Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z 21 kwietnia 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych - II Oddział w Ł. stwierdził, że B. P. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą:

a) podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w okresach:

- od 18 stycznia 2013 roku do 31 stycznia 2015 roku

- od 1 lutego 2015 roku do 30 września 2016 roku

- od 1 grudnia 2016 roku do 12 stycznia 2017 roku

- od 1 lutego 2017 roku do 8 kwietnia 2018 roku

- od 1 stycznia 2020 roku do 31 stycznia 2020 roku

- od 1 września 2020 roku do 30 września 2020 roku

- od 25 stycznia 2023 roku

b) nie podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w okresach:

- od 1 października 2016 roku do 30 listopada 2016 roku

- od 13 stycznia 2017 roku do 31 stycznia 2017 roku

- od 9 kwietnia 2018 roku do 31 grudnia 2019 roku

- od 1 lutego 2020 roku do 31 sierpnia 2020 roku

- od 1 października 2020 roku do 24 stycznia 2023 roku.

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy podniósł, iż złożone przez B. P. dokumenty rozliczeniowe za miesiące od kwietnia 2018 roku do października 2018 roku, od stycznia 2019 roku do września 2019 roku spowodowały, że wpłaty dokonane przez nią rozliczyły się po terminie i ustało dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w miesiącach kwietniu 2018 roku, wrześniu 2018 roku, październiku 2018 roku, kwietniu 2019 roku, maju 2019 roku, lipcu 2019 roku, sierpniu 2019 roku, wrześniu 2019 roku.

(decyzja k. 61-65 akt ZUS)

B. P. odwołała się od powyższej decyzji, wnosząc o jej zmianę poprzez stwierdzenie, że nigdy nie zalegała z dokumentami i składkami, pobierając zasiłek chorobowy nigdy nie została poinformowana, że nie ma do niego prawa, zaś po złożeniu wniosku o rozłożenie na raty niby powstałego zadłużenia uzyskała informację, że nie ma na jej koncie takowego. ( odwołanie k. 3-6)

Od powyższej decyzji odwołał się także działający za zgodą B. P. w postępowaniu administracyjnym – Rzecznik Małych i Średnich P. w G., zaskarżając decyzję w części, w której organ rentowy stwierdził, że B. P. nie podlega dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba prowadząca działalność gospodarczą w okresach:

- od 1 października 2016 roku do 30 listopada 2016 roku

- od 13 stycznia 2017 roku do 31 stycznia 2017 roku

- od 9 kwietnia 2018 roku do 31 grudnia 2019 roku

- od 1 lutego 2020 roku do 31 sierpnia 2020 roku

- od 1 października 2020 roku do 24 stycznia 2023 roku.

Zaskarżonej części decyzji zarzucił naruszenie przepisów art.6 k.p.a., art. 7 k.p.a., art.77 k.p.a., art.80 k.p.a., art.81a k.p.a. oraz art.77 k.p.a., art.80 k.p.a w zw. z art.10 ust.2 ustawy – Prawo przedsiębiorców, a także – w przypadku uznania za nieuzasadniony zarzutu naruszenia art.6 k.p.a. – naruszenie art.14 ust.2 pkt 2 oraz art.14 ust.1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Skarżący Rzecznik wskazał, że płatniczka – wykonując ugodę w zakresie uznania stosunku pracy Ł. T. – w dniu 16 września 2021 roku złożył w organie rentowym dokumenty ubezpieczeniowe za tego pracownika za okres od października 2016 roku do września 2019 roku, wnosząc dwukrotnie o rozłożenie na raty zaległości wynikających z tego zgłoszenia, zaś organ rentowy informował ją każdorazowo o bezprzedmiotowości wniosków wobec braku zaległości za wskazany okres i dopiero w lipcu 2022 roku podjął weryfikację zgłoszenia do ubezpieczeń pracownika, informując płatniczkę o konieczności korekty dokumentów rozliczeniowych w związku z dokonanym zgłoszeniem pracownika do ubezpieczeń. Podniósł, że od chwili wpływu pracowniczych dokumentów zgłoszeniowych za rok 2018 aż do końca 2022 roku ZUS nadal wypłacał płatniczce zasiłki. (odwołanie k 3-16 akt VIII U 1004/23 załączonych do akt sprawy)

