a nawet nie musi być to czynność dokonana po wszczęciu postępowania egzekucyjnego. Mogłaby to więc być czynność wierzyciela dokonana nawet przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego. Z takim stanowiskiem nie można jednak zgodzić się. Zdarzenie, które powoduje zawieszenie biegu terminu przedawnienia należności z tytułu składek musi mieć miejsce w toku postępowania egzekucyjnego, albo nieuchronnie prowadzić do wszczęcia postępowania egzekucyjnego, skoro zawieszenie biegu terminu przedawnienia nie może zakończyć się inaczej niż na skutek zakończenia postępowania egzekucyjnego. (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w L. z 12 maja 2020 r., I SA/Lu 44/20, LEX nr 3125734)

Za czynności zmierzające do wyegzekwowania należności z tytułu składek uznaje się takie czynności, z których treści lub uzasadnienia wynika bezpośrednio, że zmierzają one do ściągnięcia należności. Nie ulega wątpliwości, że czynnością taką może być doręczenie odpisu tytułu wykonawczego. (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. z dnia 31 marca 2021 r., (...) SA/Go 798/20, LEX nr 3162582)

W konsekwencji to m.in. to z tą czynnością, nie zaś z upomnieniem, należy wiązać zawieszenie terminu przedawnienia. Zwrotne potwierdzenie odbioru przesyłki, z którego wynika, że zobowiązany osobiście odebrał tytuły wykonawcze jest wystarczające do wykazania, że doszło do zawieszenia biegu przedawnienia zgodnie z przepisem art. 24 ust. 5b ustawy systemowej. Zgodnie z art. 123 ustawy systemowej w sprawach uregulowanych ustawą stosuje się przepisy k.p.a., chyba że ustawa stanowi inaczej.

Na gruncie rozpoznawanego przypadku co bezsporne w stosunku do L. P. (1) była prowadzana egzekucja składek, których dotyczy zaskarżona decyzja a także za okresy wcześniejsze i miało to miejsce do dnia jego śmierci - co potwierdzają załączone do akt sprawy akta egzekucyjne. Do wnioskodawcy wysyłano zarówno tytuły wykonawcze ( te dotyczące spornego okresu wystawiono począwszy od 31.07.2012 - data doręczenia dłużnikowi 2.10.2012 r. ) jak i dokonywano zajęć na jego rachunku bankowym od 19.09.2012 r., mimo to nie wyegzekwowano dochodzonych należności. A więc zaistniała aktywność organu rentowego , która w tym zakresie powodowała zawieszenie przedawnienia zaległości składkowych aż do chwili jego śmierci.

Ponadto nie należy pomijać, że bieg terminu przedawnienia uległ dalszemu zwieszeniu od dnia śmierci spadkodawcy czyli 9 października 2021 r. Zawieszenie to trwało zgodnie z ust. 6 art. 24 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu z dnia 15 czerwca 2022 r. o stwierdzeniu nabycia spadku, nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłynęły 2 lata od śmierci spadkodawcy.

Okresy te wydłużały więc podstawowe terminy przedawnienia licząc od najdawniejszej ze składek. Z wyżej wskazanych przyczyn uwzględniając okres zawieszenia biegu terminu przedawnienia z uwzględnieniem wszczętych czynności egzekucyjnych za sporny okres o których powiadomiono płatnika w zakresie najstarszych należności już z dniem 2 października 2012 r. i okres podstawowy przedawnienia składki niewątpliwie żadna z zaległości składkowych objęta zaskarżoną decyzją a w konsekwencji tego i odsetki nie uległa przedawnieniu na dzień wydania zaskarżonej decyzji tj. 21 kwietnia 2023 r. .

Bez wpływu na ewentualną modyfikację zakażonej decyzji pozostaje też podnoszona przez wnioskodawczynię i kuratora zainteresowanej okoliczność, iż znajdują się one w trudnej sytuacji życiowej i zdrowotnej - zwłaszcza zainteresowana z uwagi niepełnosprawność nie jest w stanie działać z właściwym rozeznaniem i rozpoznać znaczenia podejmowanych w stosunku do niej czynności.

Bezwzględnie argumenty odnoszące się do zasad współżycia społecznego pozostają bez wpływu na uzyskanie świadczeń bądź uprawnień z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych. Do złagodzenia rygorów prawa ubezpieczeń społecznych nie stosuje się ani art. 5 KC ani też art. 8 KP. (wyrok SN z dnia 4.06-2013, I UK 5/13 - wyrok S. S. z dnia 17.03.2016 III AUa 568/15 -, - wyrok SA w Lublinie z dnia 21.10.2015, III AUa 629/15 - postanowienie SA w S. z dnia 27.11.2013 III AUa 814/13)

Tym samym wskazane okoliczności pozostawały nie ograniczały odpowiedzialności wnioskodawczyni jak i zainteresowanej jako spadkobierców zmarłego L. P. (1) za jego długi wynikające z braku opłacenia należnych składek na ubezpieczenie społeczne. Nie zmienia to faktu, iż wskazane osoby mogą nadal przed organem rentowym domagać się z powołaniem na szczególne okoliczności umorzenia lub rozłożenia na raty poszczególnych należności. Powyższe jednak z uwagi na kształt i rodzaj zaskarżonej decyzji nie było objęte przedmiotem niniejszego postępowania

Podkreślić również należy, że odwołująca i zainteresowana choć to na nich w tym zakresie spoczywał ciężar dowodu nie udowodniły także iż pokryły zobowiązania zmarłego w jakiejkolwiek części.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołania o czym orzekł, jak w punkcie 1 sentencji wyroku.

O kosztach postępowania obciążających odwołującą jako przegrywającą proces orzeczono na podstawie art. 102 k.p.c. biorąc pod uwagę jej trudną sytuację życiową i zdrowotną, fakt sprawowania przez nią opieki nad niepełnosprawną dorosłą córką nadto charakter dochodzonych w tym procesie roszczeń do których powstania w żaden sposób się nie przyczyniła.

O wynagrodzeniu kuratora z urzędu zainteresowanej orzeczono na podstawie § 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 13 listopada 2013 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (Dz. U. z 2018 r poz. 536) w zw. 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2023 r. poz. 1964).

SSO Paulina Kuźma

J.L.