Odpowiadając na odwołania pismami z dnia 13 czerwca 2023 roku organ rentowy wniósł o ich oddalenie oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, wskazując, że na koncie wnioskodawczyni w dniu 27 lipca 2022 roku zostały zaewidencjonowane korekty dokumentów rozliczeniowych ZUS RCA za pracownika za miesiące: marzec, kwiecień, wrzesień i październik 2018 roku oraz w dniu 14 września 2022 roku – kolejne za miesiące: kwiecień, maj, lipiec, sierpień i wrzesień 2019 roku, co spowodowało ponowne rozliczenie konta, z uwzględnieniem w pierwszej kolejności składek za pracownika, zaś niedopłaty zostały uzupełnione wpłatami dokonanymi przez płatniczkę na swój rachunek. W związku z przeksięgowaniem – we wskazanych okresach powstały niedopłaty i opóźnienie w opłacie składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. ( odpowiedź na odwołanie k. 80-81, k 29-30 akt VIII U 1004/23)

Sąd połączył sprawy obu odwołań do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia. (postanowienie k 35 akt VIII U 1004/23)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

B. P. od 2013 roku prowadzi, na podstawie wpisu do (...), własną pozarolniczą działalność gospodarczą pod firmą (...).

P. zgłosiła się z tego tytułu do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego od dnia 18 stycznia 2013 roku. Należne z tego tytułu składki opłacała w terminie i we właściwej wysokości.

Wykonując ugodę w zakresie uznania stosunku pracy Ł. T. – w dniu 16 września 2021 roku złożyła w organie rentowym dokumenty ubezpieczeniowe za tego pracownika - za okres od października 2016 roku do września 2019 roku.

Następnie w dniu 17 września 2021 roku wniosła o rozłożenie na raty zaległości wynikających z tego zgłoszenia.

Pismem z dnia 8 października 2021 roku organ rentowy poinformował ją o pozostawieniu wniosku bez rozpatrzenia wobec braku zaległości za wskazany okres.

Dopiero w lipcu 2022 roku organ rentowy podjął weryfikację zgłoszenia przez B. P. do ubezpieczeń pracownika, informując ją o konieczności korekty dokumentów rozliczeniowych w związku z dokonanym zgłoszeniem pracownika do ubezpieczeń, czego płatniczka dopełniła.

W wyniku ponownego zaliczenia w dniu 7 października 2022 roku składek należnych za pracownika zgłoszonego w dniu 16 września 2021 roku przez B. P. do obowiązkowego ubezpieczenia społecznego, ZUS uznał, że po ponownym rozliczeniu konta, z uwzględnieniem w pierwszej kolejności składek za pracownika, niedopłaty za okres wsteczny z tego tytułu zostały uzupełnione wpłatami dokonanymi przez płatniczkę na jej rachunek.

W związku z opisanym rozliczeniem ZUS uznał, że we wskazanych okresach powstały niedopłaty i opóźnienie w opłacie składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe płatniczki.

ZUS po dokonanej korekcie opisanych dokumentów rozliczeniowych nie poinformował z urzędu płatniczki, że skutkowało to powstaniem niedopłaty należności składkowych na jej koncie.

Od chwili wpływu pracowniczych dokumentów zgłoszeniowych za rok 2018 aż do końca 2022 roku ZUS nadal wypłacał płatniczce zasiłki.

ZUS wypłacił B. P. zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne za okresy:

- od 26 kwietnia 2018 roku do 12 września 2018 roku

- od 1 października 2018 roku do 31 marca 2019 roku

- od 3 czerwca 2019 roku do 1 grudnia 2019 roku

- od 7 lutego 2020 roku do 6 sierpnia 2020 roku

- od 14 października 2020 roku do 10 września 2021 roku

- od 15 września 2021 roku do 11 października 2022 roku.

W dniu 4 listopada 2022 roku organ rentowy wystosował do płatniczki składek pismo, w którym wskazał, że z uwagi na złożone korekty dokumentów za miesiące: marzec, kwiecień, wrzesień i październik 2018 roku oraz kwiecień, maj, lipiec, sierpień i wrzesień 2019 roku wpłaty przez nią dokonane rozliczyły się po terminie co spowodowało, że ustało jej dobrowolne ubezpieczenie chorobowe.

W dniu 10 stycznia 2023 roku B. P. ponownie wystąpiła do organu rentowego z wnioskiem o rozłożenie na raty należności z tytułu składek.

W dniu 17 marca 2023 roku ZUS – II Oddział w Ł. wystosował zawiadomienie o wszczęciu wobec B. P. postępowania administracyjnego w sprawie ustalenia jej podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w okresie od 9 kwietnia 2018 roku.

( okoliczności bezsporne)

Powyższych ustaleń Sąd dokonał na podstawie dokumentów i niespornych (niekwestionowanych) twierdzeń odwołujących.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołania są zasadne.

Zgodnie z brzmieniem art.6 ust.1 pkt 5 i art.12 ust.1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998 roku (Dz. U. z 2023 r. poz. 1230) osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu.

Na mocy przepisu art. 11 ust. 2 tej ustawy osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą podlegają ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie na swój wniosek.

W myśl zaś art. 14 ust. 2 pkt 2 tego aktu, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2021 roku , w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie; w uzasadnionych przypadkach Zakład, na wniosek ubezpieczonego, może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie, z zastrzeżeniem ust. 2a.

Z przywołanego przepisu wynika, że jedną z przesłanek ustania dobrowolnego ubezpieczenia jest nieopłacenie w terminie składki należnej na to ubezpieczenie. Nie budzi przy tym żadnych zastrzeżeń stwierdzenie, że nieopłacenie w ogóle składki na dobrowolne ubezpieczenie albo opłacenie jej w całości po ustawowym terminie rodzi skutek przewidziany w przepisie art. 14 ust. 2 pkt 2. Skutek ten powstaje ex lege, bez względu na wolę stron.

Na tle tego przepisu powstał spór interpretacyjny dotyczący tego jaki skutek ma opłacenie w wymaganym terminie jedynie części należnej składki. Zaprezentowane w tej kwestii poglądy doktryny różniły się. I tak, w uzasadnieniu do wyroku dnia 8 sierpnia 2001 r. (sygn. II UKN 518/00) Sąd Najwyższy stwierdził, że opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenia społeczne w niepełnej wysokości (zaniżonej wskutek błędu wnioskodawcy w obliczeniu wysokości należnej składki spowodowanego uwzględnieniem dalszego okresu niezdolności do pracy, za który nie przysługiwał już zasiłek chorobowy wobec wyczerpania maksymalnego 270 dniowego okresu zasiłkowego z poprzedniego tytułu obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego) nie jest równoznaczne z jej nieopłaceniem za jeden pełny miesiąc, gdyż opłacenie składki w zaniżonej wysokości nie kwalifikuje się jako jej nieopłacenie za jeden pełny miesiąc.

Odmienny pogląd Sąd Najwyższy wyraził w wyroku z dnia 18 kwietnia 2012 r. (II UK 188/11), zgodnie z którym składka należna, która warunkuje podleganie dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w rozumieniu art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, to składka opłacona w terminie w pełnej wysokości. W ocenie tego składu decydujące znaczenia ma, zgodnie z treścią przepisu, składka „należna”, co oznacza, że dla zachowania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego nie wystarcza część składki. Sąd Najwyższy wskazał, że określenie „składki należnej” nie jest przypadkowe, gdyż odnoszący się do składki przymiotnik oznacza, że chodzi o należną składkę, czyli pełną składkę a więc nie wystarcza jej część. Należna składka to ta, która powinna być zapłacona, tak jak wartość należna czy należna opłata od pisma. Jeżeli składka nie była należna, a więc mniejsza niż należna, to dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje z mocy ustawy.

W ostatnim okresie orzecznictwo zdaje się powracać do pierwszej z linii wykładni cytowanego przepisu. Do poglądu tego składnia się także Sąd orzekający w niniejszej sprawie.

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 26 stycznia 2021 r. (sprawa III AUa 861/20) stwierdzono, że opłacenie składek należy traktować jako chęć kontynuowania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego; ustanie ubezpieczenia chorobowego wiąże się z elementem woli ubezpieczonego co do trwania ubezpieczenia, która jest podstawą ubezpieczenia; skutek określony w przepisie art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych należy interpretować z uwzględnieniem zamiaru ubezpieczonego.

W uzasadnieniu tego orzeczenia wskazano zaś, że z całą pewnością zaprzestanie opłacania składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe należy traktować jako dorozumiane wystąpienie z ubezpieczenia. (…) z faktu, iż odwołująca opłaciła składki w terminie, lecz w niepełnej wysokości, nie można wyprowadzić wniosku, że wolą osoby ubezpieczonej była rezygnacja z ubezpieczenia; wręcz przeciwnie opłacenie składek należy traktować za chęć kontynuowania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego; ustanie ubezpieczenia chorobowego wiąże się z elementem woli ubezpieczonego co do trwania ubezpieczenia, która jest podstawą ubezpieczenia; tak więc skutek określony w przepisie art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej należy interpretować z uwzględnieniem zamiaru ubezpieczonego. W tym zakresie Sąd Apelacyjny w pełni podzielił stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy we wspomnianym wyroku z 8 grudnia 2015 r., II UK 443/14, iż opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w kwocie niższej od należnej nie powoduje ustania tego ubezpieczenia, jeżeli taka jest wola ubezpieczonego; tylko bowiem zaniechanie zapłaty składki w terminie wyraża wolę zaprzestania podleganiu ubezpieczeniu, opłacenie zaś składki wiąże się zawsze z wolą jego kontynuowania, dlatego opłaceniu składki w niższej od należnej wysokości nie należy nadawać znaczenia powodującego ustanie ubezpieczenia, wbrew woli ubezpieczonego; jeżeli taka jest wola ubezpieczonego, to nie może jej być przeciwstawiona decyzja organu ubezpieczeń społecznych o odmowie przyjęcia uzupełnienia składki w późniejszym terminie. (…); nie sposób pominąć okoliczności, iż złożenie korekty deklaracji i uzupełnienie składki nastąpiło niezwłocznie po stwierdzeniu przez odwołującą błędu co do wysokości należnej składki; w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych przyjmuje się, że dany przypadek opłacenia składki po terminie nie musi być wyjątkowy i szczególnie uzasadniony, a wystarczy obiektywne usprawiedliwienie i wytłumaczenie dlaczego składka została opłacona w niepełnej wysokości; przepis art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie powinien być bowiem interpretowany z nadmiernym rygoryzmem, tak aby każde uchybienie terminowi opłacenia składki niejako automatycznie prowadziło do wyłączenia z ubezpieczenia, bez względu na zaistniałe okoliczności. Przez przypadek uzasadniony należy więc rozumieć taki, który obiektywnie usprawiedliwia i tłumaczy, dlaczego składka nie została w terminie opłacona w należnej wysokości (wyrok SN z 19 stycznia 2016 r., I UK 35/15).

Jednocześnie w myśl postanowień zawartych w przepisie art.14 ust. 2 pkt 2 ustawy, w przypadku ustania ubezpieczenia ze względu na nieopłacenie składek, osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą mogła wystąpić do organu rentowego z wnioskiem o dopuszczenie możliwości opłacenia składek po terminie.

Ustawa nie określa przesłanek „wyrażenia zgody” na opłacenie składki po terminie, co jednak nie oznacza przyznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych niczym nieskrępowanego uznania w uwzględnieniu lub nieuwzględnieniu wniosku o wyrażenie zgody. Przyznana kompetencja winna być wykonywana według sprawdzalnych, sprawiedliwych kryteriów. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyposażony w uprawnienie wyrażania zgody na opłacenie składki po terminie winien ujawnić jakimi przesłankami kierował się odmawiając jej, a jego decyzja podlega merytorycznej ocenie sądu. Od decyzji organu rentowego odmawiającej wyrażenie zgody na opłacenie składki po terminie przysługuje zatem odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych (por. postanowienie SN z 14 listopada 2007 r., II UK 65/07, uchwała SN z 8 stycznia 2007 r., I UZP 6/06).

Najnowsze orzecznictwo skłania się do stanowiska, że zgoda na uiszczenie składki po terminie na podstawie art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie wiąże się z koniecznością wystąpienia szczególnie uzasadnionego, wyjątkowego przypadku, czy szczególnie uzasadnionych nadzwyczajnych okoliczności; przepis ten nie uzależnia też udzielenia zgody na opłacenie składek po terminie od braku winy po stronie ubezpieczonego; ustawa wymaga jedynie, aby zaistniał przypadek "uzasadniony", czyli taki, który obiektywnie uzasadnia opóźnienie i tłumaczy z jakich powodów składka nie została uiszczona w terminie. Przepis ten nie powinien być interpretowany z nadmiernym rygoryzmem, tak aby każde uchybienie terminowi opłacenia składki prowadziło niejako automatycznie do wyłączenia z ubezpieczenia, bez względu na zaistniałe okoliczności. W każdym przypadku wyrażenie zgody na uiszczenie składek po terminie powinno zależeć od oceny indywidualnych okoliczności danej sprawy. (tak w wyroku SA w Poznaniu z dnia 22 marca 2023 r., III AUa 313/21)

Nadto pogląd ten wydaje się także podzielać ustawodawca, który w ostatnim czasie zmienił przepisy. Na skutek zmiany cytowanej ustawy, obowiązującej od 1 stycznia 2022 roku przepis art. 14 ust. 2 stanowi, że ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz chorobowe, o których mowa w ust. 1, ustają:

1) od dnia wskazanego w zgłoszeniu wyrejestrowania, o którym mowa w art. 36 ust. 11 albo 14, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym zgłoszenie zostało złożone w Zakładzie;

3) od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom.

Uchylony został zatem pkt 2, który dotyczył nieopłacenia składki w terminie i stanowił, że ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz chorobowe, o których mowa w ust. 1, ustają od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie - w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących, duchownych oraz osób wymienionych w art. 7; w uzasadnionych przypadkach Zakład, na wniosek ubezpieczonego, może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie, z zastrzeżeniem ust. 2a;

W ocenie Sądu obecnie – po zmianie wskazanego przepisu - sporny przepis nie powinien być interpretowany rozszerzająco i pozwalać na ustalenie ustania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego w sytuacji opłacenia niepełnej wysokości składki.

Celem wprowadzenia nowej regulacji do ustawy systemowej w postaci derogowania przepisu art. 14 ust. 2 pkt 2 tej ustawy było bowiem uproszczenie zasad podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.

Wynika to wprost z uzasadnienia projektu ustawy zmieniającej, w którym wskazano, że „regulacja ta odchodzi od dorozumianego przystąpienia do ubezpieczenia dokonywanego przez opłacenie składki; jednocześnie wiąże się z podleganiem temu ubezpieczeniu nawet w przypadku opłacenia składki po terminie lub nieopłacenia jej wcale; tak przyjęta konstrukcja ubezpieczeń w konsekwencji doprowadzi do możliwości ubiegania się o świadczenia z ubezpieczenia chorobowego również w przypadku opłacenia składek po terminie” i dalej: „zmiana ta doprowadzi do dużego uproszczenia zasad podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, zmniejszy liczbę spraw spornych oraz zmniejszy obowiązki administracyjne osób prowadzących pozarolniczą działalność; nie będą one musiały bowiem składać już wniosków o przywrócenie terminu na opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w przypadku jej nieterminowego opłacenia lub opłacenia w zaniżonej wysokości”.

Przyjąć zatem należy, że ustawodawcy wprowadzającego opisaną zmianę przepisu art.14 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych chodziło li tylko o uproszczenie zasad podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu oraz zdjęcia z osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą dotkliwego skutku w postaci wyłączenia ich z ubezpieczenia chorobowego, także w przypadku konieczności następczego korygowania deklaracji rozliczeniowych, jak to miało miejsce w niniejszej sprawie.

Jednocześnie w uzasadnieniu projektu co do samego przepisu art. 14 ustawy zmieniającej i zakreślenia w nim krótkiego terminu do dnia 30 czerwca 2022 roku (na zgłoszenie ewentualnego żądania przywrócenia terminu do opłacenia składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe) wskazano, że „tak zredagowane przepisy przejściowe zapewniają odpowiednio długi czas na dostosowanie się wszystkich grup do nowego kształtu prawa”.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy wskazać należy, że sytuacja odwołującej przemawia za przyznaniem możliwości uznania jej składek naliczanych i uiszczanych do końca 2021 roku jako opłaconych w terminie, innymi słowy - do przywrócenia jej tego terminu, pomimo wydania spornej decyzji w dniu 23 kwietnia 2023 roku, a zatem w dacie nieobowiązywania przepisu art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej, nadto po upływie terminu zakreślonego do dnia 30 czerwca 2022 roku na ewentualne złożenie wniosku o przywrócenie terminu do opłaty na nowo rozliczonych przez ZUS składek.

Gdyby bowiem ZUS powiadomił ubezpieczoną jeszcze przed dniem 30 czerwca 2022 roku o konieczności korekty dokumentów rozliczeniowych w związku ze zgłoszeniem do ubezpieczenia pracownika, miałaby ona możliwość złożenia wniosku o wyrażenie zgody na opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe po terminie.

Sąd rozpoznający przedmiotową sprawę oczywiście zauważa, że w postępowaniu dotyczącym prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych nie można posługiwać się zasadami współżycia społecznego, jednak wykładnia celowościowa ustawy i podejście do indywidualnej sytuacji odwołującej przez pryzmat dotychczasowego wypełniania przez nią obowiązków wobec organu rentowego ma jak najbardziej zastosowanie.

Przy wprowadzaniu regulacji z art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawodawca uznał, że skoro dane ubezpieczenie jest dobrowolne, to opłacenie składki po terminie, czy w niepełnej wysokości zawiera domniemaną rezygnację ubezpieczonego z tego ubezpieczenia, a jego powrót jest obwarowany koniecznością złożenia ponownego wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem, bądź też wniosku o przywrócenie terminu na opłacenie składek, który to wniosek ma z kolei stanowić wyrażenie jego woli ponownego przystąpienia do dobrowolnego ubezpieczenia.

W przypadku odwołującej nie miała ona jednak jakiejkolwiek woli rezygnacji z ubezpieczenia chorobowego, cały czas bowiem opłacała terminowo i w jej mniemaniu - w prawidłowej wysokości - składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. Nie sposób w tym miejscu pominąć faktu, że ZUS przyjmował te wpłaty, nie informując odwołującej o jakichkolwiek nieprawidłowościach, wypłacał jej – także po zgłoszeniu do ubezpieczenia społecznego pracownika – świadczenia z ubezpieczenia chorobowego.

Mając zatem na uwadze, że odwołująca regularnie opłacała składki i zostały jej wypłacone świadczenia z ubezpieczenia społecznego, jej wniosek o rozłożenie na raty ewentualnych zaległości został uznany w dniu 8 października 2021 roku za bezprzedmiotowy, miała ona zatem podstawy, aby uznać, że jest ona objęta dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Organ rentowy przyjmował te wpłaty, jednocześnie nie informując o jakichkolwiek nieprawidłowościach.

W realiach badanej sprawy nie ma jakichkolwiek wątpliwości, że płatniczka w żaden sposób nie wyraziła zamiaru rezygnacji z tego ubezpieczenia. Brakującą kwotę składek, która powstała jedynie na skutek korekty dokumentów rozliczeniowych za pracownika w związku z uznaniem jego pracowniczego zatrudnienia - skarżąca uzupełniła niezwłocznie.

Należy przy tym wyraźnie zaakcentować, że do czasu powzięcia informacji o tym, że powinna zgłosić Ł. T. do obowiązkowego - pracowniczego ubezpieczenia społecznego, opłacała w terminie i należnej wysokości składki na własne ubezpieczenie, bo sposób rozliczenia składek zmienił się dopiero od daty skorygowaniu przez nią dokumentów rozliczeniowych za okres zatrudnienia tej osoby. Do tego czasu na koncie płatniczki w ZUS nie było żadnej niedopłaty, co wynika m.in. wprost z pisma ZUS z 8 października 2021 roku.

W świetle ustalonych faktów Sąd nie ma żadnych wątpliwości, że płatniczka działała w usprawiedliwionym przekonaniu, że nie zalega z zapłatą jakichkolwiek składek, w tym na własne dobrowolne ubezpieczenie chorobowe.

Warto w tym miejscu podkreślić, że ZUS jako organ administracji publicznej ma określone obowiązki informacyjne wynikające z art. 8 i 9 k.p.a., których nie można pominąć.

Na konieczność odpowiedniego pouczenia przez ZUS zwracał uwagę Sąd Najwyższy w licznych orzeczeniach dotyczących podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu po okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego. Analogicznie należałoby zwrócić uwagę na obowiązki informacyjne organu rentowego w sytuacji zmiany przepisów ustawowych, które zakreślają krótki termin na ewentualne złożenie wniosku o przywrócenie terminu do opłacenia składki, co może skutkować tak jak u odwołującej sytuacją patową.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego „w związku z tym, że do utraty tytułu do podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu dochodzi z mocy prawa na skutek rozstrzygnięcia zbiegu tytułów objęcia ubezpieczeniem społecznym, obowiązkiem organu rentowego wynikającym z art. 8 i art. 9 k.p.a. jest pouczenie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, że z chwilą objęcia jej obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego jej dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje, a ponowne objęcie tym dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w związku z prowadzoną pozarolniczą działalnością może nastąpić po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co wymaga jednak złożenia stosownego wniosku” (postanowienie SN z dnia 27 kwietnia 2021 roku, sygn. akt III USK 112/21).

Transponując powyższy pogląd na grunt niniejszej sprawy należy uznać, że w sytuacji, gdy ustawodawca przewidział ustanie dobrowolnego ubezpieczenia z mocy prawa, a tak właśnie jest na podstawie art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej w jego brzmieniu sprzed dnia 1 stycznia 2022 roku, to obowiązkiem ZUS powinno być powiadomienie ubezpieczonych, co do których ZUS ma wiedzę systemową, że istnieją pewne nieprawidłowości, które skutkują ich wyłączeniem z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, a jednocześnie nadal opłacają oni składki na to ubezpieczenie i zgłosili się do tego ubezpieczenia, o zaistniałej sytuacji i konieczności złożenia korekt deklaracji ZUS, czy też wniosku o przywrócenie terminu na opłacenie składek.

ZUS jako organ administracji publicznej ma bowiem wiedzę w jakiej wysokości opłacane są składki, ma dostęp do informacji, kto ma jaki tytuł podlegania ubezpieczeniom, kto powinien być zgłoszony z mocy ustawy do obowiązkowych ubezpieczeń i w jakim zakresie. Zachowanie organu w niniejszej sprawie przemawia za uznaniem, że - pomimo swojej wiedzy o nieprawidłowościach na koncie płatniczki, zwlekał z podzieleniem się tą informacją, przekazując jej ją dopiero w momencie, gdy ta nie mogła już złożyć wniosku o przywrócenie terminu do opłacenia składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w związku z zaliczeniem właściwie i terminowo przez nią opłaconych składek na ubezpieczenie pracownika, co skutkowało w efekcie wyłączeniem jej z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Podkreślenia raz jeszcze wymaga fakt, że ZUS mając dostęp do pełnych danych o ubezpieczonej miał - od 16 września 2021 roku, tj. od chwili zgłoszenia przez B. P. do ubezpieczenia pracownika za okres wsteczny - informację o konieczności naliczenia za tę osobę składek na ubezpieczenie społeczne i ewentualnego rozliczenia konta płatnika, co mogło spowodować uznanie ustania jej dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Mimo to, dopiero 6 lipca 2022 roku, a zatem po upływie terminu przejściowego na złożenie ewentualnego wniosku o przywrócenie terminu do opłaty składek, ZUS podjął weryfikację konta pracowniczego informując płatniczkę o konieczności korekty dokumentów rozliczeniowych w związku ze zgłoszeniem dokonanym w dniu 16 września 2021 roku.

Doszło zatem do zaniedbań po stronie organu administracji publicznej, sama odwołująca działała zaś w dobrej wierze w oparciu o informację z dnia 8 października 2021 roku o tym (po zgłoszeniu w dniu 16 września 2021 roku do ubezpieczenia pracownika), że nie ma żadnych zaległości składkowych na swoim koncie.

Sam zatem organ rentowy nie był w stanie zsynchronizować swoich działań, bowiem z jednej strony miał wiedzę o konieczności uporządkowania konta płatniczki, ewentualnie skutkującego wyłączeniem odwołującej z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, a jednocześnie wypłacał jej świadczenia z ubezpieczenia chorobowego. Jak widać więc przez pewien czas, pomimo dysponowania odpowiednimi informacjami, uznawał odwołującą za ubezpieczoną dobrowolnie chorobowo.

Wobec tego tym bardziej sama płatniczka miała wszelkie podstawy do uznania, że jest ona stale – pomimo zgłoszenia do ubezpieczenia pracownika - objęta dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, na które terminowo i we właściwym terminie opłacała składki.

Niezależnie od tego zgodzić należy się z twierdzeniem zawartym w odwołaniu Rzecznika Małych i Średnich (...) w G., że wyrażona w przedmiotowej sprawie teza organu rentowego, że wpłaty dokonane przez B. P. rozliczyły się po terminie wskutek korekt dokonanych kilka lat po wpłatach oznacza cofnięcie przez ten organ pierwotnie rozliczonych już wpłat i zaksięgowanie ich ponownie.

Działanie takie istotnie prowadzi do wprowadzania praktyki niekończącej się niepewności przedsiębiorców co do ich sytuacji prawnej i stanowi działanie władcze organu, do którego ten nie jest upoważniony przez przepisy prawa.

Wskazać w tym miejscu należy na brzmienie art.48 b cytowanej ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który stanowi:

1. Zakład może sporządzać z urzędu zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych, zgłoszenia wyrejestrowania ubezpieczonego z ubezpieczeń społecznych, imienne raporty miesięczne, zgłoszenia płatnika składek, zgłoszenia wyrejestrowania płatnika składek, deklaracje rozliczeniowe oraz dokumenty korygujące te dokumenty, zwane dalej "dokumentami związanymi z ubezpieczeniami społecznymi określonymi w ustawie";

2. Zakład może korygować z urzędu błędy stwierdzone w dokumentach związanych z ubezpieczeniami społecznymi określonych w ustawie;

3. Zakład może żądać od płatnika składek ponownego złożenia dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi określonych w ustawie, jeżeli dokumenty te nie zostały zidentyfikowane w systemie informatycznym Zakładu;

4. Zakład może z urzędu wprowadzać i korygować dane bezpośrednio na kontach ubezpieczonych lub kontach płatników składek, informując o tym ubezpieczonych i płatników składek.

W oparciu o przepis art.49 cytowanej ustawy Rada Ministrów określiła, w drodze rozporządzenia z dnia 21 września 2017 roku w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz.U. z 2022 roku, poz 1771):

1)  kolejność zaliczania wpłat składek na FUS oraz innych należności, do których poboru jest zobowiązany Zakład, jeżeli płatnik opłaca je i przekazuje niezgodnie z przepisami ustawy,

1a) kolejność i sposób zaliczania wpłat na należności FUS oraz inne należności, do których poboru jest obowiązany Zakład,

2) szczegółowe zasady i tryb postępowania w sprawach rozliczania składek i wypłaconych zasiłków, zasiłków rodzinnych i pielęgnacyjnych oraz kolejność zaliczania wpłat składek na poszczególne fundusze,

3) szczegółowe zasady i tryb sporządzania przez Zakład z urzędu dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi określonych w ustawie,

4) szczegółowe zasady i tryb korygowania przez Zakład z urzędu błędów stwierdzonych w dokumentach związanych z ubezpieczeniami społecznymi określonych w ustawie,

5) szczegółowe zasady i tryb wprowadzania i korygowania przez Zakład z urzędu danych bezpośrednio na kontach ubezpieczonych i na kontach płatników składek,

z uwzględnieniem pierwszeństwa zaspokojenia należności funduszu emerytalnego.

W myśl § 12 tego rozporządzenia Zakład dokonuje rozliczenia dokonanej przez płatnika składek wpłaty na koncie płatnika i zewidencjonowania danych na koncie ubezpieczonego za dany miesiąc kalendarzowy na podstawie deklaracji oraz raportów lub deklaracji korygującej i raportów korygujących, w części przypadającej na dany fundusz według podziału ustalonego zgodnie z § 7 ust. 1.

Co prawda przepis ten nie wskazuje terminu na rozliczenie dokonanej wpłaty, jednak biorąc pod uwagę zasady opisane w § 6 ust.1 rozporządzenia (regulującego wpłaty za dany miesiąc kalendarzowy) oraz opisaną w art.12§ 2 k.p.a. ogólną zasadę szybkości postępowania – rozliczenia (rozdziału) dokonanych wpłat organ musi dokonać niezwłocznie po ich otrzymaniu.

Zestawiając określenie zawarte w art.48b ust.1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych dotyczące „dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi określonymi w ustawie” uznać należy, że sposób rozliczenia na koncie płatnika i ubezpieczonego dokonanych wcześniej wpłat nie mieści się w tym pojęciu.

Nadto biorąc pod uwagę treść wskazanego przepisu oraz § 1 cytowanego rozporządzenia uznać należy, że wykonanie operacji i korekta to dwa różne pojęcia.

Podobnie z przepisu § 25 ust.3 rozporządzenia, który stanowi, że postępowanie wyjaśniające kończy odpowiednio uzyskanie oświadczenia płatnika składek na piśmie w sprawie stwierdzonych błędów, dokonanie przez Zakład ustaleń w drodze kontroli lub przesłanie przez płatnika składek prawidłowo sporządzonych dokumentów ubezpieczeniowych, które były przedmiotem postępowania, oraz sporządzenie lub skorygowanie dokumentów ubezpieczeniowych z urzędu przez Zakład oraz § 28 ust.1 rozporządzenia, stanowiącego, ze Zakład informuje ubezpieczonego i płatnika składek o sporządzonych lub skorygowanych z urzędu dokumentach ubezpieczeniowych oraz o danych wprowadzonych lub skorygowanych bezpośrednio na koncie ubezpieczonego lub na koncie płatnika składek – operacji rozliczenia wpłaty nie można uznać za operację na danych zaewidencjonowanych na koncie płatnika, które można korygować.

Reasumując - postępowanie organu administracji publicznej, który dopiero 6 lipca 2022 roku podjął weryfikację zgłoszenia do ubezpieczeń pracownika i poinformował B. P. o konieczności korekty dokumentów rozliczeniowych - pomimo posiadania od 16 września 2021 roku wiedzy o fakcie zgłoszenia przez nią do ubezpieczeń pracownika, co skutkowało niedopuszczalną korektą dokonanych kilka lat wcześniej wpłat oraz wyłączeniem jej z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, nie może zasługiwać na aprobatę Sądu.

Uznać zatem należy, że dobrowolne ubezpieczenie chorobowe B. P. nie ustało na mocy art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej i nadal podlega ona temu ubezpieczeniu, podlegała mu również w spornych okresach.

Dlatego też Sąd, na podstawie art.477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił, że płatniczka podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu także w okresie:

- od 1 października 2016 roku do 30 listopada 2016 roku

- od 13 stycznia 2017 roku do 31 stycznia 2017 roku

- od 9 kwietnia 2018 roku do 31 grudnia 2019 roku

- od 1 lutego 2020 roku do 31 sierpnia 2020 roku

- od 1 października 2020 roku do 24 stycznia 2023 roku.

SSO Paulina Kuźma